1. Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

 Gʼawˬ mya gʼaˬ yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ mawꞈ˗eu miˇ neh, dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ yahˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ cehˆ niˇ gʼa˗eu meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Pyeuꞈ leˇ nya paˬ˗ehˇ gʼeh gaˇ jiˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, tsawˇ mawˬ ngehˬ˗ehˇ mawˬ le naˇ ngehˬ˗ehˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ neh Yoˇhaˬ 3:16 hawˇ˗eu 5:24-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ deuˬ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” za nya˗eu meh.

2. Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga? (Yoˇhaˬ 6:39, 40)

² Tiˬ nah Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ aˇ muiˇ gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ shaˬ bi dzaˬ˗euˬ meh. a Teu naˇ zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ nyaˆ taꞈ tiˬ nah Yeˬsuˇ neh Gaˬliˬlehˇ lah dawˬ peh jaˆ˗eu Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh laˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ teu naˇ, teu naˆ maˬ tseˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:39, 40-ahˇ gui.) Dawˬ teu˗ahˇ noeˬ keuˆ ngeh, nawˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ maˬ ngeuˇ naˇ cawˬ deuˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗awˇ, nawˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ehˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh nya˗eu lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ, teu ngeh˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ gʼoˆ shaw nya˗a. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ngehˬ˗euˬ nga?

3. Yoˇhaˬ 6:51-ahˇ Yeˬsuˇ yawˬ ha nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga?

 ³ Yeˬsuˇ jawˇ gaˇ neh kaˬ muˇ ya dzaˬ˗euˬ Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ maˬ naˆ kaˬ muˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ naˆ kaˬ muˇ˗ahˇ “mˬ taˆ˗euˬ kaˬ muˇ” lehˇ kuˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 105:40; Yoˇhaˬ 6:31) Yeˬsuˇ maˬ naˆ kaˬ muˇ zmˬ˗awˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ mehˬ˗euˬ meh. Maˬ naˆ kaˬ muˇ heu naˇ, Miˬyehˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ dzaˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, teu˗ahˇ dzaˬ˗euˬ deuˬ uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh ya shiˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:49) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ yawˬ ha˗ahˇ “maˇ maˇ ni gʼeh˗eu mˬ taˆ kaˬ muˇ,” “Miˬyehˇ neh biꞈ leꞈ˗euˬ kaˬ muˇ,” “dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu kaˬ muˇ” lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:32, 33, 35, YB18) Yeˬsuˇ maˬ naˆ kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ˗aˬ, mˬ kʼoeˇ taˆ neh oe˗euˬ dehꞈ luꞈ˗eu kaˬ muˇ ma. Kaˬ muˇ heu˗ahˇ kʼaˇ dzaˬ˗eu tsawˇ haˬ˗aˬ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 6:51-ahˇ gui.) Toˆ˗ehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ ngeh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ teu deuˬ zahˬ leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗aˬ, mˬ taˆ neh oe˗euˬ “kaˬ muˇ” pyeuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ poeˬ piˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ maˬ naˆ kaˬ muˇ naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu lehˇ ehˇ gaˇ maˬ gʼoˆ shaw˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Ngaˇ biꞈ˗eu kaˬ muˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ gʼoˆ shaw mawꞈ˗eu ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu naˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi za˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga lehˇ haw kaˇ˗euˇ.

Dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu kaˬ muˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ

4. Tiˬ gʼaˬ na Yeˬsuˇ aˬ jeˬ ehˇ˗eu miˇ neh tsawˬ guˆ˗iˇ˗euˬ nga?

⁴ Yeˬsuˇ “Ngaˇ biꞈ˗eu kaˬ muˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ma” lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ ngeh tiˬ gʼaˬ na tsawˬ guˆ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ maˇ diˇ bi dzaˬ gaˇ ehˇ nga lehˇ noeˬ nga laˬ? (Yoˇhaˬ 6:52) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ ‘Naw maꞈ tsawˇ haˬ˗euˬ Zaˬmaˇ˗euˬ shaˬ jiˇ maˬ dzaˬ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ shiˬ maˬ dawˇ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ maˬ za nya˗a’ lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ ngeh paˇ tsawˬ guˆ dzehˬ˗iˇ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 6:53.

5. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ shiˬ maˇ diˇ bi dawˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁵ Noˇaˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ shiˬ taˬ dzaˬ lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 9:3, 4) Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ laꞈ kʼoeˇ shiˬ taˬ dzaˬ lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Shiˬ dzaˬ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ maˬ kaˬ “Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ lehˇ maˬ paˇ sawˇ nya meh” ya bi sehꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 7:27) Yeˬsuˇ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ mehˬ nah caw teh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:17-19) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ teu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ maˇ diˇ bi dzaˬ bi dawˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗a. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” za nya meh lehˇ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ ngehˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 6:54.

6. Yoˇhaˬ 6:53 laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, ciˬ cehˆ˗eu dawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

⁶ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsuˇ yaw jeˬ ma jeˬ ciˬ cehˆ˗awˇ ngehˬ luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ kʼawꞈ laˇ˗euˬ Saˬmaˬliˆ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ yaw jeˬ ma jeˬ ciˬ cehˆ˗awˇ ngehˬ nehˬ haw˗euˬ meh. Yeˬsuˇ ‘Ngaˬ neh biꞈ˗euˬ iˇ cuꞈ dawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗aˬ, iˇ cuꞈ mehꞈ laˇ˗eu maˬ paˇ baw˗aˇ. Ngaˬ neh bi dawˇ˗euˬ iˇ cuꞈ kʼoeˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu iˇ cuꞈ yoeˇ doˆ˗eu iˇ cuꞈ iˇ byoe pyeuꞈ˗iˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ tehꞈ˗a’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 4:7, 14) b Yeˬsuˇ Saˬmaˬliˆ zaˬ miˬ zaˬ teu gʼaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ dawˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu  maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ maˇ diˇ dawˇ˗awˇ neh mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu maˬ ngeuˇ˗a.

Gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗euˬ beu gaˇ˗eu jeˬ

7. Yoˇhaˬ 6:53 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ lehˇ ehˇ˗eu nga?

⁷ Tiˬ gʼaˬ na Yoˇhaˬ 6:53 laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ teu duˇ leˇ˗eu miˇ neh. (Maꞈtehˬ 26:26-28) Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ shiˇ˗euˬ gaˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ laˇ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ ya dzaˬ ya dawˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu naˇ maˇ diˇ ngeuˇ ngaˇ laˬ? Aˬ dui dawˬ kʼoꞈ teu˗ahˇ siˬ nya˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yawˬ kʼoꞈ na luꞈ gʼawˬ mya lam gʼaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ daˆ laˇ˗eu meh. Aˬ dui Yoˇhaˬ 6:53 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga lehˇ haw ma.

8. Heu nyiˬ kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ beu gaˇ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁸ Beu gaˇ˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ jeˬ˗ahˇ haw ma. Dahˬ beh˗eu jeˬ, Yeˬsuˇ Yoˇhaˬ 6:53-56-ahˇ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ aˬ geu ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ geu gaˇ ngehˬ˗euˬ nga? Heu naˇ A.D. 32-ahˇ Gaˬliˬlehˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ meh. Teu ngeh naˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ jahˇ˗eu, uˬ taꞈ tiˬ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ naˆ ni ca˗a siˬ. Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ aˬ geu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6  laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ dzaw˗eu naˆ maˬ tseˇ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 6:26) Aˬ yawꞈ maꞈ dzaˬ gaˇ dawˇ gaˇ tehꞈ˗ehˇ haw tsoˆ taˬ˗eu miˇ neh gʼoˆ shaw˗eu yaw shaˬ gaˇ kawˆ tiˬ hmˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ ja ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah byoˆ˗iˇ jiˇ˗euˬ meh. Tiˬ deuˬ na˗aˬ, Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah jiˇ maˬ paˇ caw teh˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:14, 36, 42, 60, 64, 66) Gaˇ kawˆ heu tiˬ kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni ca luꞈ˗eu A.D. 33-ahˇ jahˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ˗ahˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jawˇ luꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ 11 gʼaˬ naˇ, uˬ soe ehˇ˗eu Gaˬliˬlehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Gʼaˬ kʼehˇ heu deuˬ naˇ, Yeˬsuˇ neh kʼaˇ mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ gʼoˆ shaw kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ, Yeˬsuˇ naˇ mˬ taˆ neh oe˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 16:16) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Naw maꞈ ngaˬ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh ni, ngaˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ daˬ dzeuˇ laꞈ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 22:28) Beu gaˇ˗eu gaˇ kawˆ heu nyiˬ kawˆ naˇ, Yoˇhaˬ 6:53 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ heu, Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ taꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Beu gaˇ˗eu nui jeˬ jiˇ paˇ jaˆ˗a siˬ.

