Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ

Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ

Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ

Ngaˇ 10 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh, uˬ ciꞈ tiˬ miˇ mˬ taˆ gʼawˇ leuˇ˗awˇ haw ngeh aˬ guiˇ tiˬ byah ni jaˆ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ aˬ kuiˇ pawˬ tsuiꞈ pawˬ dmˬ dmˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu maˬ myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ noeˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ ma. Aˇ yamˬ teu naˇ ‘shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ’ laꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni cawˬ pyeuꞈ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ aˇ dahˬ beh˗eu kuiˇ toꞈ pyeuꞈ meh. (Ja ceuˬ 65:2) Ngaˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu maˬ myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh guiˬ lahˬ shaˇ keuˆ˗euˬ lehˇ ehˇ nehˬ nyaˇ.

Gʼa kʼoꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh dehꞈ ziˇ poˆ laˇ paˇ laˇ

Ngaˇ Aˬdehˬ, Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ Baˬsaꞈ˗toˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ yaˇ kmˇ 9 kʼmˇ jaˆ˗eu Noˬbiˬ lehˇ kuˇ˗eu pu pu zaˬ tiˬ pu˗ahˇ 1929 kʼoꞈ, Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la 22 nah˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ ma. Ngaˇ yaw nyiˇ ngeh aˬ da aˬ ma nehˬ˗ehˇ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui yaꞈ˗euˬ gaˇ noeˬ luꞈ nya siˬ. Yawˬ nah na luꞈ ngaˇ ngaˬ nyiˇ Leˬmahˬ nehˬ˗ehˇ mawˇ neˇ aˬ coeˇ nyehꞈ˗awˇ, yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu ma. Pu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw ba˗eu meh.

Nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ˗eu

Ngaˬ da hawˇ˗eu ngaˬ ma naˇ, Ehˬmiˇ˗oˬ hawˇ˗eu Ehˇliˬ˗suiꞈ lehˇ kuˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ naˇ zahˇ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ taˬ huiˬ˗eu koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ˗awˇ, yawˬ jaw na luꞈ miˇ saˇ damˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ 1939 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Gaˬ laˬ pyuˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ muˇ nga maꞈ˗euˬ pu˗ahˇ laˇ keuˆ˗euˬ meh. Ngaˬ da yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Kawˇsoˬleˇshiˬ lehˇ kuˇ˗eu maˬ gaˬ ziˇ yuˇ˗euˬ meh. (Nymˬ˗mˇ naˇ Noeˬ laˇ˗awˬ paˇ dmˬ lehˇ kuˇ.) Ngaˬ da maˬ gaˬ ziˇ teu˗ahˇ ya guiˬ ngeh, heu naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ ya siˬ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gui dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Ngaˬ da miˇ saˇ damˬ˗eu naˬ leˇ ngeh, yaw beh yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ jawˇ˗euˬ nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ ngaˬ da˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ da˗ahˇ koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ˗euˬ zahˇ˗ahˇ neh taˬ doˆ˗iˇ lehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ nyehꞈ suꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ da nehˬ˗ehˇ yaw myaˬ poˆ dawˬ ja myaˬ˗eu meh.

Ngaˬ da˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ nyehꞈ suꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh ngaˬ˗ahˇ nui ma tiˬ pawꞈ˗i maˬ muiˬ nya. Teu miˇ neh ngaˇ dahˬ beh laˇ gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ngaˬ da˗euˬ gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma. Nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ ngaˬ da˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ maˬ paˇ laˆ tsoeˬ ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Heu naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, maˇ diˇ ‘shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗eu’ Miˬyehˇ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh.

