1. Heˬbyehˇ 12:1-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

 Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Ka li zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ˗euˬ deuˬ naˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu laꞈ sawˬ za˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:7, 8) Nymˬ˗mˇ aˬ dui cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ le keuˆ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ miˇ neh leh jeh˗awˇ ya cehˆ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ dui aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “gaˇ ma˗ahˇ kʼaˇ jaˆ tsoeˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ aˬ dui teuˆ lehˆ˗awˇ, . . . aˬ dui mehˬ shi laˆ saˆ taˬ˗euˬ cehˆ ceh ceh˗eu gaˇ ma˗ahˇ nui ma ziꞈ dah ni cehˆ gʼeh kaˇ˗euˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 12:1-ahˇ gui.

2. ‘Kʼaˇ jaˆ tsoeˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ teuˆ lehˆ’ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

² Pawˇluˆ aˬ dui˗ahˇ ‘kʼaˇ jaˆ tsoeˬ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ teuˆ lehˆ’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Ka li zaˬ deuˬ tiˬ jeˬ˗euˬ kʼaˆ behˆ maˬ ya pi gaˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maˬ loˬ˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ biˬ dzeh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Kʼaˆ behˆ teu deuˬ naˇ aˬ dui˗ahˇ cehˆ coe coe ngeh gʼaˬ bi juˬ laˇ˗awˇ, gʼaˬ doeˇ bi doeˇ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ cehˆ daˆ leꞈ nya ni, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi juˬ laˇ nya˗eu maˬ loˬ˗eu kʼaˆ behˆ aˬ jeˬ jeˇ nga lehˇ haw˗awˇ kawˇ ma˗ehˇ ya biˬ dzeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ˗ahˇ law nmˇ˗aˬ, maˬ ya pi dzeh ni saˇ tiˇ ya taˬ˗eu meh. Aˬ dui saˇ tiˇ maˬ taˬ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ maˬ cah daˆ leꞈ nya˗a. (2 Tiˆmoˇseˬ 2:5) Aˬ dui ya pi˗eu kʼaˆ behˆ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga?

3. (a) Gaˬlaˬtiˆ 6:5-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui ya pi˗eu kʼaˆ behˆ naˇ aˬ jeˬ nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

³ Gaˬlaˬtiˆ 6:5-ahˇ gui. Pawˇluˆ “tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha ya pi˗eu kʼaˆ behˆ yawˬ ha jaˆ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Heu deuˆ naˇ, aˬ cawˬ maˬ pi dah nya˗eu Miˬyehˇ neh aˬ dui˗ahˇ bi pi˗euˬ kʼaˆ behˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. “Yawˬ  ha ya pi˗eu kʼaˆ behˆ” naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ joˆ˗ehˇ pi nya˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ maˬ loˬ˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ biˬ dzeh nya˗eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma. Aˬ dui pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ˗ahˇ pi˗awˇ maˬ loˬ˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ˗ahˇ biˬ dzeh˗eu heu naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

4. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ngeh dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu aˬ jeˬ miˇ neh kʼaˆ behˆ maˬ ngeuˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ngeh dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ ma, aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ ma. Aˬ dui saˇ jaˇ dawˬ teu˗ahˇ ya mˇ daˆ leꞈ˗eu meh. Heu naˇ aˬ dui ya mˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ beh taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 4:11) Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ duˇ ni beh taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ mawꞈ ni beh taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ ya mˇ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu ma. (Ja ceuˬ 40:8) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu heu jiˇ aˬ dui˗ahˇ “gʼaˬ doeˇ dah kʼaˇ za” laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 11:28-30.

5. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ngeh dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (1 Yoˇhaˬ 5:3)

 ⁵ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ pi nya˗eu nga? Nawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu 2 jeˬ jaˆ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ bi myaˬ daˆ laˇ. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ neh nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ muiˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luˆ hawˇ˗eu mehˬ hu paw biꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu guiˬ lahˬ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ bi myaˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ gaˬ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 5:3-ahˇ gui.) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ mehˬ hu paw jaˆ˗eu laꞈ sawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ mˇ nya˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 5:7; 12:2) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ gʼaˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ noeˬ mawˇ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ gaˬ laˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ngeh dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.

6. Aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya mˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁶ Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ. Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ naˆ maˬ tseˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:37) Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya mˇ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh bi ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya mˇ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 5:4, 8) Aˬ dui nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ ngeh, zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ ngeh, nymˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ˗eu lehˇ beh taˬ˗euˬ miˇ neh meh.—Eˇpeˇsu 5:33; 6:1, 4.

7. Nawˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ luiˆ nya˗eu nga?

⁷ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ pi nya˗eu nga? Nawˇ miˬ sawˇ yo zaˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, aˬ da aˬ ma pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui ma maˬ geuꞈ ni, aˬ cawˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗euˬ mehˬ nah tehꞈ˗ehˇ maˬ caw teh ni, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ caw teh ni, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗awˬ. (Dawˬdaˬ 24:3, 4) Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, “Nymˇ jiˇ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu jaˆ tawꞈ˗eu gaˇ kawˆ laꞈ kʼoeˇ miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ maˬ ehˇ, zaˬ guˬ deuˬ maˬ ehˇ, ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ kamˬ daˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ deuˬ ahˇ˗eu meh. b Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw kʼawꞈ, nawˇ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ mˇ caw daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗awˬ. Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—1 Beˬtuˆluˆ 3:1, 2.

