1. Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ kamˬ taˬ˗euˬ nga?

 Yeˬhawˇbaˬ beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, zahˇ jahˇ doˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu Aˬda jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. (Ja ceuˬ 100:3; Iˇsaˬyaˇ 33:22) Aˬ dui iˬ baˇ mˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˇ diˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ mawꞈ˗eu meh. (Ja ceuˬ 86:5) Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ aˬ dui˗ahˇ “Naw maꞈ˗euˬ iˬ baˇ neˇ tseuˆ ni gʼeh kʼawꞈ, saˬ laˬ naˆ maˬ tseˇ pyuˇ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh.—Iˇsaˬyaˇ 1:18.

2. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tsaˬ leˇ tsahˇ leˇ kʼoꞈ mawꞈ naˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

² Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ˗ahˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ nya˗eu meh. (Yaˬkoˆ 3:2) Heu naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ maˬ paˇ pyeuꞈ nya meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ nya ni leh jeh naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ tsahˇ leˇ kʼoꞈ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 17:9; 19:11; Maꞈtehˬ 18:21, 22) Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ui cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ laˆ deuˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ bi pyehˬ mawꞈ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:13) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ “dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ” nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui jiˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 55:7.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

³ Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu iˬ baˇ nga aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ nehˬ˗eu? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu nga? Aˬ cawˬ neh yaw kʼaˆ˗ehˇ bi laˆ deuˬ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

4. (a) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? (b) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁴ Aˬ dui mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ lehˇ ya siˬ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ nehˬ˗eu meh. Huiˬ˗eu iˬ baˇ tiˬ jeˬ na˗ahˇ 1 Gawˇliˬtu 6:9, 10 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Huiˬ˗eu iˬ baˇ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ bahˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ya ehˇ nehˬ iˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 32:5; Yaˬkoˆ 5:14) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, iˬ baˇ dawˬ tawˆ loꞈ˗ahˇ pyehˬ nehˬ nya˗eu meh. b Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ, mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ bi jawˇ daˆ leꞈ paˬ nga laˬ lehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ noeˬ tsehˆ˗eu aˬ kaw˗aˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 5:12) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu meh. Mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ diˇ daˬ˗ehˇ mˇ˗euˬ nga laˬ? Aˬ yawꞈ mˇ lehˬ˗eu lehˇ bawˬ toˆ toˆ taˬ˗euˬ nga laˬ? Aˬ yawꞈ iˬ baˇ mˇ˗eu aˇ naˆ ni myahˇ laˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ aˇ myaˆ poˆ mˇ lehˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga?—Gʼaˬkʼehˇ 3:19.

5. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh jahˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga?

⁵ Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeu˗eu deuˬ mˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, mˬ taˆ Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 18:18) Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga? Mˇ bahˬ˗awˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ maˬ mˇ˗eu deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ paˇ ya jawˇ meh. Heu naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ haw piˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Gawˇliˬtu 5:6, 7, 11-13; Tiˇtuˆ 3:10, 11) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, heu naˇ mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ ni maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 5:32) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 5:15.

6. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ bi teh doˆ˗euˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngaˇ siˬ laˬ?

⁶ Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ ngehˬ cawˬ˗iˇ ngeh, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ maˬ mˇ naˇ, bi teh doˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ mˇ bahˬ taˬ˗euˬ naˇ jiˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ teu˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ ni maˬ haw piˇ nehˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗euˬ maˬ kaˬ, maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ˗euˬ maˬ kaˬ, daˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ miˇ neh meh. (Loˇmaˆ 13:4) Ehˇ kʼawꞈ myahˇ laˇ ngeh aˬ yawꞈ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, maˇ diˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 15:17-24) Aˬ yawꞈ aˇ naˆ ni mˇ bahˬ shaˇ bahˬ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 33:9, 12, 13; 1 Tiˆmoˇseˬ 1:15.

7. Aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

⁷ Mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu maˬ pyehˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ gaˇ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ tehꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui ya noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ jaˆ meh. Teu naˇ aˬ jeˬ nga? Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ dui˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ mˇ bahˬ laˇ naˇ, aˬ yawꞈ ngaˇ lehˬ˗iˇ miˬ˗a lehˇ tahˬ shaˇ maˬ tahˬ shaˇ laˇ maˬ kaˬ, teu ngeh aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ jawˇ ni iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh mˇ bahˬ˗euˬ jeˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ deuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw kʼaˆ˗ehˇ ya leh jeh˗awˇ, aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya  meh. 1994 kʼoꞈ, Gʼoeˬ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. “Nawˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, iˬ baˇ teu˗ahˇ ha geuꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ a nehˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ neh tsaˬ dui dawˇ dui dui˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ yamˬ law tsaˬ laˇ ngeh, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ lehˇ daˇ˗eu meh.” Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh iˬ baˇ bi pyehˬ mawꞈ˗awˇ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ bi a nehˬ mawꞈ˗eu nga?

8. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga?

⁸ Aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ. Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ tsoeˬ jiˇ nya˗eu dziˇ dzoˆ daˆ˗eu zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ dziˇ dzoˆ byehˇ nehˬ˗euˬ sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ zaˬ kʼaˆ heu gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ dziˇ dzoˆ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ daˆ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ nehˬ˗aˬ. (Maꞈtehˬ 18:23-35) Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ luꞈ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ guiˬ lahˬ huiˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 103:9) Dzeuˇ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ kʼoꞈ˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ tiˬ dmˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. “Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ aˇ myaˆ poˆ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ iˬ baˇ pyehˬ˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nmˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ sheu cehˆ nya˗a.”

9. Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗eu nga? (Maꞈtehˬ 6:14, 15)

⁹ Aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:7; Yaˬkoˆ 2:13) Gaˇ kawˆ teu Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya shaˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ ngeh, maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:14, 15-ahˇ gui.) Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ neh Yawˇbaˆ˗ahˇ bi mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh jiˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ smˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˇliˇpaˬ, Biˇlaˬdaˇ hawˇ˗eu Zoˇpaˬ neh bi ngehˬ deuˬ˗awˇ, nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ, guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ gʼaˬ˗awˇ neh hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.—Yawˇbaˆ 42:8-10.

10. Nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga? (Eˇpeˇsu 4:31, 32)

¹⁰ Aˬ dui iˬ baˇ maˬ pyehˬ ni nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ deuˬ˗eu tehꞈ meh. Aˬ dui nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu naˇ, kah˗eu kʼaˆ behˆ baꞈ taˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Kah˗eu kʼaˆ behˆ˗ahˇ pi dzeh ngeh, nui ma saˇ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ nui ma bi saˇ mawꞈ˗eu meh. (Eˇpeˇsu 4:31, 32-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “nui ma pehˇ˗eu jeˬ biˬ dzeh˗awˇ, nui ma huiˬ˗eu jeˬ laˆ byoˆ”˗awˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 37:8) Nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ, deuˬ leˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 14:30) Nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu naˇ, dzaˇ doꞈ dzaˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui dzaˇ doꞈ dzaˬ naˇ yawˬ ha˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ deuˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu jiˇ aˬ cawˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ deuˬ leˇ˗a, yawˬ ha˗ahˇ deuˬ˗eu tehꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu heu naˇ, yawˬ ha˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 11:17) Iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh.

11. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ laꞈ poˆ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? (Loˇmaˆ 12:19-21)

¹¹ Laꞈ poˆ mˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laꞈ poˆ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ biꞈ taˬ˗aˬ. (Loˇmaˆ 12:19-21-ahˇ gui.) Aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ siˬ maˬ mawˇ jiˇ  nya˗eu miˇ neh, aˬ dui Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ maˬ daˇ tsaˬ nya˗a. (Heˬbyehˇ 4:13) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui tiˬ poˆ na gaˇ kahˇ dahˇ gaˇ maˬ haw ni yawˬ ha˗euˬ nui ma tehꞈ˗ehˇ geuꞈ˗eu miˇ neh maˬ daˇ tsaˬ nya˗a. Yeˬhawˇbaˬ Yaˬkoˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ “Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ nui ma pehˇ˗eu jeˬ˗aˬ, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ maˬ mˇ doˆ laꞈ nya˗a” lehˇ bi boꞈ˗euˬ meh. (Yaˬkoˆ 1:20) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ tsaˬ ni daˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ lehˇ mˇ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh.

12. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

¹² Iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ. Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ ngeh, aˬ dui gaˇ kawˆ teu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu teu naˇ, iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ kʼoꞈ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ˗eu naˇ˗eu ‘kʼaˇ pyeuꞈ dzeuˇ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ bi ngehˇ byoˆ jiˇ ma’ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 65:17) Ehˇ kʼawꞈ aˬ cawˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ naˇ nehˬ laꞈ dui dui naˇ tawˇ neh? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ nui pehˇ maˬ taˬ ni nui ma laꞈ kʼoeˇ neh maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ nya ngaˇ laˬ? Aˬ dui gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma.

13-14. Toˬniˬ hawˇ˗eu Hoˬseˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh, iˬ baˇ pyehˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹³ Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ cawˬ neh gʼawˬ naˆ ni bi laˆ deuˬ bi laˆ naˇ˗euˬ kʼawꞈ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. Teu baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga?

¹⁴ Piˇliˇpaiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Toˬniˬ c lehˇ kuˇ˗eu zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ˗eu gʼawˬ mya kʼoꞈ ca ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ naˇ, Hoˬseˬ lehˇ kuˇ˗eu tiˬ gʼaˬ neh bi sehꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ nui ma pehˇ dui dui˗awˇ, laꞈ poˆ mˇ mawꞈ dui dui˗eu meh. Aˇ nah naˇ Hoˬseˬ tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ˗euˬ doˆ laˇ ngeh, Toˬniˬ Hoˬseˬ˗ahˇ beuˆ sehꞈ˗eu lehˇ miˬ beuˆ zeuˇ˗euˬ meh. Teu ngeh, Toˬniˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh laˇ shaw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ Jaˇliꞈ dzaw leꞈ ngeh tiˬ jawˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ ya mˇ nga, nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ ya jawˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ nah naˇ, aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Toˬniˬ, Hoˬseˬ jiˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ shaw˗euˬ lehˇ ya siˬ ngeh, zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ya mawˇ ngeh, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ byaˇ tawꞈ˗awˇ, Toˬniˬ,  Hoˬseˬ˗ahˇ ngaˇ nawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Toˬniˬ, Hoˬseˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ maˬ ehˇ jiˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni cehˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Toˬniˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ ngaˇ.

15-16. Aˬ dui Piˇteuˬ hawˇ˗eu Su˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁵ 1985 kʼoꞈ˗ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ laꞈ kʼoeˇ Piˇteuˬ hawˇ˗eu Su jawˇ luꞈ ngeh, tiˬ gʼaˬ paˬ neh tahˇ taˬ˗euˬ maˬ puˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ tsawˬ paˆ laˇ˗euˬ meh. Maˬ puˇ teu tsawˬ paˆ laˇ˗euˬ Su˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ deuˬ leˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ myaˆ nuiˆ hawˇ˗eu naˬ bawˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ deuˬ leˇ˗awˇ, yaw saꞈ jiˇ maˬ paˇ za˗euˬ meh. d Piˇteuˬ hawˇ˗eu Su tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ‘Heu naˆ naˆ˗ehˇ doeˇ˗eu gaˇ kawˆ jahˇ peuˬ˗eu aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nga heu’ lehˇ noeˬ˗eu meh. Teu gaˇ neh gʼawˬ mya kʼoꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu maˬ puˇ tahˇ˗euˬ teu gʼaˬ bi nyehꞈ˗awˇ, tawˬ˗ahˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni ya uˇ˗eu lehˇ bi daˇ˗euˬ meh. Piˇteuˬ hawˇ˗eu Su˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ma laˬ lehˇ naˇ haˬ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ “Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ jawˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ mawˇ do˗ahˇ maˬ ehˇ, nui noeˬ nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ, deuˬ leˇ nya˗eu meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma naˇ naˇ˗ehˇ maˬ jawˇ ni mehˬ hu paw cah daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

