1. Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˇ saˬ saˬ leˇ dzaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ bi jahˇ˗euˬ nga?

 Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ ya shiˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaw myaˬ kʼoꞈ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ˗awˇ, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗euˬ uˬ taꞈ, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ ya pyeuꞈ˗euˬ meh. Teu naˆ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a siˬ, Beˬtuˆluˆ dehꞈ ziˇ jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˇ paˇ biꞈ lahˬ nehˬ˗euˬ meh. A.D. 62-64 heu kaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ Miˬyehˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ ya boꞈ˗euˬ meh. Teu naˇ 1 Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu 2 Beˬtuˆluˆ sahˬ boꞈ pyeuꞈ meh. Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ shiˇ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah sahˬ boꞈ heu nyiˬ taꞈ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya gaˇ noeˬ tmˬ˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 1:12-15.

2. Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ jeˬ miˇ neh yamˬ law tsaˬ˗eu nga?

² Beˬtuˆluˆ sahˬ boꞈ heu nyiˬ taꞈ˗ahˇ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ “lawˬ haw˗eu gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu baˬ da neh . . . noeˬ shaˬ” luꞈ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ boꞈ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 1:6) Haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ˗ahˇ mehˬ bahˬ˗eu leh jeh˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ mˇ ni sheuˬ bahˬ˗eu leh jeh˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 2:1, 2, 14) Kʼoeˇ naˇ Loˇmaˆ guiˇ maꞈ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ˗eu miˇ neh, meuˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ ‘yawˬ jeˬ na luꞈ aˇ saˬ saˬ˗eu’ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 4:7) Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ teu naˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ coeˇ nya˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗awˇ, mehˬ hu paw keuˆ le˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ aˬ joˆ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu nga lehˇ bi siˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. b

3. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

³ Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ heu taꞈ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ sahˬ boꞈ heu Jaˇliꞈ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ  miˇ neh, nymˬ˗mˇ aˬ dui jiˇ sahˬ boꞈ teu˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 15:4) Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ aˬ dui dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu maˬ awˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma bi laˆ cawˆ ngeh ya puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ naˆ maˬ tseˇ kʼaˆ˗eu huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh. Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ heu nyiˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ dawˬ ni maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni maˬ ehˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ dzehˬ laˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui jah ziꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya caw ba˗eu lehˇ siˬ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh.

4. 2 Beˬtuˆluˆ 3:3, 4-ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ laˇ nya˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁴ Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ jah˗a. Kʼoeˇ naˇ muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah keuˆ le luꞈ meh lehˇ ehˇ luꞈ kʼawꞈ, aˇ yamˬ aˇ law˗ahˇ neh myahˇ laˇ˗euˬ miˇ neh aˬ dui˗ahˇ naˬ gʼa˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na, aˇ nah teu nah tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ keuˆ le˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:3, 4-ahˇ gui.) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ ngehˬ gaˇ ya gaˬ ngeh aˬ dui˗euˬ nui jah oˇ lo maˇ la˗ehˇ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh.

5. Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tsaˬ˗eu nui noeˬ ahˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (2 Beˬtuˆluˆ 3:8, 9)

⁵ Tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh haiˬ miˇ tsaˬ heu˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ maˬ laˆ cawˆ˗eu nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ noeˬ nya ni maˬ ehˇ, aˇ yamˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ haw˗eu jeˬ beu gaˇ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:8, 9-ahˇ gui.) Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ heˇ kʼoꞈ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ nah tehꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ mawꞈ˗eu miˇ neh nui ma mahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah oe keuˆ ngeh haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu bi laˆ cawˆ meh. Aˬ dui dzeˇ luꞈ˗eu aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ miˇ kʼahˬ doe ni˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

6. Aˬ dui˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ aˇ nah kʼoeˇ nah”˗ahˇ noeˬ tsoˆ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (2 Beˬtuˆluˆ 3:11, 12)

