1-2. (a) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ muiˇ˗eu nga? Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? (b) Kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ heu naˇ laˬ kʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi cehˇ nya˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ.)

 Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu jawˇ kʼahˬ 30 tsahˇ dzehˬ ni aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ naˇ laˆ tsoeˬ taˬ˗euˬ meh. Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ yaw bahˬ mˇ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ myaˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ yaw bahˬ maˬ ahˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ naˇ, Jaˇliꞈ gui˗awˇ pyehˆ tseˇ˗eu, yawˬ ha˗euˬ nui jah˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu, nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ bawˬ dzaˬ˗eu, tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu heu tehꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼaˆ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngehˬ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu meh. b Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ gaˇ aˬ yawꞈ maꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.

² Nawˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu mehˇ nmˇ heu deuˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ ya mawˇ haw˗euˬ paˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ myaˆ pyawˬ˗ahˇ haw ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ? Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 29:17) Yeˬsuˇ ‘Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ˗eu baˬ da neh, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, naw maꞈ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ laꞈ sawˬ huiˬ dui dui meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:10-12.

3. Gʼaˬkʼehˇ 4:19, 20-ahˇ haw ngeh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

³ Nymˬ˗mˇ iˬ nah mehˇ nmˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu miˇ neh gaˇ hu˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Yuˇdaˆ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu saˇ naˇ yaw huiˬ hmˬ˗ahˇ jawˇ˗eu yaˇ kʼaˬ  daˇ˗eu deuˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ Yeˬsuˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ uˬ moˆ “aˬ kaˇ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ uˬ moˆ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu maˬ ehˇ, mehˬ˗eu tsoˆ˗eu maˬ ehˇ, tiˬ jawˇ˗iˬ taˬ paˇ mˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 4:18; 5:27, 28, 40) Teu ngeh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? (Gʼaˬkʼehˇ 4:19, 20-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ maꞈ Yuˇdaˆ saˇ naˇ yaw huiˬ hmˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu gʼaˬ, Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ‘miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗awˇ saˇ kiˇ kamˬ lehˇ dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh’ lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 10:42) Teu miˇ neh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ dah zaˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˆ maꞈ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ tsaꞈ gaˬ˗ehˇ maˬ jawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ nawˬ maꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu tsaˬ meh lehˇ noeˬ nya loˇ?’ lehˇ naˇ haˬ nehˬ gaˇ duˇ˗eu meh.

4. Gʼaˬkʼehˇ 5:27-29-ahˇ haw ngeh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁴ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ neh ‘tsawˇ haˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu’ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 5:27-29-ahˇ gui.) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh bi diˬ˗awˇ, “baꞈ dzah˗ahˇ neh gʼoꞈ doˆ le ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ gʼaˇ duˬ shaꞈ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ daˬ geuˇ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ sawˇ nehˬ˗euˬ aˬ yawꞈ maꞈ siˬ nya˗eu miˇ neh meh.” Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 5:40-42.

5. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁵ Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ baˬ da neh naˇ haˬ˗eu jeˬ tiˬ jeˬ na doˆ laˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tsawˇ haˬ dawˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ meh lehˇ kʼawꞈ ehˇ taˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ meh’ lehˇ kʼawꞈ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh heu nyiˬ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ caw˗eu lehˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ doˆ laˇ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 13:1) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ dui “sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ hawˇ˗eu uˆ lahˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ oˆ yaw muiˬ˗ehˇ jawˇ” jawˬ˗ehˇ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ aˬ joˆ˗ehˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu nga?—Tiˇtuˆ 3:1.

6. (a) Loˇmaˆ 13:1 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ” deuˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ geu deuˬ˗ahˇ ehˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ nehˬ˗eu nga? (b) Miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ aˬ geu tiˆ˗ahˇ keuˆ ni jaˆ˗eu nga?

⁶ Loˇmaˆ 13:1-ahˇ gui. Heu deuˆ laꞈ kʼoeˇ “miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ cawˬ kʼoeˇ taˆ  uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗awˇ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ehˇ˗eu meh. Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ bi suˬ saˬ ni haw piˇ˗awˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ bi caw teh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ poˆ na Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 12:16) Teu miˇ neh aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ neh daˇ tsehˆ taˬ˗euˬ kawˬ deuˬ ya doˆ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw zeu taˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Loˇmaˆ 13:7) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ Yeˬsuˇ Loˇmaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu sahˬ paˬ Piˇlaˆ naˇ haˬ tseˇ laˇ ngeh, maˇ jawˆ ni bi mawˇ laˇ˗eu meh. Sahˬ paˬ Piˇlaˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ nawˇ ya dehꞈ ya shiˇ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu tehꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, Yeˬsuˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ “Miˬyehˇ neh nawˬ˗ahˇ baoˬ biꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh, nawˇ ngaˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ baoˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh” lehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 19:11) Sahˬ paˬ Piˇlaˆ˗ahˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ sahˬ paˬ deuˬ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ uˆ lahˇ˗eu baoˬ dui dui baw˗eu meh.

