1-2. Zaˬdoˆ heu gʼaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ nga? (1 Laˬsaˬbaˬ 12:22, 26-28)

 Daˬbiˇ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ tseˇ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ 340,000 gʼaˬ dzehˬ ni uiˬ laˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ baˬ maꞈ˗ahˇ noeˬ mawˇ haw sehˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ Heˬbyoˬ meuˬ˗euˬ dawˬ peh jaˆ˗eu gawˬ jawˬ gawˬ duˇ˗ahˇ smˬ nah byah ni jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ngehˬ cawˬ˗eu teˇ saˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu teˇ saˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu caˇ˗eu dawˬ caˇ tiˬ byah ni gaˬ laˇ˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 12:39) Tsawˇ haˬ baˬ maꞈ teu laꞈ kʼoeˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ˗eu Zaˬdoˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu yaw duˬ bawˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 12:22, 26-28-ahˇ gui.) Zaˬdoˆ heu gʼaˬ naˇ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ nga?

² Zaˬdoˆ piˇ ma pyeuꞈ˗awˇ, Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbyaˬdaˬ nehˬ˗ehˇ mˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗awˇ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu shaˆ ma jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:27) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ zaˬ siˬ nui gahˇ za˗eu loˬ ngeh Zaˬdoˆ jawˇ gaˇ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Zaˬdoˆ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. Seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ ma.

 3. (a) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

³ Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Saˬdaˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ nui jah laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:8) Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ hawˇ˗eu haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu˗ahˇ maˬ laˆ cawˆ kʼoeˇ keuˆ ni nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu meh. (Ja ceuˬ 31:24) Aˬ dui Zaˬdoˆ˗euˬ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.

Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ

 4. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ gʼaˬ biꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ heu  loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:33) Yaw jeˬ ma jeˬ, haiˬ dui dui˗eu miˇ tsaˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. (1 Teˇsaˬloˇni 2:2) Kʼoeˇ naˇ maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu jeˬ byah jiˇ taˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu gʼaˇ duˬ nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 18:36) Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yaw myaˬ gʼaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehꞈ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ taꞈ maˬ gm leˇ˗eu miˇ neh, yehˇ maˬ geuꞈ˗eu miˇ neh, mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu shaˬ gaˇ maˬ ehˇ, diˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, tawˬ˗ahˇ dawˆ nehˬ laꞈ gaˇ maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu meh.

 5. Zaˬdoˆ Daˬbiˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu nga?

⁵ Zaˬdoˆ Heˬbyoˬ meuˬ˗ahˇ le˗eu teu naˇ, Daˬbiˇ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ dah taˬ˗awˇ laˇ˗euˬ meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 12:38) Aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ˗eu gʼaˇ duˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Daˬbiˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ dah taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ deuˆ˗ehˇ jawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, nui kʼaˬ ahˇ dui dui˗eu meh.

 6. Daˬbiˇ nui kʼaˬ ahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Zaˬdoˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ nga? (Ja ceuˬ 138:3)

⁶ Piˇ ma pyeuꞈ˗eu Zaˬdoˆ nui kʼaˬ aˬ gaˇ neh za˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ gʼaˬ kʼaˆ˗awˇ nui kʼaˬ ahˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Daˬbiˇ ‘Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ sheuˬ gʼeh˗eu miˇ neh’ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 11:1, 2) Daˬbiˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼaˇ deuˆ ngeh aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu meh. (Ja ceuˬ 28:7; Ja ceuˬ 138:3-ahˇ gui.) Kʼoeˇ naˇ Zaˬdoˆ nui kʼaˬ ahˇ˗eu nui deuˬ˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇyaˬdaˬ hawˇ˗eu guiˇ deuˆ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Baˬnaˇyaˬ uˬ taꞈ, Daˬbiˇ paw pyawˬ˗eu guiˇ deuˆ˗eu paw aˬ yuiꞈ geuꞈ˗eu 22 gʼaˬ˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ˗euˬ meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 11:22-25; 12:26-28) Aˬ yawꞈ maꞈ Daˬbiˇ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh.

