1. Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ biꞈ˗eu nga?

 Aˬ dui shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ, Huiˬ˗eu mehˬ˗eu tsoˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu baˬ da neh kamˬ daˬ coeˇ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 30:20, 21) Miˬyehˇ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ heu naˇ, “Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ˗aˬ, byah dui nya dui dui˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ”˗awˇ, “yaw muiˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ mˇ nya ni” aˬ dui kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:17) Aˬ dui Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ mˇ caw ngeh, aˬ dui ‘miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ’˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ naˆ maˬ tseˇ gahˇ dzehˬ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 3:19; Ja ceuˬ 119:97-100.

2. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu nga?

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ myaˬ ni naˇ shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ laˆ noeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ dui˗ahˇ miˇ tsaˬ zaˬ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ caw teh ni jawˇ˗eu heu naˇ, yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya meh. Teu miˇ neh Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ˗ahˇ gʼoe˗awˇ mehˇ shuiˇ shuiˇ luꞈ˗eu gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jaˬ myawꞈ kʼoeˇ deuˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ ya geuꞈ ni yahˇ˗awˬ’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 2:8) Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ, Saˬdaˬ˗euˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ nyiˬ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ha geuꞈ dahˬ beh laˇ˗euˬ nga lehˇ haw˗awˇ, aˬ yawꞈ kawˆ yawꞈ˗ahˇ, aˬ jeˬ miˇ neh miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ naˇ dawˇ ga pyeuꞈ˗awˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ naˇ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ naˆ maˬ tseˇ dzehˬ nga lehˇ haw ma.

3-4. 1900-1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ˗iˇ˗euˬ nga?

³ 1900-1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu jeˬ paˇ˗iˇ dui dui˗euˬ meh. Teu˗euˬ jeˬ hu, gʼawˬ mya gʼaˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗euˬ deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ yuꞈ taꞈ nya˗a, yuꞈ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ jiˇ maˬ ngehˬ hmˬ˗a lehˇ jah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ teu tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ byoˆ˗iˇ˗awˇ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ iˇ byaˆ taˬ˗euˬ meh.

 ⁴ Miˇ tsaˬ Guiˇ dahˬ beh poˆ dzeuˇ˗iˇ˗awˇ, 1920-1929 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ paˇ laˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ taꞈ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ paˇ˗iˇ dui dui˗euˬ meh. Pyeˆ tseˇ˗eu tiˬ gʼaˬ “Tiˬ biˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ baˇ mui niˇ gʼa gaˇ maˬ ehˇ, dawˬ caˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya ni ahˇ laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, teu ngeh˗euˬ gaˇ nyeh nyeh˗eu jeˬ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ ni laˆ noeˬ˗awˇ, dm jeˬ dm kawˆ jiˇ maˬ dm gʼoeˬ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ saˇ ka nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, “byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu” meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:4.

5. 1960-1969 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ˗iˇ˗euˬ nga?

⁵ 1960-1969 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ ni jawˇ taꞈ˗eu, aˬ li aˬ buˇ cawˬ cawˬ gaˬ˗eu, gʼawˬ˗eu, gaˇ kawˆ heu deuˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ luꞈ˗eu meh. Byawˬ gʼa mo gʼa˗eu yaw myaˬ jeˬ jiˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu, tsawˇ haˬ deuˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ byehˇ ngeh tiˬ jawˇ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ caw laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nymˇ jiˇ pyaˆ˗iˇ˗awˇ, zaˬ˗ahˇ cu˗eu kʼawꞈ aˬ da maˬ ngeuˇ naˇ aˬ ma tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ uˬ taꞈ, nui ma paw˗euˬ shaˬ zahˬ hawˇ˗eu maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw dzoˆ˗eu jeˬ jiˇ myaˬ laˇ˗awˇ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu baˬ da neh nyawˬ laˇ˗eu Eˇshiˇ (AIDS) naˇ gawˇ lawˬ muˇ jiˇ doˆ myaˬ laˇ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ heu naˇ, laiꞈ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ˗a lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 2:19.

6. Saˬdaˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi haw mawꞈ˗eu nga?

⁶ Yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ miˇ tsaˬ haw˗eu jeˬ heu naˇ, Saˬdaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Saˬdaˬ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ bi haw mawꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ jiˇ aˇ poeˬ maˬ bi taˬ baw mawꞈ˗a. (Eˇpeˇsu 2:2) Tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu zaˬ bi jawˇ le˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ taˬ baw˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ kʼawꞈ smˇ˗iˇ nya˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 6:9, 10.

7-8. Jaˇliꞈ˗ahˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ˗eu nga?

