Ngaˇ 1941 kʼoꞈ˗ahˇ Paˇlaˬ miˇ kʼahˬ Pehˇliˬ˗suiꞈ meuˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ ma. Nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ naˇ smˇ muiˬ kʼawꞈ maˬ ngeuˇ, iˇ shaˬ kʼawꞈ maˬ ngeuˇ lehˇ gʼeh˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ ya dzaw˗iˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ tseˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh shaˬ pawꞈ naˇ gawˇ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ paˇ ya iˇ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ nui ma cawˆ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Saˬ laˬ gʼoˬ ngaˬ˗ahˇ shaˬ pawꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ bi coeˬ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ yaw kah maˬ mˇ ni uˬ zaˇ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ jawˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ ba la gʼawˬ mya siˬ dawˬ tsuiꞈ puiˇ kʼawˬ˗eu paˇ dmˬ gui˗awˇ, Pehˇliˬ˗suiꞈ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu sahˬ boꞈ dzaw goˇ duˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ dzaw˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Leˬdiˬ˗oˬ lawˬ muˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ naˇ haˬ naˇ haˬ˗ehˇ jawˇ˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ saˬ laˬ gʼoˬ ngaˬ˗ahˇ naˇ gawˇ taˬ leˇ˗euˬ ngaˇ, sahˬ boꞈ dzaw kʼoꞈ˗iˇ nya ngaˇ lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu ngeh ngaˬ˗ahˇ ‘Saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu gaˇ heu naˇ, aˇ dzehˬ˗ehˇ muiˬ nga’ lehˇ noeˬ laˇ nya. Teu ngeh neh taꞈ naˇ ngaˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ naˇ gawˇ˗ahˇ laˆ saˆ nehˬ mawꞈ laˇ˗euˬ meh. Ngaˬ da ngaˬ˗ahˇ nawˇ huiˬ laˇ naˇ aˬ jeˬ jahˇ de li˗oˬ lehˇ kʼaˇ naˇ haˬ laˇ ngeh, ngaˇ yaw jawˇ na luꞈ “Saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗eu ma. Teu gaˇ neh naˇ saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu heu naˇ, ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.

Nga pehˬ naˇ˗aˬ, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ ma. Ehˇ kʼawꞈ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya nya. Ngaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ luꞈ˗eu meh. Ngaˇ saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu lehˇ dzaw laˇ ngeh, dehꞈ˗eu je˗ahˇ beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ nga lehˇ noeˬ laˇ˗euˬ meh.

Ngaˬ˗ahˇ Tuˇliꞈ aˇ yehˆ aˇ bawˇ˗euˬ sehˇ˗oˬ˗ahˇ Maiˇkaˬ˗loˬsaꞈ˗koˆ lehˇ kuˇ˗eu poˆ tseˇ˗eu keu ka neh pyehˆ tseˇ beh beh˗euˬ poˆ˗ahˇ noeˬ nya siˬ. Ngaˬ˗ahˇ sehˇ˗oˬ teu yaw tsehꞈ yaw lahˇ˗ahˇ ya puˬ ngeh, pyeuꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Sehˇ˗oˬ teu laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu jeˬ saˬ deuꞈ nehˬ˗ehˇ taˆ˗iˇ ngeh cawˬ kuˆ˗iˇ˗awˇ, iˇ cuꞈ nehˬ˗ehˇ taˆ˗iˇ ngeh naˇ pyeh laˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ lawˬ muˇ baˬ da neh dehꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, jawˬ  nya gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ paˇ caw nya˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ sehˇ˗oˬ deuˬ˗euˬ yaw kaꞈ yaw siˇ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, dehꞈ˗eu jeˬ heu naˇ maˬ yehˆ maˇ yehˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ maˬ ngeuˇ nga lehˇ jah ziꞈ laˇ nyaˬ.

