1. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

 Nawˇ bawˇ tsahˬ tsahˬ ma˗ahˇ gaˇ ma cah bahˬ˗euˬ lehˇ ehˇ˗awˬ. Teu gaˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Teu gaˇ haiˬ˗eu jeˬ zaˬ deuˬ jawˇ˗awˇ, doꞈ kʼaˆ˗eu aˇ mawˇ deuˬ jawˇ˗eu uˬ taꞈ, doꞈ kʼaˆ˗eu aˇ bawˬ deuˬ dehꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ ga ahˇ laˇ nya˗eu duˬ kʼahˬ lawˬ muˇ jiˇ jaˆ˗eu meh. Teu ngeh teu gaˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ ya yahˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu gaˇ ma sheuˬ mehˬ˗eu gʼaˬ oe caw law nmˇ muiˬ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui jawˇ luꞈ˗eu miˇ tsaˬ heu siˬ jiˇ guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ teu hmˬ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˬ laˇ nya˗eu jeˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui byah kuꞈ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ jawˇ˗eu ma. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ guˆ gaˆ teu deuˬ˗ahˇ neh jawˇ dzeuˇ nya ni hawˇ˗eu aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ jaˆ gaˇ sheuˬ keuˆ gʼeh nehˬ nya˗eu meh.

2. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ˗eu nga?

² Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ˗eu nga? Daˬ ma hmˬ naˇ, Jaˇliꞈ neh sheuˬ hehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ sheuˬ hehˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui yaw gahˇ gahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ nya˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ”˗ahˇ zmˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:45) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ sheuˬ hehˇ˗eu gʼaˇ duˬ bym˗eu byehˆ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ˗ahˇ jiˇ zmˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ dui shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dzeuˇ˗iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, gʼaˬ hawˇ˗eu muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ jaˆ kuꞈ˗eu shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni maˬ ehˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ nya ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ jaˆ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

³ Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za ngeh ngehˬ˗ehˇ  dzehˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ teu naˇ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ laˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ teu maˇ diˇ zmˬ nya gaˇ maˬ duˇ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ mehˇ laˬ leˇ heu lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗awˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ maˇ diˇ guiˬ lahˬ bi za˗eu meh lehˇ jah ziꞈ laˇ ni ya jahˇ˗eu meh. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu 3 kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. (1) Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ nga? (2) Yeˬhawˇbaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu nga? (3) aˬ dui sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw daˆ leꞈ naˇ, aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ za˗eu nga?

Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ nga?

4-5. Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ˗eu gʼaˇ duˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh sheuˬ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu saˇ kiˇ bi mawˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nahˇ gʼahˇ paw mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ neh gaˇ ma sheuˬ mehˬ nehˬ˗awˇ, uˬ ciꞈ paw naˇ miˬ dzaˬ kʼawˇ zeuˇ neh yaw shehꞈ bya nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 13:21) Moˇseˬ mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ teu˗euˬ mehˬ nah caw teh˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ˗ahˇ le keuˆ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˬ shi Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ jaˆ˗awˇ, naˇ kʼah paw naˇ Iˇjiˇtuˆ guiˇ maꞈ deuˬ caw teh le luꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ jahˇ tsaˬ maˬ siˬ ni guˆ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Moˇseˬ gaˇ ma sheuˬ bahˬ ngaˬ lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ gaˇ ma sheuˬ bahˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ diˇ daˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ heu gaˇ sheuˬ laꞈ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 14:2) Yeˬhawˇbaˬ zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 14:26-28.

⁵ 40 kʼoꞈ aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Moˇseˬ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗euˬ meh. a Tiˬ poˆ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ mawˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Moˇseˬ˗euˬ sehˬ gʼawˆ kʼoeˇ taˆ mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ bi jaˆ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 33:7, 9, 10) Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ laꞈ kʼoeˇ neh ngehˬ cawˬ˗awˇ, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ dzaˇ˗i tiˬ tiˆ lehˇ paˇ dzawˇ nehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 99:7) Teu miˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni mawˇ nya˗eu meh.

6. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ ngaˬ˗aˇ laˬ? (Bawˇtsahˬ 14:2, 10, 11)

⁶ Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ bi mˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu saˇ kiˇ deuˬ jaˆ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ teu˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. (Bawˇtsahˬ 14:2, 10, 11-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ maꞈ yaw myaˬ poˆ Moˇseˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ taˬ baw˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ ya uˇ leˇ˗aˬ.—Bawˇtsahˬ 14:30.

