1. Jah coeˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

 Jah nya˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, ngehˬ taˬ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ jaˆ˗awˇ, dawˇ coe ni ngehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 15:4) Aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe nya˗eu gaˇ kawˆ yawˬ gʼaˬ na luꞈ siˬ˗eu nya meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ neh teu loꞈ˗ehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu ma. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ ni aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

2. Aˬ dui jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

² Aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ jah ni aˬ dui maˬ ka tiˇ nya˗a. Aˬ dui jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya mˇ mawˇ˗eu meh. Jah coeˇ˗eu jeˬ heu naˇ pyuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Poˆ˗eu yaw shaˬ gaˇ neh, jiˇ leˇ˗eu yaw awˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ jah nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ jahˇ haw˗aˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, “yawꞈ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ, saˇ jaˇ laꞈ kʼoeˇ mˇ taˬ˗euˬ” miˇ neh meh. (Ja ceuˬ 33:4) Aˬ dui jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya dzaw geuꞈ˗eu meh. (Eˇpeˇsu 5:1) Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ haw ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ cawˬ jah coeˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ngaˬ jeˬ˗ahˇ haw ma.

3-4. Bawˇlawˇpeh Daˬyeˬlaˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nga? Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ aˬ jeˬ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

³ Bawˇlawˇpeh Daˬyeˬlaˇ naˇ, aˬ dui jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ kʼehˬ naˇ jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗euˬ yuꞈ maꞈ pah mehˬ nya ni caw ba nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ tsawˇ myahˇ doˆ laˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma paˇ taˬ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ˗ahˇ nui ma maˬ tsaˬ˗eu gaˇ kawˆ bi dzawˇ nehˬ˗iˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ sahˬ paˬ maˬ ya leˇ˗eu  yaw duˬ baw meh. Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ naˇ ziˇ dui dui˗eu sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Daˬyeˬlaˇ dawˬ teu jawˇ nehˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 2:12; 4:20-22, 25) Teu gaˇ neh gʼawˬ mya kʼoꞈ gʼeh˗awˇ, Daˬyeˬlaˇ Baˬbuˇloˬ˗euˬ sahˬ paˬ hawˇ nymˇ˗euˬ kaˇ pyawˇ˗ahˇ zaꞈ taˬ˗euˬ sahˬ boꞈ pah mehˬ˗eu heu neh, aˬ yawꞈ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ dzaˇ˗i tiˬ poˆ paˇ bi mawˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 5:5, 25-29) Aˇ nah naˇ, Meˬdiˇ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Daˬliˇ sahˬ paˬ saˇ ka˗ahˇ, sahˬ paˬ hawˇ˗eu yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ Daˬyeˬlaˇnaˇ “bym dui nya dui dui”˗awˇ “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, nui ma dawˇ˗eu uˬ taꞈ, yaw lehˬ maˬ mˇ˗a” lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 6:3, 4) Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu heu gʼaˬ naˇ, jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ siˬ nya˗eu meh.

⁴ Aˬ dui Daˬyeˬlaˇ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ ngeh, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˇ mˇ jeˬ mˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ˗awˇ, jah nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ haw ngaˇ laˬ?’ Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu nga? Aˬ dui jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ bi za˗eu miˇ neh meh.

5. Haˬnaˬniˇyaˆ aˬ jeˬ miˇ neh jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu nga?

⁵ B.C. 455-ahˇ yaw huiˬ yaw mahˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Neˬhaˬmiˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗euˬ meuˬ meuˬ lahˇ laˆ saˆ gʼaˬ ngeh, meuˬ heu meuˬ˗ahˇ bo saˆ haw piˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ poˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu zaˬ yo aˬ li gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ tseˇ˗euˬ meh. Heu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼa naˇ, yehˇ˗euˬ taˆ˗ahˇ aˬ yuiꞈ geuꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Haˬnaˬniˇyaˆ pyeuꞈ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Haˬnaˬniˇyaˆ naˇ, “Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma ahˇ˗awˇ, aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ gʼoe coeˇ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Neˬhaˬmiˇ 7:2)  Haˬnaˬniˇyaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, yaw zeu baw˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu jeˬ maˬ mˇ mawꞈ˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ˗eu meh. Seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