7. Aˬ geu ngeh nga miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ ya naˇ haˬ˗eu? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ saˇ tiˇ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁷ Ka li zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ maˬ bahˬ˗eu taꞈ naˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ni Miˬyehˇ maˬ bi mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mˇ laꞈ ngeh maˬ ehˇ, Miˬyehˇ mˇ lehˇ ehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ laꞈ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui maˬ naˇ haˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ miˬ beuˆ mi cehˇ baꞈ˗awˇ ya deuˆ meh lehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. c Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ maˬ bi zmˬ ni laˆ tsoeˬ laˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ maˬ bi tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ maˬ bi bawˬ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, laˆ tsoeˬ laˇ nya˗eu meh. Miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ zmˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ jaˇ laˇ ya sawˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw luꞈ˗eu meh.—Dawˬtsoˆ 5:8.

8. “Miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ” hawˇ˗eu “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu nyiˬ dawˬ aˬ jeˬ beu gaˇ˗eu nga? Teu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

⁸ “Miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ naˇ, muiˬ dzehˬ, huiˬ dzehˬ, goˇ dzehˬ, gaˇ ehˇ˗eu pyeuꞈ nya˗eu kʼawꞈ, “kʼaˇ muiˬ dzehˬ gaˇ, kʼaˇ huiˬ dzehˬ gaˇ, kʼaˇ goˇ dzehˬ gaˇ” ehˇ mawꞈ˗eu nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Teu˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ zmˬ taˬ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ naˇ, miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu kʼawꞈ ni, aˬ yawꞈ maꞈ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ “Dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ” lehˇ oeˬ poˆ byah ni kuˇ taˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 7:18, 22, 25, 27.

9. Bawˇ lawˇ peh Daˬyeˬlaˆ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ, aˬ jeˬ jeˇ ya mawˇ˗euˬ nga?

⁹ Daˬyeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni bi siˬ bi mawˇ laˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Daˬyeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ bawˇ tsahˬ jeˬ zaˬ oeˬ mawˇ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu naˇ, gaˇ hu hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu Baˬbuˇloˬ, Meˬdiˇ Paˇshaˇ, Gaˬliˇ, Loˇmaˆ, nymˬ˗mˇ iˬ nah jawˇ luꞈ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ heu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Daˬyeˬlaˇ 7:1-3, 17) Kʼoeˇ naˇ Daˬyeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ mˬ taˆ dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ˗ahˇ nuiˇ luꞈ gaˇ jiˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 7:9, 10) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu bawˇ lawˇ peh Daˬyeˬlaˇ neh paˇ ya mawˇ tsaꞈ gʼeh˗euˬ jeˬ heu naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, saˇ tiˇ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

10. Daˬyeˬlaˇ 7:13, 14, 27-ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ aˬ geu deuˬ˗ahˇ biꞈ paˇ nehˬ˗eu nga? Heu naˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

¹⁰ Daˬyeˬlaˇ 7:13, 14, 27-ahˇ gui. Miˬyehˇ tsawˇ haˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yuˇ kʼoꞈ˗awˇ, teu naˆ maˬ tseˇ geuˇ˗eu, teu naˆ maˬ tseˇ baoˬ huiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗eu  meh. Aˬ geu deuˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗eu nga? ‘Tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ duˇ˗eu tiˬ gʼaˬ’ lehˇ ehˇ˗eu Yeˬsuˇ Ka liˬ˗ahˇ hawˇ˗eu “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ” ya uˆ lahˇ gʼeh˗eu “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ” lehˇ ehˇ˗eu 144,000 gʼaˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 7:18) Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu baoˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ ahˇ˗eu miˇ neh, “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ” naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh.

11. Daˬyeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ paˇ ehˇ nga siˬ?

¹¹ Daˬyeˬlaˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ naˇ, yaw beh dzaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh, ‘mˬ taˆ Miˬyehˇ dzoeˬ dzaˬ dzeˇ paˇ mˇ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗awˇ “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ aˬ yawꞈ kʼaˇ biꞈ mawꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ dzoeˬ dzaˬ biꞈ nya” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 2:19-21; 4:17) Toˆ˗ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ tsawˇ haˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ sahˬ paˬ bi keuˆ leˇ˗awˇ maˬ paˇ bi geuꞈ ni jiˇ jahˇ hawˇ˗euˬ jaˆ ngaˇ laˬ? Jaˆ meh.

12. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu ba˗euˬ sahˬ paˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ paˬ˗euˬ aˇ yaˬ aˬ joꞈ˗ehˇ yuˇ ka haw˗euˬ nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw. (Aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹² “Miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ” deuˬ taꞈ˗ehˇ huiˬ dzehˬ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ haw ma. Iˇjiˇtuˆ˗euˬ sahˬ paˬ Paˬlawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ bi geuꞈ taˬ˗awˇ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu meh. Aˇ myaˆ poˆ ehˇ nehˬ˗eu kʼawꞈ maˬ pyehˬ nehˬ˗a. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. Sahˬ paˬ Paˬlawˇ˗ahˇ naˇ Iˬ maˆ laˆ shaˆ yaw neˇ˗ahˇ laˆ luˬ laˆ seˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 14:26-28; Ja ceuˬ 136:15) Baˬbuˇloˬ˗euˬ sahˬ paˬ Beˬlaˇshaˬzaˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh, ‘mˬ taˆ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ jahˇ gʼeh haw˗eu’ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu “shuiˇ, pyuˇ” miˬ yehˇ deuˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 5:22, 23) Ehˇ kʼawꞈ nui ma huiˬ˗awˇ jahˇ gʼeh˗eu sahˬ paˬ heu gʼaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ laˆ awˆ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ ngeh miˇ laꞈ kʼoeˇ neh Beˬlaˇshaˬzaˬ aˬ cawˬ neh bi sehꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ Meˬdiˇ tsawˇ jeuˬ hawˇ˗eu Paˇshaˇ tsawˇ jeuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ a nehˬ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 5:28, 30, 31) Paˆlehˬsaˬ˗taiꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ Heˬloˆ Aˬgiˇpaˆ 1 gʼaˬ kʼehˇ Yaˬkoˆ˗ahˇ sehꞈ˗awˇ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ jiˇ sehꞈ˗eu lehˇ tawˬ˗ahˇ dawˆ taˬ˗euˬ meh. Nui noeˬ teu˗ahˇ Miˬyehˇ laˆ tsoeˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ neh Heˬloˆ˗ahˇ kʼehˬ˗euˬ miˇ neh” aˬ yawꞈ shiˇ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 12:1-5, 21-23.

13. Tsawˇ haˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi deuˆ smˇ˗euˬ nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹³ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ dawˬ tawˆ  luꞈ˗ahˇ, aˬ yawꞈ naˇ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ bi mawˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Kaˬnaˬ˗euˬ sahˬ paˬ 31 gʼaˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗awˇ, saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ yuˇ geuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Kʼoeˇ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ˗eu sahˬ paˬ Beˬhaˬdaˇ hawˇ˗eu Suˇliˆ sahˬ paˬ 32 gʼaˬ˗ahˇ jiˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 20:1, 26-29.

14-15. (a) Sahˬ paˬ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ hawˇ˗eu sahˬ paˬ Daˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga? (b) Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ jeuˬ gaˇ kawˆ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ gʼawˬ mya poˆ bi siˬ bi mawˇ˗euˬ meh. Baˬbuˇloˬ˗euˬ sahˬ paˬ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ jeˬ maˬ ciˬ huiˬ ni, yawˬ ha˗euˬ baoˬ hawˇ˗eu yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ gaˇ kawˆ kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ˗iˇ ni kʼehˬ nehˬ˗euˬ meh. Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ ngeh tiˬ jawˇ “dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ ngaˇ ja ceuˬ”˗eu ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ “dzoeˬ dzaˬ zaˇ ziˇ gmˬ” meh lehˇ ehˇ˗awˇ, “miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ, yawꞈ˗euˬ laꞈ kʼawˆ uˬ moˆ tehꞈ meh. Yawꞈ nui kʼahˇ maˬ tsahˇ pyawˇ nya˗a” lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 4:30, 33-35) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˇ laˬ dzaˬ shiˇ˗euˬ kuˆ˗ahˇ neh Miˬyehˇ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ ngeh, sahˬ paˬ Daˬliˇ “miˇ kʼahˬ kʼahˬ ma heu kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ, Daˬyeˬlaˇ˗euˬ Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗awˇ yaw zeu baw˗awˬ lehˇ, ngaˇ dawˬ biꞈ˗eu ma. Aˬ yawꞈ dehꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ uˆ lahˇ tehꞈ˗a. Yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ maˬ cawˆ˗iˇ˗ehˇ, yawꞈ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ maˬ byoˆ˗iˇ˗a” lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ “miˇ kʼahˬ tsawˇ jeuˬ mehˬ bawˬ mˇ˗euˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ laˆ ngehꞈ nehˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ neh bawˬ toˆ toˆ˗euˬ, aˬ yawꞈ laˆ cawˆ jiˇ nehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ tsaˬ geuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ shaˇ kuˇ leˇ˗euˬ tsawˇ jeuˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ neh tseˇ doˆ˗awˇ, yawꞈ˗euˬ zaˬ bi geuꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ, aˇ naˆ ni guiˬ lahˬ huiˬ˗eu nga” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 33:10, 12) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh.