Ngaˇ saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu lehˇ dzaw˗eu nyiˬ kʼoꞈ aˬ yawꞈ kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ˗eu lehˇ siˬ duˬ laˇ˗eu saˇ kiˇ nui jeˬ˗ahˇ paˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Gʼawˇ mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaw ngeh, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ laꞈ noeˇ cawˬ kuˆ cawˬ ja nya˗eu gʼaˇ duˬ, laꞈ du gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ˗eu gaˇ kawˆ ya pyehˆ tseˇ˗euˬ ma. Shaˬ jiˇ shaˬ jehꞈ hawˇ˗eu shaˬ guˬ shaˬ laꞈ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ heu naˇ zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, laꞈ du˗euˬ shaˬ jiˇ shaˬ jehꞈ tiˬ jehꞈ hawˇ˗eu laꞈ noeˇ˗euˬ laꞈ tsuiꞈ nyiˬ tsuiꞈ aˬ yawꞈ tsuiꞈ˗ahˇ tsoˆ tawꞈ nehˬ˗eu shaˬ guˬ shaˬ laꞈ heu naˇ, nyiˬ paˆ lehˇ iˇ paˇ taˬ˗awˇ, dzaˇ˗i tiˬ hmˬ naˇ laꞈ noeˇ˗euˬ uˬ duˬ˗ahˇ iˇ myahˬ taˬ˗euˬ meh. Shaˬ jiˇ shaˬ nehˬ teu naˇ, shaˬ guˬ shaˬ laꞈ teu hawˇ˗eu laꞈ noeˇ˗euˬ shaˬ yoeˬ˗ahˇ maˬ bi gʼawˬ˗iˇ ni aˬ myah luꞈ gʼeu tehˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ laꞈ noeˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh naˇ, shaˬ guˬ shaˬ laꞈ teu deuˇ geuˆ ni gʼeh˗awˇ, aˬ dui˗euˬ laꞈ noeˇ jiˇ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ nya˗a. Ngaˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗euˬ mawˇ kawˇ˗ahˇ haw ngeh, laꞈ zaˇ heu naˇ nui gahˇ ahˇ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ neh jahˇ˗euˬ nga lehˇ ya siˬ nya laˇ˗euˬ ma.

Beh˗euˬ yaw sahˇ˗euˬ laꞈ zaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ kʼaˇ zahˬ leˇ˗eu poˆ naˇ, zaˬ baw˗eu gaˇ kawˆ heu˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh meh. Zaˬ aˬ ma˗euˬ uˬ maˆ laꞈ kʼoeˇ jawˇ ngeh, caˆ tahˬ aˇ caˆ teu˗ahˇ neh awˇsiˬjeˬ za˗eu meh. Teu miˇ neh shaˬ pawꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ baw duiˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jaˬ lehˇ pehˇ tahˇ tahˇ zaˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ jaˬ lehˇ maˬ ahˇ laˇ˗aˬ siˬ. Zaˬ baw˗eu myaˆ jaw maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ ca ngeh, jaˬ lehˇ pehˇ tahˇ teu deuˬ laꞈ kʼoeˇ dzaˇ uiˇ tiˬ jeˬ byah laˇ˗eu meh. Zaˬ deuˬ dehꞈ le˗awˇ saꞈ gʼawˇ beh beh ngeh, zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Teu naˇ zaˬ˗euˬ nui ma maˇ byoe tsoeˬ˗iˇ˗awˇ, shiˬ shaˬ pawꞈ˗ahˇ iˇ gʼeh˗eu heu meh. Zaˬ saꞈ gʼawˇ ngeh jaˬ lehˇ pehˇ tahˇ teu laꞈ kʼoeˇ dzaˇ uiˇ teu ahˇ˗eu miˇ neh, jaˬ lehˇ pehˇ tahˇ maˬ kuˬ maˬ myahˬ˗iˇ˗ehˇ jaˬ lehˇ ahˇ laˇ nya˗eu meh. Teu ngeh zaˬ aˬ yawˇ yawꞈ saꞈ gʼawˇ nya laˇ˗eu meh.

Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ dzehˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gui˗euˬ ma. Miˬyehˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ laˆ saˆ laˆ buˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ ya leˇ nya. Teu ngeh Miˬyehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ gaˇ nyiˇ iˇ ngeh duˬ kʼahˬ kʼahˬ˗awˇ, iˇ gʼaˬ naˇ dehˬ kaˬ lehˇ dawˬ biꞈ˗awˇ, iˇ cuꞈ aˬ myah luꞈ yaw muiˬ muiˬ˗ehˇ dzuiꞈ, nyawˬ laˇ˗eu naˇ gawˇ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ yaw gʼawˬ gʼawˬ lehˇ bi jawˇ lehˇ dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 13:50; 15:11; Dawˬmehˬmehˬ˗eu 23:13) Zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ, naˇ gawˇ aˬ joˆ˗ehˇ nyawˬ˗iˇ byaˆ˗iˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ naˇ, uˬ taꞈ tiˬ yaˇ kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ tehꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ taˬ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Uˬduˬtahˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ehˇ, ba la mawˇ le˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu zaˬ ciˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ehˇ, yaw shawˇ shawˇ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, biꞈ taˬ˗euˬ zahˇ dawˬ heu naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jawˇ saˇ bi doˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ngaˇ nui ma tsaˬ ma. (Uˬduˬtahˬ˗eu 12:1-6; 15:16-24) Ngaˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ heu gʼaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ zahˇ dawˬ biꞈ˗euˬ heu naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ bi muiˬ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Teu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ heu naˇ, Miˬyehˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ˗euˬ lehˇ jah ziꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu ngeh keuˆ ni ngaˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ siˬ nya˗a siˬ.