7. Miˬyehˇ sheuˬ hehˇ˗eu mehˬ nah caw teh˗euˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ nga? (Bawˇtsahˬ 14:24) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁷ Ehˇ kʼawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ tiˬ deuˬ na Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ “Gaˬlehˆ nui ma taˬ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ beu gaˇ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 14:24-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Gaˬlehˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ aˬ geu gaˇ jawˇ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i bi tseˇ˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 14:12-14) Kʼoeˇ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ nahˬ zaˬ deuˬ jiˇ Miˬyehˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗euˬ meh. Yawˇshuˆ Moˇseˬ˗euˬ dah zaˇ jawˇ dah laˇ ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ nahˬ zaˬ deuˬ “Yawˇshuˆ˗ahˇ kʼawꞈ, ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗euˬ meh.” (Yawˇshuˆ 4:14) Teu miˇ neh Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ bi uˇ leˇ˗eu heu neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.—Yawˇshuˆ 21:43, 44.

8. Sahˬ paˬ jawˇ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

 ⁸ Teu gaˇ neh yaw myaˬ kʼoꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ sahˬ paˬ jawˇ laˇ ngeh jiˇ Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu sahˬ paˬ yaw myaˬ gʼaˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ bawˇlawˇpeh Naˬdaˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 12:7, 13; 1 Laˬsaˬbaˬ 17:3, 4) Sahˬ paˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ jiˇ bawˇlawˇpeh Yaˬhaˬzeˬlaˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ caw teh˗awˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu gʼaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naw maꞈ jah˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 20:14, 15, 20) Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ jiˇ shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 37:1-6) Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kʼaˇ mˇ caw ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ, tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ jeuˬ lah ni˗ahˇ haw piˇ˗eu meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 20:29, 30; 32:22) Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ sahˬ paˬ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗a.—Yeˬlaˬmiˇ 35:12-15.

Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ nga?

9. Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁹ Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ muˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ bi geuꞈ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 5:23) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ maˬ ehˇ nehˬ ni, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ hawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:1, 2) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ tseˇ˗awˇ, aˇ muˇ aˬ yawꞈ muˇ yawꞈ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗euˬ meh.—1 Teˇsaˬloˇni 5:12; Tiˇtuˆ 1:5.

10. (a) Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ deuˬ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ ngaˬ˗aˇ laˬ? (Gʼaˬkʼehˇ 15:30, 31) (b) Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tiˬ deuˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ha geuꞈ˗eu nga? (“ Maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu saˇ kiˇ jaˆ kʼawꞈ, tiˬ deuˬ na aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ha geuꞈ˗eu nga?” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹⁰ Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ deuˬ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ ngaˬ˗aˇ laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ myaˬ tiˬ paˆ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ ya gui ngeh, “aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu  gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:30, 31-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ iˬ nah tawˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu nga?

Yeˬhawˇbaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu nga?

11. Yeˬhawˇbaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹¹ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu saˇ kiˇ jaˆ ngaˇ laˬ? Jaˆ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, 1870 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Caˇlawꞈ˗suiˬ Te˗suiˬ Laˇseuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ mˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ beh laˇ nga lehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 4:25, 26) Aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ jah ziꞈ˗eu teu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗euˬ miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ hehˇ nehˬ ngaˬ˗aˇ laˬ? Sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ meh. 1914 kʼoꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ dahˬ beh shaw˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh poˆ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, yaw jaw naˇ gawˇ uˬ taꞈ, miˇ luˆ luˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 21:10, 11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh.

12-13. Miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹² Kʼoeˇ naˇ miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu ngeh aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ Pah mehˬ˗eu 17:8-ahˇ duꞈ yawˇ ni pyehˆ tseˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ jiˇ ngeh taˆ lehˇ Aˬmaˬgeˬdoˬ keuˆ le˗eu maˬ ngeuˇ ni, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu nui saˇ oꞈ˗eu aˇ yamˬ jaˆ nga siˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Teu ngeh gaˇ kahˇ dahˇ gaˇ maˬ duˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ Giˇlaˆ˗euˬ Gʼawˇ˗ciˬtaoˬbeuˇ Jaˇliꞈ dzaw nymˇ pah˗euˬ meh. Dzawˇ nymˇ teu naˇ Miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya ni, mehˬ nehˬ nya ni, dzaw nehˬ˗awˇ, guiˇ jaˆ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ, Miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ doe ni bi iˇ gʼeh˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ aˇ muˇ yawˬ muˇ na luꞈ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ yaw muiˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ nya laˇ ni hawˇ˗eu yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu dzaw nymˇ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ meh. b Heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ hu paw  ya mˇ˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

¹³ Haw kʼoꞈ gʼeh ngeh, shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ teu yamˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh nehˬ˗euˬ lehˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ jiˇ ngeh, miˇ kʼahˬ yaw myaˬ kʼahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ jeˬ˗iˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni tsaꞈ gaˬ nya laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu jiˇ miˇ kʼahˬ doe ni iˇ keuˆ taˬ˗euˬ meh.

14. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ neh za˗euˬ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh jah ziꞈ nya˗eu nga? (Pah mehˬ˗eu 2:1) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Nymˬ˗mˇ iˬ nah uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ Yeˬsuˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoe˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ siˬ nya ni leh jeh˗eu meh. Jiˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu meh. c Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Ka li˗euˬ “aˇ maˇ laꞈ˗ahˇ” jawˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 2:1-ahˇ gui.) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh, mˇ lehˬ nya meh. Moˇseˬ hawˇ˗eu Yawˇshuˆ maˬ ehˇ, gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ maˬ ehˇ, tiˬ poˆ na mˇ lehˬ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 20:12; Yawˇshuˆ 9:14, 15; Loˇmaˆ 3:23) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ Ka li saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu meh. “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni” teu loꞈ˗ehˇ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 28:20) Teu miˇ neh aˬ dui sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ, Yeˬsuˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ nya meh.

Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw teh naˇ muiˬ˗eu jeˬ za

15-16. Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ deuˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁵ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw teu naˇ, nymˬ˗mˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Ehˬdiˬ hawˇ˗eu Loˬbiˬ yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ lehˇ ehˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 6:22) Teu miˇ neh aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ tsoˆ˗eu gaˇ paw mˇ˗iˇ nya˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ Loˬbiˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Tiˬ poˆ na˗aˬ, suꞈ ti ni hawˬ dzaˬ dzaˬ nymˇ jiˇ maˬ baw gaˇ ya jawˇ˗eu meh. Daˇ boˬ deh˗eu nui ma ahˇ dui dui kʼawꞈ, daˇ boˬ deh˗eu caˆ hawˇ˗eu keu ka deuˬ ahˬ dzeh˗euˬ ma. Teu ahˬ ngeh ngoeˇ yoeˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Saˬlaˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ noeˬ mawˇ˗ehˇ maˬ jawˇ ni mehˬ hu paw tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ ma.” (Heˬbyehˇ 11:15) Aˬ yawꞈ nyaꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ miˇ neh aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga? Loˬbiˬ “Kʼaˇ jaˆ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ luꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ ba jaw˗ehˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ  aˇ baˇ mawˇ laˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˬdiˬ jiˇ “Nga nyaꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ ya mˇ˗euˬ miˇ neh, nui kʼahˇ shiˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.

¹⁶ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw teh naˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ paˇ za nga siˬ? Mehˇ nmˇ Maˇshaˬ sahˬ boꞈ 10 daˇ dzaw gʼaˬ ngeh, aˬ yawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:33; Loˇmaˆ 12:11) Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu dzaw nymˇ˗ahˇ yawˬ ngehꞈ˗ehˇ 4 kʼoꞈ ya dzaw˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ biꞈ nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ mˇ nya˗eu gaˇ tiˬ hmˬ dzaw˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ heu poˆ naˇ, ngaˬ neh kʼaˇ noeˬ tsehˆ muiˬ˗eu poˆ pyeuꞈ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ ngaˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ luꞈ˗eu ma. Gaˇ mˇ˗eu aˇ yamˬ aˬ geu ngeh mˇ˗eu lehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha tseˇ nya˗eu miˇ neh, Beˬdeˬlaˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ jiˇ caw ba nehˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ muiˬ dui dui˗eu gaˇ nui deuˬ jiˇ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ ma.”

17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ mˇ caw naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ paˇ za nga siˬ? (Iˇsaˬyaˇ 48:17, 18)

¹⁷ Tiˬ poˆ na aˬ dui aˬ dui˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, pyuˇ shuiˇ˗ahˇ maˬ bi gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ bahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, saˇ tiˇ biꞈ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui shehˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ mˇ caw˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. Aˬ dui siˬ nya˗eu nui ma shawˇ˗awˇ, shaˬ zahˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ jaw dzeuˇ nya˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:9, 10) Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ nya laˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ nui ma bi saˇ laˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 48:17, 18-ahˇ gui.

18. Nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw daˆ leꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ de?

¹⁸ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ do dah pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ neh 1,000 kʼoꞈ aˇ yamˬ˗ahˇ keuˆ ni sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 45:16) Teu ngeh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ laˇ kʼawꞈ, sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ caw teh ma laˬ? Teu ngeh caw teh, maˬ caw teh˗eu teu naˇ nymˬ˗mˇ nawˇ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw teh luꞈ gaˇ iˇ˗eu tehꞈ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ caw kaˇ˗euˇ. (Iˇsaˬyaˇ 32:1, 2; Heˬbyehˇ 13:17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui jah paw lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ nya ni maˬ ehˇ, aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ le keuˆ nya ni maˬ ehˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ nya meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya ni jaˆ˗eu meh.