1, 2. Tsawˇ haˬ deuˬ baˬlaˬdiˇsuˆ gaˇ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

 Yaw myaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Koˬliˇ˗yaˬ miˇ kʼahˬ, Soˇ˗uˬ meuˬ˗euˬ baw duiˇ behˆ duˬ˗ahˇ jahˇ˗eu smˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼawˬ iˇ ngeh, mehˇ nmˇ Koˬliˇ˗yaˬ deuˬ tiˬ jawˬ laˇ uiˬ˗awˇ aˬ laꞈ cawˬ diˇ˗awˇ “Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mawˇ dzoeˇ ma!” lehˇ guˇ˗eu meh. Heu naˇ nui ma˗ahˇ aˇ naˆ ni zaw laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga! Nawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ nga lehˇ noeˬ nya?

² Nymˬ˗mˇ iˬ nah baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, tsawˇ haˬ deuˬ noeˬ˗eu maˬ duˇ leˇ˗a. Tiˬ gʼaˬ na yuꞈ maˆ maˆ˗eu loꞈ˗ehˇ tehꞈ meh lehˇ ehˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ na naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ geu gaˇ kʼawꞈ baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ yaw myaˬ kʼoꞈ˗ahˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ lawˬ˗ahˇ aˇ yehˆ tiˬ byah dehꞈ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui leˇ˗awˇ, “Heu ngaˇ neh baˬlaˬdiˇsuˆ” lehˇ guˇ doˆ leꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah jawˇ duˬ teu tsahˇ˗ahˇ ngehˇ 8 lmˇ (15 miˬteuˬ) dzehˬ ni ga tuˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, Baˬlaˬdiˇsuˆ lehˇ kuˇ luꞈ˗a siˬ. Nawˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ aˬ jeˬ nga lehˇ noeˬ nya? Baˬlaˬdiˇsuˆ maˇ diˇ jaˆ laˇ meh lehˇ nawˇ noeˬ miˇ˗a laˬ?

3. Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ dahˬ beh˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ aˬ geu deuˆ nga?

³ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gaˇ hu baˬlaˬdiˇsuˆ maˇ diˇ jaˆ haw˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, mehˬ hu paw kʼawꞈ maˇ diˇ jaˆ laˇ˗eu meh. Aˬ dui baˬlaˬdiˇsuˆ˗euˬ  gaˇ kawˆ Jaˇliꞈ˗euˬ dahˬ beh˗eu dmˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˇdahˬbeh˗eu 2:8-ahˇ “Nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw Eˬdeˬ lehˇ kuˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yaˇ kmˇ tiˬ kmˇ beh˗awˇ, aˬ yawꞈ neh beh˗euˬ tsawˇ haˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ kʼoeˇ gaˇ bi jawˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Laˇteꞈ dawˬ˗ahˇ dawˬ yuˇ paˇ˗euˬ Koꞈdawˬzaˬlahˇ˗euˬ Duˬeˇ Jaˇliꞈ (Douay Version) laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ heu deuˆ˗ahˇ ‘Aˇ dahˬ beh ngeh Miˬyehˇ byawˬ gʼa cehˇ gʼa˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ beh˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heˬbyehˇ˗euˬ dawˬ ‘Eˬdeˬ yaˇ kmˇ’ lehˇ ehˇ˗awˇ, “Eˬdeˬ”˗euˬ dawˬ tsuiꞈ naˇ, “Byawˬ gʼa cehˇ gʼa” lehˇ meh. Yaˇ kmˇ teu maˇ diˇ byawˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ˗awˇ, muiˬ dui dui˗eu uˬ taꞈ, dzaˬ la gʼo cehˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗awˇ, tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ yaw kaˬ kʼawꞈ maˬ laˆ tahˬ maˬ laˆ naˇ ni tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 1:29-31.

4. Eˬdeˬ yaˇ kmˇ baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga?

⁴ Heˬbyehˇ dawˬ “yaˇ kmˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ, Gaˬliˇ dawˬ neh yuˇ paˇ ngeh, paꞈlaˬdeˇsoˬ˗suiꞈ lehˇ meh. Mehˆkaˬ˗liˇtawˬ hawˇ˗eu Saꞈ˗tawˬ (Cyclopaedia by MʼClintock and Strong) neh boꞈ˗euˬ paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ, Gaˬliˇ tsawˇ haˬ paꞈlaˬdeˇsoˬ˗suiꞈ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗awˇ huiˬ dui dui˗eu yaˇ kmˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗awˇ, teu laꞈ kʼoeˇ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ jiˇ teu laꞈ kʼoeˇ maˬ ahˇ leˇ nya˗a. Kʼoeˇ naˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu huiˬ˗eu aˇ bawˇ dehꞈ˗awˇ, shawˇ jehˆ ni gʼeh˗eu lawˇ gawˆ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, kʼaˬ tsehˆ hawˇ˗eu yawˇ maꞈ jiˇ lawˇ gawˆ gaˇ dzeˇ nyoeˇ jawꞈ ni gʼeh˗eu yaˇ moꞈ˗ahˇ dzaˬ luꞈ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 2:15, 16 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.

5, 6. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ aˬ jeˬ miˇ neh Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ maˬ paˇ ya jawˇ˗euˬ nga? Tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ lehˇ noeˬ˗eu nga?

⁵ Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu yaˇ kmˇ˗ahˇ bi jawˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh, Baˬlaˬdiˇsuˆ teu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ jiˇ maˬ paˇ ya jawˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:23, 24) Baˬlaˬdiˇsuˆ teu laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ maˬ paˇ jawˇ˗euˬ kʼawꞈ, Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ iˇ cuꞈ dahˬ bymˬ le ngeh keuˆ ni jaˆ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh.

⁶ Tiˬ gʼaˬ na ‘Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Baˬlaˬdiˇsuˆ paˇ jaˆ meh siˬ laˬ leˇ heu?’ lehˇ noeˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ bi siˬ˗eu aˬ jeˬ jeˇ saˇ kiˇ jaˆ˗eu nga? Nawˇ yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ naˇ, teu loꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh noeˬ tmˬ nya˗eu nga? Mehˬ hu paw baˬlaˬdiˇsuˆ tiˬ poˆ paˇ jaˆ meh siˬ lehˇ, nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ nya ma loˇ?

7, 8. (a) Miˬyehˇ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ nga? (b) Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁷ Baˬlaˬdiˇsuˆ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ nehˬ nya dzehˬ˗eu jeˬ naˇ Jaˇliꞈ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ˗aˬ Baˬlaˬdiˇsuˆ beh˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ paˇ dmˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Miˬyehˇ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ “iˬ ma laˆ shaˆ lawˇ deh˗ahˇ jaˆ˗eu kʼaˇ shuiꞈ deh loꞈ˗ehˇ” bi jeuˬ bi o le ma lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, “Nawˇ ngaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh, nawˬ˗euˬ zaˬ nawˬ˗euˬ uˆ deuˬ guiˬ lahˬ za˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ biꞈ laꞈ lehˇ, tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ ngaˬ˗ahˇ shaˇ tehꞈ˗a” lehˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu saˇ jaˇ dawˬ heu biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 22:17, 18) Myahˇ laˇ ngeh, Miˬyehˇ saˇ jaˇ dawˬ heu Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ aˬ li hawˇ˗eu oeˬ paˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ paˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 26:4; 28:14-ahˇ gui.

⁸ Aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh tsawˇ haˬ zaˬ mˬ taˆ jaˆ˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ iˇ˗eu lehˇ Aˬbyaˬhaˬ noeˬ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ.  Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ” guiˬ lahˬ za meh lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, Aˬbyaˬhaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ za˗eu guiˬ lahˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ jaˆ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ bi siˬ laꞈ˗eu tiˬ jeˬ tehꞈ nga siˬ loˇ?

9, 10. Mehˬ hu paw baˬlaˬdiˇsuˆ jaˆ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui˗ahˇ bi noeˬ tmˬ˗eu aˬ jeˬ jeˇ saˇ jaˇ dawˬ jaˆ˗eu nga?

⁹ Miˬyehˇ Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ oeˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Daˬbiˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˬ hu paw “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ byoˆ jiˇ tehꞈ˗a” lehˇ bi boꞈ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 37:1, 2, 10) Daˬbiˇ “Nui nahˬ nui yu ahˇ˗eu deuˬ˗aˬ, miˇ kʼahˬ jeˬ biˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, baw dui za dui dui le tehꞈ˗a” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗awˇ, “Tsawˇ muiˬ deuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ oꞈ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ ya jawˇ tehꞈ˗a” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 37:11, 29; 2 Saˬmeuˬlaˆ 23:2) Nawˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dawˬ heu deuˬ Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ nga lehˇ noeˬ nya? Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ nah miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ muiˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ˗eu gaˇ kahˇ dahˇ˗eu meh.

¹⁰ Myahˇ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ma lehˇ ehˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Baˬbuˇloˬ neh bi deuˆ laˇ˗awˇ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ bi laˆ cawˆ˗euˬ uˬ taꞈ, gʼawˬ mya gʼaˬ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 36:15-21; Yeˬlaˬmiˇ 4:22-27) Ehˇ kʼawꞈ 70 kʼoꞈ dzeuˇ iˇ naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya gʼoꞈ laˇ tehꞈ˗a lehˇ bawˇlawˇpeh yaw myaˬ gʼaˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ jiˇ taˆ˗eu meh. Aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ tiˬ kawˆ na˗ahˇ haw ma. Teu naˇ, mehˬ hu paw miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ jaˆ meh lehˇ aˬ dui noeˬ tmˬ kʼaˇ za˗eu gaˇ kahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dahˇ nga lehˇ haw taˬ.

11. Iˇsaˬyaˇ 11:6-9-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah dahˬ beh laˇ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ jeˬ naˇ haˬ nya˗eu nga?

¹¹ Iˇsaˬyaˇ 11:6-9-ahˇ gui. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh, miˇ kʼahˬ teu laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ehˇ jeˬ zaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗eu uˬ taꞈ, zaˬ hawˇ˗eu tsawˇ mawˬ deuˬ guˆ kʼaˇ maˬ za ni ya jawˇ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬyaˇ neh maˬ keuˆ laˇ miˇ bi ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu nawˬ˗ahˇ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi noeˬ doˆ laˇ˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? (Iˇsaˬyaˇ 51:3) Iˇsaˬyaˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ “iˬ ma laˆ shaˆ iˇ cuꞈ byah˗eu loꞈ˗ehˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya˗eu jeˬ” byah tehꞈ˗a lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ heu aˇ myah pyeuꞈ laˇ nga? Mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

12. (a) Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ˗eu deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga? (b) Iˇsaˬyaˇ 35:5-10-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ mehˬ hu paw jiˇ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹² Iˇsaˬyaˇ 35:5-10-ahˇ gui. Iˇsaˬyaˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ ngeh, tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ laˇ meh lehˇ ehˇ gaˇ haw sheˇ. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ naˇ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ loꞈ˗ehˇ iˇ cuꞈ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗eu miˇ neh, dzaˬ la gʼo cehˇ jiˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jaˆ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 2:10-14; Yeˬlaˬmiˇ 31:12) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu Iˇsaˬleˬlaˆ saˇ ka˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga laˬ? Ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ myaˆ behꞈ, kuiˇ shiˇ laꞈ shiˇ, naˬ bawˬ, heu deuˬ kʼawꞈ ni taˬ leˇ˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ heu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ mehˬ hu paw Miˬyehˇ naˇ gawˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ laˆ taˬ jiˇ˗eu meh.

13, 14. Iˇsaˬyaˇ 65:21-23-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh gʼoꞈ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Ehˇ kʼawꞈ, aˇ kaˇ mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu aˬ geu hmˬ˗ahˇ ya dawˬ nga siˬ? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹³ Iˇsaˬyaˇ 65:21-23-ahˇ gui. Yuˇdaˆ deuˬ aˬ  yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ ngeh, muiˬ˗eu iˇ kahˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ uˬ taꞈ, deh ma hawˇ˗eu yaˇ kmˇ jiˇ yaˇ moꞈ nawˆ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh yawˬ jeˬ na luꞈ paˇ laˇ jiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha neh tsoˆ˗eu iˇ kahˇ˗ahˇ ya jawˇ˗awˇ, yaw kuiˇ kuiˇ lehˇ gʼeh˗eu yawˬ ha neh ka˗euˬ aˇ siˬ aˇ lu˗ahˇ ya dzaˬ ngeh, aˇ naˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ.

¹⁴ Aˬ dui “aˇ bawˇ loꞈ˗ehˇ ziˇ baw tehꞈ˗a” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ haw sheˇ. Aˇ bawˇ tiˬ jeˬ na˗aˬ, aˇ heˇ aˇ heˇ kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni dehꞈ nya˗eu meh. Tsawˇ haˬ zaˬ teu loꞈ˗ehˇ dehꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, yaw muiˬ jawˇ saˇ ya doˆ dui dui˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Iˇsaˬyaˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ muiˬ dui dui˗awˇ nui saˇ oꞈ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ ya jawˇ naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ pyeuꞈ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu yawˬ duˬ baw meh.

15. Iˇsaˬyaˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ tiˬ hmˬ na˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

¹⁵ Mehˬ hu paw baˬlaˬdiˇsuˆ jaˆ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu, aˬ dui neh ja sawˇ dzeuˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Teu ngeh miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ neh guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, jeˬ zaˬ maˬ ehˇ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ehˇ muiˇ laˇ gaˇ maˬ paˇ ya guˆ meh. Kʼoeˇ naˇ myaˆ behꞈ, naˬ bawˬ, kuiˇ shiˇ laꞈ shiˇ, heu deuˬ jiˇ ni taˬ leˇ˗awˇ, yawˬ ha neh tsoˆ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ ya jawˇ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha neh ka˗euˬ aˇ siˬ aˇ lu˗ahˇ yawˬ ha ya dzaˬ˗awˇ, aˇ bawˇ naˆ maˬ tseˇ ziˇ baw˗eu meh. Jaˇliꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ bi siˬ laꞈ kʼawꞈ, aˬ dui neh ya ngehˬ cawˬ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na˗a maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu, miˇ tsaˬ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ ehˇ laˇ naˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ le? Nawˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh dawˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ dehꞈ haw yaꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ, aˬ dui˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kahˇ tiˬ hmˬ ehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

16, 17. Yeˬsuˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ gaˇ kawˆ aˬ geu ngeh ngehˬ˗euˬ nga?

¹⁶ Yeˬsuˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ, zeuˇ liꞈ kʼoeˇ taˆ bi taꞈ tehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maˇ paw tiˬ gʼaˬ, aˇ caˇ paw tiˬ gʼaˬ lehˇ, bi taꞈ tehˬ˗euˬ meh. Yaw haiˬ tiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, “Yeˬsuˇ˗oˇ, nawˇ Sahˬ paˬ loꞈ˗ehˇ zaꞈ le ngeh, ngaˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ nehˬ laꞈ” lehˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ shaˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 23:39-42) Yeˬsuˇ neh yaw haiˬ teu gʼaˬ˗ahˇ dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ teu mehˬ hu paw aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. Luˇkaꞈ 23:43 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ, dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ yuˇ paˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ˗eu maˬ duˇ leˇ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu tiˬ gʼaˬ na heu deuˆ˗ahˇ “Iˬ nah nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma” lehˇ dawˬ yuˇ paˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, heu˗ahˇ yawˬ gʼaˬ na nui ma tsaˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ “iˬ nah” lehˇ ehˇ˗eu heu, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

¹⁷ Nymˬ˗mˇ iˬ nah zmˬ˗eu dawˬ deuˬ, dawˬ tsuiꞈ˗ahˇ yaw maˇ maˇ lehˇ bi siˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, dawˬ naˬ, dawˬ saˬ dawˆ ahˇ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ dawˬ jawˇ duˬ be paˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ iˬ nah jaˆ luꞈ˗eu oeˇ dui dui˗eu Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ngeuˇ gaˇ dawˬ naˬ, dawˬ saˬ lawˬ muˇ dawˆ ahˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ “Iˬ nah nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma” maˬ ngeuˇ naˇ, “Iˬ nah ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma, nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ ngeh, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ tiˬ gʼaˬ na zahˬ leˇ˗eu meh. Dawˬ yuˇ paˇ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ Yeˬsuˇ aˬ geu jeˬ lehˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ haw˗awˇ  dawˬ yuˇ taˬ tsaˬ˗eu meh. Heu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ mawˇ nya meh.

18, 19. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ aˬ dui˗ahˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁸ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu gaˇ kawˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ “Tsawˇ haˬ˗euˬ Zaˬmaˇ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ dawˬ dah smˬ nah smˬ miˇ ya uˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ, ngaˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ jahˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ cawˬ ngaˬ˗ahˇ sehꞈ tehꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, smˬ nah byah laˇ naˇ, Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ paˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 12:40; 16:21; 17:22, 23; Maˬkuˆ 10:34) Kuiˇ laˆ Beˬtuˆluˆ gaˇ kawˆ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 10:39, 40) Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu yaw haiˬ yaw doeˇ kʼoeˇ gʼaˬ shiˇ ngeh nah neh, Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ iˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ “Lmˬ bymˇ˗ahˇ” smˬ nah jawˇ˗euˬ meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 2:31, 32. a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.)

¹⁹ Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ “Iˬ nah ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma” lehˇ ehˇ ngeh, aˬ yawꞈ yaw haiˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ ngehˬ dahˬ beh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Moˇseˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ kʼawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ngehˬ˗eu meh. Tiˬ poˆ Moˇseˬ “Iˬ nah ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ biꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ heu deuˬ˗ahˇ naw maꞈ tiˬ jawˇ˗iˬ taˬ ngehˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Yeˬsuˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw laˇ ni gʼaˬ biꞈ˗eu aˬ jeˬ paˇ jaˆ nga siˬ?

 ²⁰ Yeˬsuˇ dehꞈ le˗euˬ paw jawˇ˗eu dawˬ yuˇ paˇ˗eu tiˬ gʼaˬ, “Dawˬ tsuiꞈ heu laꞈ kʼoeˇ ‘iˬ nah’ lehˇ˗eu heu dawˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ˗eu miˇ neh, aˬ dui ‘Iˬ nah ngaˇ nawˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu ma, nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a’ lehˇ gui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh teu ngeh nah dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ teu naˇ, mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu meh.” Heu naˇ teu kaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ˗euˬ ngehˬ jeˬ ngehˬ kawˆ pyeuꞈ˗awˇ “Teu ngeh nah neh saˇ jaˇ dzaˬ˗awˇ, ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ mˇ caw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh” lehˇ heu gʼaˬ paˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka dzeuˇ iˇ˗awˇ, 400 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ dawˬ yuˇ paˇ˗euˬ Siˇliˬyaˬ dmˬ heu deuˆ˗ahˇ, “Aˬ miˬ, iˬ nah ngaˇ nawˬ˗ahˇ ehˇ˗eu ma, nawˇ ngaˬ nehˬ˗ehˇ Eˬdeˬ Yaˇ kmˇ˗ahˇ ya jawˇ tehꞈ˗a” lehˇ dawˬ yuˇ paˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ neh gʼaˬ za laˇ˗eu yaw duˬ baw meh.

21. Yaw haiˬ teu gʼaˬ aˬ gaˇ maˬ ya le nga, aˬ jeˬ miˇ neh?

²¹ Yeˬsuˇ yaw haiˬ teu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗euˬ gaˇ kawˆ saˇ jaˇ dzaˬ ngeh, aˬ yawꞈ mˬ taˆ˗euˬ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Aˬ dui˗ahˇ bi siˬ nya˗eu dahˬ beh kawˆ naˇ, yaw haiˬ teu gʼaˬ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu kuiˇ laꞈ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi uˆ lahˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ maˬ siˬ nya. (Luˇkaꞈ 22:29) Nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, yaw haiˬ heu gʼaˬ iˇ cuꞈ jiˇ maˬ shawˇ˗aˬ siˬ. (Yoˇhaˬ 3:3-6, 12) Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ yaw haiˬ teu gʼaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ ngeh, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ehˇ mawꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ jiˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ “baˬlaˬdiˇsuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ bi” sheuˬ gʼeh˗euˬ meh lehˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 12:1-4) Pawˇluˆ hawˇ˗eu kuiˇ laꞈ nui deuˬ mˬ taˆ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ ya uˆ lahˇ leˇ kʼawꞈ, Pawˇluˆ neh ngehˬ keuˆ˗euˬ mehˬ hu˗euˬ baˬlaˬdiˇsuˆ teu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ehˇ keuˆ mawꞈ nga laˬ? Nawˇ teu laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ leˇ ngaˇ laˬ?

22, 23. Nawˇ aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ luꞈ le?

²² Daˬbiˇ “tsawˇ muiˬ deuˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ oꞈ”˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ lehˇ taˬ ngehˇ. (Ja ceuˬ 37:29; 2 Beˬtuˆluˆ 3:13) Daˬbiˇ ehˇ mawꞈ˗eu aˇ yamˬ teu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Iˇsaˬyaˇ 65:22 laꞈ kʼoeˇ “ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ bawˇ loꞈ˗ehˇ ziˇ baw tehꞈ˗a” lehˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˇ heˇ aˇ heˇ kʼoꞈ ya dehꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Nawˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tmˬ ma loˇ? Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tmˬ nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ Pah mehˬ˗eu˗eu 21:1-4 laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ, teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ guiˬ lahˬ tiˬ jeˬ naˇ “shiˇ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh meh.

²³ Jaˇliꞈ Baˬlaˬdiˇsuˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ maˇ jawˆ ni mehˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ smˇ iˇ˗euˬ kʼawꞈ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ tiˬ poˆ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗awˇ, Daˬbiˇ jiˇ ni nui nahˬ nui yu ahˇ˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu tsawˇ muiˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Iˇsaˬyaˇ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ, aˬ dui miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ dehꞈ nya˗eu muiˬ dui dui˗eu baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ myah pyeuꞈ laˇ˗eu nga? Yeˬsuˇ neh yaw haiˬ teu gʼaˬ˗ahˇ dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ pyeuꞈ laˇ ngeh meh. Nawˇ jiˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ teu laꞈ kʼoeˇ jawˇ nya meh. Teu ngeh huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ Koˬliˇ˗yaˬ mehˇ nmˇ deuˬ neh “Baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ mawˇ dzoeˇ ma!” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ teu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh.