1. Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu yaw duˬ baw nga? Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ tsmˬ nya˗eu nga?

 Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya tahˬ puˬ˗eu yaw duˬ baw˗awˇ, mehˬ hu paw jiˇ heu naˆ maˬ tseˇ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya tahˬ puˬ˗eu yaw duˬ baw meh. (Daˬyeˬlaˇ 11:44; 2 Tiˆmoˇseˬ 3:12; Pah mehˬ˗eu 16:21) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ ehˇ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, dzeuˇ laꞈ˗euˬ aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ naˆ ni shaˬ kʼawꞈ, mˇ byah nya ni caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh ma. Aˬ dui Baˬbuˇloˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ hmˬ na˗ahˇ haw ma.

2. Yeˬsaˬgeˬlaˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nga? Kʼoeˇ naˇ aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:3-6)

² Yeˬsaˬgeˬlaˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ teu deuˬ naˇ “nui ma gʼahˇ˗awˇ” “yaw zeu maˬ baw˗eu” uˬ taꞈ “puiˬ˗eu” tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, aˬ gah aˇ bawˬ hawˇ˗eu boeˬ kaˬ laˬ ma loꞈ˗ehˇ doeˇ dui dui˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “taˬ guˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:3-6-ahˇ gui.) Yeˬsaˬgeˬlaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ teu˗ahˇ mˇ byah nya˗euˬ teu naˇ (1) gaˇ heu˗ahˇ bi mˇ˗iˇ˗euˬ gʼaˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. (2) Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ za˗euˬ meh. (3) Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui jah gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu meh. Heu smˇ jeˬ luꞈ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

3. Aˬ geu dawˬ baˬ da neh Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗euˬ nga? Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ nga?

³ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “nawˬ˗ahˇ ngaˇ pyehˬ gʼeh˗eu ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:3, 4) Dawˬ heu naˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ hawˇ˗eu Iˇsaˬyaˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ bi ngehˬ dah˗iˇ ngeh heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ ngehˬ˗euˬ lehˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ noeˬ mawˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 3:10; Iˇsaˬyaˇ 6:8) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ bawˇlawˇpeh heu nyiˬ gʼaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh ya puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “Nawˬ˗ahˇ ngaˇ pyehˬ gʼeh˗eu” ma lehˇ nyiˬ poˆ keuˆ ni ehˇ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬsaˬgeˬlaˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh” lehˇ yaw myaˬ poˆ ehˇ taˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:16; 6:1) Heu gaˇ haw ngeh Yeˬsaˬgeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗euˬ yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ aˬ da naˇ piˇ ma pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh deuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ Iˇtsaˆ, Yaˬkoˆ, Yeˬlaˬmiˇ˗ahˇ “Ngaˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ luꞈ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 26:24; 28:15; Yeˬlaˬmiˇ 1:8.

4. Aˬ jeˬ nga Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗euˬ?

⁴ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ neh tsaꞈ gaˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ “Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ nawˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ mawꞈ˗aˇ. Ngaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ naˇ haˬ mawꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:7) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ teu naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu teu naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ bawˇlawˇpeh˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ keuˆ˗euˬ miˇ neh maˬ ngeuˇ˗a lehˇ kamˬ nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ  aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ teu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ teu deuˬ ‘Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ gaˇ oe˗euˬ nga lehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ siˬ nya tehꞈ˗a.’ (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:5; 33:33) Teu naˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh.

5. Iˇsaˬyaˇ 44:8 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ aˬ geu dawˬ nga aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu?

⁵ Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh pyehˬ gʼeh˗euˬ lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “saˇ kiˇ” bi pyeuꞈ˗eu heu neh ciˬ huiˬ nehˬ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 43:10) Teu naˇ aˇ naˆ ni huiˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ nga? Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “taˬ guˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ “taˬ guˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw˗eu miˇ neh meh.—Iˇsaˬyaˇ 44:8-ahˇ gui.

6. (a) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba ma lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ˗eu nga? (b) Aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ ma lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “Naw maꞈ ngaˬ˗euˬ saˇ kiˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu meh” lehˇ maˬ ehˇ mi naˆ˗ehˇ “Iˇ cuꞈ naꞈ gaˇ nawˇ tsehˆ doˆ ngeh, nawˬ nehˬ˗ehˇ ngaˇ jawˇ ma. Guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nawˇ tahˬ puˬ kʼawꞈ, nawˇ maˬ ya cawˆ˗iˇ˗a. Miˬ dzaˬ laꞈ kʼoeˇ nawˇ cah tsehˆ kʼawꞈ, nawˬ˗ahˇ maˬ puiˆ dzaˬ˗a. Shaˬ zahˬ nawˬ˗ahˇ lawˬ haw le kʼawꞈ, nawˬ˗ahˇ coeˬ ni maˬ jahˇ nya˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 43:2) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh tiˬ poˆ na iˇ cuꞈ dahˬ pymˬ le˗eu loꞈ˗ehˇ, miˬ dzaˬ laꞈ kʼoeˇ ya cah tsehˆ˗eu loꞈ˗ehˇ, lawˬ haw laˇ˗eu yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ puˬ le nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 41:13) Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ saˇ ka loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ha geuꞈ nga lehˇ˗aˬ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ byah nya˗aˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ “yawˬ ha neh kʼaˇ mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ geuˇ ni Miˬyehˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 3:8; 4:1, 2) Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ myahˇ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ “Ngaˇ aˬ dui leh jeh˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

7. Yeˬsaˬgeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ kʼaˇ noeˬ mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh leˇ˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

⁷ Yeˬsaˬgeˬlaˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˇ naˆ ni baoˬ ahˇ˗eu lehˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ, baoˬ huiˬ dui dui˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ uˆ lahˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗awˇ, huiˬ dui dui˗eu mˬ taˆ laˆ lawˬ˗euˬ aˇ beuˆ bi jiˆ˗iˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 1:20, 21) Yeˬsaˬgeˬlaˇ teu loꞈ˗ehˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ zahˬ leˇ˗awˇ guˆ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ ‘moꞈ tsahˬ˗ehˇ ga˗iˇ˗euˬ’ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 1:28) Yeˬsaˬgeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ kʼaˇ noeˬ mawˇ ngeh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya ni Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ caw ba nehˬ meh lehˇ bi jah ziꞈ leˇ˗eu meh.

8-9. (a) Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ shaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗eu gʼaˇ duˬ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ biꞈ nehˬ nga siˬ?

⁸ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “Tsawˇ haˬ zaˬ˗oˇ, tuˇ˗awˬ, Ngaˇ nawˬ˗ahˇ dawˬ ngehˬ cawˬ mawꞈ nya” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ ahˇ˗eu dawˬ teu baˬ da neh Yeˬsaˬgeˬlaˇ gʼaˬ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗awˇ tiˬ poˆ paˇ yawꞈ nya laˇ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ ‘Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ ngaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ uˇ le˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ gawˬ yawꞈ gʼeu yawꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:1, 2) Teu gaˇ neh taꞈ naˇ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ “aˬ laꞈ” maˬ ngeuˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi  sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:22; 8:1; 33:22; 37:1; 40:1) Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ “nui ma gʼahˇ˗awˇ, naˬ bawˇ yaw tuˇ” deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:7) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “Nymˬ˗mˇ poˆ jawˇ˗aˬ, nawˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ nui ma gʼahˇ ni ngaˇ jahˇ ma. Nawˇ kʼaˬ lo loꞈ˗ehˇ ziꞈ˗awˇ, gʼahˇ dui dui˗eu kʼaˬ lo sehˇ loꞈ˗ehˇ gʼahˇ laˇ ni ngaˇ jahˇ nehˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ puiˬ˗eu tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ˗ahˇ taˬ guˆ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:8, 9) Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ ‘Tsawˇ haˬ teu deuˬ nui ma gʼahˇ kʼawꞈ nawˇ nui ma taˬ cawˆ. Ngaˇ nawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ma’ lehˇ ehˇ nehˬ gaˇ duˇ˗eu meh.

