1-2. Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

 Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu naˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ aˇ yamˬ teu˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ dehꞈ leꞈ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ cawˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ teu naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Iˬdiˬyoˇbyaˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Siˬyaˬ a lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh aˇ yamˬ heu naˇ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ neh laˬ kʼaˬ kʼaˇ cehˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ miˇ˗a. Nga nyaꞈ yaw muiˬ˗ehˇ ja sawˇ˗euˬ ma. Uiˇ jiˇ uiˇ˗euˬ ma. Ngaˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ ngaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.”

² Ehˇ kʼawꞈ Neˇteuˇlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Aˬlehˇshoˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ poˆ tseˇ ngeh zawˇ˗ehˇ byawˬ nya. Ehˇ kʼawꞈ shaˬ zahˬ jiˇ jaˆ miˇ˗a.” Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu deuˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu nga lehˇ haw˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ haw˗eu uˬ taꞈ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ haw ma.

Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ nga?

3. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ nga? (Dawˬdaˬ 20:25)

³ Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ˗awˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ keuˆ ni le˗eu miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Nyiˬ gʼaˬ luꞈ jiˇ cehˇ baˇ ngeh nah Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi kʼaˇ dehꞈ kʼaˇ jawˇ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw ma lehˇ saˇ jaˇ ya dzaˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ˗euˬ saˇ jaˇ maˬ kaˬ maˬ dzaˬ mi naˆ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ sawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (Dawˬdaˬ 20:25-ahˇ gui.) Nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ˗eu saˇ jaˇ heu jiˇ teu loꞈ˗ehˇ meh. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ  heu naˇ, tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ bi siˬ nya laˇ˗awˇ yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw muiˬ yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu heu naˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, gʼawˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Gʼawˬ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, lehˬ˗iˇ˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yuˇ paˬ nga laˬ maˬ yuˇ paˬ nga laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ nya˗euˬ miˇ neh, zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu naˇ noeˬ taˬ˗euˬ gaˇ le keuˆ nya˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

4. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh haw jeˬ haw kawˆ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya bi jaˆ˗eu nga?

⁴ Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw jeˬ haw kawˆ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ bi jaˆ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ ni jawˇ˗eu deuˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ haw˗eu jeˬ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ jaˆ naˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ ma lehˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ zaˬ kʼaˬ maˬ taˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ haw˗eu jeˬ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya bi jaˆ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ jiˇ ni meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ deuˬ na˗aˬ, nyiˬ gʼaˬ zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ shaw˗euˬ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗awˇ neh kʼawꞈ ya yuˇ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Nui noeˬ teu naˇ maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ ni Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Meˬliˇsaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na zaˬ kʼaˬ taˬ shaw˗euˬ naˇ, yuˇ ni nyehꞈ suꞈ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu meh. Teu miˇ neh tiˬ gu na˗aˬ, noeˬ miˇ maˬ tsaˬ kʼawꞈ cawˬ cawˬ˗ehˇ shaˬ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na naˇ zaˬ kʼaˬ jiˇ maˬ taˬ peuˬ ni gʼeh˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ nyehꞈ suꞈ˗eu heu naˇ, uˬ duˬ zawˇ˗ehˇ kʼawꞈ laˇ nya.”

Tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya ni jahˇ

5-6. Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ siˬ nya ni aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu ng? (1 Beˬtuˆluˆ 3:4)