 7. (a) Nui kʼaˬ ahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Biˬdiˬoˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Eˬsiˬluˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

 ⁷ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ shaˇ noeˬ ngeh, aˬ dui˗ahˇ jiˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗awˇ nui kʼaˬ ahˇ laˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ Sahˬ paˬ Yeˬsuˇ Saˬdaˬ miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ taꞈ maˬ gm leˇ˗a. (Maꞈtehˬ 4:8-11; Yoˇhaˬ 6:14, 15) Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah mehˇ nmˇ zaˬ guˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jiˇ yehˇ maˬ geuꞈ˗eu heu neh maˬ ehˇ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ taꞈ ma gm leˇ˗eu heu neh maˬ ehˇ, nui kʼaˬ mˇ mawˇ˗eu gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗eu gaˇ kawˆ jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ gui nya meh. a

Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba

 8. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ geu ngeh nga nui kʼaˬ ahˇ˗eu loˬ˗eu?

⁸ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw ba˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 8:4) Ehˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ caw ba nya˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh˗eu aˇ yamˬ jiˇ jaˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, guiˇ deuˆ ngeh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ nui ma paw maˬ ehˇ, gʼawˇ mawˇ paw maˬ ehˇ, nui jah paw maˬ ehˇ, caw ba nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu loˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, shiˇ daˬ mˇ˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ loˬ˗eu jeˬ za ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 15:12, 13) Teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Zaˬdoˆ˗euˬ nui kʼaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

 9. 2 Saˬmeuˬlaˆ 15:27-29-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Daˬbiˇ Zaˬdoˆ˗ahˇ aˬ jeˬ bi jahˇ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁹ Daˬbiˇ˗ahˇ shiˇ kʼawˇ keuˆ le taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Aˬbaˇsaˬloˬ aˬ yawꞈ˗euˬ sahˬ paˬ jawˇ duˬ lu geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:12, 13) Teu miˇ neh Daˬbiˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ neh taˆ lehˇ ya cehˆ˗euˬ meh. Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “Aˬbaˇsaˬloˬ˗euˬ aˬ laꞈ laˬ kʼoeˇ neh aˬ dui ya buˬ ya lawˇ˗iˇ ni yaw kawˇ maˆ˗ehˇ ya cehˆ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:14) Daˬbiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ cehˆ luꞈ ngeh, Daˬbiˇ Aˬbaˇsaˬloˬ˗euˬ bawˬ toˆ˗ahˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ na ya bi jawˇ yaꞈ nga lehˇ shaˇ noeˬ˗eu meh.  Teu miˇ neh Daˬbiˇ Zaˬdoˆ hawˇ˗eu piˇ ma deuˬ˗ahˇ bi kʼoeˬ sho haw˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ˗iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:27-29-ahˇ gui.) Daˬbiˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi mˇ˗euˬ gaˇ heu naˇ, shiˇ kʼawˇ buˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ ya yahˇ dui dui˗eu meh. Aˬbaˇsaˬloˬ naˇ nui ma huiˬ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, nui ma naˇ˗awˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬbaˇsaˬloˬ Zaˬdoˆ hawˇ˗eu piˇ ma nui deuˬ Daˬbiˇ˗ahˇ haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼoeˬ sho luꞈ nga lehˇ ya siˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ?

10. Zaˬdoˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu nui deuˬ Daˬbiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Daˬbiˇ Zaˬdoˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu dzaˇ˗i cawˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Huˇshaiˇ neh bi caw ba˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:32-37) Huˇshaiˇ Daˬbiˇ neh bawˬ toˆ toˆ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗euˬ meh. Huˇshaiˇ Aˬbaˇsaˬloˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma bi taˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu lehˇ jahˇ geuꞈ˗awˇ, Daˬbiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya deuˆ˗eu lehˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu miˇ neh Daˬbiˇ Aˬbaˇsaˬloˬ deuˆ le ngeh ciˬ daˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Huˇshaiˇ yawˬ jeˬ na luꞈ Zaˬdoˆ hawˇ˗eu Aˬbyaˬdaˬ˗ahˇ ja nehˬ iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 17:8-16) Teu nyiˬ gʼaˬ jiˇ Daˬbiˇ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 17:17) Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh Zaˬdoˆ hawˇ˗eu piˇma nui deuˬ Daˬbiˇ˗ahˇ haw piˇ nehˬ nya˗euˬ meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 17:21, 22.

11. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba ngeh Zaˬdoˆ˗euˬ nui kʼaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya caw ba naˇ, Zaˬdoˆ loꞈ˗ehˇ nui kʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? (1) Sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui mehˬ bawˬ gm˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗euˬ mehˬ nah ya caw teh˗eu meh. (Heˬbyehˇ 13:17) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ shaˬ zahˬ maˬ keuˆ le mi naˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya lehˬ hmˬ taˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ keuˆ le naˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya ja sawˇ nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 14:33, 40) (2) Kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh kʼawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ ya yahˇ. (Dawˬdaˬ 22:3) Maˬ mˇ mi naˆ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ. Maˬ loˬ gaˇ nui kʼaˬ  zmˬ˗awˇ taˬ mˇ. (3) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ bi lehˬ maˬ bi ca laˇ mawꞈ˗a lehˇ taˬ ngehˇ. Nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ haw piˇ nya ni Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ cawˬ ba nehˬ nya meh.

12-13. Aˬ dui Gʼoiˇteuˬ hawˇ˗eu Biˬtehˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹² Yu ke˗le miˇ kʼahˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ sha˗eu gaˇ mˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Gʼoiˇteuˬ hawˇ˗eu Biˬtehˇliˬ˗yaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw kaˇ˗euˇ. Gʼoiˇteuˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Guiˇ beuˆ˗eu suˬ saˬ luꞈ kʼawꞈ nga maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼaˇ ngeuˇ gaˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ poˆ poˆ˗ehˇ cah˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ siˬ daˬ˗ahˇ˗euˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ deuˬ damˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ kʼehˬ ehˇ gʼaˬ ni dzaˬ˗eu jaˆ laˇ˗euˬ meh. Nga maꞈ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ deuˬ lawˬ liˬ˗ahˇ baꞈ daˆ luꞈ ngeh, nga maꞈ nehˬ˗ehˇ 10 lmˇ (20 miˬteuˬ) ehˇ gʼaˬ naˆ ni kaˬ gaˇ maˬ puˇ puˇ ma tiˬ siˬ ga le˗euˬ meh. Ngaˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, loˬ˗eu nui kʼaˬ deuˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nah ga ni guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma.”

¹³ Mehˇ nmˇ Biˬtehˇliˬ˗yaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Teu ngeh nui kʼaˬ loˬ dui dui miˇ˗a. Nga maꞈ iˇ dahˬ beh˗eu gaˇ ma naˇ, naˬ liˬ 12 laꞈ ya cah˗eu gaˇ ma pyeuꞈ meh. Ngaˇ gaˇ ma gaˇ pehˇ kahˇ li ni guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma.” Mehˇ nmˇ Biˬtehˇliˬ˗yaˬ nui kʼaˬ ahˇ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu saˇ tiˇ jiˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ zaˬ siˬ nui gahˇ biꞈ nehˬ laꞈ, yawˬ ha˗euˬ dui dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ bi iˇ˗eu gaˇ ma˗ahˇ neh tehꞈ˗ehˇ iˇ˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ deuˬ gaˇ ma laˆ deˬ nehˬ laꞈ˗awˇ myawˬ deuˬ baꞈ daˆ caw nehˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ ma˗ahˇ nga maꞈ naˬ˗eu jawˇ˗eu dzaˬ˗eu dawˇ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw ba gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.”

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ

14. Aˬ dui gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh ngeh aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu nga?

¹⁴ Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ maˬ ngeuˇ naˇ cawˬ tiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh ngeh, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ dui dui laˇ˗eu meh. Heu naˇ shaˬ dui dui˗eu lawˬ haw˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Ja ceuˬ 78:40; Dawˬdaˬ 24:10) Aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗ehˇ gʼoeˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ deuˬ laˇ˗eu meh. Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya puˬ naˇ, Zaˬdoˆ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gʼaˬ za nya meh.

15. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Zaˬdoˆ aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ ahˇ˗eu loˬ nga? (1 Sahˬpaˬ 1:5-8)

¹⁵ Zaˬdoˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbyaˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ uˆ lahˇ˗eu jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ shiˇ leˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Aˬdawˇniˇyaˆ Yeˬhawˇbaˬ neh Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ biꞈ˗eu lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ nuiˇ mahˬ˗ahˇ lu˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 22:9, 10) Aˬbyaˬdaˬ Aˬdawˇniˇyaˆ jawˇ paw ahˇ iˇ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 1:5-8-ahˇ gui.) Teu naˇ Daˬbiˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ saˇ jaˇ puiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Zaˬdoˆ nui ma aˇ naˆ ni cawˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ? Aˬbyaˬdaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ piˇ ma˗euˬ gaˇ 40 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni mˇ laꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 8:17) Aˬ yawꞈ nyaꞈ “dawˬ ma saˇ jaˇ bahˬ keuˆ” tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ haw piˇ laꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 15:29) Yaw beh naˇ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Daˬbiˇ˗ahˇ gʼaˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ biꞈ˗euˬ meh. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ laꞈ haw˗euˬ meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 19:11-14.

