1-2. (a) Pawˇluˆ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu nga? (b) Sahˬ boꞈ heu aˬ jeˬ miˇ neh yamˬ law tsaˬ˗eu sahˬ boꞈ pyeuꞈ˗eu nga?

 Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Ka li zaˬ aˇ muˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 8:1) Teu gaˇ neh uˬ taꞈ 20 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni naˇ, mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ paˇ keuˆ le˗awˇ, pyuˇ shuiˇ jiˇ shaˬ laˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 11:27-30) Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, A.D. 61 heu kaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh ya puˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, mehˬ hu paw shaˬ zahˬ aˇ yamˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ naˇ, nui saˇ oꞈ˗eu aˇ yamˬ lehˇ ehˇ nya meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ jawˇ gaˇ sahˬ boꞈ tiˬ taꞈ bi boꞈ gʼeh˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ heu taꞈ naˇ, yamˬ law tsaˬ dui dui˗eu sahˬ boꞈ pyeuꞈ˗eu meh.

² Heˬbyehˇ Ka li zaˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ heu deuˬ naˇ, yamˬ law tsaˬ˗eu sahˬ boꞈ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui saˇ oꞈ˗eu aˇ yamˬ jiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh meh. Pawˇluˆ neh boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ teu laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ya puˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu maˇ diˇ zmˬ nya˗eu nui noeˬ nui duˇ ahˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ bi laˆ cawˆ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:20) Pawˇluˆ hawˇ˗eu Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ aˬ geu ngeh bi laˆ cawˆ˗a lehˇ maˬ siˬ duˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ le yaw kaˬ˗ahˇ nui jah ziꞈ laˇ ni maˬ ehˇ, kamˬ daˬ coeˇ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, jahˇ taˬ˗eu heu neh lehˬ hmˬ deuˇ taˬ nya˗eu meh.—Heˬbyehˇ 10:25; 12:1, 2.

 3. Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ aˬ jeˬ miˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ haw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

³ Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ dui jiˇ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ ya  puˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:21; Pah mehˬ˗eu 16:14, 16) Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ tiˬ deuˬ na˗ahˇ haw ma. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu yaw duˬ bawˬ meh.

‘Jah˗eu laꞈ kʼoeˇ huiˬ loˆ laˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ’

 4. Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ tiˬ hmˬ jaˆ˗eu meh. Gaˇ hu ba Yuˇdaˆ tsawˇhaˬ deuˬ naˇ, Miˬyehˇ neh tseˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ deuˬ˗euˬ meuˬ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma jiˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗awˇ, zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ neh mehˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ caw teh˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, dzaˬ˗eu dawˇ˗eu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu zahˇ, baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu zahˇ, aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu zahˇ, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu zahˇ heu deuˬ˗ahˇ caw teh˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah, Yeˬhawˇbaˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ paˇ daˬ˗euˬ meh. Teu naˇ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ caw teh dzaw taˬ˗euˬ Yuˇdaˆ Ka li za deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ pyeuꞈ meh. (Heˬbyehˇ 10:1, 4, 10) Teu loꞈ˗ehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu jeˬ teu naˇ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ loꞈ˗ehˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼawꞈ yaw shaˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 10:9-14; Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14) Teu baˬ da neh Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ Yuˇdaˆ aˬ yuiꞈ deuˬ neh bi kʼehˬ bi kʼaˆ˗euˬ meh.

 5. Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu nga?

⁵ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu aˇ muˇ nyiˬ muˇ jawˇ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu muˇ naˇ, Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ puiˬ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ sawˇ˗eu Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ aˬ yuiꞈ deuˬ pyeuꞈ meh. Nyiˬ muˇ aˬ yawꞈ muˇ naˇ, Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu lehˇ ka tiˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ ka li zaˬ aˇ kʼawꞈ deuˬ peyuꞈ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ maˬ daˬ mawꞈ˗eu miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ bi caw teh˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:12) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Heˬbyehˇ Ka li zaˬ  deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ziꞈ dah ni tuˆ tehˬ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga?

