Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Nawˇ siˬ nya ma loˇ?

Nawˇ siˬ nya ma loˇ?

Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ aˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu ba la aˇ siˬ aˬ joˆ˗ehˇ sawˇ˗eu nga?

Heˬbyehˇ tsawˇ haˬ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tiˬ kʼoꞈ aˇ yamˬ naˇ deh yaˇ mˇ˗eu dawꞈ leˇ˗awˇ, siˬ yoeˬ sehˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ neh dahˬ beh˗eu meh. Aˇ yamˬ teu yamˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah naˇ, ba la Gʼoeˬ siˬ Tseˇ siˬ heu kaˬ˗ahˇ tsaˬ˗eu meh.

Ba la˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ 12 siˬ jaˆ˗eu meh. Ba la tiˬ siˬ laꞈ kʼoeˇ 29 nah maˬ ngeuˇ naˇ 30 nah lehˇ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh ba la˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ heu naˇ, nahˇ ma˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ naˆ maˬ tseˇ nymˇ dzehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ heu nyiˬ hmˬ laˆ tsaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼoꞈ shuiꞈ maˬ beh laˇ mi naˆ˗ehˇ ba la˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ˗ahˇ tiˬ poˆ na aˇ nah maˬ ngeuˇ naˇ ba la aˇ siˬ dawˆ lahˬ˗eu meh. Teu miˇ neh ba la˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ heu naˇ, deh yaˇ mˇ˗awˇ, siˬ yoeˬ sehˬ˗awˇ, yehˬ dzaˬ ka dzaˬ˗eu aˇ yamˬ nehˬ˗ehˇ cehˆ tsaˬ˗iˇ˗eu meh.

Moˇseˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ keuˆ laˇ ngeh˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ paw˗euˬ aˇ kʼoꞈ Aˬbiˇbaˬ lehˇ kʼawꞈ kuˇ˗eu Niˬsaˬ ba la˗ahˇ neh sawˇ dahˬ beh lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Niˬsaˬ ba la heu naˇ, Smˇ siˬ hawˇ˗eu Oeˬ siˬ ba la heu kaˬ˗ahˇ tsaˬ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 12:2; 13:4) Niˬsaˬ ba la˗ahˇ jahˇ˗eu bawˬ˗iˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ hmˬ naˇ, lawˬ loeˇ cehˇ laˆ luiˆ˗eu bawˬ˗iˬ heu meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 23:15, 16.

Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Chris, (175 B.C.–A.D. 135)) Jaˇliꞈ paw nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Eˬmiˬ Shuˇlaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ba la aˇ siˬ aˬ geu ngeh kʼoꞈ˗ahˇ ya dawˆ lahˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu heu naˇ, teu naˆ naˆ˗ehˇ shaˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Niˬsaˬ ba la˗euˬ la loˆ tsehˬ laˇ ngeh nah˗ahˇ (Niˬsaˬ ba la 14) jahˇ˗eu Baˬsaˬkaˬ bawˬ˗iˬ heu naˇ, jawˇ la doˆ le˗eu uˬ ciꞈ hawˇ˗eu nahˇ gʼahˇ aˇ yamˬ tiˬ kawˆ di mahˇ˗eu aˇ nah teu nah jiˇ˗awˇ jahˇ˗eu meh . . . Baˬsaˬkaˬ bawˬ˗iˬ aˇ nah heu, uˬ ciꞈ nahˇ gʼahˇ tiˬ kawˆ di mahˇ˗eu aˇ nah teu nah˗euˬ mehˬ shi paw jaˆ luꞈ naˇ, ba la tiˬ siˬ dawˆ lahˬ˗eu meh. Teu miˇ neh 13 siˬ lehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh.”

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Heˬbyehˇ˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ Niˬsaˬ ba la 14 ngeh nah nehˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu jawˇ la doˆ le ngeh jahˇ˗eu Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ heu aˬ geu ngeh jahˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh teu loꞈ˗ehˇ sawˇ˗eu meh. Aˇ nah teu sawˇ tsaˬ gʼaˬ naˇ miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ aˬ geu ngeh nah jahˇ˗eu lehˇ tsaꞈ gaˬ nehˬ˗eu meh. a

Heˬbyehˇ tsawˇ haˬ deuˬ ba la aˇ siˬ aˬ geu ngeh dahˬ beh laˇ˗awˇ, aˬ geu ngeh jiˇ leˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah naˇ ba la aˇ siˬ aˬ geu ngeh dahˬ beh laˇ˗awˇ, aˬ geu ngeh jiˇ leˇ˗eu lehˇ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ aˇ taꞈ hawˇ˗eu naˬ gaˬ lawˬ muˇ neh haw˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ ya siˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ naˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ awˬ˗a.

