1. Mehˬ bawˬ˗ahˇ oe beh beh˗euˬ nui ma ahˇ˗eu deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

 Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ laˇ beh beh˗euˬ miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Mehˇ nmˇ deuˬ lmˇ boˬ ni ha˗awˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw dui dui leˇ˗euˬ meh. Mehˬ bawˬ jiˇ˗awˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ ngeh, miˬ zaˬ gʼaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ nga. Zawˇ˗ehˇ muiˬ nga’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.

2. Tiˬ deuˬ na˗aˬ, aˬ jeˬ baˬ da neh sahˬ tiꞈ tiꞈ˗eu nga?

² Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ byeh kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗a. (1 Yoˇhaˬ 1:8) Teu miˇ neh tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ ya siˬ nya laˇ ngeh, gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jiˇ mawˇ laˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 3:23) Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ tiꞈ˗eu meh.

3. Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗ahˇ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (Yoˇhaˬ 13:34, 35)

³ Heu kawˆ˗euˬ Jaˇliꞈ daˬ ma hmˬ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. (Yoˇhaˬ 13:34, 35-ahˇ gui.) Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗ahˇ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga? Byah kuꞈ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Nui gaˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ ‘naw maꞈ ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ ngaˇ lehˇ naw maꞈ siˬ nya tehꞈ˗a’ lehˇ maˬ ehˇ ni, “naw maꞈ ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ ngaˇ lehˇ tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ siˬ nya tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼoeˇ gaˇ gaˬ gaˇ haw˗awˇ zaˬ lahˇ deuˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ cawˬ deuˬ jiˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ naˇ aˬ geu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ tehꞈ˗a lehˇ ehˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

4. Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tiˬ deuˬ na aˬ jeˬ siˬ nya mawꞈ˗eu nga?

 ⁴ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu tiˬ deuˬ na heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ nya meh. ‘Nui gaˬ heu naˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ laˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, pyeuꞈ leˇ nya ngaˇ laˬ?’ Mehˇ nmˇ deuˬ kʼawꞈ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ shaˇ sawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, nui gaˬ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ mawˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.—Eˇpeˇsu 5:2.

5. Yoˇhaˬ 15:12, 13 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

⁵ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ muiˬ dui dui˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ meh lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 15:12, 13-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ neh “Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw. Dawˬ heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Teu naˇ loˬ laˇ naˇ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ shiˇ dah nehˬ peuˬ gaˇ keuˆ ni gaˬ gaˇ ehˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ Yeˬsuˇ paˇ dzawˇ tawꞈ˗eu meh. b

6. Jaˇliꞈ nui gaˬ heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

⁶ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ nui gaˬ heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yaw myaˬ gʼaˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, “Miˬyehˇ˗aˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh.” (1 Yoˇhaˬ 4:8) “Yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ.” (Maꞈtehˬ 22:39) “Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, myaˬ dui dui˗eu iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh.” (1 Beˬtuˆluˆ 4:8) “Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ˗aˬ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ gmˬ˗eu meh.” (1 Gawˇliˬtu 13:8) Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ hawˇ˗eu nui deuˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu heu naˇ aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh.

7. Tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ mehˬ bawˬ gm ni Saˬdaˬ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ jahˇ nehˬ nya˗eu nga?

⁷ Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni heu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu meh.  ‘Zahˇ maˇ naˇ aˬ geu zahˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh tseˇ paˇ nya˗eu? Zahˇ yawˬ zahˇ na luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ ni, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tiˬ gʼaˬ tiˬ jeˬ˗ehˇ mehˬ˗eu beu.’ Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi noeˬ kaꞈ˗awˇ bi noeˬ bahˬ˗eu gʼaˇ duˬ Saˬdaˬ zahˇ kʼawꞈ gʼawˬ mya ni˗ahˇ doˆ laˇ ni jahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ, miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu mehˬ bawˬ gm˗eu mehˇ nmˇ deuˬ pyeuꞈ laˇ ni nmˇ maˬ jahˇ nya˗a. Yeˬhawˇbaˬ tehꞈ˗ehˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Teu naˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu nui gaˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗awˇ, guiˬ lahˬ za˗euˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ nya˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 4:7) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ heu naˇ, Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗ahˇ bi siˬ laˇ˗awˇ tseˇ paˆ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.