16. “Guˆ˗eu gaˆ˗eu” aˇ yamˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ nui jah taˬ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh? (Aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁶ Aˬ dui dzeuˇ laꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ gaˇ kawˆ aˬ dui ya siˬ dzeuˇ˗euˬ ma. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ keuˆ le˗eu “guˆ˗eu gaˆ˗eu” aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya meh. (Maꞈtehˬ 24:21; Daˬyeˬlaˇ 12:1) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Maˬgawˇgaˆ˗euˬ Gawˇgaˆ lehˇ kuˇ˗eu Miˇ kʼahˬ deuˬ gm leˇ˗euˬ aˇ maꞈ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ doe ni yaw kʼaˆ˗ehˇ deuˆ laˇ kʼehˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ nehˬ˗eu meh. Aˇ maꞈ aˇ muˇ teu laꞈ kʼoeˇ Miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu 193 miˇ kʼahˬ gm leˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu mˬ taˆ˗euˬ guiˇ maꞈ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ ciˬ cehˆ leˇ nya˗a. Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˇ huiˬ dui mahˇ dui dui˗awˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ, tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ kʼoeˇ ngeh nah bi siˬ duˬ ma. Ngaˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ siˬ duˬ leˇ tehꞈ˗a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:14-16, 23; Ja ceuˬ 46:10.

17. Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu sahˬ paˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗euˬ mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ huˬ taˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Gawˇgaˆ deuˆ laˇ˗eu jeˬ heu naˇ Aˬmaˬgeˬdoˬ guiˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Guiˇ teu poˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 16:14, 16; 19:19-21) Kʼoeˇ naˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ heu kʼahˬ oꞈ˗awˇ, sui˗eu dawˇ˗eu deuˬ heu gaˇ ya jawˇ tehꞈ˗a.”—Dawˬdaˬ 2:21.

18. Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ nui ma keuˆ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh? (Daˬyeˬlaˇ 3:28)

¹⁸ Dzeuˇ laꞈ˗euˬ aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ naˇ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ha geuꞈ˗eu miˇ neh tawˬ˗ahˇ ya uˇ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, shiˇ daˬ mˇ˗euˬ deuˬ jiˇ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ huiˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh miˬ dzaˬ laꞈ kʼoeˇ neh ya buˬ˗iˇ˗euˬ Heˬbyehˇ aˬ li zaˬ guˬ kʼoeˇ smˇ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 3:28-ahˇ gui.

19. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu nga? Aˬ dui nymˬ˗mˇ neh aˬ jeˬ jahˇ˗eu loˬ nga?

¹⁹ Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu heu naˇ, aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Miˇ tsaˬ tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yaˇ kʼaˬ daˇ meh. Ngaˇ tsaˬ gaˇ dawˇ gaˇ nawˇ haw˗awˬ, ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗awˬ.” (Ja ceuˬ 7:8) Kʼoeˇ naˇ Daˬbiˇ “ngaˬ˗euˬ yaw sui yaw dawˇ hawˇ˗eu, ngaˬ˗euˬ muiˬ˗eu jaˬ˗eu jeˬ neh, ngaˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ laꞈ luꞈ˗uˇ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 25:21) Aˬ dui aˬ geu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu heu naˇ kʼaˇ muiˬ˗eu dehꞈ ziˇ pyeuꞈ meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ neh “Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ caw teh˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ laˇ˗eu meh.—Ja ceuˬ 119:1, MS.