Gaˇ kawˆ heu nawˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga?

9. Ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, aˬ geu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu nga?

⁹ Ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ dehˬ tseˬ maˬ ahˇ˗eu kaˬ muˇ biˇ nehˬ˗awˇ, heu naˇ ngaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Jiˇ naˇ, aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ ciˬ nehˬ˗awˇ heu naˇ “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ ma saˇ jaˇ˗ahˇ taꞈ˗eu ngaˬ˗euˬ shiˬ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maˬkuˆ 14:22-25; Luˇkaꞈ 22:20; 1 Gawˇliˬtu 11:24) Yeˬsuˇ dawˬ ma saˇ jaˇ teu˗ahˇ dawˬ ma saˇ jaˇ yaw shuiꞈ lehˇ kuˇ˗eu meh. Dawˬ ma saˇ jaˇ yaw shuiꞈ heu naˇ, “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ laꞈ kʼoeˇ” uˆ lahˇ leˇ˗eu “[Miˬyehˇ˗euˬ] Iˇsaˬleˬlaˇ tsawˇ haˬ” deuˬ nehˬ˗ehˇ dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ pyeuꞈ meh. Heu naˇ kʼaˇ ngeuˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ dzaˬ˗eu saˇ jaˇ maˬ ngeuˇ˗a. (Heˬbyehˇ 8:6, 10; 9:15) Yeˬsuˇ dawˬ ma saˇ jaˇ yaw shuiꞈ gaˇ kawˆ ja ngeh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ kʼehˬ naˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi tseˇ doˆ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ ma saˇ jaˇ yaw shuiꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ ya uˆ lahˇ leˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 14:2, 3.

10. Yeˬsuˇ neh ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu Gaˬliˬlehˇ˗ahˇ jawˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ aˬ jeˬ paˇ beu gaˇ nga siˬ? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁰ Ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, ‘cuiˆ˗eu yawˇ maꞈ’ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Aˇ maꞈ heu laꞈ kʼoeˇ neh dahˬ beh˗eu deuˬ naˇ, ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ gaˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ jawˇ luꞈ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ pyeuꞈ meh. (Luˇkaꞈ 12:32) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ hawˇ˗eu aˇ nah naˇ aˇ maꞈ heu laꞈ kʼoeˇ uˇ laˇ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ˗ahˇ zmˬ˗euˬ kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ dzaˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˬ taˆ ya uˆ lahˇ leˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh Yeˬsuˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ ui cuiˆ nehˬ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ neh Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ dawˬ peh jawˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ naˇ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ gʼawˬ mya ni nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh.

11. Yeˬsuˇ neh Gaˬliˬlehˇ˗ahˇ jawˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ yaw cuiˆ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹¹ A.D. 32-ahˇ Yeˬsuˇ Gaˬliˬlehˇ˗ahˇ jawˇ ngeh, kaˬ muˇ ya dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kaˬ muˇ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi za˗eu kaˬ muˇ gaˇ kawˆ leh jeh˗awˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Shiˇ˗euˬ deuˬ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh nah gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za nya˗eu meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ za nya˗eu guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Heu naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ciꞈ hawˬ dzaˬ byawˇ lawˇ ngeh ehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ za˗eu guiˬ lahˬ kʼoeˇ maˬ  ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ ‘Kaˬ muˇ heu˗ahˇ kʼaˇ dzaˬ˗eu tsawˇ haˬ˗aˬ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ tehꞈ˗a. Ngaˇ biꞈ˗eu kaˬ muˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ ma. Miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ dehꞈ˗eu jeˬ za ni biꞈ˗eu ma’ lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 6:51. c

12. Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ guiˬ lahˬ teu za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu loˬ˗eu nga?