6. Diˇjiˇ naˇ Pawˇluˆ nui jah taˬ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁶ Pawˇluˆ nui jah taˬ˗eu Diˇjiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Pawˇluˆ iˇ kahˇ˗ahˇ bi kaꞈ lahˇ taˬ ngeh, aˬ yawꞈ Diˇjiˇ neh bi caw ba˗euˬ meh. Pawˇluˆ Diˇjiˇ naˇ “saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Eˇpeˇsu 6:21, 22) Pawˇluˆ Diˇjiˇ˗ahˇ nui jah taˬ˗awˇ, Eˇpeˇsu hawˇ˗eu Gawˇlawˇsehˇ aˇ muˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ jiˇ bi biꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Diˇjiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ luꞈ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li˗ahˇ bi noeˬ mawˇ laˇ˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 4:7-9.

7. Aˬ dui jah coeˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui nui jah taˬ nya˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ Daˬyeˬlaˇ, Haˬnaˬniˇyaˆ, Diˇjiˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ haw˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, jawˇ nah yaw kaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ dzaw˗eu gaˇ kawˆ yawˬ kawˆ na luꞈ˗ahˇ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ bi mˇ˗eu lehˇ gaˇ biˇ doˇ nehˬ jiˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui kʼahˬ lahˇ˗eu maˬ loˬ˗a. Yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ ngeh tiˬ jawˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ sheuˬ˗awˇ oe ngeh, baˬ maꞈ mehˬ shi dawˬ mehˬ mehˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu maˬ siˬ lehˇ jiˇ maˬ kʼahˬ lahˇ. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, tsaꞈ gaˬ gaˇ zmˬ˗eu sahˬ boꞈ paˇ dmˬ deuˬ maˬ jaˆ gaˇ jiˇ maˬ kʼahˬ lahˇ. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ dui tawˇ neh, aˬ cawˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

8. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui ma ahˇ kʼawꞈ, aˬ joˆ˗ehˇ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya bi jaˆ˗eu nga? (Dawˬdaˬ 11:13)

⁸ Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma ahˇ˗eu kʼawꞈ, yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya bi jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ suˬ saˬ ni yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, “aˬ cawˬ gaˇ kawˆ maˬ ja paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ keuˆ ni ja ja˗ehˇ cah˗eu” meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 5:13) Aˬ dui teu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Tiˬ poˆ na mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ laˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ taˬ ehˇ nehˬ lehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ naˇ gawˇ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ naˇ, shaˬ zahˬ nui jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ laˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ taˬ ehˇ nehˬ de lehˇ ehˇ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˬ dui aˬ yawꞈ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. b (Dawˬdaˬ 11:13-ahˇ gui.) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ja nehˬ ni, zaꞈ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nui jeˬ˗ahˇ jiˇ ja sawˇ ma.

9. Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

⁹ Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ. Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ja ja˗ehˇ maˬ cah ni ya zaꞈ taˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˬ zaˬ gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ uiˇ yoeˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ na jaˆ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ gʼaˬ gaˇ kawˆ heu aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ˗iˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ daˬ ga ni jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ maˬ laˆ deuˬ mawꞈ˗eu miˇ neh toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (Eˇpeˇsu 5:33) Aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ guˬ deuˬ jiˇ ni yaw zeu bi taˬ mawꞈ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi ja byaˬ˗awˇ, zaˬ daˬ ga ni maˬ ya jahˇ˗a. (Gawˇlawˇsehˇ 3:21) Zaˬ  deuˬ jiˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ˗iˇ˗awˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ deuˬ daˬ ga ni maˬ ya jahˇ˗a. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 5:16) Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ ja ja˗ehˇ maˬ cah ni zaꞈ taˬ naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ byah˗eu meh.

