1. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw˗eu nga?

 Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˬ gʼeh laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ myah luꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ jiˇ gaˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 33:5) Teu miˇ neh, aˬ dui heu nyiˬ kawˆ˗ahˇ jah ziꞈ nya meh. Tiꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh nui ma˗ahˇ naˇ leˇ˗eu meh. Nyiꞈ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Heu bymˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dahˬ beh˗eu kawˆ˗ahˇ, b Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ Zahˇ dawˬ teu nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ lehˇ aˬ dui ya dzaw˗euˬ ma. Zahˇ dawˬ teu naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ mˇ ni gʼaˬ biꞈ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ uˬ kʼawˇ maˬ piˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ mˇ nehˬ ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 10:18) Zahˇ dawˬ teu˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ kʼahˬ lahˇ ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

2. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ A.D. 33-ahˇ Ka li zaˬ aˇ muˇ jaˆ dahˬ beh laˇ ngeh neh naˇ maˬ paˇ zmˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Ka li zaˬ deuˬ nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ zahˇ dawˬ hawˇ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu zahˇ dawˬ maˬ jaˆ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a, aˬ jeˬ miˇ neh? Zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ yaw shuiꞈ jaˆ laˇ˗euˬ miˇ neh meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ zahˇ dawˬ teu naˇ aˬ jeˬ nga lehˇ jeˬ hu ja sawˇ˗awˇ, laꞈ oˆ jaˆ˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ jiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Zahˇ dawˬ yaw shuiꞈ teu naˇ, nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu lehˇ aˬ jeˬ miˇ ehˇ nya˗eu nga? Zahˇ dawˬ heu˗ahˇ caw teh˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

3. Gaˬlaˬtiˆ 6:2 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ” heu naˇ, aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

³ Gaˬlaˬtiˆ 6:2-ahˇ gui. Ka li zaˬ deuˬ “Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ”˗ahˇ mˇ caw˗eu meh. Yeˬsuˇ zahˇ dawˬ heu˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ mˇ caw ni aˬ yawꞈ dawˬ aˬ yawꞈ˗ehˇ maˬ bi boꞈ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, nui noeˬ nui duˇ hawˇ˗eu dawˬ biꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ jiˇ biꞈ˗euˬ meh. “Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ” heu naˇ, Yeˬsuˇ neh kʼaˇ mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui zahˇ dawˬ heu˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ.

4-5. Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ, aˬ geu ngeh mehˬ˗euˬ nga?

⁴ Yeˬsuˇ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ˗eu nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ Yeˬsuˇ dawˬ neh mehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ naˇ, baoˬ ahˇ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ poeˬ baw ni dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ tehꞈ˗ehˇ laˆ byoˆ nehˬ nya˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, mehˬ˗eu miˇ neh meh. (Luˇkaꞈ 24:19) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ neh jiˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ yaw dehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ya dehꞈ˗eu lehˇ mehˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 13:15.

⁵ Yeˬsuˇ aˬ geu ngeh mehˬ˗euˬ nga? Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh meh. (Maꞈtehˬ 4:23) Kʼoeˇ naˇ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ jiˇ mehˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼaˬ kʼehˇ 500 gʼaˬ dzehˬ ni˗ahˇ bi mawˇ ngeh meh. Aˬ yawꞈ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ “ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗iˇ˗awˬ” lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 28:19, 20; 1 Gawˇliˬtu 15:6) Yeˬsuˇ aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, mˬ taꞈ gʼoꞈ daˆ leˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ mehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, A.D. 96-ahˇ aˬ yawꞈ kuiˇ laꞈ Yoˇhaˬ neh tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ hawˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ bi biꞈ˗euˬ meh.—Gawˇlawˇsehˇ 1:18; Pah mehˬ˗eu 1:1.

6-7. (a) Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ aˬ gaˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ nga? (b) Aˬ dui Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga?

