1. Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ dahˬ beh˗eu poˆ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga?

 A.D. 29 jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ dahˬ beh laˇ ngeh, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Maˬliˇ uˬ taꞈ, gʼaˬ kʼehˇ tiˬ deuˬ na jiˇ cehˇ baˇ gaˇ le˗euˬ meh. Jiˇ cehˇ teu hmˬ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ jawˇ kʼahˬ pyeuꞈ˗eu Naˬzaˬlehˇ meuˬ˗euˬ laꞈ taˆ paw jaˆ˗eu Gaˬnaˬ meuˬ˗ahˇ jahˇ˗euˬ meh. Maˬliˇ jiˇ cehˇ baˇ˗eu teu pehˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh teu ngeh daˬ yah ha gaˇ caw ba luꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. b Ehˇ kʼawꞈ jiˇ cehˇ baˇ ngehˬ baˇ paˆ˗ehˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ jiˇ˗awˇ, jiˇ cehˇ baˇ˗eu pehˬ daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ daˬ yah deuˬ noeˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ laˇ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh Maˬliˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ “aˬ ha maꞈ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ maˬ paˇ jaˆ ngaˇ” lehˇ ehˇ laˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 2:1-3) Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ iˇ cuꞈ˗ahˇ “kuiˇ dzehˬ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ” laˆ pyeuꞈ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 2:9, 10.

2-3. (a) Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (b) Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

² Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ nui jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni jahˇ˗euˬ meh. c Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu baoˬ zmˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ aˇ muiˇ aˇ muiˇ gʼaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ nyiˬ poˆ jahˇ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ 5,000 gʼaˬ˗ahˇ tiˬ poˆ 4,000 gʼaˬ˗ahˇ tiˬ poˆ lehˇ bi dzaˬ˗euˬ meh. Teu ngeh zaˬ miˬ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ gui ahˇ naˇ 27,000 gʼaˬ dzehˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.  (Maꞈtehˬ 14:15-21; 15:32-38) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ teu nyiˬ poˆ luꞈ˗ahˇ, naˇ˗eu gawˇ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ jiˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 14:14; 15:30, 31) Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, naˇ˗eu gawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ˗euˬ miˇ neh, bi dzaˬ bi dawˇ˗euˬ miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ zahˬ dui dui leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh.

³ Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ gaˇ neh nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh nui jah bi ziꞈ laˇ ni aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ ngeh Yeˬsuˇ neh taˬ aw˗eu jeˬ hawˇ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

4. Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu nga?

⁴ Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ mehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ mehˬ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ teu Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ meh. Gʼaˬkʼehˇ 10:38-ahˇ ‘Yeˬsuˇ˗euˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ neh muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ hawˇ˗eu baoˬ aˬ joˆ˗ehˇ shehˆ daˆ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, naw maꞈ siˬ luꞈ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ yawˬ gaˇ na luꞈ iˇ doe˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ mˇ˗ehˇ, Nehꞈ˗euˬ baoˬ uˬ moˆ shaˬ luꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ naˇ gawˇ laˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ neh kʼaˇ ngehˬ kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 14:9) Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu 3 jeˬ˗ahˇ haw ma.

5. Yeˬsuˇ˗ahˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (Maꞈtehˬ 20:30-34)

⁵ Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Aˬda Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ myaˆ behꞈ nyiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guˇ guˇ˗ehˇ shaˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 20:30-34-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗awˇ” laˆ saˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh. Gaˬliˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ “gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ naˇ, naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu nui ma laꞈ kʼoeˇ neh gʼawˬ shaˬ gaˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Nui gaˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ heu baˬ da neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ bi dzaˬ bi dawˇ ni hawˇ˗eu coiˬ doi naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 15:32; Maˬkuˆ 1:41) “Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu” yaw sahˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ hawˇ˗eu Zaˬmaˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui naˇ luꞈ gawˇ luꞈ shaˬ luꞈ zahˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ˗a. (Luˇkaꞈ 1:78; 1 Beˬtuˆluˆ 5:7) Aˬ yawꞈ nyaꞈ Da zaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ mawꞈ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh.

6. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ nga?

