1-2. (a) Iˬ baˇ heu naˇ, aˬ jeˬ nga? Aˬ dui iˬ baˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu nga? (“Dzaw lahˬ”˗ahˇ jiˇ haw.) (b) Aˬ dui heu kawˆ hawˇ˗eu Loꞈ˗eu nymˇgoˇ heu dmˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga? (“Gaˬ˗eu gui˗eu deuˬ˗oˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu dmˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ, myaˆ pyawˬ 32-ahˇ jiˇ haw.)

 Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗euˬ lehˇ pyehˆ tseˇ haw naˇ ya siˬ˗eu meh. Iˬ baˇ˗aˬ a yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ neh maˬ deuˆ gʼaˬ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ iˬ baˇ zaˬ pyeuꞈ˗awˇ, yawˬ nah na luꞈ iˬ baˇ mˇ˗eu meh. Aˬ dui iˬ baˇ baˬ da neh ya shiˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 5:12) Ehˇ kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ jaˆ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh aˬ dui iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu meh.

² Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ luꞈ˗eu 6,000 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh caw ba nehˬ˗eu nga? Aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ beh dahˬ beh ngeh neh gaˬ˗eu meh. Nui gaˬ teu baˬ da neh, aˬ dui iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ gʼawˬ mya jeˬ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ, iˬ baˇ˗euˬ aˇ poeˬ˗aˬ shiˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ bi shiˇ mawꞈ˗a. Aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ gʼeh mawꞈ˗eu meh. (Loˇmaˆ 6:23) Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ jiˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ˗eu meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui naˇ haˬ˗eu jeˬ smˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. (1) Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ taˬ˗euˬ nga? (2) Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (3) Yeˬsuˇ iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

 Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗euˬ nga?

3. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ iˬ baˇ zaˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ nga?

³ Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗euˬ nyiˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ beh ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu iˇ kahˇ, muiˬ dui dui˗eu nymˇ dahˬ hawˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu gaˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Gaˇ teu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ doe ni zaˬ deuˬ bi byah laˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ heu tiˬ siˬ siˬ lah ni Eˬdeˬ yaˇ kmˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ ni ya jahˇ˗eu heu pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ maˬ bi jahˇ˗eu tiˬ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Teu naˇ yaw shaˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ dawˬ teu˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ maˬ naˇ haˬ naˇ, ya shiˇ meh lehˇ jiˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ gaˬ˗eu doeˇ dui dui˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ muˇ juˇ juˇ˗euˬ meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ jiˇ muˇ juˇ teu˗ahˇ tawˆ leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu mˬ taˆ Aˬda˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ ni iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ ni iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh mawˬ le˗awˇ ya shiˇ˗euˬ meh. Heu naˇ iˬ baˇ dziˇ dzoˆ ya tsoeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 1:28, 29; 2:8, 9, 16-18; 3:1-6, 17-19, 24; 5:5.

4. Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ˗ahˇ bye˗awˇ, aˬ dui iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ baˬ da neh nga? (Loˇmaˆ 8:20, 21)

⁴ Yeˬhawˇbaˬ nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, Miˬyehˇ aˬ jeˬ miˇ neh iˬ baˇ˗ahˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ bye˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Iˬ baˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ bi kaˬ iˇ˗awˇ, shiˇ˗eu jeˬ bi keuˆ le˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 59:2) Teu baˬ da neh Saˬdaˬ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ iˬ baˇ mˇ ni leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ iˬ baˇ mˇ ni leh jeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ iˬ baˇ mˇ ni jahˇ nya˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ maˬ lehˇ noeˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ maˬ siˬ˗a. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ˗aˬ. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ gaˬ˗eu miˇ neh, muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ taˆ lehˇ biꞈ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 8:20, 21-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ tiˬ gʼaˬ na, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ ceh ceh˗eu deuˬ jiˇ jawˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ, Aˬda jiˇ pyeuꞈ˗awˇ, beh˗euˬ yaw sahˇ jiˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ iˬ baˇ˗ahˇ neh buˬ˗iˇ˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ kʼoꞈ laˇ ni gaˇ ma pah dahˇ nehˬ˗eu meh. Gaˇ ma aˬ joˆ˗ehˇ pah dahˇ nehˬ˗eu nga?

5. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ aˬ geu ngeh biꞈ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 3:15)

⁵ Aˇdahˬbeh˗eu 3:15-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ gʼaˬ ngeh, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗euˬ meh. Miˬyehˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ “zaˬ deuˬ heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ yaw shehꞈ pyeuꞈ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh zaˬ deuˬ, Saˬdaˬ˗euˬ uˬ duˬ˗ahˇ nawˬ pyehˆ˗awˇ, Eˬdeˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 3:8) Ehˇ kʼawꞈ saˇ jaˇ dawˬ heu maˬ byah laˇ mi naˆ˗ehˇ jeˬ hu Saˬdaˬ zaˬ deuˬ˗euˬ kuiˇ nuiꞈ˗ahˇ toˆ˗eu meh. Dzaˇ˗i nui jeˬ˗ehˇ ya ehˇ naˇ, zaˬ heu gʼaˬ bi sehꞈ gaˇ ehˇ˗eu meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ dui naˇ dui dui leˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ laˇ naˇ laˇ kʼawꞈ, zaˬ heu gʼaˬ˗ahˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya buˬ˗iˇ˗eu miˇ neh shiˇ poeˬ kʼoꞈ meh.

Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

6. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬbeˬlaˆ hawˇ˗eu Noˇaˬ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ nya˗eu lehˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ bi mawˇ duˬ laˇ˗euˬ meh. Eˬdeˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ muiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ taꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ beh beh˗euˬ gʼaˬ˗aˬ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ zaˬ nyiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbeˬlaˆ meh. Aˬbeˬlaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh,  Miˬyehˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ goeˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ lawˇ˗euˬ meh. Aˬbeˬlaˆ naˇ yawˇ bo˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, yawˇ tiˬ mawˇ sehꞈ˗awˇ lawˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ ‘Aˬbeˬlaˆ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Aˬbeˬlaˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui kʼahˇ shiˇ˗euˬ meh.’ (Aˇdahˬbeh˗eu 4:4) Aˇ nah naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ maꞈ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗euˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 8:20, 21) Heu loꞈ˗ehˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ za nya˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ laˇ nya˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. b

7. Aˬ dui Aˬbyaˬhaˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lawˇ nehˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ nui jah ahˇ dui dui˗eu Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ shaˬ dui dui˗eu gaˇ tiˬ hmˬ bi mˇ˗euˬ meh. Teu naˇ Iˇtsaˆ˗ahˇ ya lawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu naˇ Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ kʼaˇ shaˇ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬbyaˬhaˬ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˆ naˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, mehˬ hu paw Yeˬhawˇbaˬ mˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu Zaˬmaˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ lawˇ nehˬ˗eu heu pyeuꞈ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 22:1-18.

8. Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ laꞈ kʼoeˇ jeˬ zaˬ deuˬ ya lawˇ ya shehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ aˇ baˇ naˇ shmˇ pyeuꞈ nga? (Uˬduˬtahˬ˗eu 4:27-29; 17:11)

⁸ Teu gaˇ neh yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Zahˇ dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ neh iˬ baˇ bi pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, jeˬ zaˬ ya lawˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 4:27-29; 17:11-ahˇ gui.) Jeˬ zaˬ lawˇ˗eu jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, muiˬ dui dui˗eu lawˇ˗eu jeˬ˗euˬ aˇ baˇ naˇ shmˇ pyeuꞈ meh. Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ aˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ Zaˬmaˇ shaˬ shaˬ zahˬ zahˬ˗ehˇ, naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ ya shiˇ meh lehˇ bawˇlawˇpeh deuˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ lawˇ˗eu shehˇ˗eu yawˇ tiˬ mawˇ loꞈ˗ehˇ ya bi sehꞈ meh. (Iˇsaˬyaˇ 53:1-12) Nawˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ, nawˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh ya buˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu Zaˬmaˇ biꞈ nehˬ peuˬ gaˇ.

Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

9. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ehˇ˗eu nga? (Heˬbyehˇ 9:22; 10:1-4, 12)

⁹ A.D. 29-ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ, Naˬzaˬlehˇ meuˬ zaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, “Miˇ tsaˬ zaˬ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ pi dzeh le˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ yawˇ zaˬ˗ahˇ haw sheˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 1:29) Dawˬ heu˗ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ naˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ kamˇ shiˇ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ tsehˆ tsehˆ nya˗eu Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ zaˬ deuˬ, bya cehˆ ni doˆ laˇ˗euˬ meh.—Heˬbyehˇ 9:22; 10:1-4, 12-ahˇ gui.

10. Yeˬsuˇ iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ ‘kuˇ˗eu lehˇ oe˗euˬ’ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Yeˬsuˇ yawˬ haˇ yawˬ ha iˬ baˇ ahˇ nya lehˇ noeˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ nui ma ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ lehˇ jiˇ kuˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ, shaˬ zahˬ naˇ gawˇ ya puˬ˗eu heu naˇ, iˬ baˇ baˬ da neh meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ, iˬ baˇ mˇ˗eu lehˇ teˇ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ caw ba˗eu meh. Yeˬsuˇ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, “Jawˇ saˇ doˆ luꞈ˗eu deuˬ, naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ loˬ˗a. Jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ naˇ gawˇ laˆ saˆ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗awˇ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗eu lehˇ ngaˇ oe˗euˬ maˬ ngeuˇ. Iˬ baˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗eu lehˇ ngaˇ oe˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 9:12, 13) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ myaˆ biˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ  aˬ kuiˇ˗ahˇ siˆ˗euˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼaˬ˗ahˇ nahˬ yu ni ngehˬ nehˬ˗awˇ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 7:37-50) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ lah duˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ miˬ zaˬ teu gʼaˬ˗ahˇ jiˇ yawˬ ha˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ siˬ nya luꞈ kʼawꞈ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 4:7, 17-19, 25, 26) Shiˇ˗eu jeˬ heu naˇ, iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ kʼaˇ doeˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu baoˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ miˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya˗eu meh.—Maꞈtehˬ 11:5.