 6. Pawˇluˆ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nga? (Heˬbyehˇ 5:14–6:1)

⁶ Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni pyehˆ tseˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 5:14–6:1-ahˇ gui.) Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Ka li zaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ˗eu gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. a Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya taˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ naꞈ suiˇ ni gʼoˆ shaw taˬ naˇ, mehˬ bahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ tseˇ paˆ biˇ paˆ nya˗awˇ, maˬ ha geuꞈ ni yahˇ nya˗eu uˬ taꞈ, gaˇ ma jiˇ maˬ paˇ cah bahˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.

 7. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui aˬ jeˬ ya puˬ˗eu nga?

⁷ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni Miˬyehˇ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ja bu˗awˇ pyehˬ kʼawˬ gaˇ ya mawˇ˗eu ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, muiˇ˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ caw teh˗eu heu naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ miˇ neh nga lehˇ ehˇ˗awˇ, nui gaˬ maˬ ahˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ zaˬ˗euˬ nui noeˬ byah kuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ beu taꞈ˗ehˇ beu gaˇ dzehˬ laˇ luꞈ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 17:15) Teu miˇ neh aˬ dui gʼaˬ maˬ baˬ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ bi sheuˬ bahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, muiˇ˗eu deuˬ zmˬ˗eu nui noeˬ teu˗ahˇ ya tseˇ paˆ nya˗awˇ, maˬ ha geuꞈ ni ya yahˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 13:9.

 8. Aˬ dui noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga?

⁸ Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Ehˇ mawꞈ˗eu jeˬ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya laˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ noeˬ nya laˇ ni jahˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. Heu naˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah kʼawꞈ ya mˇ daˆ leꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ laꞈ˗euˬ aˇ myah ni myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ gui˗awˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 1:2) Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gui˗awˇ pyehˆ tseˇ naˇ, Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ seuˆ dzeuˆ aˇ gʼehˇ tiˬ hmˬ ahˇ laˇ˗eu meh. Teu naˇ nui jah pyeuꞈ meh.—Heˬbyehˇ 11:1, 6.

“Jah˗eu nui ma ahˇ˗awˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za˗eu tsawˇ haˬ ma”

 9. Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ya ahˇ˗eu nga?

⁹ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ keuˆ le ngeh ya buˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ya ahˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:37-39) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ guiˇ maꞈ deuˬ jawˬ laˇ˗eu ya mawˇ naˇ, gawˬ jawˬ˗ahˇ cehˆ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ heu naˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, laꞈ nyiˇ paw pu doe ni jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Luˇkaꞈ 21:20-24) Aˬ myah myah naˇ yehˇ guiˇ maꞈ deuˬ loꞈ jawˬ laˇ naˇ, laꞈ nyiˇ paw jawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ loꞈ˗ehˇ meuˬ lahˇ ziꞈ dah ni jaˆ˗eu meuˬ laꞈ kʼoeˇ cehˆ laꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh gawˬ jawˬ gawˬ duˇ paw dzeˇ cehˆ˗awˬ lehˇ Yeˬsuˇ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ teu naˇ, yaw kʼaˆ˗ehˇ ngeuˇ leˇ gaˇ maˬ duˇ˗a. Teu miˇ neh nui noeˬ nui duˇ teuˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ahˇ˗eu loˬ meh.

10. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah heu naˇ, Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu nga? (Heˬbyehˇ 13:17)

¹⁰ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ bi sheuˬ hehˇ˗eu gʼaˇ duˬ zmˬ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ nui ma taˬ˗eu loˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ geu ngeh  yamˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ cehˆ˗eu lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, yaw maˇ maˇ lehˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 13:17-ahˇ gui.) Heˬbyehˇ 13:17-ahˇ Pawˇluˆ neh ‘ehˇ dawˬ naˇ haˬ geuꞈ˗awˬ’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ Gaˬliˇ dawˬ heu naˇ, maˬ naˇ haˬ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗eu maˬ ngeuˇ ni, sheuˬ hehˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jah˗eu miˇ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ bi mawˇ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ shaˬ zahˬ aˇ yamˬ maˬ keuˆ le mi naˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ nui jah taˬ coeˇ laˇ ni jahˇ taˬ˗eu loˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nui saˇ oꞈ luꞈ ngeh yamˬ˗ahˇ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ sheuˬ hehˇ˗eu aˬ yuiꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ jiˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu yaw awˬ meh.

11. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ya ahˇ˗eu nga?

¹¹ Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ jiˇ ni ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ahˇ˗eu loˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ saˇ tiˇ biꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ maˬ jah˗eu uˬ taꞈ, cehꞈ lehꞈ ka˗eu saˇ ka˗ahˇ yaw dehꞈ ya dehꞈ˗eu miˇ neh meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:3, 4) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh aˬ dui gʼawˬ mya jeˬ siˬ nya taˬ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ siˬ nya˗eu jeˬ jiˇ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Ehˇ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu jeˬ keuˆ le˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu yaw buˬ baw meh lehˇ ya jah ziꞈ˗eu meh.—Haˬbaˬkuˆ 2:3.

12. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ ya buˬ˗iˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹² Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ”˗ahˇ zmˬ˗awˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu lehˇ ya jah ziꞈ taˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:45) Loˇmaˆ yehˇ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ loꞈ jawˬ laˇ ngeh yamˬ˗ahˇ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ nui noeˬ nui duˇ za˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ za˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh nymˬ˗mˇ aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ ni jahˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ caw teh˗eu shaˬ naˇ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ caw teh˗eu yaw shaˬ meh.

13. Heˬbyehˇ 13:5 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

¹³ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ aˬ geu ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya cehˆ˗eu lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ dawˬ ngehˬ yamˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ˗awˇ, ‘pyuˇ shuiˇ˗ahˇ mehˇ juiˇ maˬ juiˇ ni’ dehꞈ˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 13:5-ahˇ gui.) Ka li zaˬ tiˬ deuˬ na, mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:32-34) Aˬ yawꞈ maꞈ guiˬ lahˬ dawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, shaˬ zahˬ gʼawˬ naˆ ni daˬ dzeuˇ oˇ dzeuˇ laꞈ˗euˬ kʼawꞈ, aˇ nah naˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ ya puˬ˗eu gʼaˇ duˬ, pyuˇ ahˇ˗eu loˬ nga lehˇ noeˬ leˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ pyuˇ teu naˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le ngeh yamˬ˗ahˇ maˬ ka kʼoꞈ nehˬ nya˗a. (Yaˬkoˆ 5:3) Teu naˆ maˬ tseˇ doeˇ˗eu jeˬ naˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ gaˬ laˇ shaw˗euˬ naˇ, yawˬ ha˗euˬ iˇ kahˇ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗eu yaw shaˬ meh.

14. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah heu naˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ gaˇ kawˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ noeˬ tsehˆ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁴ Aˬ dui gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu, aˇ saˬ saˬ˗eu keuˆ laˇ shaw˗iˬ meh lehˇ jah ziꞈ naˇ, pyuˇ˗ahˇ mehˇ juiˇ maˬ juiˇ ni yahˇ nya˗eu meh. “Sahˬ paˬ Miˬyehˇ nui ma pehˇ˗eu jeˬ shehˆ tehˬ leꞈ ngeh, pyuˇ hawˇ˗eu shuiˇ neh maˬ ka kʼoꞈ nya˗eu baˬ da neh” tsawˇ haˬ deuˬ ‘pyuˇ hawˇ˗eu shuiˇ deuˬ˗ahˇ gaˇ ma doe ni byaˆ dzeh taˬ tehꞈ˗a.’ (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 7:19) Teu miˇ neh aˬ dui pyuˇ poˆ gaˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni maˬ leh jeh ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Maˇ diˇ maˬ loˬ gaˇ jiˇ dzoˆ taˬ paˇ daˆ. Yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ haw piˇ bo saˆ gaˇ tehꞈ˗ehˇ aˇ yamˬ taˬ bi jiˇ leˇ. Yawˬ ha˗euˬ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni taˬ  gaˬ. (Maꞈtehˬ 6:19, 24) Miˬ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu ngehˬ˗ehˇ peh laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ gʼoe˗eu laˬ? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu laˬ? lehˇ ya tseˇ˗eu meh.

“Nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ”

15. Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ loˬ˗eu nga?

¹⁵ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tiˬ nah saˇ˗i tiˬ nah doeˇ dzehˬ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ nui jah paw lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 10:36) Aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ deuˬ na kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ haw˗euˬ kʼawꞈ, teu laꞈ kʼoeˇ neh myaˬ tiˬ paˆ naˇ nui saˇ oꞈ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ haw˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ shiˇ gaˇ keuˆ ni maˬ ya puˬ haw˗euˬ siˬ miˇ neh mehˬ hu paw ya puˬ˗eu nui jah paw lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, lehˬ hmˬ deuˇ taˬ lehˇ Pawˇluˆ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:4) Tiˬ nah saˇ˗i tiˬ nah tsawˇ haˬ deuˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, muiˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ bye dui dui˗awˇ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ Pawˇluˆ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ laˇ ngeh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ 40 gʼaˬ dzehˬ ni “Pawˇluˆ˗ahˇ maˬ ya sehꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni tiˬ jeˬ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ ni jawˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh.” (Gʼaˬkʼehˇ 22:22; 23:12-14) Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ teu loꞈ˗ehˇ bye gaˇ, kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha˗euˬ nui jah ziꞈ ni jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ya leh jeh˗eu meh.

16. Kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tsaˬ˗eu nui noeˬ ahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Heˬbyehˇ 12:7)

¹⁶ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga? Kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗eu jeˬ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ bi jaˆ˗eu heu meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu jeˬ teu naˇ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ dzaw nehˬ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:7-ahˇ gui.) Teu loꞈ˗ehˇ dzaw nehˬ˗eu jeˬ teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Ka li zaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh za˗euˬ  muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ naˇ, kamˬ coeˇ oˇ coeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 12:11.

17. Kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Pawˇluˆ aˬ jeˬ siˬ nya taˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ gʼaˬ maˬ baˬ ni ziꞈ dah ni kamˬ daˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ yaw muiˬ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ haw˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ aˇ naˆ ni doeˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh jiˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼawˬ naˆ ni ya daˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ joˆ˗ehˇ ya oˇ kamˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 11:23-25) Teu miˇ neh Pawˇluˆ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ nya˗eu meh. Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ maˬ gʼoe ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ goe˗eu loˬ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ “Sahˬ paˬ Miˬyehˇ ngehˬ gʼeh luꞈ meh. Ngaˇ tiˬ jeˬ˗iˬ guˆ kʼaˇ maˬ za” lehˇ ehˇ nya˗eu meh.—Heˬbyehˇ 13:6.

18. Mehˬ hu paw aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya taˬ˗eu heu naˇ, kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁸ Nymˬ˗mˇ iˬ nah mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na jiˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ caw nehˬ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ maˇ diˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu heu neh, nui gaˬ mˇ mawˇ nya meh. (Heˬbyehˇ 10:33) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˇ jawˆ ni “Yeˬsuˇ Ka li laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu baw baw˗ehˇ kʼaˇ dehꞈ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:12) Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mehˬ hu paw ya tahˬ puˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, yaw muiˬ˗ehˇ ya lehˬ hmˬ dah taˬ˗eu meh. Mehˬ hu paw aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, kamˬ daˬ coeˇ ni Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ meh lehˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah ziꞈ daˆ leꞈ kaˇ˗euˇ. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ nui saˇ bi za˗eu meh.—2 Teˇsaˬloˇni 1:7, 8.

19. Aˬ dui huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁹ Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ya puˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ siˬ nya dzehˬ laˇ ni hawˇ˗eu naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw laˇ ni leh jeh lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ paˆ nya˗awˇ laꞈ maˬ daˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ caw teh nya˗eu gʼaˇ duˬ, nui jah ziꞈ dah ni bi gʼeh lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh teu naˇ nui gaˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ dzaw nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ mˇ caw naˇ, aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ kamˬ coeˇ oˇ coeˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 3:14.