⁶ Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Miˬyehˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ. Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ gaˇ haw ngeh, tsawˇ haˬ zaˬ neh tiˬ jeˬ˗iˬ gʼeh nehˬ˗iˬ maˬ laˆ byoˆ nya˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, jeˬ biˇ za taˬ˗euˬ iˬ baˇ hawˇ˗eu iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ shiˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui˗ahˇ bi buˬ˗iˇ nya˗eu baoˬ Yeˬsuˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 9:1-6; Loˇmaˆ 5:12, 18, 19) Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, “naˇ gawˇ gʼawˬ mya jeˬ”˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ nya˗awˇ, shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ nya˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 4:23; Yoˇhaˬ 11:43, 44) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ laꞈ kʼoeˇ jaˬ lehˇ lehˇ ma˗ahˇ laˆ naˬ nya˗eu, nehꞈ deuˬ˗ahˇ teh doˆ nya˗eu baoˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 4:37-39; Luˇkaꞈ 8:2) Yeˬhawˇbaˬ Zaˇmaˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ heu naˇ gʼaˬ ahˇ dui dui laˇ miˇ˗a.

7-8. (a) Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ nui kʼaˬ bi tsmˬ laꞈ˗eu nga? (b) Nawˬ˗ahˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ mawˇ mawꞈ˗eu nya?

 ⁷ Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ mˇ byah nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ jawˇ ngeh, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ teu naˆ ni jahˇ nya naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ geuꞈ˗awˇ, miˇ tsaˬ tiˬ siˬ siˬ lah ni˗ahˇ uˆ lahˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˇ naˆ ni jahˇ nya paˬ nga? Aˬ dui Ka li uˆ lahˇ ngeh za˗eu guiˬ lahˬ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu ngeh Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ sehˇ maˬ muiˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, laˆ byoˆ nehˬ jiˇ˗eu miˇ neh aˬ dui aˇ naˆ ni jawˇ saˇ doˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Iˇsaˬyaˇ 33:24; 35:5, 6; Pah mehˬ˗eu 21:3, 4) Aˬ dui mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ lawˬ muˇ maˬ paˇ ya puˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 25:6; Maˬkuˆ 4:41) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui shiˇ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ “lmˬ bymˇ laꞈ kʼoeˇ neh” gʼoꞈ dehꞈ laˇ gaˇ paˇ ya ha˗eu miˇ neh aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (Yoˇhaˬ 5:28, 29) Nawˬ˗ahˇ tawˇ neh miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ mawˇ mawꞈ nya?

⁸ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ ngeh taˬ aw˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ ya bi ahˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ nyiˬ poˆ jahˇ˗euˬ gaˇ haw kaˇ˗euˇ. Dahˬ beh˗eu poˆ naˇ, Gaˬnaˬ meuˬ˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ gaˇ jahˇ˗euˬ meh.

9. Jiˇ cehˇ baˇ gaˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nehˬ˗euˬ nga? (Yoˇhaˬ 2:6-10)

⁹ Yoˇhaˬ 2:6-10-ahˇ gui. Jiˇ cehˇ baˇ gaˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ jiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu Yeˬsuˇ˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ pyeuꞈ  nga laˬ? Maˬ, maˬ doˇ˗a. Meˬsiˇya zahˬ leˇ paˬ˗ehˬ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ maˬ jaˆ˗a. Nawˇ jiˇ cehˇ baˇ ngeh nah˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ naˇ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬsuˇ jiˇ cehˇ baˇ˗eu pehˬ hawˇ˗eu aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ daˬ maˬ bi ga mawꞈ˗eu miˇ neh dahˬ beh laˇ gaˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, iˇ cuꞈ iˇ puˬ puˬ zaˬ 390 siˬ ehˇ gʼaˬ ni˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ nehˬ˗euˬ meh. Jiˇ cehˇ baˇ gʼaˬ naˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu ahˬ˗eu gʼaˇ duˬ ui cuiˆ na dzeˇ laˇ ni teu myaˆ myaˆ˗ehˇ jahˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh jiˇ cehˇ baˇ˗eu miˬ sawˇ yo zaˬ heu nyiˬ gʼaˬ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh.

