1. Aˬ dui jah nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ deuˬ maˬ jawˇ ni pyeuꞈ laˇ luꞈ gaˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ zahˬ leˇ˗eu nga?

 Saˬdaˬ miˇ tsaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ ya jah˗eu jiˇ maˬ siˬ ni pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma jiˇ laˇ taˬ˗euˬ meh. Cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ paˇ jah coeˇ˗euˬ meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ gaˇ maˬ zahˬ leˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗aˬ, ja bu ja doeˇ˗eu, saˇ jaˇ puiˬ˗eu’ tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh ma. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ jah nya˗eu miˇ tsaˬ heu˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Saˬdaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:1-4; 2 Gawˇliˬtu 4:4.

2. (a) Aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah nya˗eu nga? (b) Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ na aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya˗eu nga?

² Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah nya meh. (Yeˬlaˬmiˇ 17:7, 8) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ “byehˇ dzeh nehˬ˗eu maˬ baw˗a” lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Ja ceuˬ 9:10) Aˬ dui, aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ dehꞈ ziˇ lawˇ nehˬ le˗euˬ Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ jiˇ jah nya meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:18) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ yawˬ ha˗euˬ myaˆ neh ya mawˇ ya siˬ˗euˬ ma. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:16, 17) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ jah nya˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ na aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah nya˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Jah nya naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya˗eu nga?

3. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ nga? (Maˬkuˆ 10:29, 30)

³ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu nymˇ jiˇ jiˇ ma laꞈ kʼoeˇ kuˇ ahˇ laꞈ˗euˬ meh. Heu naˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni bi za˗eu muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Maˬkuˆ 10:29, 30-ahˇ gui.) Aˬ dui miˇ kʼahˬ doe ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ,  aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ za taˬ˗euˬ ma. Aˬ dui dawˬ hawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca, dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ, dm jeˬ dm kawˆ maˬ duˇ leˇ kʼawꞈ mawˇ beh beh ngeh neh gʼoeˇ˗eu ma. Aˬ dui mˬ taˆ jawˇ˗eu nui gaˬ Aˬda˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya ja ceuˬ˗awˇ, uˬ duˬ tahˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a.—Ja ceuˬ 133:1.

4. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ loˬ˗eu nga?

⁴ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ mehˬ bawˬ gm gm˗ehˇ dehꞈ˗eu loˬ dui dui meh. Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗euˬ kʼaˆ behˆ˗ahˇ caw pi nehˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 15:1; Gaˬlaˬtiˆ 6:2) Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh ni hawˇ˗eu nui jah ziꞈ laˇ ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (1 Teˇsaˬloˇni 5:11; Heˬbyehˇ 10:23-25) Aˬ dui muiˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Saˬdaˬ hawˇ˗eu haiˬ˗eu miˇ tsaˬ deuˆ laˇ gaˇ kamˬ daˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ˗euˬ caw ba˗eu haw piˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Saˬdaˬ hawˇ˗eu Saˬdaˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗euˬ behˇ dzeˇ jawˇ˗eu miˇ neh lmˇ boˬ ni gʼeh˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu yaw duˬ baw meh.

5. Tiˬ deuˬ na˗euˬ gʼaˇ duˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah˗eu aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ˗eu nga?

⁵ Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na˗euˬ gʼaˇ duˬ mehˇ nmˇ˗ahˇ jah˗eu yaw shaˬ heu naˇ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ tiˬ jeˬ paˬ ja nehˬ ngeh, aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ iˇ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ jaˆ˗eu baˬ da neh maˬ ehˇ, yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ˗euˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, heu deuˬ baˬ da neh pyeuꞈ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

6. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ jah coeˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (1 Gawˇliˬtu 13:4-8)

⁶ Jah coeˇ˗eu jeˬ heu laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. 1 Gawˇliˬtu yaw huiˬ 13-ahˇ nui gaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ ni maˬ ehˇ, tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ laˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 13:4-8-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ deuˆ 4-ahˇ  “Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya poˆ mˇ bahˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ nui ma mahˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ pehˇ laˇ˗awˇ, ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ ngeh maˬ ehˇ, mˇ bahˬ laˇ ngeh maˬ ehˇ, nui ma ya mahˇ nehˬ˗eu meh. Aˇ deuˆ 5-ahˇ ‘Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, nui ma pehˇ laˇ˗eu maˬ kawˇ˗a. Jahˇ doeˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ noeˬ taˬ˗a’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ neh ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ taˬ noeˬ taˬ˗ehˇ maˬ jawˇ. Dawˬtsoˆ 7:9-ahˇ “Nui ma pehˇ˗eu taˬ tehˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Eˇpeˇsu 4:26-ahˇ “Nahˇ ma ga ahˇ ngeh keuˆ ni nui ma pehˇ˗eu jeˬ taˬ bi pyeuꞈ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