8-9. Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

⁸ Yeˬsuˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ aˬ geu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ siˬ leˇ˗eu meh. Iˬ˗yaˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ iˇ kahˇ dawˬ pehˬ jaˆ˗eu bawˇ duiˇ behˆ duˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ ya˗iˇ beh beh˗euˬ poˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ taˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ teu gaˇ mehˬ bawˬ teu maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ myaˆ siˬ ca ngeh, mui niˇ gʼa ceh ceh gaˇ haw˗iˇ˗euˬ tehꞈ˗aˬ siˬ. Aˬ yawꞈ “Huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ, mui niˇ gʼa gaˇ haw iˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ nga. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ nahˬ yu ni gʼeh˗awˇ, mehˬ tsoeˬ yaw muiˬ˗ehˇ dm taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, zaˬ deuˬ jiˇ ehˇ dawˬ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ “Aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ nui saˇ oꞈ˗eu meh. Teu naˇ ngaˬ neh geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ miˇ˗a. Teu ngeh nah dawˬ mehˬ mehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nmˇ maˬ noeˬ taˬ nya nya. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ neh yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ leˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. c Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu teu naˇ aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˇ maˇ ni gaˬ˗eu miˇ neh ma. Teu miˇ neh aˬ dui tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ˗eu ma.

⁹ Jawˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ jiˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ ya˗iˇ beh beh ngeh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗ahˇ teu gaˇ jawˇ˗eu deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yaw bya yaw lawˬ lawˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ gaˇ ya leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu aˇ dzehˬ˗ehˇ baw nga. Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ maˇ maˇ ni gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ teu naˇ, ngaˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu zahˇ poˆ mawˇ maˬ lehˇ bi noeˬ laˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. d Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh.

10. Aˬ geu yamˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ nga Ka li zaˬ˗euˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁰ Heu kawˆ dahˬ beh laˇ gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh tiˬ poˆ na˗aˬ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ nya˗eu meh. e (Yaˬkoˆ 3:2) Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ aˇ yamˬ teu yamˬ naˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗euˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Heu kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?—Yoˇhaˬ 13:15.

11. Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ aˬ jeˬ˗euˬ nui noeˬ mˇ doˆ leꞈ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹¹ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ byah kuꞈ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ  maꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh nya ni nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Tiˬ poˆ Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma neh Yeˬsuˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jawˇ duˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ bi shaˇ˗iˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 20:20, 21) Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ nui kʼahˇ huiˬ˗awˇ nui noeˬ huiˬ˗eu jeˬ ahˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 16:18.

12. Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ muiˬ˗eu nui ma mˇ doˆ leꞈ nga laˬ?

¹² Teu ngeh maˬ muiˬ˗eu nui ma Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ ehˇ gaˇ zaˬ lahˇ nui deuˬ tseˇ gʼaˬ ya gaˬ ngeh, aˬ nyaꞈ nmˇ˗ahˇ nui ma pehˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 20:24) Yaˬkoˆ, Yoˇhaˬ hawˇ˗eu dzeˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ, nawˇ huiˬ ngaˇ huiˬ lehˇ ja dzaˬ luꞈ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ ‘Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jawˇ duˬ shaˇ paˬ˗ehˇ naw nyaꞈ tehꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ de? Naw nyaꞈ tehꞈ˗ehˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ de laˬ? Ya ehˇ naˇ nga maꞈ jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jawˇ duˬ za geuˇ ma’ lehˇ ja dzaˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ ngehˬ˗euˬ nmˇ aˬ dui maˬ siˬ duˬ kʼawꞈ, aˬ jeˬ lehˇ gʼeh˗eu maˬ kaˬ teu ngeh poˆ aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu ngehˇ˗euˬ meh.

13. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? (Maꞈtehˬ 20:25-28)

¹³ Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ nui ma maˬ pehˇ˗aˬ. Naw maꞈ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ˗eu, naw maꞈ naˆ maˬ tseˇ taˬ aw dzehˬ˗eu, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ dzehˬ˗eu, gʼaˬ kʼehˇ yaw shuiꞈ poˆ paˇ˗iˇ ma lehˇ jiˇ maˬ ehˇ˗aˬ. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ za za lehˇ  ngehˬ nehˬ˗awˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 20:25-28-ahˇ gui.) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nawˇ huiˬ ngaˇ huiˬ lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ pyehˇ dzaˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh.—Maˬkuˆ 9:34; Luˇkaꞈ 22:24.

14. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ huiˬ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu yaw duˬ baw meh. (Yoˇhaˬ 2:24, 25) Aˬ yawꞈ maꞈ zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ hawˇ˗eu Paˬliˬsehˇ deuˬ myaˆ pyawˬ naˇ mehˇ jaˆ˗eu, aˇ yaˬ jaˆ˗eu jeˬ heu˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 23:6) Kʼoeˇ naˇ zahˇ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ yawˬ ha aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ˗eu lehˇ noeˬ˗eu meh. f (Luˇkaꞈ 18:9-12) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ ahˇ meh lehˇ Yeˬsuˇ siˬ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 19:11) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ yaw bahˬ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ ni byah kuꞈ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ mˇ lehˬ ngeh jiˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni maˬ ehˇ nehˬ˗aˬ. Yeˬsuˇ maˇ diˇ naˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nui ma yaw muiˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ, nui noeˬ huiˬ˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ laˆ byoˆ nya ni hawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼoeˇ law gaˬ law˗ehˇ dehꞈ nya ni nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh.

