1. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ nga?

 Yeˬhawˇbaˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ gaˇ ya leˇ˗eu meh. (Hawˇseˬ 6:6) Aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ bi mˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Miˇkaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ “aˬ myah luꞈ ziꞈ˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ ahˇ gaˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Miˇkaˬ 6:8) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ jeˬ hu ya siˬ nya˗eu meh.

2. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu deuˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

² Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? “Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ 230 poˆ ehˇ gʼaˬ ni ahˇ˗eu meh. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu deuˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, aˬ myah luꞈ gaˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, saˇ jaˇ ziꞈ gʼeh˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ naˇ aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ ma.

3. Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ nga?

³ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ le˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ hawˇ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu ngaˇ˗aˬ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗awˇ, caw ba nya˗eu ma. Yaw awˇ laꞈ˗ehˇ nui ma maˬ pehˇ˗eu uˬ taꞈ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ˗awˇ, saˇ jaˇ ziꞈ dui dui˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu ma. Ngaˬ˗euˬ saˇ jaˇ˗aˬ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ ziˇ aˇ heˇ aˇ muiˇ ziˇ keuˆ ni ziꞈ˗awˇ,  maˬ muiˬ maˬ jaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ˗ahˇ ngaˇ oˇ dzeuˇ nya˗eu ma’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 34:6, 7) Dawˬ teu˗ahˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ Aˬyawꞈ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ jeˬ nga?

4-5. (a) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga? (b) Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁴ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗aˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu “gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ”˗eu ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ teu dawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ 6 poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 14:18; Neˬhaˬmiˇ 9:17; Ja ceuˬ 86:15; 103:8; Yawˇlaˆ 2:13; Yawˇnaˆ 4:2) Dawˬ teu dawˬ˗ahˇ kʼaˇ ngehˬ keuˆ ngeh tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗aˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. b Teu miˇ neh sahˬ paˬ Daˬbiˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nawˇ gaˬ˗eu jeˬ, mˬ˗ahˇ keuˆ ni huiˬ˗awˇ mahˇ˗awˇ . . . Miˬyehˇ nawˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ, aˇ naˆ ni poeˬ˗eu lawˬ˗eu nga. Nawˬ˗euˬ aˬ dahˇ naˇ shmˇ uˬ moˆ, tsawˇ haˬ zaˬ awˆ kʼaˇ za˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 36:5, 7) Aˬ dui Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw ma laˬ?

⁵ Aˬ dui ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. Yeˬhawˇbaˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ mˇ mawˇ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu nga?

6. Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ mˇ mawˇ˗eu nga? Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui “ka dzaˬ ka dawˇ˗eu” jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, “dzaˬ kuiˇ dawˇ kuiˇ”˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, “mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ”˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, “zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ”˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˬ nya meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 26:10; Dawˬdaˬ 12:1; 21:17; 29:3) Ehˇ kʼawꞈ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗awˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ mˇ nehˬ˗eu lehˇ noeˬ taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ maˬ tsehˆ leˇ˗a.

7. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ Niˇgawˇdeˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ miˇ tsaˬ  zaˬ˗ahˇ [tsawˇ haˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ] gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ kʼawꞈ biꞈ nehˬ leꞈ˗euˬ meh. Zaˬmaˇ˗ahˇ kʼaˇ jah˗eu tsawˇ haˬ maˬ ya cawˆ˗iˇ˗eu uˬ taꞈ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 3:1, 16; Maꞈtehˬ 5:44, 45.

8-9. (a) Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu nga? (b) Nymˬ˗mˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁸ Uˬ soe ja sawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗awˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ jaˆ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˬ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ sahˬ paˬ Daˬbiˇ hawˇ˗eu bawˇlawˇpeh Daˬyeˬlaˇ neh ngehˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ “Nawˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu deuˬ kʼoeˇ taˆ, nawˇ gaˬ˗eu taˬ bi tsehˆ˗iˇ laꞈ” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ gaˬ˗eu jeˬ maˬ byoˆ˗iˇ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu guiˬ lahˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi keuˆ le˗eu meh” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Daˬyeˬlaˇ jiˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ˗oˇ, nawˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, nawˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ kʼoeˇ taˆ, nawˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ tsehˆ˗iˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 36:10; 103:17; Daˬyeˬlaˇ 9:4) Jaˇliꞈ heu deuˬ˗ahˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ guˆ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