¹² Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ dehꞈ kʼaˇ jawˇ˗eu deuˬ, kʼaˇ dehꞈ le˗euˬ deuˬ, guiˬ lahˬ heu˗ahˇ za meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. ‘Kaˬ muˇ heu˗ahˇ dzaˬ˗eu’ deuˬ tehꞈ˗ehˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ, guiˬ lahˬ heu˗ahˇ za˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ aˇ kʼawꞈ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ naˇ, “[Yeˬsuˇ˗ahˇ] jah”˗awˇ, Yeˬsuˇ naˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ha geuꞈ naˇ, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za meh lehˇ noeˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 6:29, Kiˇ Jeˬ Jaˇliꞈ) Ehˇ kʼawꞈ jah˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗a. Gaˬliˬlehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ deuˬ na jiˇ dahˬ beh ngeh Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˬ paˇ caw teh˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga?

13. Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˇ diˇ caw teh mawꞈ˗eu deuˬ pyeuꞈ mawꞈ naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹³ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu laꞈ kʼoeˇ myaˬ tiˬ paˆ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ za˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ bi laˆ saˆ mawꞈ˗eu meh. Dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ za mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mehˬ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ha geuꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ oe˗euˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ shiˬ shaˬ jiˇ nui kʼahˇ mˇ byah˗eu gʼaˇ duˬ oe˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah maˇ diˇ caw teh˗eu deuˬ pyeuꞈ mawꞈ naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ oe˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ maˇ diˇ caw teh˗eu deuˬ pyeuꞈ mawꞈ  naˇ, Yeˬsuˇ jawˇ gaˇ ya “laˇ”˗eu meh. Teu naˇ Yeˬsuˇ kʼaˇ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, caw teh gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 5:40; 6:44.

14. Yeˬsuˇ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya jah˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ neh lawˇ nehˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni jahˇ nehˬ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ teu deuˬ jah˗eu loˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ jah˗eu loˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:40) Yoˇhaˬ 6:53-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya jah˗eu meh. Heu naˇ maˬ gui jiˇ coeˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ za˗eu guiˬ lahˬ pyeuꞈ meh.—Eˇpeˇsu 1:7.

15-16. Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6-ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁵ Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6-ahˇ neh yawˬ ha hawˇ˗eu yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˇ poeˬ baw dui dui˗eu gaˇ kawˆ ya siˬ˗euˬ ma. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗awˇ ngehˬ gʼeh˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ nehˬ˗awˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu uˬ taꞈ, loˬ ngeh dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ jiˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 9:11; Yoˇhaˬ 6:2, 11, 12) Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ “dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu kaˬ muˇ ma” lehˇ mehˬ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 6:35, 48, YB18.

¹⁶ Yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Yeˬsuˇ shiˇ gaˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ ngeh ‘yawˇ nui deuˬ’ naˇ, kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ˗a. Dzaˬ˗eu jiˇ maˬ tsaˬ˗a. (Yoˇhaˬ 10:16) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu heu neh Yeˬsuˇ˗euˬ shaˬ jiˇ hawˇ˗eu shiˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za nya˗eu meh. (Yoˇhaˬ 6:53) Dawˬ ma saˇ jaˇ yaw shuiꞈ˗ahˇ keuˬ˗awˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ uˆ lahˇ leˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu deuˬ naˇ, kaˬ muˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ heu˗ahˇ dzaˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ Yoˇhaˬ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, yawˇ nui deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu dzaw geuꞈ˗eu jeˬ ahˇ˗eu meh. Teu naˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za mawꞈ naˇ, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ ya jah meh lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ heu meh.