⁵ Nawˇ zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ naˇ, yuˇ paˬ nga laˬ maˬ yuˇ paˬ nga laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya ni jahˇ˗eu heu meh. Zaˬ kʼaˬ maˬ pyeuꞈ siˬ ngeh nawˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ui cuiˆ na siˬ nya taˬ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “nui ma” aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga lehˇ pyehˆ tseˇ poˆ tseˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za laˇ shaw˗euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:4-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ˗euˬ nui jah, nui noeˬ nui ma, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu jeˬ, aˬ joˆ˗ehˇ jaˆ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ nya dzehˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ngehˬ cawˬ˗eu ngehˬ˗ehˇ myahˇ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu˗euˬ dawˬ kʼoꞈ za paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, ‘Heu gʼaˬ ngaˬ˗euˬ muiˬ˗eu nymˇ dahˬ pyeuꞈ˗eu yaw duˬ baw miˇ˗a laˬ?’ (Dawˬdaˬ 31:26, 27, 30; Eˇpeˇsu 5:33; 1 Tiˆmoˇseˬ 5:8) ‘Nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh nehˬ nya miˇ˗a laˬ? Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ oˇ dzeuˇ nehˬ nya miˇ˗a laˬ?’ b  (Loˇmaˆ 3:23) Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ siˬ nya dzehˬ laˇ ngeh tiˬ jawˇ, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ naw nyaꞈ aˬ jeˬ jeˇ duˇ leˇ˗eu heu maˬ ngeuˇ ni, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ noeˬ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ kʼawꞈ laˆ tsaˬ nehˬ nya˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh.

⁶ Zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ jeˬ siˬ nya ni jahˇ˗eu paˇ loˬ nga siˬ? Nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gaˬ leˇ mi naˆ˗ehˇ mehˬ hu paw aˇ pyaˇ daˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ja sawˇ mawꞈ˗eu paˬ. Ehˇ kʼawꞈ yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ˗eu gaˇ kawˆ, pyuˇ gaˇ kawˆ, pyeuꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ, heu deuˬ˗ahˇ tawˇ neh? Nawˇ zaˬ kʼaˬ taˬ dahˬ beh ngeh neh gaˇ kawˆ heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ ja sawˇ˗eu maˬ loˬ˗a. (Yoˇhaˬ 16:12 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.) Aˬ yawꞈ nawˇ nymˬ˗mˇ neh maˬ ehˇ kʼoꞈ nehˬ nya˗eu gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ naˇ haˬ laˇ naˇ, nymˬ˗mˇ neh maˬ ehˇ nehˬ nya nya siˬ lehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗awˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ poˆ ya ehˇ nehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ tehꞈ meh. Aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ zaꞈ taˬ ni ya ehˇ nehˬ˗eu meh.

7. Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ siˬ nya laˇ ni aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga? (“ Gaˇ mahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁷ Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ nga lehˇ ya siˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Jahˇ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ dawˇ coe ni ja sawˇ. Naˇ haˬ˗eu jeˬ zmˬ˗awˇ tiˬ gʼaˬ ngehˬ gaˇ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ. (Dawˬdaˬ 20:5; Yaˬkoˆ 1:19) Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ngehˬ cawˬ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za ni jahˇ. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ hawˬ dzaˬ˗iˇ˗eu, tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ cah niˇ gʼa˗iˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu, heu deuˬ jahˇ nya˗eu meh. Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ ngeh jiˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ siˬ nya laˇ ni jahˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ gʼawˬ mya jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗awˇ, gʼawˬ mya jeˬ lehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ˗eu nga lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ nya˗eu meh. Neˇteuˇlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ehˇshaˆgʼoi hawˇ˗eu Eˬliˬsiˬ˗yaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ ngeh yamˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ siˬ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗eu jeˬ poˆ˗awˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼawˬ nyoeˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu, gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu ma. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh tiˬ jawˇ nga nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ hawˇ˗eu gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma.”

8. Zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ luꞈ˗eu deuˬ Jaˇliꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗eu jeˬ heu˗ahˇ neh aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ za˗eu nga?

