1. Gawˇlawˇsehˇ 2:4, 8-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ bi geuꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga?

 Saˬdaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ bi byehˇ dzeh˗eu lehˇ meh. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ bi geuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi noeˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ laˆ paˇ˗eu leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ muˇ juˇ juˇ˗eu lehˇ leh jeh˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 2:4, 8-ahˇ gui.

2-3. (a) Aˬ dui Gawˇlawˇsehˇ 2:8 laꞈ kʼoeˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ, aˬ jeˬ miˇ neh ya haw˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ muˇ juˇ yaw awˬ˗ehˇ juˇ nya ngaˇ laˬ? Juˇ nya meh. Aˬ dui maˬ ya ngehˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Pawˇluˆ neh Gawˇlawˇsehˇ 2:8 laꞈ kʼoeˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ teu, nui jah maˬ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Muiˬ˗eu sawˇ˗eu yaw sahˇ neh tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:2, 5) Ka li zaˬ teu deuˬ Saˬdaˬ˗euˬ muˇ juˇ˗ahˇ ui cuiˆ neh maˬ ngeuˇ nmˇ tawˆ leˇ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui ngehˬ˗ehˇ dzehˬ maˬ tawˆ leˇ paˬ nga laˬ. (1 Gawˇliˬtu 10:12) Aˬ jeˬ miˇ neh? Saˬdaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ bi biˬ ka leꞈ˗awˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ bahˬ˗eu lehˇ leh jeh dui dui luꞈ˗eu miˇ neh meh. (Pah mehˬ˗eu 12:9, 12, 17) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nymˬ˗mˇ aˬ dui “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ hawˇ˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ deuˬ˗aˬ, ngehˬ jawˇ ngehˬ doeˇ dzehˬ laˇ” luꞈ˗eu saˇ ka˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu miˇ neh meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:1, 13.

³ Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ laˆ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ‘gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ’˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ gahˇ gahˇ laˇ gaˇ zmˬ˗eu smˇ jeˬ˗ahˇ jiˇ ja sawˇ ma. (Eˇpeˇsu 6:11) Kʼoeˇ naˇ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ, Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ ahˇ laˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ  jahˇ paˬ nga lehˇ haw ma. Ehˇ kʼawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ leˇ ngeh, Saˬdaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muˇ juˇ aˬ joˆ˗ehˇ juˇ˗euˬ nga lehˇ jeˬ hu haw˗awˇ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga lehˇ jiˇ haw ma.

4-6. Dawˬmehˬmehˬ˗eu 11:10-15-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le uˇ ngeh, ka jeˬ ka kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ ya beˬ paˇ˗euˬ nga?

⁴ Saˬdaˬ gahˇ dui dui˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ ni jahˇ nya˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ loˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, teu˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ bi mˇ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le uˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ ka dzaˬ ka dawˇ˗eu jeˬ ya dzaw paˇ˗eu meh. Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh˗aˬ, Niˬlaˇ lawˇ baˬ˗ahˇ˗euˬ iˇ cuꞈ zmˬ˗awˇ ka dzaˬ ka dawˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ neh Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le uˇ ngeh naˇ, huiˬ˗eu lawˇ baˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh uˬ yehˇ hawˇ˗eu ceuˬ˗ahˇ ya zmˬ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 11:10-15-ahˇ gui; Iˇsaˬyaˇ 18:4, 5) Teu miˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ka dzaˬ ka dawˇ˗eu jeˬ ya dzaw paˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, ka jeˬ ka kawˆ siˬ nya˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ cah luꞈ ngeh shiˇ jiˇ˗euˬ miˇ neh meh.