⁶ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ aˬ geu gaˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ nga? Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ oeˬ dmˬ˗ahˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh, ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Ka li zaˬ˗euˬ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ dzeˇ luꞈ˗eu paˇ dmˬ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, paˇ dmˬ teu deuˬ boꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ teu deuˬ, “Ka li˗euˬ nui ma pi luꞈ˗eu tsawˇ haˬ” pyeuꞈ˗awˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ miˇ neh meh.—1 Gawˇliˬtu 2:16.

⁷ Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ geu paw maˬ kaˬ zmˬ nya meh.  Teu miˇ neh Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ heu naˇ, iˇ kahˇ, gaˇ mˇ duˬ, dzaw nymˇ, Bawˬdzaˬnymˇ, heu deu˗ahˇ jawˇ ngeh mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Aˬ dui zahˇ dawˬ heu˗ahˇ Ka li zaˬ˗euˬ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gui˗awˇ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ ya siˬ meh. Aˬ dui paˇ dmˬ teu deuˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ hawˇ˗eu dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ, zahˇ dawˬ heu˗ahˇ caw teh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ zahˇ dawˬ teu˗ahˇ biꞈ˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ gaˇ jiˇ duˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 8:28.

8. Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ aˬ jeˬ˗euˬ dawˬ pehˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ nga?

⁸ Yaw muiˬ muiˬ˗ehˇ tsoˆ taˬ˗euˬ iˇ kahˇ naˇ, jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗i maˬ bi guˆ maˬ bi gaˆ˗eu ziꞈ dah ni gʼeh˗eu dawˬ pehˬ kʼoeˇ taˆ tsoˆ taˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, mˇ caw˗eu deuˬ˗ahˇ nui saˇ biꞈ˗eu muiˬ˗eu zahˇ dawˬ jiˇ ni muiˬ˗eu dawˬ pehˬ ya jaˆ˗eu meh. Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ kʼawꞈ kʼaˇ muiˬ˗eu dawˬ pehˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ meh. Teu naˇ nui gaˬ meh. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ ehˇ nya˗eu nga?

9-10. Yeˬsuˇ kʼaˇ mˇ˗euˬ jeˬ nui gaˬ˗ahˇ neh laˇ˗eu lehˇ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ neh siˬ laˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁹ Tiꞈ, Yeˬsuˇ kʼaˇ mˇ˗eu jeˬ nui gaˬ˗ahˇ neh laˇ. Nui gaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh mˇ mawˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ˗awˇ, naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, mehꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ bi dzaˬ˗awˇ, shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 14:14; 15:32-38; Maˬkuˆ 6:34; Luˇkaꞈ 7:11-15) Gaˇ heu deuˬ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ gʼawˬ mya ni jiˇ leˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, tsawˇ haˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ shiˇ dah˗eu heu neh, aˬ yawꞈ huiˬ˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 15:13.

¹⁰ Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Aˬ dui loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ aˬ cawˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ nehˬ˗eu hawˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu heu naˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu nui ma ahˇ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

11-12. (a) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹¹ Nyiꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ mˇ mawˇ. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taꞈ Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ bi siˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ neh mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ poeˬ baw ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:31) Yeˬhawˇbaˬ byoˆ iˇ˗euˬ yawˇ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ha geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 15:7, 10) Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ bi shiˇ dah le˗euˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Yoˇhaˬ 3:16.

¹² Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Eˇpeˇsu 5:1, 2) Aˬ dui mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˇ poeˬ baw meh lehˇ haw˗eu uˬ taꞈ, “byoˆ˗iˇ˗euˬ yawˇ zaˬ” Miˬyehˇ jawˇ gaˇ gʼoꞈ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu heu neh jiˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. (Ja ceuˬ 119:176) Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ zmˬ˗eu heu naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Yoˇhaˬ 3:17) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ naˇ, Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

13-14. (a) Yoˇhaˬ 13:34, 35-ahˇ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ dawˬ biꞈ taˬ˗euˬ nga? Zahˇ dawˬ yaw shuiꞈ lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh kuˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui zahˇ dawˬ yaw shuiꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ caw nya˗eu nga?

