Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ laˬ kʼaˬ cehˇ’

‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ laˬ kʼaˬ cehˇ’

Daiˇaˬnaˬ aˇ kʼoꞈ 80 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ˗awˇ, maˬ myahˇ laˇ˗eu heu myaˆ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nui ngehˇ naˇ gawˇ naˇ˗awˇ, tsawˇ mawˬ˗ahˇ cu˗eu nymˇ˗ahˇ jawˇ ngeh shiˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ nyiˬ gʼaˬ jiˇ paˇ shiˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ gʼaˬ kʼawꞈ aˬ coeˇ˗ahˇ shaˬ dzehˬ naˇ gawˇ naˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ Daiˇaˬnaˬ bawˬ dzaˬ gaˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ gaˇ maˬ ehˇ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ ngaˇ lehˇ ya mawˇ˗euˬ meh.

Yoˇhaˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗euˬ 43 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ gaˇ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu miˇ neh, yawˬ jeˬ yawˬ mˇ iˇ˗eu lehˇ noeˬ˗eu maˬ doˆ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu yuiꞈ nyiˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya ngehˬ gʼeh˗eu miˇ neh, sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ maˬ paˇ geuꞈ ni iˇ doˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, tiˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, smˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yoˇhaˬ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh.

Daiˇaˬnaˬ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu heu aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ leˇ nya˗eu nga? Teu naˆ naˆ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu nga? Dawˬ kʼoꞈ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ meh. Jaˇliꞈ ‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ laˬ kʼaˬ cehˇ’ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 64:10) Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui˗ahˇ tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ, hawˇ˗eu mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗eu meh.

Tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ

Aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu tiˬ jeˬ na jaˆ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gaˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ ya sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu, zaˬ jawˇ le˗eu, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ yaw shuiꞈ za˗eu heu deuˬ pyeuꞈ meh. Laꞈ sawˬ heu deuˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dahˬ beh˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ zaˬ jawˇ le nya ni beh nehˬ taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˇ yawꞈ˗euˬ gaˇ jiˇ bi mˇ nehˬ laꞈ˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 2:18, 22; Ja ceuˬ 127:3; 1 Tiˆmoˇseˬ 3:1.

Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ heu tiˬ nah byoˆ iˇ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˬ zaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ yaw kaˬ saˇ jaˇ peuˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ, shiˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 24:18; Hawˇseˬ 3:1) Kʼoeˇ naˇ, zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˬmeuˬlaˆ˗euˬ aˬ li Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˬ maˬ mˇ˗aˬ, Daˬbiˇ kʼawꞈ ni Baˬsheˬba nehˬ˗ehˇ dehꞈ bahˬ˗euˬ miˇ neh shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 8:1-3; 2 Saˬmeuˬlaˆ 12:11) Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ ngeh, laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ ni, noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗awˇ nui ma naˇ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh.

Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ˗ahˇ ya ngehˬ gʼeh˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ jeˬ na poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, aˬ dui neh za taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ paˇ mˇ nya˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh haw˗euˬ deuˬ, gaˇ teu mˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh.

Aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu heu deuˬ naˇ, aˬ myah luꞈ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jaˆ˗eu maˬ ngeuˇ nga lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui aˇ naˆ ni kʼaˆ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ jaˆ meh loˇ? Jaˆ meh. Saˬmeuˬlaˆ, Daˬbiˇ hawˇ˗eu nui deuˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu miˇ neh.

Aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ

Yeˬsuˇ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ aˬ jeˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ oe ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ “mehˬ shi aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗euˬ ma” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 8:30) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh˗aˬ, tiˬ poˆ na kʼaˆ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda nui kʼahˇ ya mˇ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 4:34) Aˬ yawꞈ shiˇ leˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, naˇ saˬ saˬ˗eu poˆ tawˇ neh? Yeˬsuˇ, “Aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ shi jaˆ luꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ baˬ da neh, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ ya shiˇ˗eu daˬ ga dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ kʼahˬ maˬ lahˇ˗a” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:2, MS) Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ neh ngehˬ keuˆ˗euˬ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu nyiˬ jeˬ˗ahˇ neh, aˬ dui gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh.

Tiˬ poˆ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ 70 gʼaˬ tsaꞈ gaˬ iˇ˗awˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ˗euˬ uˬ taꞈ, nehꞈ˗ahˇ jiˇ teh doˆ˗awˇ gʼoꞈ laˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Nehꞈ deuˬ naw maꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ gaˇ laˬ kʼaˬ taˬ cehˇ. Mˬ kʼoeˇ taˆ naw maꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 10:1-9, 17, 20) Heu gaˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ha geuꞈ nehˬ laꞈ˗eu heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu gaˇ za˗eu naˆ maˬ tseˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ dzehˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

Nyaˆ taꞈ tiˬ poˆ, Yeˬsuˬ tsawˇ haˬ baˬ maꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ luꞈ ngeh, aˬ yawꞈ neh dawˬ mehˬ mehˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ, Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ ma nmˇ˗aˬ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu zaˬ yo jawˇ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui ngaˇ lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Maˇ maˇ ni guiˬ lahˬ huiˬ˗eu [laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu, MS] deuˬ˗aˬ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ gaˬ˗awˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu deuˬ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 11:27, 28) Zaˬ deuˬ aˬ dui nui ma tsaˬ˗eu jeˬ mˇ ngeh, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ ya siˬ nya˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ dui dui˗eu meh. Shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ maˬ bi cehˇ˗eu kʼawꞈ, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ laˆ byoˆ nya˗a. Maˇ diˇ naˇ, aˬ dui shaˬ˗eu zahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 5:3-5) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ heu naˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ siˬ le˗eu aˇ siˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:22) Teu miˇ neh Ja ceuˬ 64:10 laꞈ kʼoeˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ laˬ kʼaˬ cehˇ’ meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nga lehˇ aˬ dui˗ahˇ siˬ laˇ˗eu meh.

Yoˇhaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

Heu naˇ, Daiˇaˬnaˬ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya yahˬ puˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ nya nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Daiˇaˬnaˬ “Zaˬ deuˬ aˬ da˗ahˇ gʼoe˗eu loꞈ˗ehˇ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu ma” lehˇ ehˇ˗awˇ, “Ngaˇ aˬ myah luꞈ tsaꞈ gaˬ iˇ nya˗awˇ uiˇ nya ni Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ gaˇ duˇ nya” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Yoˇhaˬ teuˇ neh, aˬ yawꞈ gaˇ˗ahˇ neh iˇ doˆ˗euˬ taꞈ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ “1998 kʼoꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ dzaw˗eu dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ˗eu gʼaˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ ngaˬ˗ahˇ gaˇ biˇ daˇ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh, ngaˇ gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ yawˬ haˇ yawˬ ha pyehˆ tseˇ gaˇ leh jeh dui dui˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ neh kʼaˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu miˇ neh, laˆ paˇ˗eu yaw awˬ nya lehˇ Yoˇhaˬ ehˇ˗awˇ, “Heu loꞈ˗ehˇ ya laˆ paˇ˗euˬ nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ cawˆ nya” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh.

Gʼawˬ mya gʼaˬ kʼawꞈ Ja ceuˬ 64:10-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ maˇ diˇ ngeuˇ ngaˇ lehˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nyiˬ dzeˇ zaˬ tiˬ gu Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ 30 kʼoꞈ dzehˬ ni mˇ laꞈ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ iˇ lehˇ gaˇ yaw shuiꞈ biˇ daˇ nehˬ˗euˬ meh. “Tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha gaˬ˗eu gaˇ ya smˇ iˇ ngeh nui ma cawˆ˗eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a” ehˇ kʼawꞈ, “Aˬ dui aˬ myah luꞈ nui ma maˬ ya cawˆ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ yaw shuiꞈ za˗euˬ taꞈ naˇ, taˆ lehˇ aˇ muˇ nehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. “Nga nyaꞈ yaw duˬ duˬ lehˇ gʼawˬ mya jeˬ gaˇ kawˆ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Miˬyehˇ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, gʼaˬ za laˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Nga nyaꞈ heu gaˇ jawˇ laˇ˗euˬ tiˬ gʼehˬ naˇ, mehˇ nmˇ yaw myaˬ gʼaˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ nga nyaꞈ˗ahˇ leh jeh˗eu Jaˇliꞈ dzaw zaˬ nyiˬ gʼaˬ bi jawˇ le˗eu heu neh guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh” lehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ paˇ ehˇ˗eu meh.

“Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ”

Aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Tiˬ poˆ na aˬ dui nui ma cawˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Ja ceuˬ 64:10 laꞈ kʼoeˇ, aˬ dui gʼaˬ baˬ˗awˇ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, ‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ laˬ kʼaˬ cehˇ’ nya˗a siˬ lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh “mˬ yaw shuiꞈ miˇ yaw shuiꞈ” gaˇ kawˆ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗awˇ, teu ngeh yawˬ gʼaˬ na luꞈ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ mˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ baˬ da neh “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ”˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 65:17, 18.

Heu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw. Aˬ dui tiˬ byah tiˬ loꞈ yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ˗awˇ, yawˬ nah na luꞈ tuˇ doˆ le ngeh gʼaˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu meh. Dzeuˇ yaꞈ ngeh aˬ dui˗ahˇ nui ma bi cawˆ˗eu aˬ geu jeˬ gaˇ kawˆ maˬ kaˬ, teu ngeh aˬ dui˗ahˇ nui ma maˬ paˇ laˆ cawˆ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui “kʼaˇ pyeuꞈ dzeuˇ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ ya ngehˇ byoˆ jiˇ tehꞈ˗a” lehˇ kamˬ˗eu meh. Teu ngeh aˬ dui shiˇ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gaˇ ya ha˗awˇ, Yeˬsuˇ neh laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ 12 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ aˬ buˇ zaˬ˗euˬ aˬ da aˬ ma loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ ya cehˇ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ buˇ zaˬ dehꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ deuˬ “zahˬ leˇ jiˇ”˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 5:42) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ maˇ diˇ muiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, ‘Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ gaˇ baˬ da neh, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ’ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.