⁹ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ laˇ mi naˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ gaˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 104:14) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ naˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ “Nawˬ˗ahˇ ngaˇ gaˬ˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ” lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 54:10) Daˬbiˇ yawˬ ha˗euˬ myaˆ neh “Yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ tseˇ doˆ geuꞈ”˗eu lehˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 4:3) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ “Zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ kʼaˇ ahˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, gaˇ kawˆ kʼoeˇ shaˇ sawˇ haw luꞈ˗uˇ. Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ maˬ tsehˆ leˇ˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ shaˇ noeˬ doˆ luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 107:43) Nui noeˬ nui duˇ teu Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.

10. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Ja ceuˬ 31:7)

¹⁰ Miˬyehˇ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ myah luꞈ ziꞈ. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ Ja ceuˬ 136 laꞈ kʼoeˇ 26 poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Yaw nyiˇ 1-ahˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ muiˬ˗eu jaˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ ja ceuˬ˗awˬ. Aˬ yawꞈ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 136:1) Yaw nyiˇ 2-ahˇ neh 26˗ahˇ keuˆ ni˗ahˇ naˇ “aˬ yawꞈ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ˗eu meh” lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Ja ceuˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˬ naˇ yaw huiˬ heu hmˬ hmˬ lah ni˗ahˇ gui ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya paw neh ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu meh. “Aˬ yawꞈ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ˗a lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ maˬ tsehˆ leˇ˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ ya puˬ ngeh jiˇ maˬ byehˇ dzeh˗a. Aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ jawˇ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni jiˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.—Ja ceuˬ 31:7-ahˇ gui.

11. Ja ceuˬ 86:5-ahˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹¹ Miˬyehˇ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ. Iˬ baˇ mˇ˗euˬ gʼaˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ mˇ ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Daˬbiˇ “Aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ geuˇ ni aˬ yawꞈ maˬ kʼehˬ maˬ kʼaˆ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ yaw lehˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ daˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 103:8-11) Daˬbiˇ yawˬ ha˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh mˇ lehˬ miˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ heu naˇ, yawˬ ha˗ahˇ aˇ naˆ ni deuˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ “iˬ baˇ pyehˬ˗eu” lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Dawˬ kʼoꞈ Ja ceuˬ 86:5 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. (Gui.) Daˬbiˇ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni gaˬ˗eu miˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh.

12-13. Iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh siˬ nya˗eu nui ma maˬ saˇ ni pyeuꞈ luꞈ naˇ aˬ dui˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹² Aˬ dui iˬ baˇ mˇ ngeh aˬ dui mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma  cawˆ˗eu heu naˇ yaw muiˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu naˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ kʼoꞈ˗awˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh siˬ nya˗eu nui ma maˬ saˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˇ naˆ ni noeˬ poˆ noeˬ paˇ mˇ˗euˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ˗a lehˇ noeˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ toˆ˗ehˇ noeˬ luꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu lehˇ siˬ nya taˬ˗eu heu naˇ, nawˬ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

¹³ Aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Aˬ dui maˬ byah kuꞈ kʼawꞈ, siˬ nya˗eu nui ma shawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗eu nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ “Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ shiˬ aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ tsiˬ shawˇ nehˬ laꞈ”˗euˬ miˇ neh meh. (1 Yoˇhaˬ 1:7) Nawˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ baˬ da neh nui ma cawˆ luꞈ naˇ, iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ lehˇ taˬ ngehˇ. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ pyehˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu lehˇ Daˬbiˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ ‘Miˬyehˇ˗ahˇ taˬ huiˬ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ gaˬ˗eu jeˬ mˬ naˆ ni goˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ, mˬ dzeˇ miˇ dzeˇ sha dzeh˗eu meh’ lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 103:11, 12) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ pyehˬ nehˬ”˗eu lehˇ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ meh.—Iˇsaˬyaˇ 55:7.