16. Zaˬdoˆ aˬ jeˬ miˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗euˬ nga?

¹⁶ Aˬbyaˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ maˬ paˇ ziꞈ˗euˬ kʼawꞈ, Zaˬdoˆ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ Zaˬdoˆ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ meh siˬ laˬ leˇ heu lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ noeˬ haw˗aˬ. Daˬbiˇ Aˬdawˇniˇyaˆ˗euˬ bawˬ toˆ yaw gahˇ˗ahˇ ya siˬ ngeh, Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ bi tseˇ doˆ˗eu lehˇ Zaˬdoˆ, Naˬdaˬ, Baˬnaˇyaˬ, heu deuˬ˗ahˇ dawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 1:32-34) Daˬbiˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu Naˬdaˬ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ jawˇ˗eu miˇ neh, Zaˬdoˆ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (1 Sahˬpaˬ 1:38, 39) Sawˇlaˬmoˬ sahˬ paˬ geuꞈ laˇ ngeh “Zaˬdoˆ˗ahˇ Aˬbyaˬdaˬ˗euˬ dah zaˇ piˇ ma bi pyeuꞈ˗euˬ meh.”—1 Sahˬpaˬ 2:35.

17. Yawˬ ha gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ ni pyeuꞈ˗iˇ ngeh, aˬ dui Zaˬdoˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

 ¹⁷ Yawˬ ha gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ ni pyeuꞈ˗iˇ ngeh, aˬ dui Zaˬdoˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni ya mˇ mawˇ˗eu meh. (Yawˇshuˆ 24:15) Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu uˬ taꞈ, nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ yaw gaˬ gaˬ lehˇ ya jawˇ˗eu meh. Tsaˬ˗eu jeˬ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ loˬ˗eu nui kʼaˬ hawˇ˗eu gʼaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ meh. Nawˬ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˇ poeˬ taˬ bawˬ˗awˇ, laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ meh.—2 Saˬmeuˬlaˆ 22:26.

18. Aˬ dui mehˇ nmˇ Maˇkoˬ hawˇ˗eu Siˬseˬ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹⁸ Maˇkoˬ hawˇ˗eu Siˬseˬ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Zaˬ guˬ guˬ laˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ nyiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh. Maˇkoˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Baw doˆ leꞈ ngeh neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗euˬ ma. Haw piˇ nehˬ dui dui˗euˬ ma. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh ngeh nga nyaꞈ˗euˬ nui ma tsawˬ paˆ tsawˬ shaˆ jiˇ miˬ˗aˇ. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ ngaˇ gʼaˬ baˬ ngeh yamˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ gʼaˬ baˬ ngeh yamˬ˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.” Siˬseˬ heu loꞈ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. “Yeˬhawˇbaˬ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ maˬ biꞈ nehˬ law nmˇ˗aˬ, nga nyaꞈ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ kamˬ daˬ coeˇ˗a. Ngaˬ buˇ heu nyiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ heu naˇ, ngaˬ˗euˬ yaw lehˬ baˬ da neh meh lehˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ nya. Teu miˇ neh ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ, maˬ mawˇ˗euˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ nga nyaꞈ jawˇ gaˇ gʼa laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗euˬ baꞈ pu˗ahˇ nyehꞈ tehˬ laˇ˗awˇ, myaˆ nuiˆ haw cawˬ laˇ˗awˇ ‘Mehˇ nmˇ Siˬseˬ˗oˇ, teu naˇ nawˬ˗euˬ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu baˬ da neh ngaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗euˬ ma.”

19. Nawˇ aˬ jeˬ noeˬ tsehˆ taˬ le?

¹⁹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ Zaˬdoˆ loꞈ˗ehˇ nui kʼaˬ bi ahˇ mawꞈ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 1:7) Ehˇ kʼawꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ maˬ bi gʼoe mawꞈ˗a. Aˬ yawꞈ˗ahˇ bi gʼoe mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui nui kʼaˬ ahˇ˗eu loˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe naˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ Zaˬdoˆ loꞈ˗ehˇ nui kʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:10.