¹³ Smˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ byehˇ dzeh˗eu nui gaˬ mˇ mawˇ lehˇ ehˇ nehˬ. (Yoˇhaˬ 13:34, 35-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, zahˇ dawˬ yaw shuiꞈ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Miˬyehˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ Zahˇ dawˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ahˇ˗eu, nui gaˬ nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ˗ehˇ mˇ mawˇ lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ nui jah taꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. Heu naˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ byehˇ dzeh˗eu nui gaˬ ya ahˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu  meh. c Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ shiˇ dah peuˬ gaˇ keuˆ ni gaˬ˗eu ma.

¹⁴ Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Aˬ dui aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu heu naˇ, zahˇ dawˬ yaw shuiꞈ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ shiˇ dah nehˬ peuˬ gaˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ sheuˬ ha˗eu gaˇ maˬ ehˇ, aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ ha ya leˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ byehˇ dzeh gaˇ maˬ ehˇ, gaˇ shaˇ naˬ˗awˇ shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba iˇ gaˇ maˬ ehˇ, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu ui cuiˆ na mˇ nehˬ gaˇ kʼawꞈ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh, Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni lmˇ boˬ ni gʼeh laˇ˗eu meh.

15-17. (a) Yeˬsuˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu lehˇ, aˬ jeˬ jahˇ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁵ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “yaw tsaˬ yaw dawˇ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh tsaˬ meh lehˇ ehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ ni mˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga?

¹⁶ Tiꞈ, Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw nga lehˇ haw kaˇ˗euˇ. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yuˇdaˆ zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ, aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ bye˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Yuˇdaˆ˗euˬ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ ya dzaw˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ zaˬ mi aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ haw teˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ ni mˇ nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 8:5-10, 13) Yeˬsuˇ smˇ muiˬ iˇ shaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ nui ma maˬ baw ni tsaꞈ gaˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 11:5; Luˇkaꞈ 19:2, 9) Yeˬsuˇ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ maˬ mˇ nehˬ haw˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ neh sawˇ dzeh nehˬ taˬ˗euˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ taˬ huiˬ nehˬ˗awˇ mˇ muiˬ nehˬ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 7:37-39, 44-50.

¹⁷ Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ ni mˇ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu smˇ muiˬ iˇ shaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ jeˬ˗euˬ zahˇ˗ahˇ tawˬ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu heu neh Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Mehˇ nmˇ aˬ li deuˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗eu heu neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

18-19. Yeˬsuˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ jeˇ mehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ neh mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya noeˬ taˬ˗eu nga?

¹⁸ Nyiꞈ, Yeˬsuˇ tsaˬ˗eu jeˬ mehˬ gaˇ haw kaˇ˗euˇ. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ mˇ ni Jaˇliꞈ zahˇ mehˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Shuiˇ Zahˇ dawˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. (Maꞈtehˬ 7:12) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ jahˇ nehˬ naˇ, aˬ cawˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ toˆ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ naˇ tawˇ neh? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, ‘uˬ ciꞈ nah gʼahˇ maˬ ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ shaˇ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ jahˇ nehˬ’ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 18:6, 7, Yaw shawˇ Yehˇ boꞈ 2018) Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, nymˬ˗mˇ aˬ dui˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, yamˬ tsaˬ laˇ ngeh laˆ tsaˬ nehˬ˗eu meh.—2 Teˇsaˬloˇni 1:6.

¹⁹ Ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ: Aˬ dui Yeˬsuˇ mehˬ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ mˇ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ kʼawꞈ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ jahˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui gʼaˬ ahˇ˗eu meh.

20-21. (a) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (b) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ byehˇ dzeh˗awˇ nui gaˬ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Aˬ da deuˬ zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya cu˗eu nga?

²⁰ Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ heu naˇ nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ haw teˬ haw byaˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗awˇ ya gaˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ dui kʼaˇ mˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ neh bi mˇ mawꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ya ngehˇ˗a.

²¹ Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ, ‘Ka li zaˬ aˇ muˇ˗ahˇ Ka li gaˬ gaˇ duˇ ni’ yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ ya gaˬ˗eu meh. (Eˇpeˇsu 5:25, 28, 29) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ byehˇ dzeh˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, miˬ zaˬ gʼaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu ya taˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gʼaˇ duˬ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu yaw shaˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ gaˇ na˗aˬ, nui gaˬ maˬ mˇ mawˇ˗eu hawˇ˗eu tiˬ kawˆ di maˬ mˇ nehˬ˗eu heu naˇ yawˬ lehˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ sawˇ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ, leh jeh˗awˇ ya beˬ paˇ˗eu meh. Yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ byehˇ dzeh˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ miˬ zaˬ yaw zeu baw˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, zaˬ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗eu aˬ da naˇ zaˬ˗ahˇ deuˬ leˇ ni maˬ ya dehˬ, maˬ ya diˬ˗a. (Eˇpeˇsu 4:31) Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu lehˇ zaˬ˗ahˇ ya bi siˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nehˬ naˇ zaˬ˗ahˇ lmˇ boˬ ni gʼeh leˇ˗awˇ jah ziꞈ laˇ˗eu uˬ taꞈ, zaˬ jiˇ aˬ da gʼaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ nui ma taˬ˗eu meh.

22. 1 Beˬtuˆluˆ 5:1-3-ahˇ haw ngeh, yawˇ heu naˇ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ nga? Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya bo saˆ˗eu nga?

²² Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ “yawˇ” heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 10:16; 1 Beˬtuˆluˆ 5:1-3-ahˇ gui.) “Miˬyehˇ neh naw maꞈ˗ahˇ a nehˬ taˬ˗euˬ yawˇ yawˇ maꞈ” hawˇ˗eu “nui ma keuˆ˗eu laꞈ  kʼoeˇ mˇ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ yawˇ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Teˇsaˬloˇni 2:7, 8) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yawˇ˗ahˇ nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ bo saˆ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui gaˬ hawˇ˗eu yaw zeu baw˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ za˗eu meh.

23-24. (a) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, huiˬ˗eu iˬ baˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya nyehꞈ tehˬ˗eu nga? (b) Gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗eu nga?

²³ Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya nyehꞈ tehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ naˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ duˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ Zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ maˬ duˇ˗a. Teu ngeh˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ naˇ, nui jah paw˗euˬ gaˇ kawˆ uˬ taꞈ, maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ nui deuˬ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ nyehꞈ tehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, teu ngeh˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, nui jah paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ nyehꞈ tehˬ˗awˇ, dzeˇ˗eu deuˬ naˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ nyehꞈ tehˬ˗eu baoˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Miˇ kʼahˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ naˇ, guiˇ kʼawꞈ tiꞈ nya˗awˇ tawˬ˗ahˇ kʼawꞈ nyehꞈ ahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh.—Loˇmaˆ 13:1-4.

²⁴ Tiˬ gʼaˬ na huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ ngeh, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ heu naˇ, nui gaˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗euˬ lehˇ maˬ ngehˇ˗a. Nui gaˬ heu naˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ya daˬ luꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ, aˬ joˆ˗ehˇ caw ba paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ ngeh, nui gaˬ heu naˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ noeˬ poˆ noeˬ paˇ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ yaw oeˇ loꞈ˗ehˇ cawˬ cawˬ kʼoꞈ laˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ paˬ nga?

25. Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

²⁵ Aˬ dui Ka li˗euˬ zahˇ dawˬ jaˆ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ zahˇ dawˬ heu˗ahˇ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh naˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ yawˬ ha aˇ poeˬ baw miˇ˗a, nui gaˬ jiˇ za˗eu uˬ taꞈ, nui saˇ jiˇ oꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ leˇ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui “haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” “ngehˬ jawˇ ngehˬ doeˇ dzehˬ laˇ”˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ ya jawˇ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:13) Ka li zaˬ aˇ muˇ deuˬ zaˬ˗ahˇ dawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nyehꞈ tehˬ ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Gaˇ kawˆ heu nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ ya siˬ duˬ meh.