10. Cawˬ yaw muiˬ deuˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (Dawˬdaˬ 17:17)

¹⁰ Cawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ. Aˬ dui gʼoeˇ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dzawˇ nehˬ mawꞈ˗eu lehˇ baw˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu maˬ awˬ˗a. Teu naˇ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ maˬ dzawˇ nehˬ haw˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ˗iˇ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Cawˬ deuˬ aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ zaꞈ taˬ nehˬ naˇ, aˬ dui guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu ma. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu cawˬ deuˬ naˇ “cawˬ yaw muiˬ” deuˬ pyeuꞈ meh.—Dawˬdaˬ 17:17-ahˇ gui.

11. (a) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi mawˇ nya˗eu nga? (b) Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ zaꞈ taˬ˗awˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ maˬ dzawˇ nehˬ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

¹¹ Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ. Gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ zaꞈ taˬ nehˬ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ “jaˬ lehˇ baw ngeh naˬ duˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗awˇ, mˬ jeˬ jaˬ lehˇ huiˬ ngeh awˆ duˬ˗ahˇ duˇ˗eu” meh. (Iˇsaˬyaˇ 32:2) Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zaꞈ taˬ nehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼawꞈ dzawˇ nehˬ peuˬ˗eu ma. Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ zaꞈ taˬ˗euˬ jeˬ dzawˇ doˆ leꞈ ni maˬ ya nyehꞈ suꞈ˗a. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ, yawˬ ha˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ zaꞈ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ naˇ haˬ tseˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma. Maˇ diˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ zaꞈ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu heu jiˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗euˬ miˬ zaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh gʼaˬ biꞈ˗iˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, gʼaˬ baˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya caw ba nehˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, maˬ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a. Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ jiˇ maˬ bi siˬ nehˬ laꞈ˗a. Ngaˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nehˬ nya˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼaˆ behˆ baꞈ˗eu maˬ loˬ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a. Tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ ya siˬ taˬ˗euˬ miˇ neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ  aˬ myah myah loꞈ˗ehˇ ngehˬ cawˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ dzawˇ nehˬ ngeh kʼawꞈ zaꞈ taˬ nehˬ˗eu yaw duˬ baw ngaˇ lehˇ kʼawꞈ jah ziꞈ laˇ nya.” Aˬ dui aˬ cawˬ jah coeˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ nga? Nymˬ˗mˇ aˬ dui seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ngaˬ jeˬ˗ahˇ ja sawˇ ma.

12. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ jah coeˇ˗eu jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ dawˬ puˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga?

¹² Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, jah coeˇ˗eu jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ dawˬ puˇ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ huiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu zahˇ dawˬ nyiˬ dawˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu hawˇ˗eu tsawˇ haˬ cawˬ cawˬ gaˬ˗eu heu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 22:37-39) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ nui jah taˬ nya˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ heu jiˇ, aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zaꞈ taˬ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ deuˬ ni, daˬ ga ni, naˇ leˇ ni maˬ jahˇ nehˬ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw ma.—Yoˇhaˬ 15:12.

13. Taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹³ Taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Taˬ aw˗eu Ka li zaˬ deuˬ naˇ, aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ cawˬ˗euˬ jeˬ hu siˬ nya˗euˬ geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ jeˬ hu tsaꞈ gaˬ˗eu maˬ leh jeh˗a. (Piˇliˇpiˆ 2:3) Aˬ yawꞈ zaꞈ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya taˬ˗awˇ maˬ dzawˇ nehˬ nya˗eu jahˇ geuꞈ jahˇ geuꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ leˇ ni maˬ jahˇ˗a. Taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ ja ja˗ehˇ maˬ bi cah ni caw ba nehˬ˗eu meh.

14. Tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu jeˬ heu naˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁴ Tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ” hawˇ˗eu “dawˬ ja ja yamˬ˗ahˇ” tseˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 3:7) Aˬ cawˬ˗euˬ dawˬ daˬ˗ahˇ “Dawˬ ngehˬ˗eu pyuˇ, ciˬ cuˇ ni jawˇ˗eu shuiˇ” lehˇ daˬ taˬ˗euˬ jaˆ˗eu meh. Heu naˇ dawˬ ngehˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ ciˬ cuˇ ni jawˇ˗eu muiˬ dzehˬ˗eu poˆ lehˇ baw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Dawˬdaˬ 11:12-ahˇ “Tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu tsawˇ haˬ ciˬ cuˇ ni jawˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ heu˗ahˇ haw ma. Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ naˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗euˬ shaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya caw ba˗iˇ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaˇ˗i aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ yawꞈ naˇ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ zaꞈ taˬ nya˗eu meh.” Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu miˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu nui deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu heu gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zaꞈ taˬ meh lehˇ jah˗eu meh.

