1-3. (a) Yeˬhawˇbaˬ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ gaˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jeˇ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga? (b) Heu kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

 Sawˇlaˬmoˬ yaw nyiˇ ngeh neh sahˬ paˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ uˆ lahˇ dahˬ beh ngeh Yeˬhawˇbaˬ yuꞈ maˆ laˆ kʼoeˇ oe˗awˇ, “Nawˇ ngaˬ˗ahˇ aˬ geu jeˬ shaˇ mawꞈ te” lehˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Sawˇlaˬmoˬ “Ngaˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, . . . nawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ kʼoeˇ taˆ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ uˆ lahˇ nya ni maˬ ehˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ geuꞈ nya ni maˬ ehˇ, loˬ˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ [ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu nui ma, MS] ngaˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ laꞈ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 3:5-10) Sawˇlaˬmoˬ “ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu nui ma” biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nahˬ yu ni gʼeh ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ. (2 Saˬmeuˬlaˆ 12:24) Yeˬhawˇbaˬ Sawˇlaˬmoˬ heu loꞈ˗ehˇ shaˇ gaˇ ya leˇ dui dui˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu” nui ma biꞈ nehˬ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 3:12.

² Sawˇlaˬmoˬ saˇ jaˇ ziꞈ ngeh guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni za˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yaw zeu taˬ˗eu jeˬ za˗euˬ laꞈ kʼoeˇ “Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ” ya tsoˆ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 8:20) Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ neh biꞈ nehˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ baˬ da neh tsawˇ myahˇ doˆ˗awˇ, Miˬyehˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ bi ngehˬ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ˗eu paˇ dmˬ smˇ dmˬ jiˇ ni, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ dmˬ naˇ, Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ pyeuꞈ meh.

³ Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ nui ma lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Dawˬdaˬ 4:23-ahˇ “Nui ma˗ahˇ noeˬ˗awˇ yaw dehꞈ dehꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Heu deuˆ laꞈ kʼoeˇ “nui ma” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga lehˇ ja sawˇ ma. Saˬdaˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ leh jeh˗eu nga? Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu nyiˬ kawˆ˗ahˇ jiˇ haw ma. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu dawˬ kʼoꞈ heu deuˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗eu meh.

4-5. (a) Dawˬdaˬ 4:23 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “nui ma” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (b) Gawˇ mawˇ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁴ Dawˬdaˬ 4:23 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “nui ma” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ naˇ, aˬ dui noeˬ˗eu jeˬ, aˬ dui˗ahˇ gʼeh laˇ˗eu jeˬ, aˬ dui˗ahˇ laˆ noeˬ˗eu jeˬ, aˬ dui˗euˬ nui kʼahˇ, heu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu naˇ laꞈ nyiˇ paw˗euˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, laꞈ kʼoeˇ paw˗euˬ gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ meh.

⁵ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ˗eu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, gʼawˇ mawˇ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ haw kaˇ˗euˇ. Naˬ ba tiꞈ, aˬ dui yaw muiˬ jawˇ saˇ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ, shiˬ shaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu dzaˇ ya dzaˬ˗awˇ, aˬ myah luꞈ ya cehˆ niˇ gʼa˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui˗euˬ nui jah gʼaˬ bi kʼaˆ˗eu gʼaˇ duˬ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ ya gui˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui neh ya siˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗awˇ, aˬ dui jah˗eu jeˬ aˬ cawˬ˗ahˇ ya ja nehˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 10:8-10; Yaˬkoˆ 2:26) Naˬ ba nyiꞈ, laꞈ nyiˇ paw haw ngeh jawˇ saˇ doˆ gaˇ duˇ kʼawꞈ, maˇ diˇ naˇ laꞈ kʼoeˇ paw naˇ gawˇ tiˬ jeˬ na naˇ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui aˬ myah luꞈ Ka li zaˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ mˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui nui jah gʼaˬ kʼaˆ miˇ˗a lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ aˬ dui nui ma˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu nui kʼahˇ ka dehꞈ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (1 Gawˇliˬtu 10:12; Yaˬkoˆ 1:14, 15) Aˬ dui aˬ myah luꞈ Saˬdaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ aˬ dui˗ahˇ bi nyawˬ laˇ mawꞈ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ yawꞈ aˇ naˆ ni leh jeh˗eu nga? Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nya˗eu nga?