Gaˇ hu ba miˇ tsaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ dahˬ pymˬ ngeh yamˬ˗ahˇ ba la tiˬ siˬ˗ahˇ 30 nah lehˇ sawˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 7:11, 24; 8:3, 4) Aˇ nah naˇ Heˬbyehˇ˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ˗ahˇ ba la yawˬ siˬ na luꞈ 30 nah lehˇ maˬ paˇ ngeuˇ˗euˬ meh. Heˬbyehˇ˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ˗ahˇ la shuiꞈ tsehˬ laˇ naˇ ba la yaw shuiꞈ dahˬ beh laˇ˗eu meh. Heu naˇ yaw beh˗euˬ la shuiꞈ hmˬ nehˬ˗ehˇ 29 nah maˬ ngeuˇ naˇ 30 nah lehˇ kaˇ˗eu meh.

Tiˬ poˆ Daˬbiˇ hawˇ˗eu Yawˇnaˆshaˬ “Ni shawˬ nah˗aˬ, la shuiꞈ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗awˇ, la shuiꞈ tsehˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 20:5, 18) Teu miˇ neh teu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ ba la aˇ siˬ˗ahˇ jeˬ hu paw neh sawˇ taˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ba la aˇ siˬ dahˬ beh laˇ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Yuˇdaˆ˗euˬ dawˬ daˬ daˬ ka leꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ laˆ uiˬ taˬ˗euˬ Miˇ˗shuiꞈnaˬ lehˇ kuˇ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tiˬ jeˬ na pah mehˬ taˬ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ teu dmˬ laꞈ kʼoeˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ˗iˇ˗euˬ gʼoꞈ laˇ shaw˗euˬ taꞈ naˇ, Yuˇdaˆ˗euˬ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ beh˗euˬ meh. 30 nah aˬ yawꞈ nah˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ saˇ naˇ˗ahˇ mehˬ bawˬ jahˇ˗eu meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ bawˬ˗iˬ jahˇ˗eu ba la 7 siˬ jaˆ˗eu meh. Bawˬ˗iˬ jahˇ˗eu ba la aˇ siˬ teu˗euˬ 30 ngeh nah aˬ yawꞈ nah˗ahˇ aˬ myah luꞈ mehˬ bawˬ mˇ˗eu meh. Saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu deuˬ nyaˆ taꞈ siˬ aˬ geu ngeh nah˗ahˇ dahˬ beh laˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ noeˬ tsehˆ˗eu nga?

Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jaˆ˗eu gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗awˇ la shuiꞈ tsehˬ beh beh laˇ˗eu miˇ˗ahˇ loꞈ luꞈ˗eu deuˬ, la shuiꞈ tsehˬ laˇ gaˇ haw mawˇ shaw˗euˬ naˇ, Yuˇdaˆ˗euˬ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ ehˇ gaˬ˗iˇ˗eu meh. Saˇ naˇ˗ahˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu deuˬ la shuiꞈ tsehˬ laˇ shaw˗euˬ lehˇ ya siˬ shaw˗euˬ naˇ, ba la nyaˆ taꞈ siˬ beh laˇ shaw˗euˬ meh lehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ mˬ dmˇ hawˇ˗eu juˬ kʼoeˬ la shuiꞈ tsehˬ laˇ gaˇ jaˆ tsoeˬ taˬ˗euˬ miˇ neh, ba la la shuiꞈ˗ahˇ maˬ ya mawˇ naˇ tawˇ neh? Toˆ˗ehˇ gʼeh naˇ ba la teu siˬ˗ahˇ 30 nah lehˇ geuꞈ˗awˇ, ba la yaw shuiꞈ dahˬ beh shaw ma lehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu meh.

Miˇ˗shuiꞈnaˬ paˇ dmˬ˗ahˇ Yuˇdaˆ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ ba la yaw shuiꞈ dahˬ beh laˇ shaw˗euˬ meh lehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jaˆ˗eu Saˬloˬ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ miˬ dzaˬ keuˬ doꞈ˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ miˇ kʼahˬ doe ni jaˆ˗eu gawˬ jawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ miˬ dzaˬ keuˬ doꞈ˗awˇ ba la yaw shuiˬ dahˬ beh laˇ shaw˗euˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Aˇ nah naˇ ba la la shuiꞈ tsehˬ laˇ shaw˗euˬ meh lehˇ gʼaˬ zaˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ pyehˬ gʼeh˗awˇ bi tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu miˇ neh, Yeˬluˇsaˬlehˬ hawˇ˗eu nui gaˇ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ ba la yaw shuiꞈ dahˬ beh laˇ shaw˗euˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ geu gaˇ jawˇ kʼawꞈ, bawˬ˗iˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jahˇ tsaˬ nya˗eu meh.

Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ heu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Heˬbyehˇ˗euˬ kʼoꞈ toꞈ la toꞈ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ ba la aˇ siˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, bawˬ˗iˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsahˬ gaˆ, jawˇ la, yehˇ gʼahˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

a 1990 kʼoꞈ, Nyiˬ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ myaˆ pyawˬ 15 hawˇ˗eu 1977 kʼoꞈ, Koꞈ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ) “Gui˗eu deuˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ gaˇ haw.