⁸ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu heu jiˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ siˬ nya laˇ ni jahˇ nya˗eu meh. Nawˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ naˬ ba tiꞈ bi pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ aˬ myah luꞈ ya jahˇ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 4:12) Teu miˇ neh zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ luꞈ ngeh neh aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ Jaˇliꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗awˬ. Zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ luꞈ ngeh miˬ sawˇ  yo zaˬ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ siˬ. Kʼoeˇ naˇ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li gʼaˬ jiˇ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼaˬ˗euˬ uˬ duˬ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ siˬ. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ aˬ myah luꞈ pyehˆ tseˇ ngeh, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ˗euˬ nui jah gaˇ kawˆ bi mawˇ laˇ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Mehˆ˗suiˬ hawˇ˗eu Leˇsaˬ Jaˇliꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh muiˬ˗eu tiˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Mehˆ˗suiˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Nga nyaꞈ zaˬ kʼaˬ taˬ dahˬ beh ngeh aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu gaˇ kawˆ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ, nymˇ jiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗euˬ ma. Gaˇ kawˆ teu deuˬ naˇ nga nyaꞈ˗ahˇ aˬ myah myah naˇ ja sawˇ laˇ˗eu maˬ awˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw myaˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.”

Ya shaˇ noeˬ˗eu dzaˇ˗i nui jeˬ

9. Zaˬ kʼaˬ taˬ shaw˗euˬ naˇ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗ahˇ bi siˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ noeˬ keuˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Nawˇ zaˬ kʼaˬ baw luꞈ˗eu lehˇ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗ahˇ bi siˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Heu naˇ nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ ya noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu yaw shuiꞈ ngeh tsawˇ haˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ bi siˬ nya˗eu lehˇ kʼawꞈ noeˬ tsehˆ nya meh. (Dawˬdaˬ 17:27) Tsawˇ haˬ myaˆ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ bi siˬ naˇ, nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu naˇ haˬ tseˇ laˇ˗eu jeˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ myaˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ bi siˬ nya taˬ naˇ, aˬ cawˬ siˬ nya laˇ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh yaw zaꞈ zaꞈ lehˇ mawˇ dzoeˇ laˇ nya˗eu meh. Heu naˇ lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh nawˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ nya˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˇ diˇ caw ba keuˆ nya˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ehˇ nehˬ˗eu heu naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Dawˬdaˬ 15:22) Yaw jeˬ ma jeˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ cawˬ deuˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, heu deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ taˬ nya˗eu meh.

10. Zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh yamˬ˗ahˇ yaw zeu baw laˇ paˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ nya˗eu nga? (Dawˬdaˬ 22:3)

¹⁰ Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ mehˬ shi, Miˬyehˇ mehˬ shi yaw zeu baw˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi pyeuꞈ nya˗eu nga? Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu jeˬ myaˬ laˇ naˇ, tiˬ gʼaˬ˗euˬ dawˬ peh tiˬ gʼaˬ jiˆ peh leˇ mawꞈ˗eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Toˆ˗ehˇ naˇ yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ lehˇ dehꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (1 Gawˇliˬtu 6:18) Maˬ muiˬ maˬ tsaˬ˗eu dawˬ deuˬ maˬ ngehˬ ni yahˇ. Nyiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ taˬ jawˇ. Jiˇ baˬ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni taˬ dawˇ. (Eˇpeˇsu 5:3) Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu jeˬ heu naˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ˗awˇ, yaw tsaˬ jeˬ maˬ mˇ nya ni bi pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu loꞈ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya ngehˬ cawˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 22:3-ahˇ gui.) Iˬdiˬyoˇbyaˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Daˇgʼoiˬ hawˇ˗eu Aˬmaˬ˗suiꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Nga nyaꞈ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni jawˇ gaˇ maˬ ehˇ, cawˬ deuˬ jawˇ gaˇ maˬ ehˇ, mawˇ dzoeˇ˗eu ma. Lawˬ liˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, nyiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ jawˇ. Teu miˇ neh nga nyaꞈ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ pawˇ nya˗awˇ, deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

11. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu deuˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹¹ Nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tawˇ neh? Nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ gaˬ˗eu jeˬ myaˬ laˇ ngeh tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ nui gaˬ mˇ mawˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma bi doˆ laˇ ngeh yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ shaˬ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬcaˇ 1:2; 2:6) Kʼoeˇ naˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu heu, lehˬ laˇ ca laˇ˗eu jeˬ jiˇ bi doˆ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 6:27) Teu miˇ neh zaˬ kʼaˬ taˬ dahˬ beh ngeh neh Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, naw nyaꞈ yaw kaˬ aˬ jeˬ jahˇ nya˗awˇ, aˬ jeˬ maˬ jahˇ nya˗eu lehˇ ja sawˇ taˬ. c (1 Teˇsaˬloˇni 4:3-7) Yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Ngaˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nga nyaꞈ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga? Teu loꞈ˗ehˇ nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu jeˬ teu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ehˇ, ngaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni laˆ noeˬ nehˬ nya laˬ?’

12. Zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh gaˇ kawˆ jaˆ naˇ, noeˬ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ ni gʼeh naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

 ¹² Nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ gaˇ kawˆ jaˆ ngeh, noeˬ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Tiˬ poˆ na naw nyaꞈ noeˬ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu heu naˇ, maˬ paˇ le tawꞈ nya˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Toˆ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yawˬ jawˇ na luꞈ noeˬ˗eu jeˬ duˇ leˇ jiˇ˗eu aˇ gu lehˇ maˬ jaˆ˗a. Ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nymˇ dahˬ heu naˇ, nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ noeˬ˗eu maˬ duˇ leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ nyiˬ gʼaˬ luꞈ leh jeh˗awˇ deuˆ gʼaˬ˗eu meh. Teu miˇ neh zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu˗ahˇ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ laˆ piˇ˗eu heu naˇ, mehˬ hu paw muiˬ˗eu nymˇ dahˬ pyeuꞈ maˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nyiˬ gʼaˬ luꞈ yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Ngaˇ nui ma tehˬ tsaˇ maˬ tsaˇ ni yaw zeu taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ kawˇ ma˗ehˇ tahˬ shaˇ miˇ˗a laˬ? Laꞈ oꞈ awˬ nehˬ miˇ˗a laˬ? Iˬ baˇ pyehˬ nehˬ miˇ˗a laˬ?’ (Eˇpeˇsu 4:31, 32) Zaˬ kʼaˬ taˬ ngeh neh tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ceh dzaˬ˗awˇ, tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ noeˬ˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ ni gʼeh naˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ jeˬ˗iˬ maˬ paˇ beu gaˇ meh. Haw ngeh maˬ ngeuˇ leˇ naˇ, gʼawˬ iˇ˗eu˗aˬ nyiˬ gʼaˬ luꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. d

13. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ aˇ myah ni bi myahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹³ Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ aˇ myah keuˆ ni bi myahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Yaw kawˇ kawˇ ma˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ heu naˇ, lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 21:5) Teu miˇ neh tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ yaw loꞈ loꞈ lehˇ zmˬ˗eu loˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˬ loˬ gaˇ aˇ yamˬ gʼeu˗eu maˬ loˬ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ “noeˬ tmˬ˗eu jeˬ byoˆ le ngeh, nui ma˗ahˇ zaw laˇ”˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 13:12) Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ ngehˬ˗ehˇ myahˇ leˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ ni lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗eu yaw shaˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 7:9) Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu aˇ naˆ ni myahˇ˗eu heu maˬ ngeuˇ˗a. ‘Yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ siˬ nya˗eu aˬ jeˬ paˇ loˬ nga siˬ?’ lehˇ shaˇ noeˬ˗eu heu meh.

Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ nui deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

14. Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ, zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ hawˬ kuˇ dzaˬ nya˗awˇ, nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ kuˇ nya˗eu uˬ taꞈ, cah niˇ gʼa˗iˇ gaˇ jiˇ kuˇ nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:13) Teu naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ siˬ nya dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ mawˇ dzoeˇ ngeh iˇ caw nehˬ nya˗awˇ, tawˬ kʼoꞈ tawˬ sha jiˇ mˇ nehˬ nya meh. Coꞈ ngehˇ ni saˇ lehˆ ni ngehˬ cawˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ iˇ kahˇ˗ahˇ kuˇ nya meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:10) Uˬ soe ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ Eˬliˬsiˬ˗yaˬ, Ehˇshaˆgʼoi aˬ yawꞈ nyaꞈ mehˇ nmˇ deuˬ neh  caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Naw nyaꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ ngehˬ cawˬ mawꞈ naˇ, nyiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ gaˇ jiˇ guˆ naˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ laˇ˗awˬ lehˇ mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na kuˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Mawˇ dzoeˇ iˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ oe caw nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ laˇ naˇ, heu naˇ cawˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu muiˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw. Nyiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jiˇ taˬ pyehˬ dzeh taˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ cawˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ jaˆ˗eu jiˇ taˬ ngehˇ.—Piˇliˇpiˆ 2:4.

15. Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ caw ba nya nga siˬ? (Dawˬdaˬ 12:18)

¹⁵ Kʼoeˇ naˇ aˬ dui ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ ngehˬ˗awˇ, maˬ ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngehˬ˗eu heu neh zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui maˬ ngehˬ ni ya jawˇ˗eu lehˇ jiˇ baw meh. (Dawˬdaˬ 12:18-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ aˬ geu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu lehˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha ehˇ nehˬ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ya ja kʼoeˬ˗a. Maˬ ya ehˇ˗a. (Dawˬdaˬ 20:19; Loˇmaˆ 14:10; 1 Teˇsaˬloˇni 4:11) Kʼoeˇ naˇ jiˇ cehˇ baˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ ya nyehꞈ suꞈ˗a. Maˬ ya naˇ haˬ˗a. Ehˬliˬ˗suiꞈ lehˇ kuˇ˗eu aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Nga nyaꞈ yaw kaˬ jiˇ cehˇ baˇ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ya ja sawˇ mi naˆ˗ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ jiˇ cehˇ aˇ myah baˇ de lehˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ naˇ haˬ laˇ˗eu miˇ neh nga nyaꞈ˗ahˇ jawˇ˗eu shaˬ laˇ nyaˬ.”

16. Zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu deuˬ gʼawˬ˗iˇ ngeh nui deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

¹⁶ Zaˬ kʼaˬ taˬ˗euˬ gʼawˬ˗iˇ naˇ tawˇ neh? Kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ maˬ ya naˇ haˬ tseˇ˗a. Kʼoeˇ gʼaˬ heu gʼaˬ˗ahˇ guˬ meh lehˇ jiˇ maˬ ya ehˇ˗a. (1 Beˬtuˆluˆ 4:15) Leˬaˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ zaˬ kʼaˬ taˬ˗awˇ gʼawˬ˗iˇ ngeh, tiˬ deuˬ na kʼoeˇ jeˬ heu jeˬ lehˇ ja gaˇ ya gaˬ ngeh ngaˬ˗ahˇ nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ nya.” Dahˬ beh laˇ gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, gʼawˬ˗iˇ˗eu heu naˇ noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ leˇ˗euˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yuˇ paˬ nga laˬ maˬ yuˇ paˬ nga laˬ lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya˗euˬ miˇ neh, zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu heu noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ leˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ ya gʼawˬ˗iˇ˗euˬ miˇ neh nui ma noeˬ shaˬ nya˗awˇ, coꞈ ngeuˇ ni gʼeh nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ ya haw˗eu meh.—Dawˬdaˬ 17:17.

17. Zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu deuˬ aˬ jeˬ jahˇ daˆ leꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui neh ya siˬ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu aˇ yamˬ heu naˇ, shaˬ zahˬ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ yamˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Jeˬsiˬkaꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Dawˇ coe ni ya ehˇ naˇ, zaˬ kʼaˬ taˬ˗eu heu naˇ suˬ saˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ ya siˬ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ ya zmˬ kʼawꞈ, gʼaˬ doeˇ doeˇ poeˬ kʼoꞈ miˇ˗a.” Nawˇ zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ naˇ, tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ gʼaˬ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni leh jeh daˆ leꞈ˗awˬ. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, zaˬ kʼaˬ taˬ luꞈ˗eu aˇ yamˬ heu˗ahˇ nyiˬ gʼaˬ luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.