Ngaˇ saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu lehˇ dzaw luꞈ ngeh, Leˇdiˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ mawꞈ leˇ˗awˇ, ngaˇ sahˬ boꞈ maˬ dzaw jiˇ mi naˆ˗ehˇ nga nyaꞈ 1965 kʼoꞈ˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ 1971 kʼoꞈ˗ahˇ  zaˬ koꞈ gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ neh smˇ gʼaˬ jawˇ le shaw˗euˬ ma. Leˇdiˬ naˇ iˇ kahˇ˗euˬ gaˇ maˬ ehˇ, ngaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, gʼawˬ mya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Ngaˇ naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ mˇ laꞈ˗euˬ smˇ kʼoꞈ byah laˇ naˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ Kaˬ˗leˇniꞈ pah˗euˬ ma. Ngaˇ pah˗euˬ tiˬ dehˬ, naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu nyiˬ gʼaˬ laˇ˗euˬ meh. Teu nyaꞈ naˇ uˬ soe dahˬ beh laˇ gaˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ kʼoeˇ nyaꞈ meh. Ngaˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ gʼaˬ˗ahˇ jaˆ gʼaˬ lehˬ hmˬ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ ngaˬ˗ehˇ “Saˬ laˬ gʼoˬ˗oˇ, guiˬ lahˬ jahˇ neh shiˬ maˬ keuˬ˗eu jaˆ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ” lehˇ shaˇ˗eu meh. Ngaˇ zahˬ leˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Aˬ jeˬ miˇ neh?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Teu ngeh aˬ yawꞈ “Nga nyaꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ de” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ shiˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ gaˬ haw˗a siˬ. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ pah˗awˇ shiˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ ngaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:28, 29) Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ, naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ, shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ nehˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 21:3, 4) Ngaˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ “Teu naˇ ngaˬ neh yaw nyiˇ ngeh yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ miˇ˗a. Ngaˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ naˇ gawˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ ma heu” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Teu poˆ dawˬ ja ja kuiˇ gʼeh˗awˇ noeˬ laˇ ngeh˗aˬ, ja luꞈ˗eu naˬ liˬ tiˬ laꞈ kʼawˬ˗iˬ byah laˇ taˬ˗euˬ meh. Ngaˇ ngaˬ neh taˬ huiˬ dui dui˗euˬ beh˗eu yaw sahˇ gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ lehˇ kuˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ nyaꞈ doˆ˗iˇ˗euˬ taꞈ naˇ, ngaˇ koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ maˬ paˇ ngeuˇ ma.

Ngaˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ ngaˬ˗euˬ naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ Kaˬ˗leˇniꞈ˗ahˇ smˬ poˆ ya mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ tiˬ poˆ tiˬ poˆ mawˇ dzoeˇ ngeh, naˬ liˬ tiˬ laꞈ dzehˬ ni ngehˬ cawˬ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw muiˬ˗ehˇ ja sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ kahˇ˗ahˇ gʼa laˇ˗awˬ lehˇ kuˇ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Leˇdiˬ ngaˇ Jaˇliꞈ dzaw gaˇ nuiˇ˗awˇ naˇ haˬ laˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ mehˬ˗eu jeˬ heu naˇ, yaw lehˬ˗a lehˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Teu miˇ neh, ngaˇ koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ˗euˬ saˬ laˬ kuˇ laꞈ˗awˇ, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ mehˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ mˬ ciꞈ le ngeh keuˆ ni ja sawˇ˗euˬ ma. Teu loꞈ˗ehˇ ja sawˇ˗euˬ miˇ neh Leˇdiˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ mehˬ nehˬ luꞈ˗eu lehˇ jah ziꞈ laˇ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui laˇ˗euˬ miˇ neh, nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ 1974 kʼoꞈ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma.

Miˬyehˇ neh tsawˇ haˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya siˬ nya laˇ ngeh, ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ jeˬ hu taˬ˗eu jeˬ paˇ˗iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh taꞈ naˇ nga nya˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ zahˇ neh cu huiˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ ni maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ ni maˬ ehˇ, mehˬ nehˬ˗eu ma. Heu naˇ nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ bi gʼoeˇ bi gaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 22:37-39.