¹⁶ Piˇteuˬ hawˇ˗eu Su˗euˬ gʼaˇ duˬ, teu gʼaˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu heu naˇ yaw awˬ ngaˇ laˬ? Yaw awˬ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Su˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ deuˬ leˇ˗euˬ miˇ neh Su naˇ luꞈ gaˇ kʼaˇ ya mawˇ ngeh, nui ma pehˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ nga nyaꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ga nuiꞈ taˬ˗awˇ maˬ jawˇ˗eu miˇ neh, nui ma pehˇ˗eu tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ shuꞈ˗iˇ miˬ˗a. Maˬ puˇ tahˇ˗euˬ teu gʼaˬ tiˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ naˇ kʼawꞈ, nga nyaꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ nehˬ ma. Nga nyaꞈ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ maˇ diˇ mˇ caw naˇ, maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ za miˇ˗a lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ nga nyaꞈ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ deuˬ˗eu maˬ muiˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ jiˇ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ za laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

17. Maiˇlaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁷ Maiˇlaˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ dzaw  dahˬ beh laˇ ngeh, aˬ yawꞈ nymˇ dahˬ baw˗awˇ zaˬ yaw nyiˇ 2 gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗awˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ meh. Maiˇlaˬ “Ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ ngaˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ ngeh, yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ neh saˇ jaˇ bi peuˬ haw˗euˬ nui deuˬ loꞈ˗ehˇ ngaˬ˗ahˇ jiˇ tsawˬ guˆ˗iˇ˗awˇ, maˬ jah coeˇ˗eu uˬ taꞈ, nui ma naˇ nui ma cawˆ dui dui˗awˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha iˬ baˇ taˬ˗eu uˬ taꞈ, nui ma jiˇ pehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ nymˇ dahˬ aˇ saˬ saˬ shaw˗euˬ kʼawꞈ, Maiˇlaˬ saˇ jaˇ bi peuˬ˗euˬ miˇ neh nui ma naˇ luꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ “Gaˇ kawˆ teu baˬ da neh ngaˇ ba la gʼawˬ mya siˬ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗euˬ ma. Teu naˇ ngaˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, deuˬ laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ nui ma maˬ paˇ pehˇ˗euˬ uˬ taꞈ, nui ma jiˇ maˬ paˇ naˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Maiˇlaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ yaw oeˇ kʼoeˇ gʼaˬ mehˬ hu paw Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ laˇ gaˇ jiˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ naˇ Maiˇlaˬ mehˬ hu paw haw tsoˆ taˬ nya laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ cu˗eu aˬ ma pyeuꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ 2 gʼaˬ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ni cu huiˬ nya˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ luꞈ˗eu meh.

18. Dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui aˬ jeˬ nui kʼaˬ tsmˬ nya˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ daˇ˗eu gaˇ maˬ biꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a. Gaˇ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Loˇmaˆ 14:10-12) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ byah kuꞈ˗eu tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ kʼaˇ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ daˇ meh lehˇ nui kʼaˬ tsmˬ nya˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 18:25; 1 Sahˬpaˬ 8:32) Yeˬhawˇbaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mˇ˗a.

19. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ byah kuꞈ˗eu tsaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ heu aˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ byoˆ jiˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ mawˇ do˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ, deuˬ˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˆ byoˆ jiˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ˗iˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya noeˬ mawˇ meh. (Ja ceuˬ 72:12-14; Pah mehˬ˗eu 21:3, 4) Aˬ dui muiˬ dui dui˗eu aˇ nah˗ahˇ dawˬ ba jawˬ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ daˆ leꞈ ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a.