10. Aˬ dui Yoˇhaˬ gaˬ naˇ yaw huiˬ 2 laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ ya mawˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁰ Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw maˇ maˇ lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˬ duˬ, Yoˇhaˬ gaˬ naˇ yaw huiˬ 2-ahˇ haw ma. Mawˇ maˬ loˇ Yeˬsuˇ aˬ cawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ bi haw˗eu gʼaˇ duˬ, ciˬ cuˇ˗ahˇ iˇ cuꞈ yaw haˇ yawˬ ha maˬ dawˆ ahˇ ni jiˇ cehˇ baˇ gaˇ caw ba laˇ˗euˬ deuˬ neh bi dawˆ ahˇ˗euˬ meh. (Aˇ deuˆ 6, 7) Aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ dzeuˇ ngeh jiˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maˬ ciˬ ha˗iˇ ni teu gaˇ caw ba laˇ˗euˬ deuˬ neh bi ciˬ ha˗iˇ˗euˬ meh. (Aˇ deuˆ 8) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ daˬ yah deuˬ˗euˬ mehˬ shiˬ yawꞈ˗iˇ˗awˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ kʼmˬ maˬ ciˬ˗awˇ ‘Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu ngaˬ neh jahˇ˗euˬ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ dawˇ haw sheˇ’ lehˇ ehˇ˗awˇ kʼahˬ sehˇ jiˇ maˬ jehˆ˗aˬ.

11. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ iˇ cuꞈ˗ahˇ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laˆ pyeuꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Taˬ aw˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ mˇ˗eu maˬ kaˬ tiˬ jawˇ˗iˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Aˬda Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 5:19, 30; 8:28) Aˬ dui jiˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ taˬ aw naˇ yawˬ ha neh mˇ pyeuꞈ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗eu maˬ kaˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ ni huiˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ dui ya tsaꞈ gaˬ gaˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ luꞈ˗uˇ. (Yeˬlaˬmiˇ 9:23, 24) Miˬyehˇ maˬ caw ba naˇ, aˬ dui tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ pyeuꞈ nya˗a. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ kaˇ˗euˇ—1 Gawˇliˬtu 1:26-31.

12. Yeˬsuˇ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹² Yeˬsuˇ˗euˬ taˬ aw˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ haw ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ, baˬ maꞈ mehˬ shiˬ dawˬ mehˬ mehˬ beh beh laˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˇ yamˬ gʼawˬ mya ni biꞈ˗awˇ caw ba nehˬ˗euˬ lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh mehˇ nmˇ zaˬ guˬ teu gʼaˬ dawˬ mehˬ yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗euˬ meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ ya leˇ˗eu meh. Mehˬ bawˬ jiˇ ngeh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ jawˇ gaˇ mehˇ nmˇ deuˬ laˇ˗awˇ, ‘Iˬ nah mehˇ nmˇ teu gʼaˬ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu muiˬ˗eu lehˇ miˇ˗aʼ lehˇ ehˇ laˇ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ ‘Euˬ, yaw muiˬ miˇ˗a. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ mya ni caw ba nehˬ taˬ˗euˬ beu lehˇ ehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ?’ Maˬ ngeuˇ naˇ, taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ‘Euˬ, ngeuˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ zawˇ˗ehˇ mehˬ nya nyaʼ lehˇ ehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga laˬ? Aˬ dui taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ sehˇ maˬ jehˆ˗a. Yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ mawˇ meh, aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:2-4; Heˬbyehˇ 13:16 nehˬ-ehˇ sheu cehˆ) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, taˬ aw˗eu jeˬ mˇ mawˇ ngeh tiˬ jawˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:6.

13. Naˬiˇnaˆ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ya mawˇ˗euˬ nga? Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jahˇ nehˬ˗euˬ nga? (Luˇkaꞈ 7:11-15)

¹³ Luˇkaꞈ 7:11-15-ahˇ gui. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tiˬ kʼoꞈ taꞈ tiˬ paˆ byah laˇ˗euˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu ngeh aˬ yawꞈ Naˬiˇnaˆ meuˬ˗ahˇ iˇ luꞈ˗eu meh. Meuˬ teu meuˬ naˇ, Gaˬliˬlehˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jaˆ˗awˇ Shuˇneˬ  meuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ kaˬ maˇ kaˇ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Shuˇneˬ meuˬ teu meuˬ naˇ, gaˇ hu dzeuˇ laꞈ˗euˬ 900 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ bawˇlawˇpeh Eˇliˇshehˇ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ aˬ li zaˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗iˇ˗euˬ meuˬ kʼoeˇ meuˬ pyeuꞈ meh. (2 Sahˬpaˬ 4:32-37) Yeˬsuˇ Naˬiˇnaˆ meuˬ˗euˬ gʼoˆ kʼehˬ˗ahˇ oe keuˆ ngeh tsawˇ shiˇ baꞈ pahˬ iˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ meuˬ laꞈ kʼoeˇ neh doˆ laˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Miˬ coeˬ miˬ ma˗euˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ li shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Meuˬ zaˬ deuˬ gʼawˬ mya ni nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu miˬ coeˬ miˬ ma nehˬ˗ehˇ laˇ caw nehˬ luꞈ˗eu meh. Teu ngeh Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ bi naˬ leˇ˗awˇ, nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu miˬ coeˬ miˬ ma teu gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ nehˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ Yeˬsuˇ neh shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ smˬ poˆ laꞈ kʼoeˇ neh dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ meh.