Dzeuˇ laꞈ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ nui ma tsaˬ gaˇ haw mawˇ˗euˬ  meh. Zaˬ deuˬ iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ neh “Ngeuˇ naˇ ‘Ngeuˇ ma’, maˬ ngeuˇ naˇ ‘Maˬ ngeuˇ’” lehˇ ehˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:37) Yaw jeˬ ma jeˬ, tseˇ shiꞈ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ ngaˬ buˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ laꞈ nyiˇ bi gʼa˗iˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma maˬ bi˗iˇ˗a. Teu ngeh ngaˬ buˇ˗euˬ cawˬ tiˬ gʼaˬ “Nawˬ ma˗ahˇ shaˇ˗eu maˬ za naˇ, nawˬ da˗ahˇ shaˇ˗awˬ tawˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˬ buˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ teu gʼaˬ˗ahˇ “Ngaˬ da˗ahˇ shaˇ maˬ shaˇ kʼawꞈ tiˬ jeˬ˗i gaˇ dahˇ maˬ paˇ tsoeˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ tiˬ kawˆ tehꞈ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ˗euˬ zaˬ koꞈ gʼaˬ luꞈ, nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw teh˗eu miˇ neh mehˬ bawˬ gm˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ nga pehˬ zaˬ myaˬ myaˬ ni tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ jeˬ hu taˬ˗eu jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, ngaˬ neh dzaw nya taˬ˗euˬ jaˆ gʼaˬ laˆ saˆ˗eu gaˇ kawˆ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ ni zmˬ mawꞈ miˇ˗a. Teu miˇ neh ngaˇ Pehˇliˬ˗suiꞈ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ laꞈ nyiˇ paw jawˇ˗awˇ neh caw mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ Beˬdeˬlaˇ teu Luˇbiˬ˗yaˬ˗suiꞈ meuˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ˗euˬ meh. Ngaˇ Beˬdeˬlaˇ yaw shuiꞈ teu˗ahˇ jiˇ caw mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ caw mˇ luꞈ˗eu ngaˬ tseˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ˗euˬ ma. Aˇ yamˬ teu laꞈ kʼoeˇ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ yaw myaˬ gʼaˬ ngaˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na naˇ gʼoeˬ tseˇ kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ˗euˬ meh. Tiˬ nah Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ le˗euˬ yaw shuiꞈ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ tahˬ dzoeˇ˗awˇ, ngaˬ neh zahˬ leˇ˗euˬ lehˇ ma. Aˬ yawꞈ naˇ dzeuˇ laꞈ˗euˬ nyiˬ tseˇ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni˗ahˇ, ngaˇ jawˇ gaˇ baw le˗euˬ tiˬ gʼaˬ law hawˇ ngaˬ.

Dzeuˇ laꞈ˗euˬ aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh sheuˬ gʼeh˗awˇ ngehˬ gʼeh nehˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ nyaˬ. 1980 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ hawˇ˗eu saˬ laˬ gʼoˬ deuˬ˗euˬ yaw kaˬ yaw muiˬ˗ehˇ ja sawˇ geuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ tiˬ hmˬ dahˬ beh˗euˬ meh.

1988 kʼoꞈ˗ahˇ naˇ Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ gaˇ kawˆ lawˬ muˇ dzawˇ nehˬ˗eu aˇ muˇ tiˬ muˇ muˇ doˆ laꞈ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh aˇ muˇ heu muˇ naˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu paw˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ (HLC) deuˬ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗awˇ, naˇ gawˇ laˆ saˆ luꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ tsaˬ˗eu jaˆ gʼaˬ˗ahˇ tseˇ˗awˇ laˆ saˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˇ nah naˇ aˇ muˇ heu miˇ kʼahˬ doe ni bi jaˆ laˇ ngeh tiˬ jawˇ, Paˇlaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jiˇ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ saˇ maˬ doˆ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba nehˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma.

Saˬ laˬ gʼoˬ geuꞈ˗eu gaˇ heu naˇ ngaˇ ya dui dui leˇ˗eu gaˇ pyeuꞈ ma. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ jeˬ hu taˬ˗eu jeˬ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ poˆ ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ naˇ gawˇ˗ahˇ laˆ saˆ˗eu naˆ maˬ tseˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Gaˇ˗ahˇ neh gʼaˬ naˬ yuˇ˗eu aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, Leˇdiˬ nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ tsawˇ haˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gaˇ heu˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu ma.

Nymˬ˗mˇ jiˇ ngaˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ caw ba nehˬ luꞈ˗eu ma. Aˇ naˆ ni nya˗eu saˬ laˬ gʼoˬ kʼawꞈ, naˇ gawˇ˗ahˇ maˬ laˆ byoˆ nehˬ jiˇ nya˗a. Maˬ bi shiˇ ni jiˇ maˬ jahˇ nehˬ nya˗a. Teu miˇ neh naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ, shiˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu ma. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ keuˆ le luꞈ˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ hawˇ˗eu zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nui jeˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ poˆ tseˇ nya laˇ˗eu meh. Nyiˇ ngeh ngaˬ neh yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ jeˬ tiˬ jeˬ na byah laˇ shaw˗euˬ meh. Ngaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ jiˇ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ pyeuꞈ laˇ shaw˗eu meh lehˇ ngaˇ jah ziꞈ˗eu ma.