⁵ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ nawˬ maꞈ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ paˇ laˇ˗euˬ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, “miˬ yehˇ nui deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ mehˇ shuiˇ shuiˇ gaˇ maˬ ya caw teh ni, naw maꞈ yaw kʼaˆ kʼaˆ˗ehˇ yahˇ˗awˬ” lehˇ jiˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh dawˬ teu ka dzaˬ ka dawˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 11:16, 17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ka jeˬ ka kawˆ yaw shuiꞈ jeˬ mehˬ nehˬ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh miˬ yehˇ nui deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ nga?

⁶ Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu aˬ cawˬ tsawˇ  jeuˬ deuˬ˗euˬ ka jeˬ ka kawˆ dzaw ni lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Tsawˇ haˬ teu deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ naˆ maˬ tseˇ teu gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya ka dzaˬ˗eu lehˇ siˬ nya dzehˬ˗eu yaw duˬ baw˗awˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dzaw nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ shaˬ laˇ nya˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Ka dzaˬ ka dawˇ˗eu Kaˬnaˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ, Baˬlaˇ miˬ yehˇ naˇ mˬ sahˇ pyeuꞈ˗awˇ uˬ yehˇ biꞈ˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ jah˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jah bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ teu˗euˬ muˇ juˇ˗ahˇ maˬ bi paꞈ leˇ mawꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tiˬ poˆ maˬ loꞈ gʼawˬ mya poˆ Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ iˇ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 25:3, 5; Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 2:13; 1 Sahˬpaˬ 18:18) Saˬdaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗euˬ nga lehˇ haw ma.

7. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le ahˇ ngeh, nui jah˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ nga?

⁷ Saˬdaˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, yaw bahˬ maˬ ngeuˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Saˬdaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˬ yehˇ bi yehˇ mawꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Oeˬ siˬ ba la jiˇ leˇ dzaˬ˗ahˇ neh Gʼoeˬ siˬ ba la˗ahˇ keuˆ ni uˬ yehˇ cuiˆ dui dui˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ hawˇ˗eu deh yaˇ muiˬ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, Tseˇ siˬ siˬ˗ahˇ neh naˇ yehˇ le˗eu uˬ yehˇ deuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu meh. Saˬdaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ ya mˇ caw nya lehˇ noeˬ leˇ ni juˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ teu deuˬ naˇ, zahˇ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ yehˇ uˬ yehˇ bi yehˇ le˗eu meh lehˇ jah˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jah˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ jiˇ ni gui coˇ ni gʼeh˗eu jeˬ teu˗ahˇ jaw dzeuˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ naˇ maˬ geuꞈ nya nga lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ tiˬ jeˬ na jahˇ˗euˬ meh.

8. Saˬdaˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga?

⁸ Saˬdaˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ mawꞈ˗eu nui kʼahˇ˗ahˇ zmˬ˗eu heu meh. Aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ, nui daˆ daˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, uˬ duˬ tahˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ zaˬ miˬ zaˬ hawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ meh maˬ laˇ bi jawˇ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ li aˬ buˇ cawˬ cawˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, nui jeˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi jaˆ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 23:17, 18; 1 Sahˬpaˬ 14:24) Aˬ yawꞈ maꞈ heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ yehˇ miˇ tsaˬ muiˬ ni guiˬ lahˬ biꞈ meh lehˇ jah˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, teu deuˬ˗euˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu zahˇ˗ahˇ ya leˇ˗eu miˇ neh, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ ni bi juˇ tawˆ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Saˬdaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ iˇ luꞈ˗eu meh.

9. Hawˇseˬ 2:16, 17-ahˇ haw ngeh, Saˬdaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

⁹ Saˬdaˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni jahˇ˗eu heu meh. Bawˇlawˇpeh Yeˬlaˬmiˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu jaˬ myawꞈ deuˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ‘Baˬlaˇ miˬ yehˇ baˬ da neh’ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ ngehˇ gaˇ keuˆ ni jahˇ tehꞈ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 23:27) Teu ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ byehˇ˗awˇ, Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ zmˬ˗euˬ meh. Baˬlaˇ lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, “Yaw sahˇ” maˬ ngeuˇ naˇ “Sahˬ paˬ” lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Baˬlaˇ miˬ yehˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tseˇ paˆ˗eu shaˬ˗awˇ, Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ laˆ keuˬ laˆ so˗euˬ meh.—Hawˇseˬ 2:16, 17-ahˇ gui.

10. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Saˬdaˬ aˬ jeˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ˗ahˇ zmˬ˗eu nga?

¹⁰ Nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ Saˬdaˬ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ yaw bahˬ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ dui geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ hawˇ˗eu, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ mawꞈ˗eu nui kʼahˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni jahˇ˗eu heu deuˬ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui smˬ kawˆ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ saˬ saˬ˗eu hmˬ˗ahˇ jeˬ hu haw ma.

11. Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga?

¹¹ Saˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni jahˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ kuiˇ laꞈ deuˬ shiˇ jiˇ ngeh, Ka li zaˬ ma lehˇ ehˇ˗eu tiˬ gʼaˬ na mehˬ bahˬ laˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 20:29, 30; 2 Teˇsaˬloˇni 2:3) Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu heu deuˬ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ aˬ geu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni jahˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ gʼawˬ mya dmˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ paˇ zmˬ ni, “Sahˬ paˬ” maˬ ngeuˇ naˇ aˇ yaˬ nui deuˬ zmˬ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, Jaˇliꞈ gui˗eu deuˬ Yeˬhawˇbaˬ “yaw sahˇ sahˬ paˬ” nui deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu yaw shaˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 8:5) Aˬ yawꞈ maꞈ “Sahˬ paˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ehˇ zmˬ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ haw doˆ˗eu yaw shaˬ meh. (Yoˇhaˬ 17:3) Toˆ˗ehˇ mehˬ kaꞈ˗eu teu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ahˇ˗eu smˇ gʼaˬ tiˬ poeˬ miˬ yehˇ gaˇ kawˆ doˆ laˇ˗euˬ meh. Teu baˬ da neh tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ poˆ siˬ nya˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Heu naˇ doeˇ dui dui˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ dawˬ pyeuꞈ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 17:27.

12. Zahˇ kʼawꞈ deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nga? Loˇmaˆ 1:28-31-ahˇ haw ngeh, toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

¹² Saˬdaˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ mawꞈ˗eu nui kʼahˇ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Gaˇ hu Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Saˬdaˬ zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, dehꞈ bahˬ dehꞈ mu˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ, teu˗ahˇ zmˬ luꞈ˗a siˬ. Zahˇ kʼawꞈ deuˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Teu miˇ neh, Miˬyehˇ gaˇ mˇ ma lehˇ ehˇ˗eu deuˬ, maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗a. Pawˇluˆ Loˇmaˆ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ boꞈ gʼeh˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ, toˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 1:28-31-ahˇ gui.) Pawˇluˆ “maˬ mˇ kʼmˬ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ ngeh, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ uˬ taꞈ, aˬ li aˬ buˇ cawˬ cawˬ yuꞈ taꞈ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Loˇmaˆ 1:24-27, 32; Pah mehˬ˗eu 2:20) Teu miˇ neh, aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ  maˇ jawˆ ni mehˬ taˬ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh.

13. Saˬdaˬ aˬ jeˬ˗ahˇ paˇ zmˬ nga siˬ?

¹³ Saˬdaˬ yaw bahˬ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ dui geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ poˆ mawꞈ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a. (1 Tiˆmoˇseˬ 5:8) Teu miˇ neh, aˬ dui dzaw nymˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ sahˬ boꞈ dzaw˗eu leh jeh˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui ya yahˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yaw myaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ tehꞈ˗ehˇ mehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, tsawˇ haˬ˗euˬ nui noeˬ jiˇ mehˬ˗eu miˇ neh meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, saˬ laˬ saˬ ma deuˬ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ, Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ meh laˬ lehˇ noeˬ leˇ ni maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma maˬ taˬ coeˇ ni maˬ ehˇ mehˬ˗awˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ myaˬ ni naˇ, tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jah˗eu meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 1:21-23) Toˆ˗ehˇ mehˬ˗eu jeˬ teu naˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ’ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 1:19-21; 3:18-20.