7. Maꞈtehˬ 7:1-5 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

⁷ Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu heu meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ maˬ noeˬ taˬ˗a. Aˬ dui jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Ja ceuˬ 130:3) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ yaw lehˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ mˇ muiˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ ya jah˗eu meh. (Maꞈtehˬ 7:1-5-ahˇ gui.) Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ naˇ “dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ jah coeˇ˗eu” miˇ neh aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni maˬ ya gʼeh˗a. (1 Gawˇliˬtu 13:7) Jaˇliꞈ heu deuˆ˗ahˇ toˆ˗ehˇ ehˇ nga lehˇ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ kʼaˇ ehˇ kʼaˇ jah jah lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ jah coeˇ paˬ˗ehˇ mˇ mawˇ luꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah coeˇ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. b

8. Nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi huiˬ bi mahˇ laˇ nya˗eu nga?

⁸ Tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ jah coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah coeˇ laˇ nya˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni ya leh jeh˗awˇ, Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ jawˇ ngeh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, dawˬ ya ngehˬ cawˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma ya mahˇ nehˬ˗awˇ, jah coeˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jiˇ ya biꞈ˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ aˬ dui nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu ya siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ maˬ dzawˇ nehˬ. Gʼoeˇ laˇ ngeh tiˬ jawˇ dzawˇ nehˬ nya˗eu meh. (Luˇkaꞈ 16:10) Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na maˬ paˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ naˇ tawˇ neh, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu taˬ byehˇ dzeh siˬ. Aˇ yamˬ ya biꞈ meh. Tiˬ gʼaˬ paˬ nui ma laˆ cawˆ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni maˬ ya gʼeh˗a. Tiˬ gʼaˬ na neh nui ma bi laˆ cawˆ˗euˬ kʼawꞈ, yawˬ deuˬ yawˬ˗ahˇ jah daˆ leꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ tiˬ deuˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma.

9. (a) Sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ, Haˬnahˬ dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? (b) Aˬ dui Haˬnahˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

⁹ Nawˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh nui ma cawˆ haw maˬ loˇ? Toˆ˗ehˇ naˇ, Haˬnahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh gʼaˬ yuˇ geuꞈ nya meh. Teu ngeh yamˬ˗ahˇ Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˇliˆ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu paw sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ naˇ, aˬ cawˬ dzaw geuꞈ duˬ maˬ pyeuꞈ˗a. Piˇ ma˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˬ yawˬ˗euˬ aˬ li deuˬ daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ dehꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Eˇliˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li deuˬ˗ahˇ, aˬ za za lehˇ tehꞈ˗ehˇ mehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˆ˗ahˇ piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ bi geuꞈ luꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ Haˬnahˬ dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ ni Eˇliˆ piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ geuꞈ˗awˇ mˇ luꞈ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ aˬ myah luꞈ uˬ duˬ tahˬ laˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ Haˬnahˬ nui ma yaw dui˗ehˇ cawˆ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ gaˇ Eˇliˆ ya mawˇ ngeh aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ dawˇ  yehꞈ taˬ ngaˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Eˇliˆ nui ma nyiˇ nui ma cawˆ luꞈ˗eu Haˬnahˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ tseˇ mi naˆ˗ehˇ iˬ baˇ taˬ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:12-16) Toˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ li bi baw naˇ, Eˇliˆ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ gaˇ bi mˇ laˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 1:11) Yeˬhawˇbaˬ mˇ bahˬ˗euˬ Eˇliˆ˗euˬ aˬ li deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ ngaˇ laˬ? Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˆ˗euˬ aˬ li deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 4:17) Aˇ yamˬ teu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ Haˬnahˬ˗ahˇ Saˬmeuˬlaˆ lehˇ kuˇ˗eu aˬ li tiˬ li biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—1 Saˬmeuˬlaˆ 1:17-20.

10. Daˬbiˇ tiˬ gʼaˬ paˬ neh bi puiˬ haw˗euˬ kʼawꞈ, nui deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah daˆ leꞈ˗euˬ nga?

