1-2. (a) Saˬdaˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muˇ juˇ juˇ˗eu nga? (b) Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

 Saˬdaˬ “jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ aˬ da yaw dzahˇ gʼaˬ” pyeuꞈ˗awˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ neh myawꞈ ka leꞈ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 8:44) Saˬdaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ jeˬ naˇ, shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mehˬ˗eu heu meh. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nehꞈ˗ahˇ guˆ˗eu baˬ da neh zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ gʼawˬ mya jeˬ doˆ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu pu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na shiˇ ngeh, ‘jah˗eu jeˬ gʼaˇ duˬ, leh jeh dui dui˗awˇ ya deuˆ ceh ceh’˗eu meh.—Yuˇdaˆ 3.

² Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ ya tahˬ puˬ ngeh, aˬ dui˗ahˇ shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tuˆ tehˬ deuˇ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? (Eˇpeˇsu 6:11) Miˬyehˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ mˇ ni nyehꞈ suꞈ laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ, aˬ dui gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nya˗eu nga? Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ja sawˇ ma. Nymˬ˗mˇ shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ˗eu nga lehˇ haw ma.

3. Jaˬ myawꞈ myawꞈ beh beh˗euˬ poˆ, aˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

³ Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ bi shiˇ mawꞈ˗a. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ ya naˇ haˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ “Yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ biꞈ˗eu aˇ bawˇ kʼoeˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ nawˇ maˬ ya pyaˆ dzaˬ˗a. Pyaˆ dzaˬ naˇ, dzaˬ ngeh nah neh nawˇ ya shiˇ tehꞈ˗a lehˇ” ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 2:16, 17) Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ oe˗awˇ, “Aˇ siˬ kʼoeˇ pyaˆ dzaˬ kʼawꞈ naw nyaꞈ maˬ ya shiˇ˗a” lehˇ Eˇbaˆ˗ahˇ paˇ ehˇ le˗euˬ meh. Eˇbaˆ jaˬ myawꞈ dawˬ teu˗ahˇ jah leˇ˗awˇ aˇ siˬ pyaˆ dzaˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ jiˇ bi dzaˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu  3:4, 6) Teu baˬ da neh tsawˇ haˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ, iˬ baˇ zaˬ pyeuꞈ iˇ˗awˇ ya shiˇ˗eu meh.—Loˇmaˆ 5:12.

4-5. Saˬdaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jaˬ myawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ myawꞈ luꞈ nga siˬ?

⁴ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Miˬyehˇ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ ya shiˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu maˬ naˬ leˇ˗aˬ siˬ. Aˇ nah aˇ nah˗ehˇ naˇ, yawˬ jeˬ yawꞈ˗ehˇ jiˇ paˇ myawꞈ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Jaˬ myawꞈ tiˬ jeˬ naˇ, tsawˇ haˬ shiˇ kʼawꞈ saꞈ laˇ maˬ shiˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu heu meh. Jaˬ myawꞈ heu deuˬ naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ keuˆ ni tsawˇ haˬ maˬ gui jiˇ coeˇ ni˗ahˇ tahˇ paꞈ taˬ˗euˬ meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 4:1.

⁵ Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya˗i aˬ jeˬ miˇ bi shuiˇ tawˆ˗euˬ nga? Saˬdaˬ aˬ dui shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ˗eu lehˇ beh taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui maˬ shiˇ mawꞈ˗a. (Dawˬtsoˆ 3:11) Aˬ dui shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ muiˇ˗eu gʼaˬ lehˇ sawˇ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 15:26.

6-7. (a) Saˬdaˬ shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ zaꞈ byoˆ nya ngaˇ laˬ? (b) Shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ maˬ bi guˆ˗eu nga?