14. Miˬyehˇ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Daˬbiˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

¹⁴ Miˬyehˇ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ haw piˇ nehˬ. Daˬbiˇ “Nawˇ˗aˬ ngaˬ˗euˬ dzuˇ zaꞈ duˬ ma. Shaˬ zahˬ guˆ gaˆ bi dzeuˇ laꞈ˗awˇ, ka kʼoꞈ˗eu guiˬ lahˬ yaw dzahˇ neh, ngaˬ˗ahˇ tsahˇ lahˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu deuˬ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu bi tsahˇ lahˇ meh” lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 32:7, 10) Gaˇ hu˗euˬ meuˬ lahˇ heu naˇ meuˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ ni haw piˇ nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ dawˬ peh jiˆ peh le ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh.—Yeˬlaˬmiˇ 31:3.

15. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ gʼoe duˬ hawˇ˗eu lo guˇ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nga?

¹⁵ Daˬbiˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaˇ˗i tiˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ paˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ “Miˬyehˇ˗oˇ, nawˇ ngaˬ˗euˬ gʼoe duˬ pyeuꞈ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni gaˬ˗eu Miˬyehˇ meh” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Aˬ yawꞈ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ gʼoe duˬ ngaˬ˗euˬ lo guˇ ma. Ngaˬ˗ahˇ haw piˇ˗awˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu ma. Aˬ yawꞈ˗ahˇ ngaˇ gʼoe˗awˇ ngaˇ nui saˇ za˗eu ma” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 59:17; 144:2) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoe duˬ hawˇ˗eu lo guˇ nehˬ˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh sheu cehˆ taˬ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ gaˇ jawˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ luꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ ni haw piˇ nehˬ˗eu meh. Ja ceuˬ 91-ahˇ heu loꞈ˗ehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ “Aˬ yawꞈ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ nya meh. Nawˇ˗aˬ, ngaˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh haw piˇ˗eu gʼaˬ meh. Nawˇ˗aˬ ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ meh. Nawˬ˗ahˇ ngaˇ gʼoe˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 91:1-3, 9, 14) Moˇseˬ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 90:1) Moˇseˬ aˬ yawꞈ maˬ shiˇ mi naˆ˗ehˇ “Miˬyehˇ naw maꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ, ceh piˇ loꞈ piˇ bo saˆ luꞈ meh. Yawꞈ˗euˬ yaˇ ziˇ ziꞈ˗eu aˬ laꞈ, naw maꞈ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 33:27) “Yawꞈ˗euˬ yaˇ ziˇ ziꞈ˗eu aˬ laꞈ, naw maꞈ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

16. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Teu aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? (Ja ceuˬ 136:23)

¹⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ gʼoe duˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ maˬ bi guˆ maˬ bi gaˆ ni lmˇ boˬ ni bi gʼeh laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na aˬ dui nui ma cawˆ˗awˇ, gʼaˬ baˬ˗eu jiˇ baw˗eu meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Ja ceuˬ 136:23-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ  aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ laꞈ neh ciˬ tuˇ nehˬ˗awˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha paˇ yawꞈ kʼoꞈ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 28:9; 94:18) Aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gʼoe nya meh lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui aˬ geu gaˇ jawˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, mˬ taˆ Aˬda aˬ dui˗ahˇ maˇ diˇ ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh.

17. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu nga? (Ja ceuˬ 33:18-22)

¹⁷ Uˬ soe ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (2 Gawˇliˬtu 4:7-9) Bawˇlawˇpeh Yeˬlaˬmiˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ tsehˆ leˇ nya˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ tsiˇ leˇ nya”˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ ngoeˇdawˬ 3:22) Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ “Sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗euˬ myaˆ nuiˆ˗aˬ, yawꞈ˗ahˇ zeu˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu, yawꞈ gaˬ gaˇ gʼoe˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ, maˬ tsehˆ leˇ ni haw piˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ daˆ leꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.—Ja ceuˬ 33:18-22-ahˇ gui.

18-19. (a) Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (b) Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ laˇ˗eu mi naˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗euˬ loˆ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ gaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗eu meh. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ uˆ kaˬ uˆ lahˇ nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ byah˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ cawˬ bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Ja ceuˬ 46:1, 2, 7) Teu miˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.

¹⁹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ jiˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ bi mˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga lehˇ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.