⁹ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ “Gʼaˬ kʼaˆ dui dui˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ ngaˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ oe˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu dawˬ teu˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ tiˬ jaw zmˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:14, 15) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ deh kʼawꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Teu gaˇ ‘Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ uˇ le˗euˬ’ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:23, 24) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Yeˬsaˬgeˬlaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu dah laˇ taˬ˗euˬ meh.

10. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗euˬ caw ba˗eu jeˬ loˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁰ Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗euˬ caw ba˗eu jeˬ za taˬ˗euˬ nga? Dawˬ kʼoꞈ teu˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬsaˬgeˬlaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ dahˬ maˬ beh mi naˆ˗ehˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ loˬ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ caw ba˗eu miˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗eu gʼaˇ duˬ Saˬdaˬ guiˇ deuˆ luꞈ˗eu miˇ neh meh. (Pah mehˬ˗eu 12:17) Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ myaˆ neh haw ngeh tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ Saˬdaˬ˗ahˇ maˬ deuˆ gʼaˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu heu neh Saˬdaˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ luꞈ˗eu ma. (Pah mehˬ˗eu 12:9-11) Aˬ geu paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh gʼaˬ leˇ luꞈ˗eu nga? Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ ngeh Saˬdaˬ˗ahˇ maˬ guˆ lehˇ mˇ mawˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui kʼaˇ tsaꞈ gaˬ ngeh Saˬdaˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu meh. Aˬ dui laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ nya˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ bi mawˇ laˇ˗eu nga? Aˬ dui  Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu lehˇ mawˇ laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:10-12; 1 Beˬtuˆluˆ 4:14.

11. Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹¹ Yeˬhawˇbaˬ neh Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ nui ma gʼahˇ ni jahˇ nehˬ˗euˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga? Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗awˇ, tsaꞈ gaˬ gaˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ehˇ mawꞈ˗eu naˇ, shaˬ zahˬ aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ dzeuˇ˗iˇ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 4:7-9) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “Shaˇ˗awˬ, . . . poˆ˗awˬ, . . . kʼoˆ˗awˬ” lehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ ‘aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ shaˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ’ nehˬ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 11:9, 13; Gʼaˬkʼehˇ 1:14; 2:4.

12. Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:9–3:3 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ aˬ gaˇ neh oe˗euˬ nga? Teu laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ boꞈ taˬ˗euˬ nga?

¹² Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ neh jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ tuˆ tehˬ taˬ˗euˬ aˬ laꞈ tiˬ laꞈ cawˬ ja taˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:9–3:3-ahˇ gui.) Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu aˬ gaˇ neh oe˗euˬ nga? Teu laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ nga? Teu naˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi ahˇ leˇ˗euˬ nga? Teu˗ahˇ aˬ dui haw kaˇ˗euˇ. Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ uˬ soe aˬ yawꞈ neh ya mawˇ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ kʼoeˇ oeˬ gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ bi biꞈ nehˬ le˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 1:8; 10:7, 20) Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu puiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ kʼaˆ deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ nehˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ ahˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 2:7) Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu laꞈ kʼoeˇ, mehˬ shi naˇ kʼah sahˬ boꞈ boꞈ taˬ˗euˬ meh.

13. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ nga? Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu aˬ jeˬ miˇ neh coeˇ˗eu nga?