⁶ Saˬdaˬ aˇ naˆ ni leh jeh kʼawꞈ, shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ laˆ zaꞈ nya˗a. Nymˬ˗mˇ iˬ nah, shiˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ, Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ dzawˇ nehˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ myaˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬtsoˆ 9:5, 10; Gʼaˬkʼehˇ 24:15) Aˬ dui shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˇ diˇ siˬ nya laˇ ngeh, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗awˇ, maˬ paˇ bi guˆ˗eu uˬ taꞈ, shiˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ maˬ siˬ ngaˇ lehˇ maˬ paˇ noeˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui shiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ paˇ loˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ ngeh jiˇ aˬ joˆ˗ehˇ maˬ siˬ lehˇ guˆ˗eu maˬ paˇ loˬ meh. Aˬ dui shiˇ˗euˬ deuˬ maˬ paˇ dehꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, tsawˇ haˬ˗ahˇ jiˇ yaw doeˇ maˬ paˇ jahˇ laˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ yuꞈ myaꞈ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 11:11-14) Shiˇ˗euˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ myaˆ kʼoꞈ shiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ shiˇ˗euˬ kʼawꞈ, gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh˗aˬ, myaˆ nuiˆ kʼoˆ tehˆ tiˬ tehˆ myah ni shiˇ˗euˬ gaˇ duˇ tehꞈ meh.

⁷ Shiˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu maˬ shaˬ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kahˇ jiˇ dahˇ˗eu meh. Heu naˇ Saˬdaˬ mehˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ duˇ leˇ˗a. Shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ bahˬ˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi gʼoˆ shaw bahˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ beh˗euˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ja bu˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. Saˬdaˬ neh jahˇ˗euˬ jeˬ teu aˇ naˆ ni deuˬ˗eu nga lehˇ, aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw nya˗eu gʼaˇ duˬ, naˇ haˬ˗eu jeˬ heu smˬ kawˆ˗ahˇ haw ma. Saˬdaˬ˗euˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ja bu˗eu nga? Mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ  ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ, jah˗eu maˬ loˬ nga lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi noeˬ˗eu nga? Mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ nui ma bi cawˆ dzehˬ laˇ˗awˇ bi shaˬ bi zahˬ dzehˬ˗eu nga?

8. Yeˬlaˬmiˇ 19:5-ahˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Saˬdaˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ja bu˗eu jeˬ pyeuꞈ nga?

⁸ Shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Saˬdaˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja bu˗eu jeˬ pyeuꞈ. Mehˬ bahˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, tsawˇ haˬ shiˇ naˇ shiˬ buiˇ lah ma˗ahˇ bi kʼehˬ meh lehˇ mehˬ˗eu heu meh. Heu loꞈ˗ehˇ mehˬ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ maˇ diˇ ja bu˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗eu Miˬyehˇ heu gʼaˬ naˇ, Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ haiˬ˗eu nui ma ahˇ meh lehˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 4:8) Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga? Maˇ diˇ naˇ Miˬyehˇ yaw haiˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ bye˗eu meh.—Yeˬlaˬmiˇ 19:5-ahˇ gui.

9. Saˬdaˬ˗euˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ Yoˇhaˬ 3:16; 15:13-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ Yeˬsuˇ neh ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

⁹ Shiˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Saˬdaˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ heu, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah˗eu maˬ loˬ nga lehˇ bi noeˬ. (Maꞈtehˬ 20:28) Saˬdaˬ myawꞈ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, tsawˇ haˬ maˬ shiˇ nya˗eu saꞈ laˇ ahˇ˗a lehˇ mehˬ˗eu heu meh. Toˆ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ nya˗eu jeˬ maˇ˗iˬ, Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ paˇ ka kʼoꞈ le˗eu? Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a loˇ? (Yoˇhaˬ 3:16; 15:13-ahˇ gui.) Shaˇ noeˬ haw sheˇ, poeˬ˗eu laꞈ sawˬ heu hmˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ da zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga?

10. Shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Saˬdaˬ neh myawꞈ˗euˬ jeˬ, tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ nui ma bi cawˆ˗awˇ bi shaˬ bi zahˬ dzehˬ laˇ˗eu nga?