⁷ Miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ˗ahˇ caw teh˗eu deuˬ, Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ haw teˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ teu naˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ˗awˇ, ‘Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma beh ahˇ taˬ˗euˬ gaˇ neh, aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ maˬ bi jahˇ nga’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, tsawˇ haˬ yawˬ ha kʼaˇ mˇ mawꞈ˗eu jeˬ mˇ nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh lehˇ noeˬ bahˬ taˬ˗euˬ miˇ  neh meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ naˇ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ mˇ caw˗eu maˬ loˬ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ jiˇ gʼaˬ leˇ nya meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:5) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ nya ni lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Gawˇliˬtu 7:8, 9) Teu miˇ neh, nyiˬ dzeˇ zaˬ luꞈ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma maˬ muiˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼahˬ lahˇ˗eu maˬ loˬ ni byawˬ gʼa cehˇ gʼa nya˗eu meh.

⁸ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ loꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ haw ni mehˬ˗eu uˬ taꞈ, yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ˗eu teu naˇ byawˬ gʼa cehˇ gʼa˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 5:18, 19) Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘Naw maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu aˬ cawˬ yaw zeu baw paˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya dehꞈ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ siˬ nya˗eu tsaˬ meh. Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ loꞈ˗ehˇ, yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ laˆ shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ya gʼeh˗a’ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—1 Teˇsaˬloˇni 4:4, 5.

9. (a) Yeˬhawˇbaˬ 1900-1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (b) 1 Yoˇhaˬ 2:15, 16-ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gahˇ˗eu nui noeˬ nui duˇ ahˇ nga? (c) Loˇmaˆ 1:24-27-ahˇ haw ngeh, aˬ joˇ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya yahˇ˗eu nga?

⁹ 1900-1930 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ ‘shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya˗eu’ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ bi uˆ lahˇ˗aˬ. (Eˇpeˇsu 4:19) Aˬ yawꞈ maꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ zahˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ caw˗eu meh. 1926 kʼoꞈ, Ngaˬ siˬ ba la 15 nah˗ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ˗ahˇ (Gaˬlaˬpyuˇ dawˬ) “zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ yaw kaˬ ngehˬ cawˬ ngeh, nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ ya bi shawˇ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Miˇ tsaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, gahˇ dzehˬ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 2:15, 16-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ uˬ taꞈ, yamˬ law tsaˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ neh maˬ bi tahˇ paꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. b—Loˇmaˆ 1:24-27-ahˇ gui.

10-11. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ “yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:1, 2) Teu miˇ neh, miˇ tsaˬ heu siˬ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ. Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ ehˇ˗eu, 1970-1979 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, dehꞈ ziˇ dehꞈ dzaˬ laˇ˗eu paw boꞈ˗eu paˇ dmˬ deuˬ myaˬ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ dmˬ na naˇ gui˗eu deuˬ˗ahˇ, “yawˬ ha pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, ha geuꞈ ni maˬ ehˇ, toˆ˗ehˇ ya pyeuꞈ gaˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ ni maˬ ehˇ, laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh.” Yaw jeˬ ma jeˬ, paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ “Nawˇ kʼaˇ muiˬ˗eu, kʼaˇ gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu, nui kʼahˇ kʼaˇ shiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ gaˬ mawꞈ naˇ, teu gʼaˬ˗aˬ nawˇ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, “yawˬ ha aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ nya˗awˇ, shaˇ noeˬ ngeh tsaˬ miˇ˗a, nui ma saˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ naˇ mˇ gʼeh˗awˬ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.

¹¹ Nawˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ gaˬ haw˗euˬ gaˇ duˇ˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? Teu meh Saˬdaˬ Eˇbaˆ˗ahˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ “naw nyaꞈ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ laˇ˗awˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:5) Nymˬ˗mˇ iˬ nah, gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ehˇ nehˬ laˇ nya˗a, Miˬyehˇ kʼawꞈ maˬ ehˇ laˇ nya˗a lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni yawˬ haˇ yawˬ ha noeˬ goˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ teu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh.

12. Miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ˗eu nga?

¹² Jaˇliꞈ miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu ya baw˗awˇ, oeˇ mˇ baˇ ngeh dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ  dawˬ˗ahˇ ya mˇ caw meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Heu naˇ, miˬ sawˇ yo zaˬ˗ahˇ maˬ shiˇ tiˬ ziˇ dehꞈ daˆ leꞈ ni gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ aˬ ma aˬ da˗ahˇ ya gʼawˬ˗iˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, nyiˬ gʼaˬ˗euˬ tiˬ shiˬ tiˬ shaˬ tehꞈ˗ehˇ ya pyeuꞈ laˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 2:24) Ehˇ kʼawꞈ miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ neh bi uˆ lahˇ˗eu deuˬ naˇ heu loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ miˬ zaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya noeˬ keuˆ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Gʼawˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ boꞈ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ ehˇ˗eu, “Miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ oeˇ mˇ baˇ ngeh, ‘maˬ shiˇ tiˬ ziˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dehꞈ ma’ lehˇ ehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ, ‘nyiˬ gʼaˬ kʼaˇ gaˬ˗eu kʼoeˇ keuˆ˗i tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ dehꞈ ma’ lehˇ laˆ paˇ˗euˬ meh.” Yaw awˬ paw noeˬ˗eu nui noeˬ heu naˇ, nymˇ jiˇ bi pyaˆ˗iˇ˗awˇ, nui ma˗ahˇ laˆ naˇ dui dui meh. Heu gaˇ haw ngeh, miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ heu naˇ zawˇ˗ehˇ laiꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

13. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ nui daˆ daˆ˗eu nga?

¹³ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ “Jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui daˆ daˆ”˗eu meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 16:5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ, Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ nui ma huiˬ˗eu miˇ neh meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, Saˬdaˬ Miˬyehˇ neh yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ bi beh˗euˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ, pawˬ tsuiꞈ bi dmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ bi tahˬ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ peuˬ gaˇ. (Maꞈtehˬ 4:8, 9; Gawˇlawˇsehˇ 1:15, 16) Jahˇ gʼeh˗eu deuˬ yawˬ ha yaw gahˇ ma lehˇ noeˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi naˇ dawˇ ga pyeuꞈ meh.

14. Loˇmaˆ 12:3 aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ noeˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁴ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ noeˬ nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, yawˬ ha˗ahˇ jiˇ tsaˬ tsaˬ ni gaˬ˗eu heu naˇ, tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ gaˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, nawˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, aˬ dui jiˇ yawˬ ha loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ya noeˬ keuˆ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 19:19, YS97) Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ aˬ dui aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ maˬ ya noeˬ˗a lehˇ ehˇ˗awˇ, “Naw maꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha aˇ dzehˬ dzeuˇ ni taˬ noeˬ huiˬ. Tsaˬ tsaˬ ni tehꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˬ.  Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ jah˗eu jeˬ aˇ myaˆ ni ahˇ˗eu nya lehˇ shaˇ sawˇ˗awˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha siˬ nya˗awˬ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Piˇliˇpiˆ 2:3; Loˇmaˆ 12:3-ahˇ gui.

15. Nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ maˇ diˇ zmˬ˗iˇ nya nga lehˇ noeˬ nya?

¹⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah yaw gahˇ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ deuˬ, yawˬ ha˗ahˇ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jeˬ hu shaˇ noeˬ nehˬ naˇ, aˬ cawˬ behˬ dzaˬ laˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ, Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu heu, aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga? Nawˇ aˬ jeˬ mawˇ leˬ? Yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ ngaˇ loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ maˇ diˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ jawˇ ngaˇ loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ ngaˇ laˬ? Nawˬ neh ya mawˇ haw˗euˬ loꞈ˗ehˇ naˇ, miˇ tsaˬ˗euˬ nui gahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ nui gahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu jeˬ, aˬ geu muiˬ dzehˬ nga?

16-17. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁶ Miˇ tsaˬ neh yaw gahˇ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu deuˬ naˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ gaˇ ma iˇ bahˬ taˬ˗euˬ dawˬ deh gʼa˗eu tsawˇ haˬ yaw kaˬ, aˬ geu paw iˇ paˬ nga lehˇ naˇ haˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ aˬ cawˬ neh yaw gahˇ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, “aˬ yawꞈ maꞈ˗aˬ, myaˆ behꞈ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu myaˆ behꞈ behꞈ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu meh. Myaˆ behꞈ neh myaˆ behꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh naˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ duˬ kʼahˬ˗ahˇ ga ahˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 15:14) Heu gaˇ haw ngeh, miˇ tsaˬ˗euˬ yaw gahˇ heu naˇ, Miˬyehˇ mehˬ shi yaw laiꞈ jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ ngaˇ˗a.

¹⁷ Jaˇliꞈ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ heu naˇ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, iˬ baˇ˗ahˇ toeˬ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mehˬ paˇ tsoˆ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ dehꞈ ni mehˬ˗eu tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ” gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ aˬ myah luꞈ bi mawˇ˗euˬ meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 3:16) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ miˇ tsaˬ nui gahˇ˗euˬ jeˬ nah maˬ ya caw teh˗iˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a. (Eˇpeˇsu 4:14) Nui jah˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu Miˬyehˇ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ heu naˇ, Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ mˇ caw nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ nui ma kʼaˇ taˬ nya˗eu nui gahˇ ahˇ˗eu Jaˇliꞈ biꞈ˗euˬ heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.