¹³ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ “uˬ maˆ dzaˬ byah gʼeh˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ dzaˬ ahˇ jiˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsaˬgeˬlaˇ aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya gʼoˆ shaw taˬ˗awˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni ya jah ziꞈ taˬ˗eu meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu dzaˬ ahˇ ngeh “byaˬ byaˬ uiˇ loꞈ˗ehˇ coeˇ˗eu” miˇ neh aˬ yawꞈ zahˬ leˇ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:3) Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ ya pyeuꞈ˗eu heu naˇ, coeˇ oˆ ni gʼeh˗awˇ, muiˬ dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ya mawˇ haw˗eu miˇ neh meh. (Ja ceuˬ 19:8-11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ bawˇlawˇpeh bi geuꞈ˗euˬ miˇ neh aˬ yawꞈ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu meh.

14. Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Miˬyehˇ neh a nehˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu dah laˇ taˬ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “Ngaˬ neh kʼaˇ ehˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ naˇ haˬ duˬ˗awˇ juiˇ uiˬ taˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:10) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ taˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsaˬgeˬlaˇ toˆ˗ehˇ mˇ ngeh tiˬ jawˇ aˬ yawꞈ gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ baoˬ ahˇ˗eu dawˬ teu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:11) Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ teu aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ boeˬ hawˇ˗eu nui ma˗ahˇ byah luꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ teu˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ mˇ byah nya ni dah laˇ taˬ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 19:14 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.

15. Aˬ dui oˇ oꞈ daˆ leꞈ nya ni aˬ jeˬ˗ahˇ “ya juiˇ uiˬ taˬ˗eu” nga?

¹⁵ Aˬ dui oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ neh aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni ya jahˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ “ya juiˇ uiˬ taˬ˗eu” meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ  Jaˇliꞈ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ dawˬ ngehˬ cawˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ neh aˬ dui˗euˬ nui noe, nui ma, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ uˆ lahˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga?

16. Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui˗euˬ mawˇ do muiˬ˗eu dzaˇ dzaˬ˗ahˇ dzaˇ jiˆ jiˆ ngeh gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ nui jah jiˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu ngeh ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ ‘uˬ maˆ bi dzaˬ byah’ mawꞈ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ gui˗eu uˬ taꞈ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu neh teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Aˬ dui nui ma lehˬ hmˬ˗eu gʼaˇ duˬ jeˬ hu guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. Teu jiˇ naˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ aˬ dui neh gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ kʼehˬ ya naˬ leˇ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ jeˬ za˗eu nga? Aˬ dui ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗awˇ aˬ dui˗euˬ nui jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.

17. Jaˇliꞈ˗ahˇ neh ya gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

¹⁷ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Nymˬ˗mˇ Miˬyehˇ˗euˬ miˇ kʼahˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ nya ni maˬ ehˇ, mehˬ hu paw kʼaˆ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ tsaꞈ gaˬ nya ni maˬ ehˇ, gʼaˬ ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ coeˇ oˆ ni bi gʼeh laˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu miˇ neh meh.—Ja ceuˬ 119:103.

18. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ya ha geuꞈ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁸ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui Yeˬsaˬgeˬlaˇ loꞈ˗ehˇ bawˇlawˇpeh˗euˬ gaˇ mˇ˗eu maˬ ngeuˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ taˬ paˇ tsaꞈ gaˬ lehˇ maˬ ehˇ laˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ kawˬ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu aˇ nah keuˆ le ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ saˇ tiˇ biꞈ˗eu dawˬ˗ahˇ maˬ ya gaˬ˗aˬ, Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ myaˆ haw maˬ cawˬ nga lehˇ ehˇ˗eu maˬ paˇ za meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 3:19; 18:23) Toˆ˗ehˇ ehˇ ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh maˇ diˇ oe˗euˬ ngaˇ lehˇ ya ha geuꞈ˗eu meh.

19. Aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁹ Aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu smˬ kawˆ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗awˇ, aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ nya˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗awˇ “aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni kamˬ coeˇ˗eu” lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.—Maꞈtehˬ 24:13.