¹⁰ Saˬdaˬ˗euˬ mehˬ bahˬ˗eu jeˬ, tsawˇ haˬ˗ahˇ nui ma bi cawˆ dzehˬ laˇ˗awˇ bi shaˬ bi zahˬ dzehˬ laˇ. Zaˬ bi shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ˗eu aˬ daˬ aˬ ma deuˬ, tiˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ nawˬ˗euˬ zaˬ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ bi geuꞈ˗eu lehˇ yuˇ kʼoꞈ nga lehˇ ehˇ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Dawˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ gaˇ laˇ ngaˇ loˇ? Nui ma paˇ bi cawˆ dzehˬ leˇ nga laˬ? Saˬdaˬ mehˬ bahˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, shiˬ buiˇ lah ma gaˇ kawˆ heu meh. Heu˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu heu naˇ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ heu tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu deuˬ˗ahˇ, zeuˇ liˬ˗ahˇ paꞈ tawꞈ˗awˇ miˬ dzaˬ˗ahˇ puiˆ˗eu meh. Saˆpeˆ miˇ kʼahˬ˗euˬ zahˇ paw˗euˬ saˇ naˇ paˇ dmˬ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, miˬ dzaˬ˗ahˇ maˬ bi puiˆ mi naˆ˗ehˇ bi noeˬ paˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, “shiˬ buiˇ lah ma˗ahˇ uˇ˗iˇ˗eu heu naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ” bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ jah˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ yaw myaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ poeˬ aˬ piˬ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ lawˇ nehˬ˗eu meh. Heu naˇ, poeˬ piˬ deuˬ˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw doeˇ maˬ bi jahˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Saˬdaˬ˗euˬ ja myawꞈ mehˇ shuiˇ˗ahˇ neh oe nui jah heu naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ gʼaˬ maˬ ahˇ leˇ˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ bi dawꞈ˗awˇ maˬ loˬ gaˇ bi guˆ bi gaˆ˗eu meh.

11. Yuiꞈ nyiˇ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ, aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ nyehꞈ suꞈ laˇ nya˗eu nga?

¹¹ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ, aˬ dui˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ, aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu sahˇ zahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ jahˇ ni nyehꞈ suꞈ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ gm leˇ ngeh, aˬ dui daˬ ga ni kʼawꞈ jahˇ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui shiˇ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ maˬ gaˬ nga, yaw zeu maˬ baw nga, shiˇ˗euˬ gʼaˬ dehꞈ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw doeˇ bi jahˇ laˇ˗eu lehˇ nga, lehˇ maˬ siˬ˗ehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui maˇ maˇ ni Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tuˆ tehˬ deuˇ taˬ nya˗eu nga? Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ˗ahˇ haw˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ iˇ nya nga lehˇ jiˇ haw ma.

12. Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu nui jah hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga?

 ¹² Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu nui jah hawˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ nehˬ˗ehˇ “gʼawˬ”˗eu leh jeh. (2 Gawˇliˬtu 6:17) Zahˇ yaw myaˬ zahˇ, tsawˇ haˬ shiˇ kʼawꞈ saꞈ laˇ maˬ shiˇ ni cah luꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ shiˇ ngeh yaw muiˬ˗ehˇ maˬ jahˇ nehˬ˗euˬ naˇ, caw dzaˬ laˇ˗a lehˇ maˬ siˬ˗ehˇ baw˗eu miˇ neh, jeˬ zaˬ lawˬ muˇ sehꞈ˗awˇ ya lawˇ ya shehˇ nehˬ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na˗aˬ lmˬ bymˇ lawˬ muˇ laˆ saˆ nehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Saˬdaˬ˗euˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ˗ahˇ neh oe˗euˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu nui jah˗ahˇ maˬ kaˬ, maˬ keuˬ leˇ˗eu uˬ taꞈ gʼaˬ jiˇ maˬ biꞈ.—1 Gawˇliˬtu 10:21, 22.

13. Yaˬkoˆ 1:5-ahˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, nawˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ mˇ nya˗eu maˬ mˇ nya˗eu maˬ duˬ maˬ deuˆ˗ehˇ gʼeh naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹³ Nawˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ maˬ duˬ maˬ deuˆ˗ehˇ gʼeh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ nui gahˇ shaˇ. (Yaˬkoˆ 1:5-ahˇ gui.) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˇ maꞈ aˇ muˇ neh boꞈ doˆ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ poˆ tseˇ haw. Loˬ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ naˇ haˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ maˬ ehˇ nehˬ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ poˆ mawˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ ya siˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ lawˬ muˇ meh. Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ heu deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ caw ngeh tiˬ jawˇ ‘yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ geuꞈ nya˗eu nui noeˬ˗ahˇ dzaw˗eu’ jeˬ pyeuꞈ meh.—Heˬbyehˇ 5:14.

14. Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬ nui ma maˬ saˇ ni maˬ bi gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁴ ‘Kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ doˆ laˇ ni mˇ˗awˬ. Aˬ cawˬ˗ahˇ coeˬ˗eu ciˆ˗eu jeˬ maˬ mˇ ni dehꞈ˗awˬ.’ (1 Gawˇliˬtu 10:31, 32) Aˬ dui zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ mˇ caw˗eu maˬ mˇ caw˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh, aˬ cawˬ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ deuˬ ngaˇ laˬ lehˇ ya haw˗eu uˬ taꞈ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ ya haw˗eu meh. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ jah˗eu jeˬ byehˇ dzehˬ ni maˬ ehˇ, nui ma maˬ saˇ ni maˬ ehˇ maˬ jahˇ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. (Maˬkuˆ 9:42) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ ni nui ma pehˇ ni maˬ jahˇ mawꞈ˗a. Nui gaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ cawˬ ni caw ba nehˬ˗awˇ, heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ ceh ni maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ maˬ haw teˬ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Nui gaˬ baoˬ ahˇ dui dui˗eu lehˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ. Aˬ dui nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗eu uˬ taꞈ, yaw zeu baw nehˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ nui ma nahˬ laˇ nya˗eu meh.

15-16. (a) Aˬ dui˗euˬ nui jah aˬ cawˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗eu heu aˬ jeˬ miˇ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? (b) Loˇmaˆ 1:16 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Pawˇluˆ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

 ¹⁵ Nawˬ˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ, nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ nya. (Iˇsaˬyaˇ 43:10) Nawˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ na shiˇ ngeh, nawˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ jeˬ na˗ahˇ maˬ mˇ caw naˇ, yuiꞈ nyiˇ hawˇ˗eu nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ nui ma pehˇ dui dui nya˗eu meh. Teu miˇ neh gaˇ kawˆ teu maˬ pyeuꞈ laˇ mi naˆ˗ehˇ, nawˬ˗euˬ nui jah˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ taˬ dzeuˇ˗euˬ naˇ, pyeuꞈ laˇ ngeh ehˇ nehˬ˗eu yaw awˬ meh. Moˇsamˬbiˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Paˬ˗lahˬsiˇsaꞈ˗koꞈ ehˇ˗eu, “Ngaˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Kehˬloˇliˬnaˬ Jaˇliꞈ dzaw ngeh, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ taꞈ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ jahˇ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ Kehˬloˇliˬnaˬ˗euˬ aˇ yuiꞈ shiˇ ngeh, nga nyaꞈ gaˇ kawˆ heu lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ˗eu ma. Moˇsamˬbiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ tsawˇ shiˇ˗ahˇ iˇ cuꞈ bi dzuiꞈ˗eu zahˇ jaˆ˗awˇ, shiˇ˗euˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ yuiꞈ nyiˇ kʼaˇ peh˗eu gʼaˬ, tsawˇ shiˇ bi dzuiꞈ˗euˬ iˇ cuꞈ shehˆ dzeh duˬ˗ahˇ smˬ miˇ ya yuꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, shiˇ˗euˬ gʼaˬ˗euˬ saꞈ laˇ nui pehˇ bi shuꞈ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Kehˬloˇliˬnaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ toˆ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu meh.”

¹⁶ Paˬ˗lahˬsiˇsaꞈ˗koꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Paˬ˗lahˬsiˇsaꞈ˗koꞈ ehˇ˗eu “Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ˗eu miˇ neh maˬ mˇ caw˗a. Teu miˇ neh Kehˬloˇliˬnaˬ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ nui ma pehˇ dui dui˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ aˇ yuiꞈ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw nga, jeˬ˗iˬ maˬ paˇ caw ba ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ˗euˬ nui jah aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ yaw beh neh ehˇ nehˬ dzeuˇ taˬ˗euˬ ma. Teu miˇ neh nga nyaꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nui ma pehˇ luꞈ ngeh, maˬ ja cawˬ˗aˬ. Yuiꞈ nyiˇ tiˬ gʼaˬ na nga nyaꞈ paw pyawˬ˗awˇ, yaw beh neh aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu lehˇ ehˇ nehˬ dzeuˇ mehˬ tawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ Kehˬloˇliˬnaˬ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ deuˬ a lawˆ lawˆ˗ehˇ nui pehˇ shuꞈ iˇ˗awˇ, ngehˬ cawˬ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na ngehˬ˗ehˇ dzehˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ taꞈ˗eu paˇ dmˬ paˇ shaˇ laˇ˗euˬ meh.” Teu miˇ neh aˬ dui shiˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ taˬ shaꞈ dawˇ.—Loˇmaˆ 1:16-ahˇ gui.