14. Tsawˇ haˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ aˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nga?

¹⁴ Tsawˇ haˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗a. Tsawˇ gahˇ teu, Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ aˇ siˬ˗ahˇ gʼaˬ maˬ biꞈ ni, “shiˬ shaˬ jiˇ nui kʼahˇ”˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:19-23) Tsawˇ haˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ bi jahˇ gʼeh˗awˇ, ‘yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ bi shaˇ noeˬ˗eu’ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:2-4) Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ bi taˬ aw mawꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 22:28) Sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na, Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu jeˬ maˬ noeˬ ni, miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ laˇ˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ dzaw goˇ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu nga lehˇ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ haw ma.

15-16. Aˬ dui mehˇ nmˇ heu gʼaˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

 ¹⁵ 15 kʼoꞈ dzehˬ ni Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ, “Sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu heu naˇ, aˇ naˆ ni guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ, ngaˇ ya gui˗awˇ ya gaˬ haw˗euˬ ma. Teu ngeh ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, dawˬ teu ngaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ zmˬ nya˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh naˬ bawˇ˗ahˇ maˬ ahˇ laˇ nya” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ dzaw iˇ ngeh aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ paˇ ehˇ˗eu “Ngaˇ sahˬ boꞈ dzaw gaˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ leh jeh˗eu miˇ neh, yaw beh loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jiˇ maˬ paˇ noeˬ miˬ˗aˇ. Ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ kawˆ ja˗eu jiˇ laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ˗eu uˬ taꞈ, mehˬ bawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ lehˬ hmˬ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˬ gaˇ˗a siˬ, sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ nya lehˇ noeˬ doˆ laˇ˗euˬ miˇ neh. Ngaˇ maˬ doˆ˗iˇ ni maˬ geuꞈ nya lehˇ siˬ nya˗eu miˇ doˆ˗iˇ˗euˬ ma.”

¹⁶ Sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu heu naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu, “Sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu heu naˇ ngaˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ poˆ laˇ nya. Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ miˬ˗aˇ. Ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni bi noeˬ tmˬ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ yaw ceuˆ ceuˆ˗ehˇ jawˇ mawꞈ laˇ nya. Ngaˇ nui noeˬ teu˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ gʼawˬ myahˇ ni ya zmˬ˗euˬ ma. Heu poˆ˗ahˇ neh ngaˇ, mˬ taˆ Aˬda aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh saˇ tiˇ biꞈ˗eu dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, aˇ naˆ ni guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ngaˇ ya dzaw˗euˬ ma. Miˬyehˇ ngaˇ yawˬ ha˗ahˇ siˬ nya˗eu naˆ maˬ tseˇ ngaˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. Ngaˇ yaw beh neh naˇ haˬ˗euˬ law nmˇ˗a lehˇ noeˬ laˇ nya.”

17. (a) Aˬ dui aˬ jeˬ ya leh jeh˗eu nga? (b) Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ haw˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui ‘tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ’ baˬ da neh Saˬdaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ ya geuꞈ ni leh jeh˗awˬ. (1 Gawˇliˬtu 3:18; 2 Gawˇliˬtu 2:11) Saˬdaˬ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni taˬ bi jahˇ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ caw teh˗awˬ. Saˬdaˬ˗euˬ muˇ juˇ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ taˬ leuˇ. Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ ahˇ laˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga? Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ Jaˇliꞈ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ ‘ziꞈ leˇ taˬ˗euˬ’ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ yuˇ dzeh nya ni, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ laꞈ˗eu nga lehˇ haw ma.—2 Gawˇliˬtu 10:4, 5.