Noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ baꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi gʼeh laˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 12:25) Nawˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ haw ma loˇ? Maˬ ngeuˇ naˇ, nawˇ yawˬ ha maˬ daˬ coeˇ gaˇ keuˆ ni noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ haw ma loˇ? Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh haw˗euˬ naˇ, nawˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw myaˬ gʼaˬ jiˇ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ya haw saˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, yawˬ ha gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ shiˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ maˬ ngeuˇ naˇ, gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, nui ma cawˆ˗awˇ gʼaˬ jiˇ laˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? a

Sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Daˬbiˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, shiˇ gaˇ kʼawꞈ ya keuˆ haw˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 17:34, 35; 18:10, 11) Daˬbiˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

Daˬbiˇ aˇ yamˬ tiˬ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ shaˬ zahˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ sahˬ paˬ Sawˇluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ leh jeh˗eu miˇ neh, shiˇ kʼawˇ buˬ ni cehˆ luꞈ ngeh, dzaˇ˗i shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ya puˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ guiˇ deuˆ gʼaˬ˗awˇ, meuˬ laꞈ kʼoeˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ ngeh, muiˇ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ keuˬ dzeh yaꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ nyehꞈ gʼeh˗euˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Daˬbiˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? “Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, gʼaˬ ngoeˇ jiˇ ngeh keuˆ ni maˬ naˬ leˇ ni ngoeˇ˗euˬ meh.” Teu naˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Daˬbiˇ aˬ yawꞈ neh nui ma taˬ˗eu deuˬ “aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˬ lo neh biˬ˗eu lehˇ lmˬ luꞈ˗eu” miˇ neh nui ma paˇ cawˆ dui dui˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 30:1-6) Daˬbiˇ aˇ yamˬ tiˬ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ doeˇ dui dui˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ mehˬ. Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ laˇ gaˇ guˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ sahˬ paˬ Sawˇluˆ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nyehꞈ˗eu lehˇ leh jeh luꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ aˇ naˆ ni noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ luꞈ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ.

Daˬbiˇ aˬ jeˬ paˇ jahˇ˗euˬ nga? “Aˬ yawꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh.” Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? Daˬbiˇ aˬ myah myah jahˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ dzeuˇ yaꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ kʼoꞈ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 17:37; Ja ceuˬ 18:2, 6) Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu loˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ya jahˇ da lehˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za ngeh, kʼaˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ taˆ lehˇ mˇ caw˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ za kʼoꞈ jiˇ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 30:7-9, 18, 19) Daˬbiˇ neh jahˇ˗euˬ gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ mawˇ maˬ loˇ? Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, dzeuˇ yaꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ kʼoꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ mˇ caw˗euˬ meh. Aˬ dui Daˬbiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Dzaw geuꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ.

1. Guiˬ lahˬ shaˇ. Noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ kʼaˇ jaˆ ngeh, caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ dzawˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, guiˬ lahˬ gʼawˬ myahˇ ni shaˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ nui ma saˇ laˇ˗eu meh. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ yehꞈ naˇ kʼawꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ neh yaw nymˇ nymˇ lehˇ shaˇ nya˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ kʼaˇ shaˇ ngeh, Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, nui ma taˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Daˬbiˇ “Sahˬ paˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗euˬ  lo guˇ, ziꞈ dui dui˗eu taˆ pyeuꞈ˗eu ma. Ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗euˬ lo guˇ, guˆ gaˆ dzeuˇ ni awˆ shmˇ duˬ ma” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 18:2) Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ, maˇ diˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ ngaˇ laˬ? Huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Kaˬliˇyaˬ “Guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh tiˬ jawˇ nui ma saˇ laˇ nya. Ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ ni jiˇ caw ba nehˬ laꞈ nya. Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ dzehˬ laˇ nyaˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ heu naˇ, noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ muiˬ˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh.

2. Shaˇ noeˬ kʼoꞈ. Yeˬhawˇbaˬ neh maˬ caw ba nehˬ law nmˇ˗aˬ, tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ dzeuˇ˗iˇ nya˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ haw maˬ loˇ? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ hu˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ kʼoꞈ ngeh, aˬ dui˗euˬ nui ma nui saˇ za˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 18:17-19) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Joˇshuˬ˗aˬ ehˇ˗eu, “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ paˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh, dawˬ kʼoꞈ za˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ taˬ˗eu ma. Teu˗ahˇ haw kʼoꞈ ngeh tiˬ jawˇ, teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ lehˇ noeˬ mawˇ laˇ nya.” Dzeuˇ laꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ kʼoꞈ ngeh, aˬ dui˗ahˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu meh.

3. Maˇ diˇ mˇ caw. Tiˬ jeˬ paˬ mˇ˗eu lehˇ gʼeh naˇ, maˬ noeˬ tsehˆ mi naˆ˗ehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ jeˬ hu ya poˆ tseˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 19:7, 11) Gʼawˬ mya gʼaˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ tiˬ deuˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ ngeh, Jaˇliꞈ teu deuˆ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu lehˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Jehˇlehˬ “Ngaˇ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ tiˬ deuˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh tiˬ jawˇ, aˇ deuˆ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ luꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗awˇ, maˇ diˇ mˇ caw nya ni caw ba nehˬ laꞈ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ poˆ˗awˇ maˇ diˇ mˇ caw naˇ, noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu meh.

Daˬbiˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ ‘Nawˬ˗euˬ baoˬ˗ahˇ gʼoe˗eu laꞈ kʼoeˇ, meuˬ lahˇ goˇ˗eu tsawˬ dzeuˇ nya ma. Ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ laꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 18:29, 32) Tiˬ poˆ na aˬ dui yawˬ ha ya puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ heu naˇ, yawˬ ha maˬ tsawˬ dzeuˇ nya˗eu meuˬ meuˬ lahˇ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba naˇ, meuˬ meuˬ lahˇ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ kaˬ dzeuˇ˗iˇ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗awˇ, dzeuˇ laꞈ ngeh aˬ yawꞈ neh mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ kʼoꞈ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ ya mˇ caw˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.