11. Iˬ baˇ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ˗eu iˬ baˇ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh guˆ guˆ tsi tsi˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu nga?

¹¹ Iˬ baˇ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ luꞈ˗eu deuˬ kʼawꞈ ni Yeˬsuˇ jawˇ gaˇ aˬ jeˬ miˇ neh laˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, guˆ guˆ tsi tsi˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. (Luˇkaꞈ 15:1, 2) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ ja ceuˬ nehˬ˗awˇ, laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 19:1-10) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ byah kuꞈ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 14:9) Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, Aˬda Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗awˇ, iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ iˬ baˇ zaˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ dehꞈ ziˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh mawꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 5:27, 28.

12. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

¹² Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya puˬ˗eu lehˇ gʼeh˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ yaw myaˬ poˆ tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, ngaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ meh lehˇ ehˇ˗awˇ, ngaˇ˗aˬ, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ ya bi sehꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 17:22; 20:18, 19) Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ hawˇ˗eu bawˇlawˇpeh deuˬ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ neh lawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ iˬ baˇ˗ahˇ sha dzeh nehˬ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ shiˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼah “tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ngaˇ jawˇ gaˇ laˇ ni ngaˇ jahˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ  12:32) Iˬ baˇ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ sahˬ paˬ lehˇ ha geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ za˗awˇ, uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, “iˬ baˇ laꞈ kʼoeˇ bi buˬ bi law˗iˇ˗eu” meh. (Loˇmaˆ 6:14, 18, 22; Yoˇhaˬ 8:32) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˬ duˬ ni shiˇ dah nehˬ peuˬ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 10:17, 18.

13. Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ shiˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ neh shiˇ˗euˬ jeˬ teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹³ Yeˬsuˇ saˇ jaˇ bi puiˬ˗awˇ, bi byehˇ dzeh˗euˬ uˬ taꞈ, bi nyehꞈ˗awˇ, dawˬ doeˇ bi ngehˬ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaˇ kʼaˬ bi daˇ˗euˬ meh. Kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ jiˇ ya daˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ yehˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ sehꞈ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ taꞈ tehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ heu loꞈ˗ehˇ doeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ ngeh, Yeˬsuˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ gʼawˬ naˆ ni naˇ leˇ˗eu tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Teu gʼaˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ maˬ ya shaˬ ni caw ba nehˬ nya˗eu baoˬ ahˇ kʼawꞈ, teu loꞈ˗ehˇ maˬ ya daˬ ni maˬ caw ba nehˬ˗aˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Yeˬhawˇbaˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ gaˬ dui dui kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ shaˬ shaˬ zahˬ zahˬ˗ehˇ, naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ bi shiˇ˗euˬ nga? Aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ, “Miˬyehˇ miˇ tsaˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ kʼawꞈ biꞈ nehˬ leꞈ˗euˬ meh. Zaˬmaˇ˗ahˇ kʼaˇ jah˗eu tsawˇ haˬ maˬ ya cawˆ˗iˇ˗eu uˬ taꞈ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 3:16.

14. Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh, nawˇ aˬ jeˬ ya siˬ leˬ?

¹⁴ Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Aˬdaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu bi siˬ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ maˬ ehˇ jiˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni deuˬ dui dui laˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu Zaˬmaˇ bi kamˇ shiˇ le˗euˬ meh. (1 Yoˇhaˬ 4:9, 10) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ ceh ceh˗awˇ, deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh.

15. Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁵ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu Zaˬmaˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ bi kamˇ shiˇ le˗euˬ meh. Heu naˇ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh. Laꞈ sawˬ heu baˬ da neh aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za nya˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ iˬ baˇ bi pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui jawˇ paw jiˇ ya jahˇ˗eu jeˬ jaˆ meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ maˬ ehˇ, Yeˬsuˇ maˬ ehˇ, “Mˬ taˆ Miˇ kʼahˬ peh le luꞈ meh. Iˬ baˇ noeˬ poˆ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 3:1, 2; 4:17) Teu miˇ neh aˬ dui iˬ baˇ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ mawꞈ naˇ, nui gaˬ byah˗eu Aˬda Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ mawꞈ naˇ, iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ˗eu nga? Iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, iˬ baˇ nehˬ˗ehˇ deuˆ ceh ceh gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Heu˗euˬ dawˬ kʼoꞈ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ ya siˬ meh.