17. Aˬ dui noeˬ shaˬ luꞈ˗eu deuˬ˗euˬ cawˬ yaw muiˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁷ Aˬ dui˗euˬ Ka li zaˬ cawˬ deuˬ yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ bi shiˇ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ “cawˬ yaw muiˬ . . . shaˬ zahˬ caw pi˗eu gʼaˇ duˬ” dehꞈ le˗euˬ mehˇ nmˇ loꞈ˗ehˇ ya gʼeh˗eu meh. (Dawˬdaˬ 17:17) Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ mˇ ni nyehꞈ suꞈ laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu miˇ neh noeˬ shaˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˬ dui “cawˬ yaw muiˬ” aˬ  joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu nga? Yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ bi shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu Jaˇliꞈ zahˇ nyiˬ deuˆ˗ahˇ haw ma.

18. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh ngoeˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁸ “Ngoeˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ caw ngoeˇ˗awˬ.” (Loˇmaˆ 12:15) Aˬ dui nui ma cawˆ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ paˬ ngaˇ heu lehˇ shaˬ zahˬ naꞈ nya meh. Tiˬ poˆ na myaˆ biˇ kʼawꞈ, dawˬ naˆ maˬ tseˇ bi siˬ bi mawˇ nya˗eu meh. Aˬ dui ngehˬ tsaˬ maˬ siˬ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ngoeˇ caw naˇ, aˬ dui jiˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ nui ma cawˆ ngaˇ˗a lehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ cawˬ Laˬzaˬluˇ shiˇ ngeh, Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ uˬ taꞈ, nui deuˬ jiˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Oeˬ nah byah laˇ˗awˇ Yeˬsuˇ oe keuˆ ngeh jiˇ, aˬ yawꞈ Laˬzaˬluˇ˗ahˇ laˆ dehꞈ kʼoꞈ˗eu lehˇ gʼeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ “myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ meh.” (Yoˇhaˬ 11:17, 33-35) Yeˬsuˇ ngoeˇ gaˇ haw ngeh, Laˬzaˬluˇ shiˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗awˇ, Laˬzaˬluˇ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui nga lehˇ noeˬ leˇ˗euˬ meh. Heu naˇ, Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ ni mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ngaˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ nya, ngaˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu cawˬ ngaˬ˗euˬ behˇ dzeˇ aˬ myah luꞈ jawˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ leˇ˗eu meh.

19. Aˬ dui noeˬ shaˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ngeh, Dawˬtsoˆ 3:7-ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

¹⁹ “Ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ, dawˬ ja ja˗eu yamˬ baw˗eu meh.” (Dawˬtsoˆ 3:7) Noeˬ shaˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu heu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ bi ngehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maˬ noeˬ gahˇ ni “dawˬ kʼaˆ ngehˬ gaˇ” nui ma taˬ pehˇ. (Yawˇbaˆ 6:2, 3) Aˬ yawꞈ kʼawꞈ, uˬ duˬ kawꞈ dui dui luꞈ gaˇ, Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ paˇ nyehꞈ suꞈ naˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ paˇ shaˬ dzehˬ leˇ˗eu meh. Teu miˇ neh nawˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ, ‘shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ’˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ, gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ gaˇ ma pah dahˇ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ˗uˇ. (Ja ceuˬ 65:2) Gʼeh nya naˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ gui, maˬ ngeuˇ naˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ gui.

20. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

²⁰ Aˬ dui˗ahˇ shiˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a. (Yoˇhaˬ 5:28, 29) Teu miˇ neh aˬ dui Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tuˆ tehˬ deuˇ taˬ˗euˬ lehˇ, ngehˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu jeˬ neh maˬ ehˇ, kʼaˇ yehꞈ laˇ gaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu heu neh maˬ ehˇ, bi siˬ luꞈ˗uˇ. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ Saˬdaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ maˬ bi siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ zmˬ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. Teu naˇ maw loˬ ja maw pyeuꞈ meh. Aˬ dui nehꞈ deuˬ˗euˬ lahˇ ju˗ahˇ taꞈ˗eu zahˇ hawˇ˗eu byawˬ gʼaˬ muˆ gʼa˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya zahˇ nga lehˇ haw ma.