¹⁰ Nawˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ neh saˇ jaˇ bi puiˬ haw maˬ loˇ? Bi puiˬ haw˗euˬ naˇ, Sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Daˬbiˇ Aˬhiˇtawˇpeˬlaˇ lehˇ kuˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˬhiˇtawˇpeˬlaˇ Daˬbiˇ˗euˬ aˬ li Aˬbaˇsaˬloˬ aˬ yawꞈ aˬ da˗euˬ dzoeˬ dzaˬ lu geuꞈ ngeh Aˬbaˇsaˬloˬ paw pyawˬ˗iˇ˗euˬ meh. Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li neh bi puiˬ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu baˬ da neh aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni maˬ gʼeh˗a. Daˬbiˇ puiˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ gm leˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu Huˇshaiˇ˗ahˇ naˇ jah daˆ leꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ neh jah˗euˬ tsaˬ leˇ meh. Huˇshaiˇ Daˬbiˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ shiˇ daˬ mˇ˗awˇ, Daˬbiˇ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 17:1-16.

11. Naˬbaˬlaˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah˗euˬ nga?

¹¹ Naˬbaˬlaˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, smˇ muiˬ muiˬ dui dui˗eu Naˬbaˬlaˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ deuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ haw piˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ Daˬbiˇ Naˬbaˬlaˇ jawˇ gaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ bi shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Naˬbaˬlaˇ maˬ biꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, dawˬ doeˇ ngehˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ nui ma pehˇ dui dui laˇ˗awˇ, Naˬbaˬlaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ sehꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Teu ngeh zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ Naˬbaˬlaˇ˗euˬ miˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbiˇgeˬlaˆ˗ahˇ gaˇ kawˆ teu kawˇ maˇ˗ehˇ tsaꞈ laˇ˗euˬ meh. Zaˬ kʼaˆ heu gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ ya buˬ˗iˇ maˬ ya buˬ˗iˇ˗eu heu naˇ, Aˬbiˇgeˬlaˆ˗ahˇ jaˆ˗eu tehꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Zaˬ kʼaˆ heu gʼaˬ yawˬ ha uˬ kʼawˇ piˇ ni cehˆ jeˬ maˬ cehˆ ni, Aˬbiˇgeˬlaˆ caw ba nya meh lehˇ jah coeˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ tahˬ shaˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Aˬbiˇgeˬlaˆ naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya taˬ˗eu miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ jah coeˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh jah˗euˬ tsaˬ leˇ meh. Aˬbiˇgeˬlaˆ kʼaˬ duˬ ni Daˬbiˇ˗ahˇ nui ma paˇ laˇ  ni ngehˬ juˬ nehˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 25:2-35) Aˬbiˇgeˬlaˆ naˇ, Daˬbiˇ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ jah˗eu meh.

12. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jaˆ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah coeˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹² Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jaˆ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah coeˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 15:15, 16) Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ muiˬ˗eu jawˇ duˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu naˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ˗awˇ mˇ nga lehˇ maˬ noeˬ˗euˬ uˬ taꞈ, gʼaˬ kʼehˇ maˬ bi geuꞈ ni jiˇ maˬ teh doˆ˗aˬ. (Maˬkuˆ 10:35-40) Aˇ nah naˇ Yeˬsuˇ bi nyehꞈ ngeh miˇ, zaˬ lahˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 26:56) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah coeˇ luꞈ meh siˬ. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni gaˬ˗euˬ meh.” (Yoˇhaˬ 13:1) Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh tiˬ jawˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ 11 gʼaˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu aˇ poeˬ baw˗eu yawˇ deuˬ˗ahˇ bi haw saˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ a nehˬ yaꞈ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 28:19, 20; Yoˇhaˬ 21:15-17) Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ heu deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh jah˗euˬ maˬ lehˬ˗iˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ meh. Haˬnahˬ, Daˬbiˇ, Naˬbaˬlaˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ, Aˬbeˇgeˬlaˇ, Yeˬsuˇ heu deuˬ naˇ, maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh.

13. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ jah coeˇ˗eu shaˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹³ Nawˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ taˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ taˬ ehˇ nehˬ de lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ jaˆ gaˇ ya puˬ haw maˬ loˇ? Ya puˬ haw˗euˬ naˇ, nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? Mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ jiˇ heu loꞈ˗ehˇ ya puˬ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ bi siˬ nya mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ hmˬ ja nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ yawˬ nah yawˬ keuˆ laˇ ngeh˗aˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ˗euˬ miˬ zaˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ teu gʼaˬ˗ahˇ naˬ gaˬ ngehˬ leꞈ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ bi siˬ˗eu gaˇ kawˆ yawˬ deuˬ yawˬ˗ahˇ gaˬ˗iˇ˗euˬ miˇ neh, mehˇ nmˇ teu gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ teu gʼaˬ dzaˇ˗i aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

14. Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁴ Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu nyiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ kawˆ jaˆ˗eu myahˇ laˇ taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ maˬ jah coeˇ ni pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ nah aˬ yawꞈ˗ahˇ, aˬ yawꞈ yaw zeu baw dui dui˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ neh “Aˬ dui˗euˬ muiˇ˗eu gʼaˬ naˇ Saˬdaˬ meh. Mehˇ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ leˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ teu gʼaˬ dawˬ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh aˬ yawꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu nyiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ kʼoꞈ nya˗euˬ meh.

15. Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yamˬ loˬ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹⁵ Nawˇ muiˬ˗eu gaˇ deuˬ ya smˇ haw maˬ loˇ? Ya smˇ haw˗euˬ naˇ, nawˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Gaˬ˗leˬteuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma 1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ Naˇziˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ Jeˬmaˬniˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ pyeuꞈ meh. Mehˇ nmˇ Gaˬ˗leˬteuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ sahˬ boꞈ ya deh, ya boꞈ doˆ nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nahˇ naˇ mehˇ nmˇ deuˬ Gaˬ˗leˬteuˬ˗euˬ aˬ da Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ Gaˬ˗leˬteuˬ˗euˬ aˬ da aˇ muˇ˗euˬ gaˇ kawˆ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh Gaˬ˗leˬ˗teuˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ maˬ paˇ bi mˇ˗euˬ meh. Gaˬ˗leˬ˗teuˬ neh ya puˬ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ naˇ teu myaˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a siˬ. Miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ  aˬ yawꞈ poˆ mˇ˗eu aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ, mehˇ nmˇ deuˬ Gaˬ˗leˬ˗teuˬ aˬ nyaꞈ ma zaˬ˗ahˇ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ maˬ paˇ sha nehˬ˗euˬ meh. Gaˇ pehˇ˗ahˇ mawˇ le kʼawꞈ dawˬ maˬ ngehˬ cawˬ nehˬ˗aˬ. Shaˇ noeˬ haw sheˇ. Gaˬ˗leˬ˗teuˬ aˬ nyaꞈ ma zaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni deuˬ leˇ˗awˇ, aˇ naˆ ni gʼawˬ shaˇ shaˬ˗ehˇ gʼeh paˬ nga. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗awˇ, tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ gʼawˬ myahˇ ni ya zmˬ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ jiˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu tsaˬ ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. c

16. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ miˇ neh ya leh jeh˗eu nga?

¹⁶ Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ haw˗euˬ naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ ni leh jeh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ nmˇ loˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ nawˬ neh leh jeh˗euˬ poeˬ kʼoꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ dzaˇ doꞈ tiˬ poˆ dzaˬ zaˬ˗eu naˇ dzaˇ˗ahˇ saˇ tiˇ taˬ taˬ˗ehˇ dzaˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ dzaˇ maˬ dzaˬ ni nmˇ maˬ gʼeh˗a. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na neh nui ma bi laˆ cawˆ haw˗euˬ miˇ neh, mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ paˇ jah coeˇ˗euˬ lehˇ heu loꞈ˗ehˇ maˬ ya bi pyeuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ ni leh jeh naˇ, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ jah coeˇ dzehˬ laˇ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga lehˇ jiˇ leh jeh laˇ˗eu meh.

17. Jah coeˇ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁷ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˬ paˇ jah coeˇ ni pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ naˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ byah˗eu miˇ neh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ jah nya˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jah nya˗eu jeˬ teu naˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗awˇ, mehˬ bawˬ bi gm˗eu uˬ taꞈ, mehˬ hu paw shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh jiˇ haw piˇ nehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na nawˬ˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ nehˬ laꞈ˗awˇ maˬ paˇ jah coeˇ ni jahˇ nehˬ laꞈ naˇ tawˇ neh. Gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni leh jeh luꞈ˗uˇ. Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ caw˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ ya gaˬ˗eu uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ neh jiˇ ya dzaw geuꞈ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ laˆ deuˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ byoˆ nya laˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ jah coeˇ kʼoꞈ nya laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ ‘mehˇ nmˇ naˆ maˬ tseˇ tawˬ˗eu cawˬ’ gʼawˬ mya ni za˗eu meh. (Dawˬdaˬ 18:24) Jah coeˇ˗eu jeˬ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, yawˬ ha jiˇ aˬ cawˬ jah nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ meh. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ cawˬ jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi mawˇ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ ma.