8. Aˬ dui neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ yawˬ ha˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

⁸ Yawˬ ha neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ taˬ˗awˇ, yawˬ ha neh yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗euˬ jeˬ baˬ da neh laˬ kʼaˬ cehˇ gaˇ jiˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui  neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nmˇ maˬ laˆ piˇ nehˬ˗a. (Gaˬlaˬtiˆ 6:7, 8) Teu miˇ neh aˬ dui noeˬ tsehˆ ngeh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ maˬ ehˇ, maˬ shaˇ noeˬ maˬ shaˇ sawˇ ni mˇ˗euˬ shaˇ˗euˬ maˬ ehˇ, teu˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ nui ma˗ahˇ maˬ saˇ maˇ saˇ˗ehˇ bi gʼeh laˇ nya˗eu meh. Yawˬ ha neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yawˬ ha ya yehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu heu naˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ yawˬ lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ ni maˬ ehˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ ni maˬ ehˇ, maˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu jeˬ teu naˇ aˬ dui˗ahˇ dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ cehˆ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

9. Noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ lehˬ˗iˇ ngeh aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁹ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ pi nya˗eu nga? Nawˇ noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ naˇ aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Pyeuꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ poˆ laˆ paˇ nya meh lehˇ noeˬ taˬ. Teu miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ˗eu, kʼoeˇ heu baˬ da neh nga lehˇ ehˇ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ taˬ bi jiˇ. Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ nymˬ˗mˇ kʼaˇ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya ni leh jeh. Nawˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ naˇ, taˬ awˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˬ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ. (Ja ceuˬ 25:11; 51:3, 4) Kʼoeˇ naˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ shaˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ tahˬ shaˇ˗iˇ. Loˬ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh bi caw ba. (Yaˬkoˆ 5:14, 15) Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗awˇ, yaw lehˬ jeˬ teu˗ahˇ taˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗awˇ, nawˇ kʼaˇ loˬ ngeh caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya meh.—Ja ceuˬ 103:8-13.

10. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu, aˬ jeˬ miˇ neh kah˗eu kʼaˆ behˆ pyeuꞈ nga? (Gaˬlaˬtiˆ 6:4)

¹⁰ Yawˬ ha˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu. Aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ˗awˇ yawˬ ha˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu heu naˇ, kah˗eu kʼaˆ behˆ pyeuꞈ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:4-ahˇ gui.) Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ sheu cehˆ naˇ, myaˆ bi naˆ laˇ nya˗awˇ, mˇ ceh ceh˗eu jeˬ bi doˆ laˇ nya˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:26) Aˬ dui yawˬ ha maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni aˬ cawˬ loꞈ˗ehˇ mˇ ni yawˬ ha˗ahˇ ka tiˇ naˇ, teu naˇ yawˬ ha˗ahˇ kʼehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. “Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ byoˆ le ngeh, nui ma˗ahˇ zaw laˇ”˗eu meh lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha neh maˬ mˇ nya˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ nui ma bi cawˆ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 13:12) Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi juˬ iˇ˗awˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ cehˆ coeˇ ni bi pyeuꞈ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 24:10.

11. Aˬ dui˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ noeˬ tmˬ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹¹ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ biˬ dzeh nya˗eu nga? Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu taꞈ˗ehˇ dzehˬ ni maˬ ya noeˬ tmˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ nawˇ maˬ biꞈ nehˬ nya gaˇ keuˆ ni maˬ shaˇ˗a. (2 Gawˇliˬtu 8:12) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ sheu cehˆ˗a lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Maꞈtehˬ 25:20-23) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗euˬ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nawˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nawˬ˗euˬ kamˬ daˬ coeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Nawˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ deuˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ naˇ, taˬ awˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗awˬ. Baˬziˇlehˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, yawˬ ha maˬ mˇ coeˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya ha geuꞈ˗a. (2 Saˬmeuˬlaˆ 19:35, 36) Moˇseˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ cawˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, gʼeh nya naˇ gaˇ tiˬ jeˬ na aˬ cawˬ˗ahˇ biˇ paˆ nehˬ˗awˬ. (Doˆ˗iˇ˗eu 18:21, 22) Nawˇ taˬ awˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Nawˇ yawˬ ha˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni noeˬ tmˬ dzeuˇ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh maˬ cehˆ coeˇ ni bi pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh.