6. Saˬdaˬ aˬ jeˬ lehˇ noeˬ taˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ leˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

⁶ Saˬdaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ bi gʼeh mawꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ mˇ caw ni bi muiˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ bi shaˇ noeˬ mawꞈ˗eu meh. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ mˇ ni maˬ ka tiˇ nya˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ jeˬ yawˬ˗ehˇ jahˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ nyawˬ leˇ taˬ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ ni jahˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 5:19) Aˬ dui teu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ deuˬ laˇ˗awˇ, “yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma cawˆ˗iˇ” meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ, Saˬdaˬ aˬ dui teu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ gaˇ noeˬ  tmˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 15:33) Gaˇ kawˆ heu sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ sheuˬ˗euˬ meh. Zaˬ miˬ zaˬ teu deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗awˇ, “aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ byehˇ dzeh ni, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ kʼoeˇ deuˬ jahˇ˗euˬ meh.”—1 Sahˬpaˬ 11:3.

7. Saˬdaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ pyehˬ kʼawˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu nga? Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ya yahˇ˗eu nga?

⁷ Saˬdaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ pyehˬ kʼawˬ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ doˆ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ bi haw byawˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ya noeˬ˗eu, aˬ joˆ˗ehˇ ya gʼeh˗eu, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ jiˇ mehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na˗ahˇ zmˬ˗awˇ mehˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Saˬmaˬliˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, iˇ kahˇ˗ahˇ neh doˆ iˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ jeˬ biˇ zmˬ dzeh jiˇ˗euˬ aˬ li tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ meh. (Maꞈtehˬ 13:34; Luˇkaꞈ 10:29-37; 15:11-32) Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ nyawˬ leˇ taˬ˗euˬ deuˬ, tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ noeˬ ni jahˇ˗eu meh. Aˬ dui tiˬbiˬ haw˗eu yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ bi jaˆ naˇ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ maˬ bi nyawˬ laˇ ni, yaw byawˬ byawˬ˗ehˇ nui gahˇ za laˇ ni haw nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui ya yahˇ meh. Teu miˇ neh tiˬbiˬ haw ngeh, ‘Gaˇ kawˆ heu shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui kʼahˇ geuꞈ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ mehˬ nga laˬ’ lehˇ yawˬ ha˗ahˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:19-21; Eˇpeˇsu 2:1-3) Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Nyawˬ laˇ˗eu naˇ gawˇ˗ahˇ yahˇ˗eu loꞈ˗ehˇ yahˇ˗awˬ!

8. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ haw piˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

⁸ Aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ maˬ bi nyawˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw muiˬ˗ehˇ ya haw piˇ˗eu meh. Aˬ myah myah naˇ aˬ dui zaˬ˗ahˇ nyawˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh haw piˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, iˇ kahˇ˗ahˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ˗awˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi naˇ bi gawˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi dzeh˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui zaˬ˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ ahˇ˗eu tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, mui niˇ  gʼa˗eu keˆ, gʼoeˇsaiˇ, heu deuˬ˗ahˇ neh ya haw piˇ nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zaˬ˗euˬ nui jah ziꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gaˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 1:8; Eˇpeˇsu 6:1, 4) Teu miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zahˇ jahˇ doˆ˗eu taˬ guˆ. Zaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ haw nya˗eu maˬ haw nya˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ lehˇ jiˇ zaˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw leˇ ni dzawˇ nehˬ. (Maꞈtehˬ 5:37) Zaˬ huiˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ kʼaˇ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ geuꞈ nya ni zaˬ˗ahˇ dzaw nehˬ. (Heˬbyehˇ 5:14) Zaˬ nawˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ˗awˇ, nawˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ ya siˬ meh lehˇ taˬ ngehˇ.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6, 7; Loˇmaˆ 2:21.

9. Saˬdaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nga? Nui noeˬ teu aˬ jeˬ miˇ neh guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Kʼoeˇ naˇ Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, tsawˇ haˬ˗euˬ tsawˇ gahˇ˗ahˇ nui ma taˬ ni, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ dawˆ ahˇ˗eu leh jeh˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 2:8) Saˬdaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu nui noeˬ tiˬ hmˬ naˇ, smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu jeˬ heu meh. Heu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh maˇ diˇ smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, maˬ muiˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Pyuˇ poˆ˗eu gaˇ kaꞈ gʼa˗eu miˇ neh, yawˬ ha˗euˬ mawˇ do hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗ahˇ maˬ ngehˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ keuˆ ni byehˇ dzeh coeˇ˗eu miˇ neh meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:10) Aˬ dui pyuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ haw nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ byah˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a.—Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 7:12; Luˇkaꞈ 12:15.

10-11. (a) Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? (b) Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga? Aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ˗eu nga?

¹⁰ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ nya mawꞈ naˇ, lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ, yaw kawˇ ma˗ehˇ ya yahˇ˗eu meh. Heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gaˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ˗eu meh. Sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu deuˬ meuˬ lahˇ kʼoeˇ taˆ yawꞈ taˬ˗awˇ, guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, kawˇ ma˗ehˇ guˇ gaˬ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ bi nyawˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh.

¹¹ Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ hawˇ˗eu laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 18:24-26) Aˬ yawꞈ nyaꞈ meuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, muiˇ˗eu deuˬ kʼaˇ laˇ ngeh laˇ gʼoˆ piˬ tehˬ jiˇ taˬ˗euˬ ngaˇ laˬ lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗eu meh. (Neˬhaˬmiˇ 7:1-3) Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ tsaˬ˗eu aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma b kʼawꞈ, loꞈ piˇ˗eu gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu meh. Teu naˇ, Saˬdaˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˆ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ, nui ma, aˬ dui˗euˬ nui kʼahˇ heu deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu leh jeh ngeh, aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ neh dzeuˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, siˬ nya˗eu nui ma aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ ngeh, naˇ haˬ˗awˇ nui ma laˇ gʼoˆ kawˇ ma˗ehˇ ya piˬ tehˬ˗eu meh.

12-13. Aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ ni lawˬ haw laˇ nya˗eu nga? Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹² Aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ neh maˬ bi uˆ lahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga lehˇ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ haw ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ kʼaˬ miˬ sheu˗eu, jawꞈ dui dui˗eu jeˬ mˇ˗eu, . . . heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ mˇ˗eu taˬ ehˇ siˬ. Ja˗eu kʼawꞈ maˬ tsaˬ˗a” lehˇ mehˬ˗eu meh. (Eˇpeˇsu 5:3) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ hawˇ˗eu sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ doˆ laˇ naˇ,  aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ de? Aˬ dui ‘Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗eu yaw dehꞈ dehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui noeˬ nui loˆ˗ahˇ ya byehˇ dzeh’ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Tiˇtuˆ 2:12) Loꞈ piˇ˗eu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma, aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Loˇmaˆ 2:15) Aˬ dui naˇ haˬ ma loˇ? Cawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ ja luꞈ˗eu kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ mawꞈ ni maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ haw luꞈ˗eu maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw ni maˬ ehˇ, lawˬ haw laˇ nya˗eu meh. Teu ngeh naˇ, lehˬ laˇ ca laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh cehˆ dzeuˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma laˇ gʼoˆ taˆ lehˇ ya piˬ tehˬ taˬ˗eu meh.

¹³ Aˬ dui cawˬ deuˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh leh jeh˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ˗awˇ, aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ hawˇ˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ biꞈ nehˬ laꞈ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 16:9; Iˇsaˬyaˇ 40:29; Yaˬkoˆ 1:5) Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ daˆ leꞈ nya˗eu nga?

14-15. (a) Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ aˬ jeˬ ya pah ahˇ˗eu nga? Toˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? (b) Dawˬdaˬ 4:20-22 heu Jaˇliꞈ gui˗eu gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (“ Shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu gaˇ kawˆ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹⁴ Aˬ dui nui ma˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ maˬ bi ahˇ laˇ˗eu lehˇ nui ma piˬ tehˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, yaw muiˬ jeˬ ahˇ laˇ ni jiˇ nui ma ya pah˗eu meh. Meuˬ lahˇ jaˆ˗eu meuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ muiˇ˗eu deuˬ laˇ ngeh laˇ gʼoˆ ya piˬ tehˬ˗eu nmˇ˗aˬ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ, dzaˬ dzaˬ dawˬ dawˬ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ kʼehˇ ahˇ laꞈ ngeh˗aˬ, laˇ gʼoˆ ya pah˗eu meh. Laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˬ laˇ gʼoˆ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ pah naˇ, meuˬ zaˬ deuˬ dzahˬ sehꞈ jiˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui aˬ myah luꞈ nui ma laˇ gʼoˆ pah˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ bi ahˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya bi uˆ lahˇ˗eu meh.

¹⁵ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ ahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui Jaˇliꞈ kʼaˇ gui ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ neh aˬ dui˗euˬ nui noeˬ, nui ma, hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ bi uˆ lahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ gui gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga? Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu aˇ yeˇ huiˬ meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, “Ngaˇ Jaˇliꞈ maˬ gui mi naˆ˗ehˇ ‘zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ’ mawˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 119:18) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha neh gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗euˬ “nui ma laꞈ kʼoeˇ juiˇ taˬ”˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 4:20-22-ahˇ gui; Ja ceuˬ 119:97.

16. Tiˬ gʼaˬ na JW tiˬbiˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ nga?

¹⁶ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ aˬ dui˗ahˇ bi uˆ lahˇ nya˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ naˇ, JW tiˬbiˬ haw˗eu heu meh. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu, “Yawˬ siˬ na luꞈ doˆ laˇ˗eu JW tiˬbiˬ heu naˇ, nga nyaꞈ neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ duˇ nya. Nga nyaꞈ nui ma cawˆ˗awˇ, nymˇ gawˬ gawˬ luꞈ ngeh, tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu nga nyaꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ nui jah bi ziꞈ laˇ nya. Nga nyaꞈ gʼawˬ nyoeˇ jahˇ ngeh maˬ ehˇ, iˇ kahˇ laˆ luiˆ ngeh maˬ ehˇ, lawˇ bawˬ dawˇ ngeh maˬ ehˇ, JW tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ caˇ teu naˇ haˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. JW tiˬbiˬ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ bo saˆ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ ni mehˬ nehˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, Saˬdaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yahˇ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh.

17-18. (a) 1 Sahˬpaˬ 8:61-ahˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (c) Ja ceuˬ 139:23, 24-ahˇ Daˬbiˇ neh shaˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui aˬ jeˬ shaˇ nya˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui yaw muiˬ jeˬ mˇ gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:2, 3) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zaˬ lehˇ kuˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui kʼawꞈ aˬ yawꞈ  nui kʼahˇ shiˇ ni dehꞈ˗euˬ miˇ neh aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma jiˇ myaˬ laˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 27:11) Aˬ dui˗ahˇ kʼaˇ lawˬ haw laˇ ngeh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ nui ma maˬ keuˆ ni mˇ luꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗eu ma. (Ja ceuˬ 119:113) Aˬ dui nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ caw˗eu naˇ, nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—1 Sahˬpaˬ 8:61-ahˇ gui.

¹⁸ Aˬ dui mˇ lehˬ nya meh. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh mˇ lehˬ naˇ, sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Aˬ yawꞈ mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, “nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ” Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 38:3-6, MS; 2 Laˬsaˬbaˬ 29:1, 2; 32:25, 26) Saˬdaˬ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ taˬ bi nyawˬ laˇ. “Ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu nui ma” ahˇ nya ni guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ˗uˇ. (1 Sahˬpaˬ 3:9, MS; Ja ceuˬ 139:23, 24-ahˇ gui.) Aˬ dui yawˬ jeˬ yawˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ bo saˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya meh.