⁶ Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “Miˬyehˇ˗euˬ aˇ nah kʼoeˇ nah”˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ noeˬ tsoˆ taˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:11, 12-ahˇ gui.) Aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ tsoˆ taˬ nya˗eu nga? Gʼeh nya naˇ aˬ dui miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ guiˬ lahˬ deuˬ za˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ nya meh. Aˬ dui shawˇ jehˆ ni shiˬ keuˇ ni gʼeh˗eu jaˬ lehˇ ya shuˆ gaˇ noeˬ mawˇ nya˗awˇ, mawˇ do˗ahˇ muiˬ˗eu dzaˇ kuiˇ dzaˇ mehˇ ya dzaˬ gaˇ, shiˇ dzeuˇ˗euˬ gaˬ˗eu deuˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ ya ha gaˇ, dzeuˇ yaꞈ˗euˬ yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ˗ahˇdehꞈ yaꞈ˗euˬ deuˬ˗ahˇ byah laˇ dzeuˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ deuˬ ya mehˬ gaˇ, noeˬ mawˇ haw sheˇ. Gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu bi laˆ cawˆ meh lehˇ jiˇ jah ziꞈ˗eu ma. Aˬ dui mehˬ hu paw aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, mehˬ bahˬ˗eu deuˬ neh “maˬ bi tsahˇ pyawˇ” gʼeh ni yahˇ nya˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 3:17.

7. Tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu nga?

⁷ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ keuˆ le meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsaꞈ gaˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui tiˬ poˆ na nui kʼaˬ maˬ ahˇ ni pyeuꞈ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ dui tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Beˬtuˆluˆ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ haw˗euˬ meh. Yeˬsuˇ bi nyehꞈ ngeh miˇ Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kehˇ ma lehˇ maˬ ehˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ jiˇ gʼawˬ mya poˆ pyehˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 26:69-75) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, “Naw maꞈ˗ahˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ taˬ guˆ. Taˬ noeˬ shaˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:14) Beˬtuˆluˆ˗euˬ dawˬ heu  naˇ aˬ dui jiˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ngaˇ lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh.

8. Tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (1 Beˬtuˆluˆ 3:15)

⁸ Aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “nui ma laꞈ kʼoeˇ Ka li˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Sahˬpaˬ loꞈ˗ehˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:15-ahˇ gui.) Teu naˇ nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ geuꞈ luꞈ˗awˇ, baoˬ aˇ naˆ ni ahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Nawˇ aˬ cawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu yehꞈ laˇ˗euˬ kʼawꞈ maˬ tsaꞈ gaˬ peuˬ ni guˆ naˇ, kʼahˬ lahˇ naˇ, nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ sahˬ paˬ geuꞈ luꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ aˇ lam aˇ lam gʼaˬ˗ahˇ neh yawꞈ luꞈ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ haw. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ “mˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jaˆ˗eu baoˬ dawˬ tawˆ luꞈ” za taˬ jiˇ˗awˇ ‘miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni, naw maꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ jawˇ meh’ lehˇ noeˬ mawˇ luꞈ˗uˇ. (Maꞈtehˬ 28:18-20) Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzawˇ nehˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ “aˬ myah luꞈ lehˬ hmˬ taˬ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, kʼaˇ yehꞈ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ mawꞈ miˇ˗a laˬ? Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ geu ngeh teu loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu nga lehˇ jeˬ hu neh shaˇ noeˬ˗awˇ lehˬ hmˬ taˬ. Nui kʼaˬ ahˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni caw ba nehˬ nya meh lehˇ jah ziꞈ luꞈ˗uˇ.—Gʼaˬkʼehˇ 4:29.

9. Tiˬ poˆ Beˬtuˆluˆ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ maˬ mˇ mawˇ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁹ Beˬtuˆluˆ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ mawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ “Nymˬ˗mˇ ngaˇ naw  maꞈ˗ahˇ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ yaw shuiꞈ biꞈ yaꞈ˗eu ma. Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˬ. Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ gaˬ gaˇ duˇ ni, naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ya gaˬ meh” lehˇ ehˇ ngeh, Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 13:34) Toˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ aˬ cawˬ ehˇ laˇ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ taꞈ ni byehˇ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Beˬtuˆluˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jahˇ geuꞈ˗eu jeˬ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14) Beˬtuˆluˆ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, teu˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu Beˬtuˆluˆ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ nui ma laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ maˬ jawˇ ni, gaˬ˗eu lehˇ ya mˇ doˆ leꞈ˗eu meh lehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh.

10. Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ “Ka li˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ cawˬ cawˬ gʼoeˇ nya gaˬ nya”˗eu nga? (1 Beˬtuˆluˆ 1:22)

¹⁰ Beˬtuˆluˆ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gaˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 1:22-ahˇ gui.) “Yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu” heu naˇ, teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ ahˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw tsaˬ yaw dawˇ teu laꞈ kʼoeˇ “Miˬyehˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu heu jiˇ keuˬ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 10:34, 35) Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ gaˬ naˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ neh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ gʼoeˇ dzehˬ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ jiˇ aˬ yawꞈ gʼoeˇ dzehˬ˗eu zaˬ lahˇ jawˇ yaꞈ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 13:23; 20:2) Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “Ka li˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ cawˬ cawˬ gaˬ˗awˬ gʼoeˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ gaˬ˗awˬ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 2:17.

11. Aˬ cawˬ˗ahˇ “nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni ziꞈ dah ni gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

¹¹ Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni ziꞈ dah ni gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. “Ziꞈ dah ni gaˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ naˇ, aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ gaˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ laˆ deuˬ laˆ naˇ laˇ ngeh, aˬ myah myah naˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu naˆ maˬ tseˇ laꞈ poˆ poˆ kʼoꞈ nehˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ Miˬyehˇ naˇ laˆ poˆ poˆ kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 18:10, 11) Beˬtuˆluˆ “aˬ cawˬ yaw doeˇ jahˇ laˇ gaˇ yaw doeˇ taˬ jahˇ kʼoꞈ nehˬ. Aˬ cawˬ yaˬ kʼehˇ yaˬ laˇ gaˇ yaˬ kʼehˇ maˬ yaˬ kʼoꞈ nehˬ˗ehˇ, Miˬyehˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ ni dawˬ ngehˬ gʼeh nehˬ˗awˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:9) Ziꞈ dah ni gaˬ˗eu jeˬ heu neh nawˬ˗ahˇ laˆ deuˬ laˆ naˇ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ yaw muiˬ jeˬ hawˇ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ ni bi laˆ noeˬ luꞈ˗uˇ.

12. (a) Ziꞈ dah ni gaˬ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ ni paˇ laˆ noeˬ nehˬ nga siˬ? (b) Mehˬ bawˬ gm˗eu aˇ poeˬ baw dui dui lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ haw gʼaˬ ngeh nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ mawꞈ nya?

¹² Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ dahˬ beh˗euˬ taꞈ˗ahˇ jiˇ “naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gaˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ iˬ baˇ tiˬ hmˬ nyiˬ hmˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, “myaˬ dui dui˗eu iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh.” (1 Beˬtuˆluˆ 4:8) Beˬtuˆluˆ dzeuˇ yaꞈ ngeh iˬ baˇ pyehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ neh dzawˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ “shiꞈ poˆ” byah ni pyehˬ nehˬ ma lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, nui ma jeˇ dui dui˗euˬ ma lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ ‘shiꞈ tseˇ shiꞈ poˆ’ byah ni iˬ baˇ ya pyehˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Teu naˇ aˬ myah luꞈ iˬ baˇ ya pyehˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 18:21, 22) Nawˬ˗ahˇ tiˬ poˆ na aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ peyhˬ nehˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ ngeh gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ tiˬ poˆ na teu loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya˗eu meh. Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗awˇ, tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ ni leh jeh˗eu heu meh. c

13. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh maˬ awˬ˗eu nga?

¹³ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ naˇ, “Ngaˬ˗euˬ yawˇ deuˬ˗ahˇ bo saˆ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ Beˬtuˆluˆ  maˬ ngehˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (Yoˇhaˬ 21:16) Nawˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, nawˇ jiˇ dawˬ teu˗ahˇ ya mˇ caw meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ yuˇ doˆ˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jeˬ hu yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ, shiˬ shaˬ jiˇ paw, nui noeˬ nui ma paw, nui jah paw maˬ ehˇ, loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ gaˇ jiˇ ya sheuˬ gʼeh˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ gaˇ doˇ laˇ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ deuˬ na ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu paw˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ gaˇ˗ahˇ kʼawꞈ ya mˇ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsoˆ˗eu paw hawˇ˗eu aˇ baˇ mawˇ kawˇ jahˇ doˆ˗eu paw ya mˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gaˇ myaˬ dui dui ngaˇ.

14. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ yawˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh ni aˬ jeˬ laˆ noeˬ nehˬ˗eu nga? (1 Beˬtuˆluˆ 5:1-4)

¹⁴ Beˬtuˆluˆ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ cawˬ cawˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ neh naw maꞈ˗ahˇ a nehˬ taˬ˗euˬ yawˇ yawˇ maꞈ˗ahˇ bo saˆ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:1-4-ahˇ gui.) Aˬ dui sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ ngehˬ gʼeh nehˬ mawꞈ˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na˗aˬ, gaˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ myaˬ˗eu miˇ neh, gʼaˬ doeˇ doeˇ˗eu miˇ neh, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ gʼeh nya nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Nawˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ naˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dzawˇ nehˬ. Beˬtuˆluˆ “aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu tsawˇ haˬ deuˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ baoˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ caw ba˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 4:11) Mehˇ nmˇ deuˬ nymˬ˗mˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ laˆ byoˆ nehˬ jiˇ nya˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ puˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ ‘yawˇ bo˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ Huiˬ˗eu Yawˇ bo˗eu gʼaˬ’ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ nawˇ naˆ maˬ tseˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ yawꞈ naˇ nymˬ˗mˇ maˬ ehˇ, miˇ shuiꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, caw ba nehˬ nya meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, ngehˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu ‘yawˇ yawˇ maꞈ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ mˇ mehˬ shaˇ mehˬ mehˬ’˗eu gʼaˇ duˬ, shaˇ taˬ˗euˬ tehꞈ meh.

15. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ gʼeh˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁵ Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Gʼoeˇliˬ˗amˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ bo˗eu heu naˇ, aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Koˇbiˬ 19 yaw jaw dahˬ beh laˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ mehˇ nmˇ Gʼoeˇliˬ˗amˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu nui deuˬ yawˬ ha˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu aˇ muˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yawˬ jaw na luꞈ ngehˬ cawˬ˗eu leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Mehˇ nmˇ yaw myaˬ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ  maꞈ˗ahˇ maˬ muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ yaw awˬ˗ehˇ noeˬ leˇ nya meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dzawˇ nehˬ ngeh Gʼoeˇliˬ˗amˬ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ loˬ˗eu nga lehˇ ya siˬ ni leh jeh˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu sahˬ boꞈ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ deuˬ˗ahˇ poˆ˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw beh naˆ maˬ tseˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ nehˬ˗eu loˬ meh. Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ daˆ leꞈ nya ni leh jeh˗awˇ ya ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.

16. Aˬ dui Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ tiˬ deuˬ na˗ahˇ ya ja sawˇ˗euˬ ma. Nawˇ nawˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya˗eu tiˬ kawˆ na˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˬ˗ahˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ za˗eu guiˬ lahˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ shaˇ noeˬ mawꞈ laˇ miˇ˗a laˬ? Nawˇ gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui gaˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ pyaˇ daˬ shaw maˬ loˇ? Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ gaˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ poˆ mawˇ maˬ laˬ? Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yawˇ deuˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ leh jeh˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ taˬ maˬ laˬ? Yawˬ ha˗ahˇ dawˇ coe ni pyehˆ tseˇ haw ngeh, gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ naˇ gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. “Gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu” Yeˬsuˇ nawˬ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya meh. (1 Beˬtuˆluˆ 2:3) Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “Miˬyehˇ˗aˬ, naw maꞈ˗ahˇ bi byah laˇ tehꞈ˗a. Aˬ yawꞈ naw maꞈ˗ahˇ bi ziꞈ laˇ, bi kʼaˆ laˇ˗eu uˬ taꞈ, Ka li˗ahˇ jah˗eu dawˬ pehˬ ziꞈ dah ni bi pyeuꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:10.

17. Aˬ dui gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni Yeˬhawˇbaˬ neh bi mehˬ bi tsoˆ naˇ aˬ jeˬ za˗eu nga?

¹⁷ Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu maˬ geuˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 5:8) Ehˇ kʼawꞈ nui gaˬ keuˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh caw ba nehˬ˗euˬ baˬ da neh Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh daˆ leꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Beˬtuˆluˆ “ka kʼoꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ Ka li˗euˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ uˇ leˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ” za˗euˬ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 1:11) Teu naˇ muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ ngaˇ. Nawˇ jiˇ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni Yeˬhawˇbaˬ neh bi mehˬ bi tsoˆ naˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu laꞈ sawˬ heu za˗eu meh. ‘Aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu laꞈ kʼoeˇ noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ naw maꞈ za˗eu meh.’—1 Beˬtuˆluˆ 1:9.