12. Aˬ cawˬ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ teu aˬ dui˗ahˇ jiˇ doˇ ngaˇ laˬ?

 ¹² Aˬ cawˬ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ teu yawˬ ha˗ahˇ jiˇ doˇ nya lehˇ noeˬ˗eu. Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ noeˬ tsehˆ dah nehˬ nya˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ maˬ haw piˇ nehˬ nya˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byeˇ dzeh ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ nui ma cawˆ dui dui nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ da aˬ ma deuˬ yawˬ ha˗euˬ baˬ da neh nya lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ maˬ bi pi mawꞈ˗aˬ.—Loˇmaˆ 14:12.

13. Zaˬ deuˬ noeˬ tsehˆ lehˬ ngeh aˬ da aˬ ma deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹³ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ biˬ dzeh nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ biꞈ taˬ˗euˬ lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Teu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ de laˬ, maˬ tahˬ de laˬ lehˇ tseˇ˗eu heu jiˇ keuˬ meh. Miˬyehˇ nawˇ maˬ byah kuꞈ˗eu aˬ da aˬ ma pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ bi ngehˬ gʼeh mawꞈ˗eu meh. Zaˬ deuˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ doˇ˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ doˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Dawˬdaˬ 20:11) Ehˇ kʼawꞈ aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ nehˬ nya nyaˬ lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Teu ngeh yawˬ ha˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗awˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ nya meh. Miˬyehˇ pyeuꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoꞈ kʼoꞈ˗iˇ˗awˇ laˆ poˆ laˆ paˇ maˬ mˇ nya˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ laˆ piˇ nehˬ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ kʼoꞈ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ noeˬ taˬ˗awˬ.—Luˇkaꞈ 15:18-20.

14. Aˇ dzehˬ dzeuˇ ni nui ma cawˆ˗eu kah˗eu kʼaˆ behˆ heu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya biˬ dzeh˗eu nga?

¹⁴ Nui ma aˇ dzehˬ dzeuˇ ni cawˆ˗eu. Aˬ myah myah naˇ aˬ dui mˇ lehˬ ngeh nui ma cawˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nui ma aˬ myah luꞈ cawˆ cawˆ˗ehˇ maˬ ya jawˇ˗a. Nui ma cawˆ˗eu maˬ naˬ leˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kah˗eu kʼaˆ behˆ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ehˇ doˆ˗awˇ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Gʼaˬkʼehˇ 3:19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ  aˬ myah luꞈ nui ma cawˆ cawˆ˗ehˇ maˬ bi jawˇ mawꞈ˗a. Miˬyehˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni deuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Ja ceuˬ 31:10) Aˬ dui shaˬ zahˬ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ga nuiꞈ taˬ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ cehˆ mawꞈ ni pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 2:7.

15. Nui ma aˇ dzehˬ˗ehˇ cawˆ dzeuˇ ngeh nawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (1 Yoˇhaˬ 3:19, 20) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁵ Kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ biˬ dzeh nya˗eu nga? Nawˇ nui ma aˇ dzehˬ dzeuˇ ni cawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ maˇ diˇ “iˬ baˇ pyehˬ nehˬ”˗euˬ meh lehˇ aˬ myah luꞈ noeˬ luꞈ˗uˇ. (Ja ceuˬ 130:4) Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ ‘aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ yaw lehˬ maˬ paˇ noeˬ taˬ ma’ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Yeˬlaˬmiˇ 31:34) Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ pyehˬ nehˬ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ maˬ paˇ noeˬ mawˇ kʼoꞈ gaˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw haw˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ nga lehˇ taˬ noeˬ. Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ baˬ da neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ tiˬ jeˬ na ya smˇ˗iˇ naˇ, aˇ dzehˬ dzeuˇ ni nui ma taˬ cawˆ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˬ noeˬ taˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˬ ya noeˬ taˬ˗a.—1 Yoˇhaˬ 3:19, 20-ahˇ gui.

16. Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh, ‘laꞈ sawˬ za nya ni ya cehˆ˗eu’ meh. (1 Gawˇliˬtu 9:24) Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ naˇ aˬ jeˬ nga? lehˇ ya siˬ nya˗eu meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ hawˇ˗eu biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya ja sawˇ laꞈ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ dzaˇ˗i nui jeˬ jiˇ paˇ jaˆ˗a siˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ aˬ dui “dzaˬ boˆ dawˇ boˆ boˆ˗eu jeˬ, dzaˬ yehꞈ dawˇ yehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yaw dehꞈ dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ kʼahˬ lahˇ” nya meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:34) Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ hawˇ˗eu nui deuˬ aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh aˬ jeˬ jeˇ laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ nga lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

17. Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh laꞈ sawˬ za meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah ziꞈ nya˗eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ biꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh laꞈ sawˬ za nya meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Iˇsaˬyaˇ 40:29-31) Gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni laꞈ sawˬ za˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˇ cehˆ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˬ. (Piˇliˇpiˆ 3:13, 14) Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ nawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗i maˬ cehˆ dah nehˬ laˇ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nawˇ pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˆ behˆ deuˬ pi˗awˇ, biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ biˬ dzeh nya ni caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. (Ja ceuˬ 68:19) Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu baˬ da neh nawˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya˗awˇ, laꞈ sawˬ za˗eu yaw duˬ baw meh.