Guiˇ deuˆ ngeh yamˬ˗ahˇ

Naˇziˬ Jeˬmaˬniˬ guiˇ maꞈ, Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ 1940 kʼoꞈ, Ngaˬ siˬ ba la 10 nah˗ahˇ deuˆ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ cawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya cehˆ˗euˬ meh. Nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ Paˇlaˬ miˇ kʼahˬ laꞈ oˆ paw dzaˬ˗ahˇ cehˆ gʼeh˗euˬ ma. Nga pehˬ iˇ gʼeh˗eu gaˇ ma˗ahˇ Paˇlaˬ guiˇ maꞈ hawˇ˗eu Jeˬmaˬniˬ guiˇ maꞈ, guiˇ deuˆ ceh ceh luꞈ˗eu meh.

Nga pehˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ ngeh, nga pehˬ˗euˬ myawˬ deuˬ aˬ cawˬ neh yuˇ geuꞈ jiˇ˗euˬ meh. Nga pehˬ˗ahˇ ha laˇ˗eu Bawˇbiˬ lehˇ kuˇ˗eu aˬ kuiˬ tiˬ mawˇ tehꞈ˗ehˇ dzeˇ laˇ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, ngaˬ˗ahˇ ‘Aˬ jeˬ miˇ neh guiˇ deuˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ jaˆ˗eu nga?’ lehˇ noeˬ laˇ nyaˬ.

Ngaˇ zaˬ guˬ guˬ dzawˇ dzawˇ laˇ ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ

Aˇ yamˬ teu laꞈ kʼoeˇ nga pehˬ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ˗awˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Ehˬmiˇ˗oˬ Saˬ˗lehˬ a nga pehˬ jawˇ gaˇ gʼa laˇ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ za dui dui˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu nga lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ neh maˇ jawˆ ni dzawˇ nehˬ laꞈ˗awˇ, ngaˬ neh dehꞈ ziˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ naˇ haˬ˗euˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ laꞈ˗euˬ meh. Heu naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗aˬ, nui gaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ ngaˇ lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh.

Guiˇ deuˆ˗eu aˇ yamˬ maˬ jiˇ˗euˬ kʼawꞈ, nga pehˬ mehˇ nmˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ngehˬ cawˬ˗eu ma. 1943 kʼoꞈ, Yehꞈ siˬ ba la˗ahˇ mehˇ nmˇ Hoˬseˬ Niˇkoˬlaˇ Miˇneˬ nga pehˬ˗euˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ gʼa laˇ˗awˇ dawˬ mehˬ mehˬ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Aˬ suˇ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ mawꞈ nya?” lehˇ naˇ haˬ ngeh, ngaˇ hawˇ˗eu ngaˬ da aˬ laꞈ baꞈ diˇ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ nga nyaꞈ nga pehˬ˗euˬ yaˇ kmˇ dawˬ peh jaˆ˗eu lawˇ gʼawˆ gʼawˆ zaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma.

1944 kʼoꞈ, Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la˗ahˇ Jeˬmaˬniˬ guiˇ maꞈ deuˬ, nahˇ ma ga kʼehˬ paw deuˆ saˬ saˬ˗eu guiˇ, deuˆ dahˬ beh˗euˬ meh. Guiˇ teu poˆ˗ahˇ Baw˗ciˬ guiˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Nga pehˬ aˬ yawꞈ maꞈ guiˇ deuˆ˗eu jawˇ duˬ dawˬ peh jawˇ˗eu miˇ neh, iˇ kahˇ˗euˬ miˇ tsaˬ dawˬ dah˗ahˇ ba la 1 siˬ ehˇ gʼaˬ ni cehˆ zaꞈ taˬ˗awˇ ya jawˇ˗euˬ ma. Tiˬ nah ngaˇ jeˬ zaˬ˗ahˇ dzaˇ biꞈ le ngeh, miˬ beuˆ beuˆ ma tiˬ siˬ nga pehˬ˗euˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ beuˆ laꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh jeˬ zaˬ˗euˬ nymˇ mˬ beuˆ pyaˆ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Teu˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗euˬ yehˇ tiˬ gʼaˬ “Awˆ byaˆ˗awˬ” lehˇ guˇ˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ peh kawˇ ma˗ehˇ cehˆ gʼeh˗awˇ awˆ byaˆ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ maˬ bi laˆ tahˬ laˆ naˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ yehˇ˗euˬ uˬ kʼoˆ ngaˬ˗ahˇ nyehꞈ kʼoˆ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Nui jah myaˬ dzehˬ laˇ