14. Aˬ dui Luˇkaꞈ ga naˇ yaw huiˬ 7 laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ ya mawˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu naˆ maˬ tseˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Luˇkaꞈ gaˬ naˇ yaw huiˬ 7-ahˇ haw ma. Yeˬsuˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu miˬ coeˬ miˬ ma˗ahˇ “ya mawˇ”˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬsuˇ “gʼawˬ shaˬ haw gaˬ”˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ haw. (Aˇ deuˆ 13) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ aˬ li˗euˬ mawˇ dmˬ gaˇ dzeˇ ngoeˇ ngoeˇ˗ehˇ caw teh luꞈ˗eu miˬ coeˬ miˬ ma teu gʼaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ nahˬ yu ni gʼeh˗eu teˇ saˇ neh miˬ coeˬ miˬ ma teu gʼaˬ˗ahˇ “taˬ ngoeˇ” lehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗awˇ, ‘aˬ ma gʼaˬ˗ahˇ a kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.’—Aˇ deuˆ 14, 15.

15. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ miˬ coeˬ miˬ ma˗euˬ aˬ li˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui nui ma nyiˇ nui ma cawˆ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ ya gaˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ nmˇ tsawˇ shiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ laˆ dehꞈ nehˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ jeˬ jeˬ ngehˬ nehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, mˇ nehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu meh. d (Dawˬdaˬ 17:17; 2 Gawˇliˬtu 1:3, 4; 1 Beˬtuˆluˆ 3:8)  Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗eu dawˬ tiˬ dawˬ nyiˬ dawˬ ngehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, tiˬ jeˬ na mˇ nehˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu meh.

16. Yaw jeˬ ma jeˬ˗euˬ aˇ baˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, zaˬ bi shiˇ˗euˬ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ ma teu gʼaˬ neh ya puˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁶ Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ laꞈ kʼoeˇ dawˬ caˇ caˇ luꞈ ngeh, mehˇ nmˇ aˬ ma tiˬ gʼaˬ ngoeˇ luꞈ gaˇ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ haw mawˇ˗euˬ meh. Dawˬ caˇ teu naˇ, gʼoˆ dehꞈ laˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗awˇ mehˇ nmˇ aˬ ma heu gʼaˬ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ bi shiˇ˗euˬ meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ teu gʼaˬ mehˇ nmˇ aˬ ma teu gʼaˬ jawˇ gaˇ cehˆ gʼeh˗awˇ byaˇ tawꞈ nehˬ˗awˇ dawˬ caˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ caˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ mehˇ nmˇ aˬ ma teu gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui gaˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ za˗euˬ ma. Bawˬdzaˬnymˇ heu naˇ, aˬ dui loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ za nya˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ miˇ˗a.” Aˬ yawꞈ teu ngeh nah mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ tsaˬ leˇ˗euˬ lehˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˬ dui neh “nui ma tsawˬ paˆ˗euˬ deuˬ˗ahˇ” ui cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ haw mawˇ˗awˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. —Ja ceuˬ 34:18.

17. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ neh aˬ jeˬ jeˇ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ bi ziꞈ laˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗awˇ, Yeˬsuˇ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu baoˬ ahˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya jeˬ bi keuˆ le˗eu yaw duˬ baw˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ gui ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh jahˇ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nui jeˬ jiˇ ni yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ ngeh maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh maˬ ehˇ, pyehˆ tseˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga lehˇ poˆ˗awˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ biˇ paˆ nehˬ. Toˆ˗ehˇ naˇ yawˬ ha maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, nui jah ziꞈ dah ni pyeuꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Loˇmaˆ 1:11, 12.

18. Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁸ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ saˬ saˬ leˇ dzaˬ˗ahˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ paˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ Yeˬsuˇ neh tsawˇ shiˇ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ smˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ pyeuꞈ meh. Heu poˆ naˇ aˬ myah myah˗ahˇ maˬ duˇ ni zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui heu gaˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Gʼoˆ dehꞈ laˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jah coeˇ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.