15. Aˬ dui Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁵ Aˬ dui Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ neh jiˇ gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jawˇ duˬ shaˇ˗eu heu naˇ yaw lehˬ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, dzeˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ jiˇ mehˬ bawˬ gm˗eu jeˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ bi deuˬ laˇ˗eu miˇ neh yaw lehˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ 12 gʼaˬ luꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ, nui gaˬ mˇ mawˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ cawˬ aˬ jeˬ mˇ˗euˬ heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ yaw lehˬ hawˇ˗eu gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu heu pyeuꞈ meh. Aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ neh bi laˆ deuˬ˗euˬ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ nya meh. ‘Ngaˇ mehˇ nmˇ heu gʼaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh heu naˆ naˆ˗ehˇ nui ma pehˇ˗eu nya? Heu naˇ ngaˇ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ nga laˬ? Ngaˬ˗ahˇ nui ma laˆ pehˇ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ heu gʼaˬ tiˬ jeˬ paˬ nui ma maˬ muiˬ ni pyeuꞈ luꞈ nga laˬ? Nui ma pehˇ paˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu jeˬ paˇ ngeuˇ˗euˬ naˇ kʼawꞈ, ngaˇ haw dzeuˇ nehˬ˗awˇ nui gaˬ mˇ mawˇ nehˬ nya miˇ˗a laˬ?’ Aˬ dui nui gaˬ ngehˬ˗ehˇ mˇ mawˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

16. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga siˬ?

¹⁶ Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya gʼoˆ shaw nehˬ nga lehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 20:5) Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ haw mawˇ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu yaw lehˬ jeˬ˗ahˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ haw dzeuˇ, oˇ dzeuˇ nehˬ nya˗eu meh. (Eˇpeˇsu 4:1, 2; 1 Beˬtuˆluˆ 3:8) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya huiˬ laˇ˗euˬ lehˇ siˬ nya taˬ naˇ, haw dzeuˇ oˇ dzeuˇ nehˬ˗eu yaw awˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ.

17. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni jahˇ˗eu heu naˇ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Ehˇpa˗li kaˆ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ, do do˗ehˇ ngehˬ˗awˇ yaw ziˇ ziˇ lehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ luꞈ˗a siˬ. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ “Ngaˇ mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗ahˇ yahˇ pawˇ yahˇ pawˇ˗ehˇ cah ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni leh  jeh ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˇ nah naˇ mehˇ nmˇ teu gʼaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ huiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ “Ngaˇ aˬ yawꞈ aˇ naˆ ni shaˬ shaˬ˗ehˇ ya laˆ paˇ˗euˬ, nymˬ˗mˇ naˇ aˇ naˆ ni paˇ laˇ taˬ˗euˬ lehˇ ya siˬ ngeh, ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ taˬ huiˬ laˇ˗euˬ lehˇ miˇ˗a. Nymˬ˗mˇ naˇ nga nyaꞈ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ laˇ shaw˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Tsaˬ meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nehˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.

18. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na nui ma laˆ pehˇ laˇ ngeh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ naˇ haˬ nya nga? (Dawˬdaˬ 26:20)

¹⁸ Tiˬ poˆ na˗aˬ, aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ pehˇ laˇ˗eu mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗ahˇ do lehˇ maˬ ngehˬ cawˬ naˇ maˬ geuꞈ nya nga lehˇ noeˬ laˇ˗eu kʼawꞈ baw meh. Teu ngeh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Ngaˇ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ siˬ nya miˇ˗a laˬ?’ (Dawˬdaˬ 18:13) ‘Aˬ yawꞈ maˬ yehˆ maˇ yehˆ˗ehˇ ngehˬ lehˬ mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ maˬ pyeuꞈ nya nga laˬ?’ (Dawˬtsoˆ 7:20) ‘Ngaˇ tawˇ neh tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mˇ lehˬ haw˗aˬ laˬ?’ (Dawˬtsoˆ 7:21, 22) ‘Aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ja iˇ naˇ gaˇ kawˆ paˇ huiˬ dzehˬ laˇ nya nga laˬ?’ (Dawˬdaˬ 26:20-ahˇ gui.) Naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ yuˇ˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, yaw lehˬ˗ahˇ haw dzeuˇ nehˬ nya ni nui gaˬ laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

19. Nawˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ de?

¹⁹ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu heu neh Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˇ muˇ muˇ lah ni mˇ mawˇ luꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ehˇ jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ yaw lehˬ jaˆ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu heu neh Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui neh mˇ mawˇ˗euˬ nui gaˬ heu naˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ zahˇ maˇ˗ahˇ tseˇ paˆ nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, nui gaˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ˗ahˇ bi siˬ laˇ˗eu nui gaˬ˗ahˇ mˇ mawˇ daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ taˬ luꞈ˗uˇ.