Nga nyaꞈ jiˇ cehˇ baˇ ngeh nah

Guiˇ deuˆ˗eu aˇ yamˬ jiˇ ngeh nga pehˬ nga maꞈ˗euˬ pu laꞈ taˆ jaˆ˗eu 56 laˇ (90 kiˬloˬmiˬteuˬ) ehˇ gʼaˬ naˆ ni kaˬ˗eu Liˬyeˇ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ngehˬ cawˬ˗eu ma. Aˇ nah naˇ nga maꞈ Baˬsaꞈ˗toˬ meuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ˗eu aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ muˇ˗euˬ ma. Ngaˇ kawˬ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gaˇ mˇ dahˬ beh laˇ˗awˇ, miˇ kʼahˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ gaˇ kawˆ dzaw˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jiˇ za˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ ngaˇ miˇ kʼahˬ zaˬ˗euˬ gaˇ mˇ duˬ tiˬ tsahˇ˗ahˇ gaˇ mˇ˗euˬ ma. 1951 kʼoꞈ˗ahˇ Baˬsaꞈ˗toˬ meuˬ˗ahˇ tiˬ nah mehˬ bawˬ jahˇ˗euˬ meh. Mehˬ bawˬ teu laꞈ kʼoeˇ 100 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni daˆ laˇ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ leh jeh dui dui˗awˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Ehˇliˬ Lawˇ˗iˬdeuˬ jiˇ keuˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˬ bawˬ teu˗ahˇ daˆ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, 31 laˇ (50 kiˬloˬmiˬteuˬ) ehˇ gʼaˬ naˆ ni kaˬ gaˇ liˇ yehˬ dziˬ˗awˇ laˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ mawꞈ leˇ˗awˇ, mawˇ neˇ aˬ coeˇ kʼaˇ˗euˬ ma. Teu ngeh Ehˇliˬ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ daˆ laˇ˗awˬ lehˇ kuˇ˗eu sahˬ boꞈ aˇ taꞈ za˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ oe nya˗eu gaˇ kawˆ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu mehˇ nmˇ Naw aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ nah˗aˬ, nawˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ ya daˆ laˇ˗eu tehꞈ˗a lehˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ 1953 kʼoꞈ, Nyiˬ siˬ ba la˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma.

Ehˇliˬ hawˇ˗eu ngaˬ li Seuˇ˗cuiꞈ

Teu kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ Ehˇliˬ nga nyaꞈ, Niˬ˗yuˬ Yawˇ gahˬ kaˬ Yahˬki niˇ gʼa duˬ˗ahˇ jahˇ˗eu Miˇ tsaˬ yaw shuiꞈ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ daˆ leˇ˗euˬ ma. Teu gaˇ ngaˇ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu gaˇ biꞈ nehˬ ma lehˇ ehˇ˗awˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ pawˇ le˗awˬ lehˇ cawˬ˗euˬ meh. Ehˇliˬ nga nyaꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh, mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗ahˇ maˬ oe lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ nga nyaꞈ Baˬsaꞈ˗toˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 10 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ naˆ ni tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu aˇ muˇ muˇ zaˬ tiˬ muˇ˗ahˇ caw ba˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ˗euˬ ma. Tiˬ kʼoꞈ dzeuˇ˗iˇ ngeh, nga nyaꞈ aˬ li Seuˇ˗cuiꞈ dehꞈ le˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ shiꞈ siˬ byah laˇ ngeh, jawˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ doˆ ni pyeuꞈ laˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ˗euˬ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ ma. Mehˬ hu paw gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu miˇ neh nga nyaꞈ kamˬ daˬ coeˇ nya˗euˬ ma.

Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ

1961 kʼoꞈ, Tseˇ siˬ ba la˗ahˇ ngaˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ nya˗eu aˇ yamˬ yaw nymˇ nymˇ lehˇ mˇ nya˗eu gaˇ tiˬ hmˬ za˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ teu nah laꞈ kʼoeˇ Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ ngaˇ jawˇ gaˇ naˬ gaˬ ngehˬ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ nawˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ nya ma laˬ? lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nga nyaꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ aˬ teˇ geuꞈ nya meh laˬ?” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ naw nyaꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ ba la yehꞈ siˬ geuꞈ gʼaˬ naˇ, 1962 kʼoꞈ, Gʼoeˬ siˬ ba la˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh nya meh lehˇ ehˇ˗eu meh.

Nga nyaꞈ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu 2 kʼoꞈ byah laˇ ngeh, nga nyaꞈ˗ahˇ Baˇ˗laˇseuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ laˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ Beˬdeˬlaˇ teu gaˇ 1964 kʼoꞈ, Tseˇ siˬ ba la˗ahˇ mˇ dahˬ beh˗euˬ ma. Gaˇ yaw shuiꞈ heu laꞈ kʼoeˇ nga nyaꞈ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni za˗euˬ ma. 1965 kʼoꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ Naw nga maꞈ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gʼa laˇ ngeh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ Beˬdeˬlaˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ bi pyeuꞈ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ zahˬ leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˇ nah naˇ Ehˇliˬ nga nyaꞈ 41 poˆ aˬ yawꞈ poˆ jahˇ˗eu Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ ya daˆ˗iˇ˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ Naw neh dzeuˇ yaꞈ˗euˬ 13 kʼoꞈ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ nymˬ˗mˇ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw gʼaˬ ngeh nga nyaꞈ Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya gʼoꞈ laˇ˗euˬ ma.

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ paw neh haw piˇ

Teu gaˇ neh taꞈ naˇ, ngaˬ neh miˇ kʼahˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ ya dzaw˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ deuˬ zmˬ˗awˇ, Yuˇloˬ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ nui deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ uˬ duˬ tahˬ nya ni haw piˇ nehˬ nya˗awˇ caw ba nehˬ nya˗euˬ ma. (Piˇliˇpiˆ 1:7) Gaˇ teu baˬ da neh ngaˇ aˬ dui˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ 55 kʼahˬ dzehˬ ni˗ahˇ˗euˬ sahˬ paˬ sahˬ ma gaˇ mˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngaˇ naˇ miˇ kʼahˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ paw aˇ naˆ ni nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ ehˇ nehˬ ni, “Ngaˇ˗aˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu” lehˇ ehˇ nehˬ˗eu ma. Ngaˇ “sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ uˆ lahˇ˗eu˗aˬ, lawˇ baˬ iˇ cuꞈ yoeˇ kʼehˬ bi baw˗euˬ loꞈ˗ehˇ awˬ˗eu meh” lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu ma.—Dawˬdaˬ 21:1.

Ngaˬ˗ahˇ Yuˇloˬ paw˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗euˬ gaˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ leˇ nya. Dzeuˇ yaꞈ ngeh ngaˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗eu gʼaˇ duˬ yaw myaˬ poˆ leh jeh˗euˬ ma. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ “Ngaˇ nawˬ˗ahˇ aˇ yamˬ naˬ liˬ 5 peu biꞈ nehˬ naˇ gʼaˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ uˬ duˬ ga moˆ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ nawˇ aˬ jeˬ jahˇ de lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. Ngaˇ uˬ duˬ baꞈ leuˇ˗awˇ, “Nawˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh ngaˇ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ de” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ nawˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ de lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Loˇmaˆ 13:4 pah˗awˇ bi haw˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, ngaˬ neh Jaˇliꞈ pah˗awˇ ja sawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma ahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ naˬ liˬ 30 peu biꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ, ngaˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ aˇ poeˬ taˬ baw miˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh.

Yuˇloˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ yehˇ maˬ geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ, zaˬ cu˗eu gaˇ kawˆ, kawˬ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ ja luꞈ˗eu yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaˇ kʼaˬ ja gaˇ ya caw ba nehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ja behˬ nya ni aˬ joˇ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ myaˆ neh ya mawˇ˗euˬ ma. Yuˇloˬ˗ahˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ saˇ naˇ˗ahˇ gaˇ kawˆ 140 kawˆ dzehˬ ni ja gʼaˬ nya˗euˬ meh.

Ki˗uˇbaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ nya dzehˬ laˇ

1990 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ hawˇ˗eu saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Piˇliˇ Baˇ˗lamˇliˬ hawˇ˗eu Iˇdaˬliˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Baˇteuˬ Paˇneˬtiˬ, nga maꞈ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ Ki˗uˇbaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nya dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ ma. Ngaˇ Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ dah zaˇ ngehˬ zaˬ tmˇ zaˬ gʼaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗awˇ, aˬ dui neh shaˇ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Teu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ mehˬ bawˬ mˇ dahˬ beh ngeh poˆ aˬ dui nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gʼoˆ shaw bahˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ ja shaw nehˬ nya˗aˬ.

1990 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Ki˗uˇbaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ iˇ luꞈ ngeh, mehˇ nmˇ Piˇliˇ Baˇ˗lamˇliˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ Baˇteuˬ Paˇneˬtiˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ

Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, guiˬ lahˬ shaˇ gʼaˬ ngeh tiˬ jawˇ Ki˗uˇbaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ paˇ dmˬ 5,000 dmˬ sha gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ aˬ kawˬ˗aˬ shaˇ leˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ paˇ dmˬ deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ iˇ keuˆ nya˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ nga maꞈ neh leh jeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ luꞈ ngaˇ lehˇ mawˇ duˬ laˇ nya. Aˇ nah naˇ Jaˇliꞈ paˇ dmˬ dzaˇ˗i 27,500 dmˬ sha gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ aˬ kawˬ˗aˬ paˇ shaˇ leˇ˗euˬ ma. Heu poˆ jiˇ aˬ kawˬ˗aˬ paˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ki˗uˇbaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ paˇ dmˬ za nya ni caw ba nehˬ nya˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Ngaˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, zahˇ sahˇ kʼoꞈ paw˗euˬ gʼaˇ duˬ Ki˗uˇbaˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ iˇ˗eu ma. Teu miˇ neh ngaˇ teu gaˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ aˬ tsu yaw myaˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu ma.

Laˬgʼawˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu

1994 kʼoꞈ˗ahˇ Laˬgʼawˇdaˬ miˇ kʼahˬ Tuˇsiꞈ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ sehꞈ byoˆ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ 1,000,000 gʼaˬ dzehˬ ni bi sehꞈ˗euˬ meh. Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na jiˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. Tiˬ kʼehˬ naˇ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˇ daˇ nehˬ˗awˇ, teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ loˬ˗eu caw ba˗eu jeˬ bi sha ha˗iˇ˗euˬ meh.

Nga maꞈ Laˬgʼawˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ kʼaˇ huiˬ˗eu meuˬ pyeuꞈ˗eu Kiˬgaˇliˬ meuˬ˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh, dawˬ yuˇ paˇ duˬ˗euˬ kʼaˇ pyawˇ hawˇ˗eu sahˬ boꞈ taˬ duˬ˗euˬ kʼaˇ pyawˇ˗ahˇ miˬ beuˆ miˬ siˬ˗euˬ maˇ byawꞈ tehꞈ˗ehˇ jaˆ byah taˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ mi cehˇ mi ma neh bi law sehꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, nui ma˗ahˇ naˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ yaw doeˇ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh caw ba˗eu gaˇ kawˆ deuˬ jiˇ ya gaˬ˗euˬ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, nga maꞈ Huˇtuˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ pehˬ neh 28 nah cu zaꞈ taˬ˗euˬ Tuˇsiꞈ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ Kiˬgaˇliˬ meuˬ˗ahˇ jahˇ˗eu mehˬ bawˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ 900 gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗euˬ ma.

Aˇ caˇ: Miˬ beuˆ miˬ siˬ beuˆ taˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ

Aˇ maˇ: Shaˬ zahˬ caw pi˗eu

Aˇ nah naˇ nga maꞈ miˇ kaˬ˗ahˇ iˇ tsehˆ˗awˇ Zaiˇiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ ma. (Nymˬ˗mˇ iˬ nah naˇ Kahˇgoˬ miˇ kʼahˬ lehˇ kuˇ.) Teu naˇ Goˬmaˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jaˆ˗eu miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗euˬ taˆ˗ahˇ Laˬgʼawˇdaˬ˗ahˇ neh cehˆ le˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya ni˗ahˇ poˆ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ maˬ mawˇ˗aˬ. Teu miˇ neh nga maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ jawˇ duˬ bi siˬ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma. Tiˬ kʼehˬ naˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ nga maꞈ jawˇ paw cah laꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ teu gʼaˬ˗ahˇ nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ siˬ nya ma loˇ lehˇ naˇ haˬ˗euˬ ma. Teu ngeh aˬ yawꞈ “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Caw ba˗eu paw˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ aˬ yuiꞈ deuˬ jawˇ gaˇ sheuˬ ha nehˬ˗iˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga maꞈ teu gaˇ˗euˬ caw ba˗eu paw˗euˬ gawˬmiˬtiꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ bawˬ dzaˬ gʼaˬ ngeh, miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu 1,600 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni nehˬ˗ehˇ mawˇ dzoeˇ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ nga maꞈ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ sahˬ boꞈ jiˇ gui nehˬ˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ deuˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ neh “Nga maꞈ naw maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ caw luꞈ ma. Yeˬhawˇbaˬ naw maꞈ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh nehˬ˗i maˬ byehˇ dzeh˗a lehˇ nga maꞈ jah ziꞈ ma” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Laˬgʼawˇdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ 30,000 gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ˗eu meh.

Saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ

Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Ehˇliˬ nga nyaꞈ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ 58 kʼoꞈ byah laˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ 2011 kʼoꞈ˗ahˇ shiˇ˗euˬ meh. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ nui ma aˇ naˆ ni deuˬ loꞈ˗eu gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ˗euˬ ma. Teu ngeh ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh maˇ diˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ za˗euˬ ma. Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu heu jiˇ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ miˇ˗a.

Nymˬ˗mˇ ngaˇ aˇ kʼoꞈ 90 kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ shaw˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ yawˬ jaw na luꞈ tsaꞈ gaˬ˗iˇ luꞈ ma siˬ. Ngaˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni Behˬ˗oˬjiˬ˗yamˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ paw˗euˬ gaˇ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu siˬ miˇ neh maˬ ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗eu jeˬ biˇ paˆ nehˬ nya˗eu siˬ miˇ neh maˬ ehˇ, Beˬdeˬlaˇ˗euˬ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu siˬ miˇ neh maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

Dzeuˇ laꞈ˗euˬ 84 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ beh beh˗euˬ ma. Aˇ yamˬ teu yamˬ naˇ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ nah saˇ˗i tiˬ nah bi gʼoeˇ laˇ˗eu dahˬ beh˗euˬ kuiˇ toꞈ pyeuꞈ meh. Ngaˬ˗euˬ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a.—Ja ceuˬ 66:19. b

a Mehˇ nmˇ Saˬ˗lehˬ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw luꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ, 1973 kʼoꞈ, Gʼoeˬ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ, myaˆ pyawˬ 570-574-ahˇ ahˇ˗eu meh. (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ)

b Gaˇ kawˆ heu lehˬ hmˬ luꞈ ngeh, mehˇ nmˇ Maˇsehˬ˗oˬ Jiˇleꞈ 2023 kʼoꞈ, Nyiˬ siˬ ba la 4 nah˗ahˇ shiˇ˗euˬ meh.