15. Yaw sui yaw dawˇ jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁵ Yaw sui yaw dawˇ jeˬ heu jiˇ aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Sui˗eu dawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, aˬ myah luꞈ tsaˬ˗eu ngeuˇ˗eu dawˬ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ meh lehˇ siˬ nya taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah˗eu meh. (Eˇpeˇsu 4:25; Heˬbyehˇ 13:18) Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ mehˬ˗eu paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ mawꞈ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Teu miˇ neh nawˇ dawˬ mehˬ mehˬ gaˇ naˇ haˬ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ poˆ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Nawˇ aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ tseˇ de? Nawˇ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ngehˬ˗awˇ ja ceuˬ nehˬ laꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ehˇ nehˬ laꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ laˬ? Nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tseˇ˗eu maˬ shaˬ˗eu paˬ. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ nawˇ maˬ haw nahˇ˗eu gaˇ kawˆ siˬ leˇ ni maˬ haw cawˬ˗ehˇ jawˇ˗eu naˆ maˬ tseˇ, bya cehˆ ni mehˬ paˇ nehˬ˗eu jeˬ muiˬ dzehˬ˗eu meh. Cawˬ yaw muiˬ˗aˬ, nawˬ˗ahˇ jahˇ coeˬ nehˬ laꞈ kʼawꞈ yaw  muiˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, muiˇ˗eu tsawˇ haˬ nawˬ˗euˬ baꞈ pu˗ahˇ byaˇ tawꞈ laˇ ngeh, yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ yahˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 27:5, 6) Cawˬ neh biꞈ˗euˬ dawˇ coe ni gʼeh˗eu nui noeˬ nui duˇ heu naˇ nymˬ˗mˇ mehˬ kʼehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ mehˬ hu paw gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu meh.

16. Dawˬdaˬ 10:19 heu naˇ aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu jeˬ heu, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

¹⁶ Yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu heu jiˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Zaꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ doˆ leꞈ ni lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ ngeh, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ bi ngehˬ doˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 10:19-ahˇ gui.) Aˬ dui Soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ zmˬ ngeh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu˗aˬ, yawˬ awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui maˬ noeˬ gahˇ naˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ zaꞈ taˬ˗euˬ jeˬ aˬ cawˬ gʼawˬ mya ni˗euˬ mehˬ shi pah doˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ yuˇ daˆ shaw˗euˬ naˇ gaˇ kawˆ teu aˬ cawˬ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ maˬ paˇ siˬ nya meh. Aˬ dui tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗a. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu jeˬ heu naˇ, laˆ tsoeˬ˗eu deuˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ shaˬ laˇ nya˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ngehˬ doˆ leꞈ ni lawˬ haw laˇ ngeh ciˬ cuˇ ni jawˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ mˇ nya˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, laˆ naˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ yehˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ tseˇ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh ngeh yamˬ hawˇ˗eu yawˬ yamˬ yawˬ˗ahˇ “dawˬ maˬ ngehˬ doˆ ni dzahˬ tehˬ” lehˇ ehˇ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw nya meh. (Ja ceuˬ 39:1) Aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ uˬ taꞈ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ deuˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui toˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya gʼaˬ leˇ˗eu meh.

17. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ jah coeˇ dzehˬ laˇ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ jah nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ kuˇ ahˇ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mehˇ nmˇ deuˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ, taˬ aw˗eu jeˬ, tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu jeˬ, yaw sui yaw dawˇ jeˬ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu jeˬ, heu deuˬ mˇ mawˇ˗eu leh jeh naˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ jah coeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ myah luꞈ ya leh jeh˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ.