Oeˇ dui dui˗eu sahˬ boꞈ paˇ yoˆ “bi puiˇ kʼawˬ”
1970 kʼoꞈ˗ahˇ Aiˇ Geˇdiˬ˗ahˇ miˬ dzaˬ neh puiˆ˗euˬ sahˬ boꞈ paˇ yoˆ˗ahˇ poˆ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ maˬ gui nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu kaˬ˗ahˇ, laꞈ kʼoeˇ paw keuˆ ni mawˇ nya˗eu caˆ keu ka zmˬ˗eu miˇ neh gui nya laˇ˗awˇ, sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu yoˆ naˇ, Uˬduˬtahˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ tiˬ tsehˆ ahˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ jiˇ ahˇ nga lehˇ ya mawˇ˗euˬ meh
1970 kʼoꞈ˗ahˇ gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ poˆ tseˇ˗eu deuˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ, Shiˇ˗eu Iˬ ma laˆ shaˆ˗euˬ nahˇ ma ga kʼehˬ paw jaˆ˗eu, Aiˇ Geˇdiˬ˗ahˇ sahˬ boˆ paˇ yoˆ tiˬ yoˆ poˆ mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ 500-550 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ bi puiˆ dzaˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu, gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ duˬ luꞈ ngeh, sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu˗ahˇ poˆ mawˇ˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu hmˬ miˬ dzaˬ neh bi puiˆ˗euˬ miˇ neh, maˬ puiˇ kʼawˬ nya˗eu uˬ taꞈ, laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ maˬ gui nya˗a. Puiˇ kʼawˬ naˇ jiˇ pyaˬ iˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼoeˇ paw keuˆ ni mawˇ nya˗eu caˆ keu ka hawˇ˗eu, kahˬpyuˇteuˬ˗ahˇ gʼoe˗eu miˇ neh, laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gui nya˗euˬ meh. Teu miˇ neh, sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu hmˬ “bi puiˇ kʼawˬ”˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh.
Teu laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ ya mawˇ˗euˬ nga? Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu laꞈ kʼoeˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Maˬ puiˆ dzaˬ jiˇ ni dzeˇ laˇ˗euˬ paˇ yoˆ heu naˇ, Uˬ duˬ tahˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dahˬ beh laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu, Heˬbyehˇ˗euˬ dawˬ paw neh Teˇtaˬ˗laˬgaˬ˗laˬmaˬtawˬ lehˇ kuˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ heu meh. Sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu hmˬ naˇ, A.D. 50-400 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ˗euˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, sahˬ boꞈ paˇ yoˆ heu yoˆ naˇ, Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ paˇ yoˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh Shiˇ˗eu Iˬ ma laˆ shaˆ˗ahˇ poˆ mawˇ˗euˬ (Km la) yoˆ˗ahˇ maˬ gui ahˇ naˇ, kʼaˇ oeˇ˗eu hmˬ pyeuꞈ˗eu meh. Gi˗uˇ Soˇhaˬ heu gʼaˬ, Deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ Poˇ˗suiꞈ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ,“ Uˬ duˬ tahˬ˗eu sahˬ boꞈ ahˇ˗eu Aiˇ Geˇdiˬ paˇ yoˆ maˬ poˆ mawˇ ngeh˗aˬ, (B.C. 100 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ) Shiˇ˗eu Iˬ ma laˆ shaˆ˗ahˇ poˆ mawˇ˗euˬ heu yoˆ meh kʼaˇ oeˇ dzehˬ˗eu yoˆ pyeuꞈ˗awˇ, naˬ ba nyiꞈ kʼaˇ oeˇ˗eu yoˆ naˇ, (A.D. 930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ) Aˬlehˇpoˬ Koˇdehˬ˗suiꞈ pyeuꞈ meh. Heu nyiˬ yoˆ˗euˬ aˇ kʼoꞈ, 1,000 kʼoꞈ dawˬ peh kaˇ˗eu meh” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Nui gahˇ ahˇ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ, Aiˇ Geˇdiˬ paˇ yoˆ heu hmˬ naˇ, Toˇlaˬ˗ahˇ a boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ, “yaw myaˬ heˇ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ paˇ iˇ˗euˬ uˬ taꞈ, boꞈ poˆ˗euˬ deuˬ neh laˆ lehˬ˗eu jeˬ kʼawꞈ, dawˬ tsuiꞈ˗ahˇ maˬ deuˬ nga lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.
[Ehˇ lahˬ]
a Toˇlaˬ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu 5 dmˬ˗ahˇ kuˇ˗eu dawˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu, Doˆ˗iˇ˗eu, Uˬduˬtahˬ˗eu, Bawˇtsahˬ, Dawˬmehˬmehˬ˗eu)
