1. Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ biꞈ˗euˬ nga?

 Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗euˬ nyiˬ dzeˇ zaˬ˗ahˇ zaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu nui ma beh ahˇ nehˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Zaˬ deuˬ˗aˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 127:3) Aˬ jeˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Nawˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ, nawˬ˗euˬ gʼoeˇ˗eu cawˬ nawˬ˗ahˇ pyuˇ gʼawˬ mya ni˗ahˇ bi haw teˬ nehˬ laꞈ naˇ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya? Nawˇ cawˬ nawˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nmˇ ngeuˇ kʼawꞈ, haw piˇ nya˗eu maˬ siˬ miˇ˗a lehˇ jiˇ kʼahˬ lahˇ nya˗eu meh. Aˬ dui gʼoeˇ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ, pyuˇ naˆ maˬ tseˇ gʼawˬ myaˆ ni poeˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi haw teˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ zaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ ni cu˗eu gaˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.

2. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

² Zaˬ geuꞈ˗eu maˬ geuꞈ˗eu hawˇ˗eu aˬ geu ngeh geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗eu heu naˇ, aˬ geu gʼaˬ pyeuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui miˬ zaˬ yo zaˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ haw ma.

3. (a) Zaˬ geuꞈ˗eu hawˇ˗eu maˬ geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ nga? (b) Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ ya noeˬ taˬ˗eu Jaˇliꞈ zahˇ aˬ geu deuˆ nga?

³ Zahˇ sahˇ kʼoꞈ tiˬ gaˇ na˗aˬ, sheuˬ dahˬ dzaˬ shaw˗euˬ naˇ zaˬ kawˇ ma˗ehˇ ya geuꞈ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ deuˬ zahˇ teu˗ahˇ mˇ caw lehˇ ka tiˇ laˇ gaˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. Eˇshaˬ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Jehˇtoˬ “Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zaˬ jawˇ˗eu  tiˬ gʼaˬ na jiˇ zaˬ maˬ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ka naˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗awˇ, Eˇshaˬ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Jehˇpaˬ˗liˬ jiˇ, “Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, zaˬ maˬ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ mawˬ iˇ naˇ aˬ suˇ gʼaˬ neh bi cu˗eu lehˇ de lehˇ ehˇ laˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ miˬ zaˬ yo zaˬ yawˬ gu na luꞈ zaˬ geuꞈ˗eu hawˇ˗eu maˬ geuꞈ˗eu teu naˇ, yawˬ ha˗ahˇ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Heu naˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ pyeuꞈ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:5) Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu cawˬ deuˬ nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu nmˇ ngeuˇ kʼawꞈ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ miˬ zaˬ yo zaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ naꞈ˗i ya bi noeˬ tsehˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ya ngehˇ˗a.—1 Teˇsaˬloˇni 4:11.

4-5. Miˬ zaˬ yo zaˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ 2 kawˆ˗ahˇ ya ja sawˇ˗eu nga? Aˬ geu ngeh ja sawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁴ Zaˬ geuꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ deuˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ heu 2 kawˆ˗ahˇ ja sawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (1) Zaˬ aˬ geu ngeh geuꞈ paˬ nga? (2) Zaˬ aˇ myaˆ gʼaˬ geuꞈ paˬ nga? Sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu deuˬ gaˇ kawˆ heu 2 kawˆ˗ahˇ aˬ geu ngeh ja sawˇ˗eu tsaˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ kawˆ heu 2 kawˆ aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga lehˇ haw ma.

⁵ Myaˬ ni naˇ, zaˬ geuꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ mi naˆ˗ehˇ ja sawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ noeˬ˗eu duˇ leˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nyiˬ gʼaˬ luꞈ aˬ da aˬ ma geuꞈ nya laˇ miˬ˗a laˬ lehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Tiˬ gu na˗aˬ, zaˬ geuꞈ˗eu teu naˇ gʼaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ gʼawˬ mya ni jiˇ leˇ˗eu miˇ neh, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ yaw teˬ tiˬ kʼoꞈ nyiˬ kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ zaˬ geuꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu meh. Teu naˇ, aˬ da aˬ ma maˬ pyeuꞈ laˇ mi naˆ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tsaˬ leˇ ni laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh.—Eˇpeˇsu 5:33.

6. Nymˬ˗mˇ aˬ dui jawˇ luꞈ˗eu saˇ ka nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, miˬ zaˬ yo zaˬ tiˬ gu na aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga?

⁶ Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu miˬ zaˬ yo zaˬ nui deuˬ, sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ nehˬ˗ehˇ zaˬ maˬ geuꞈ˗eu, Noˇaˬ˗euˬ aˬ li smˇ gʼaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Beˬtuˆluˆ 2:5) Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ saˇ ka “Noˇaˬ˗euˬ ziˇ” nehˬ˗ehˇ duˇ meh lehˇ sheu cehˆ taˬ˗awˇ, aˬ dui “shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ”˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Maꞈtehˬ 24:37; 2 Tiˆmoˇseˬ 3:1) Tiˬ gu na˗aˬ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ zaˬ maˬ geuꞈ siˬ lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh.

7. Luˇkaꞈ 14:28 29 hawˇ˗eu, Dawˬdaˬ 21:5-ahˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ miˬ zaˬ yo zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

⁷ Zaˬ geuꞈ˗eu maˬ geuꞈ˗eu hawˇ˗eu aˇ myaˆ gʼaˬ geuꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh, nui gahˇ ahˇ˗eu miˬ zaˬ yo zaˬ deuˬ naˇ, “pyuˇ aˇ myaˆ ni jiˇ leˇ˗eu” nga lehˇ sawˇ haw˗eu meh. (Luˇkaꞈ 14:28, 29-ahˇ  gui.) Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ˗ahˇ cu˗eu teu naˇ pyuˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ jiˇ ni jiˇ leˇ dui dui meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, miˬ zaˬ yo zaˬ deuˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, ‘Nymˇ jiˇ˗ahˇ loˬ˗eu jeˬ zeuˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ nyiˬ gʼaˬ luꞈ pyuˇ poˆ˗eu loˬ nga laˬ? Nyiˬ gʼaˬ luꞈ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ “loˬ˗eu jeˬ” naˇ, aˬ geu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ noeˬ˗eu duˇ leˇ ngaˇ laˬ? Nyiˬ gʼaˬ luꞈ pyuˇ poˆ naˇ zaˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ bi haw˗eu? Nyiˬ gʼaˬ luꞈ zaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ neh bi uˆ lahˇ mawꞈ˗awˇ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ bi dzaw geuꞈ mawꞈ nya?’ Miˬ zaˬ yo zaˬ deuˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ ja sawˇ naˇ, Dawˬdaˬ 21:5 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Gui.

8. Miˬ zaˬ yo zaˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ laˇ nya˗eu nga? Miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ naˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga?

⁸ Zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗euˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu ngehˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗awˇ za paˬ˗ehˇ jiˇ gʼeh˗eu meh. Teu miˇ neh zaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ baw tsahˇ naˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗eu, ngehˬ gʼeh˗eu, yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Zaˬ yaw nyiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ cu luꞈ˗eu deuˬ, tiˬ poˆ na tiˬ jeˬ˗iˬ shaˇ noeˬ maˬ doˆ gaˇ keuˆ ni suˬ saˬ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ ma gʼaˬ nui ma gʼawˇ mawˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ ya deuˆ ceh ceh laˇ nya meh. Teu naˇ, aˬ myah luꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu guiˬ lahˬ shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, gʼaˬ maˬ ahˇ ni bi pyeuꞈ laˇ nya˗awˇ, teu baˬ da neh mehˬ bawˬ˗ahˇ nui ma ahˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ naˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ maˬ ehˇ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh zaˬ haw caw nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ miˬ zaˬ˗ahˇ iˇ kahˇ˗euˬ gaˇ lawˬ muˇ mˇ caw nehˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ gʼaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ myah luꞈ nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ bi za˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh dui dui˗eu uˬ taꞈ, Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ da deuˬ naˇ pehˬ zaˬ ma zaˬ sheuˬ˗awˇ aˬ myah luꞈ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh.

9-10. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ caw ba nya˗eu gʼaˇ duˬ ya jahˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁹ Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ ni aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ, zaˬ˗ahˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu˗ahˇ neh haw piˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ da aˬ ma deuˬ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya nga lehˇ haw ma.

¹⁰ Caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ. Aˬ dui Saˬsoˬ˗euˬ aˬ da aˬ ma pyeuꞈ˗eu Maˬnoˇaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Maˬnoˇaˬ aˬ li ya baw˗eu lehˇ ya siˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya cu˗eu gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ˗eu meh.

11. Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 13:8-ahˇ haw ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ Maˬnoˇaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

 ¹¹ Bawˇsaꞈ˗niˬ˗ya Haˇsuiꞈgoˇgʼoiˬnaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Niˇhahˬ hawˇ˗eu Ahˇmaˬ aˬ nyaꞈ, Maˬnoˇaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ehˇ˗eu “Nga nyaꞈ Maˬnoˇaˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu aˬ da aˬ ma pyeuꞈ ni mehˬ nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu paˇ dmˬ nui deuˬ paw neh maˬ ehˇ, aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, yaw myaˬ paw neh shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.”—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 13:8-ahˇ gui.

12. Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ mehˬ nehˬ˗eu nga?

¹² Yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ. Aˬ da aˬ ma deuˬ mehˬ boeˬ neh mehˬ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, laꞈ neh mˇ mawˇ nehˬ˗eu heu naˇ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ dzehˬ˗eu meh. Aˬ dui Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ, Yeˬsuˇ jiˇ ahˇ leˇ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ nehˬ˗euˬ lehˇ jah˗eu ma. Yoˇsehˆ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ mˇ dui dui˗eu uˬ taꞈ, zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gaˬ ni jiˇ mehˬ nehˬ˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 4:9, 10) Ka tiˇ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ maˬ jaˆ kʼawꞈ, Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ sheuˬ˗awˇ, “aˬ yawꞈ kʼoꞈ yawꞈ” Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Baˬsaˬkaˬ bawˬ˗iˬ jahˇ gaˇ iˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:41, 42) Teu ngeh aˬ da deuˬ tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, nymˇ jiˇ sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ suˬ saˬ nya lehˇ, pyuˇ hawˇ˗eu aˇ yamˬ jiˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yoˇsehˆ naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu uˬ taꞈ, zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ aˇ poeˬ taˬ baw ni mehˬ nehˬ˗eu meh. Maˬliˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ zaˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gaˬ ni mehˬ boeˬ hawˇ˗eu laꞈ neh mˇ mehˬ nehˬ meh lehˇ aˬ dui jah˗eu ma.

13. Miˬ zaˬ yo zaˬ tiˬ gu Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ˗euˬ nga?

¹³ Uˬ soe ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ Niˇhahˬ hawˇ˗eu Ahˇmaˬ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ loꞈ˗ehˇ jahˇ mawꞈ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Nga nyaꞈ zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh˗awˇ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu heu naˇ, dehꞈ ziˇ muiˬ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ mawˇ leˇ ni leh jeh˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Niˇhahˬ “Zaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi pyeuꞈ mawꞈ naˇ, aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ ya pyeuꞈ meh” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh.

14. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗euˬ cawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya siˬ nya˗eu nga?

¹⁴ Zaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu cawˬ tseˇ ni caw ba nehˬ. Aˬ da maˬ ehˇ aˬ ma maˬ ehˇ, zaˬ˗euˬ cawˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ nga, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗eu nga lehˇ ya siˬ nya meh. Teu naˇ, zaˬ iˇteuꞈnehꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, naˬ gaˬ paw neh maˬ ehˇ, aˬ suˇ suˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ nga lehˇ ya siˬ nya gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, toˆ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu teu˗aˬ, zaˬ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ˗ahˇ deuˬ˗eu miˇ neh meh.—1 Gawˇliˬtu 15:33.

15. Aˬ da aˬ ma deuˬ Jehˇsiˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁵ Aˬ da aˬ ma deuˬ kahˬpyuˇteuˬ hawˇ˗eu naˬ gaˬ lawˬ muˇ zmˬ˗eu yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ nya naˇ tawˇ neh? Piˇliˇpaiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ aˬ da tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Jehˇsiˬ ehˇ˗eu “Aˬ dui keu ka teu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya kʼawꞈ, zaˬ˗ahˇ keu ka teu deuˬ zmˬ˗eu baˬ da neh maˬ bi lehˬ maˬ bi ca laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ mehˬ ni nmˇ maˬ byehˇ.” Jehˇsiˬ aˬ yawꞈ keu ka teu deuˬ˗ahˇ maˬ zmˬ nya˗eu miˇ neh, zaˬ˗ahˇ maˬ bi zmˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ zaˬ˗ahˇ dawˬ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu mehˬ bawˬ gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ˗eu, yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui˗eu, gʼaˇ duˬ zmˬ˗awˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ nehˬ˗ehˇ naˬ gaˬ˗ahˇ neh sahˬ boꞈ sha˗eu hawˇ˗eu awˆlai paw aˇ baˇ yuˇ daˆ˗eu yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ bi jaˆ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ jw.org^® laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu “Zaˬ guˬ deuˬ” lehˇ ehˇ gaˇ gui˗awˇ ja cawˬ dzeuˇ maˬ laˬ? Nawˇ teu˗ahˇ gʼaˬ leˇ de laˬ, teu neh bi gʼaˬ leˇ de laˬ? lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ hawˇ˗eu Soˇsho Neˇgʼoꞈ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ˗ahˇ nawˇ nawˬ˗euˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ  haw˗awˇ ja cawˬ dzeuˇ maˬ loˇ?  b Jahˇ doˆ taˬ˗euˬ jeˬ heu deuˬ naˇ, zaˬ˗ahˇ eˆleꞈtawˇniꞈ keu ka deuˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ zmˬ nya ni mehˬ nehˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Dawˬdaˬ 13:20.

16. Aˬ da aˬ ma gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga? Aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

¹⁶ Aˬ da aˬ ma gʼawˬ mya gʼaˬ zaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ bi cawˬ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Koˇdiˇgʼawꞈ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Eˬdeˬniˬ hawˇ˗eu Boˇmiˬ aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ kahˇ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ bi yaꞈ laˇ˗eu meh. Eˬdeˬniˬ ehˇ˗eu “Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ ngaˬ li aˬ yuiꞈ gʼaˬ˗ahˇ muiˬ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ mˇ dah˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ meh.” Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ nya ma laˬ?

17-18. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ aˬ geu ngeh neh mehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁷ Zaˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh kawˇ ma˗ehˇ meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ yaw naꞈ˗ehˇ ngehˬ˗ehˇ mehˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ muiˬ meh. (Dawˬdaˬ 22:6) Huiˬ laˇ ngeh gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ nehˬ˗ehˇ cah˗eu Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Uˇniˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ piˬ Lawˇiˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ “nyiˇ ngeh neh” mehˬ˗euˬ meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 1:5; 3:15.

¹⁸ Koˇdiˇgʼawꞈ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yahˇkaˬ˗laˬ hawˇ˗eu Piˇsuiꞈ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ jiˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ zaˬ 6 gʼaˬ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ ni mehˬ nehˬ nya˗euˬ meh. Aˬ jeˬ baˬ da neh toˆ˗ehˇ pyeuꞈ leˇ nya˗euˬ nga? Uˇniˇ hawˇ˗eu Lawˇiˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ mˇ caw˗euˬ miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Nga nyaꞈ zaˬ, zaˬ zaˬ nahˬ˗ehˇ gʼeh ngeh neh Miˬyehˇ dawˬ kawˬ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗awˇ, zaˬ myaˆ nuiˆ mawˇ nya laˇ shaw˗euˬ taꞈ naˇ mehˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6, 7.

19. Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ “mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga?

¹⁹ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ “mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? “Mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, “tiˬ kʼehˬ tiˬ kʼehˬ mehˬ˗awˇ saˇ tiˇ biꞈ gaˇ” ehˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ aˇ yamˬ ya biꞈ nya˗eu meh. Tiˬ poˆ na gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ tiˬ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya mehˬ poˆ˗eu miˇ neh, gʼaˬ doeˇ doeˇ laˇ˗awˇ nui ma jiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ da aˬ ma deuˬ aˇ yamˬ heu naˇ, zaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni  hawˇ˗eu zmˬ iˇ nya ni mehˬ nehˬ˗eu muiˬ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ leh jeh˗awˇ ya haw˗eu meh.

20. Ja ceuˬ 127:4 aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ mehˬ gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

²⁰ Zaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawˬ˗ahˇ siˬ nya. Ja ceuˬ 127-ahˇ zaˬ˗ahˇ kaˆ myaˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 127:4-ahˇ gui.) Kaˆ myaˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ neh jahˇ˗awˇ, yaw huiˬ yaw nyiˇ beu gaˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, zaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ jiˇ beu gaˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mehˬ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu zaˬ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ cu bym nya˗euˬ miˬ zaˬ yo zaˬ tiˬ gu “Nga nyaꞈ zaˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh kuˇ paˆ˗awˇ mehˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nymˇ sahˇ aˬ da gʼaˬ zaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ahˇ kuˇ paˆ˗awˇ neh mehˬ˗eu loˬ ngaˇ laˬ lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh.

21. Aˬ da aˬ ma deuˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ caw ba nehˬ laꞈ gaˇ noeˬ tmˬ nya˗eu nga?

²¹ Shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ maˬ paˇ gʼaˬ leˇ miˬ˗a lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ zaˬ deuˬ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw ba nehˬ mawꞈ˗awˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ guiˬ lahˬ shaˇ gaˇ jiˇ naˇ haˬ nehˬ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, shaˇ dawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu meh.

22. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ biꞈ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

²² Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ zaˬ˗ahˇ cu˗eu heu naˇ, uˬ taꞈ 20 kʼoꞈ ga leˇ meh lehˇ ja˗eu meh. Aˇ yamˬ aˇ myah ni myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ da aˬ ma˗aˬ aˬ da aˬ ma pyeuꞈ luꞈ meh siˬ. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ biꞈ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ, nui gaˬ hawˇ˗eu aˇ yamˬ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh mehˬ˗eu jeˬ heu meh. Zaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ kʼoꞈ laꞈ˗eu maˬ duˇ leˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ da aˬ ma deuˬ neh cu˗euˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, Eˇshaˬ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yoˇaˬnaˆ Meˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu meh. Yoˇaˬnaˆ ehˇ˗eu “Ngaˬ˗ahˇ aˬ da aˬ ma neh mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ nehˬ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ ni mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ngaˬ˗ahˇ baw dehꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, ngaˬ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu dehꞈ ziˇ jiˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.” (Dawˬdaˬ 23:24, 25) Dzaˇ˗i Ka li zaˬ aˇ lam aˇ lam gʼaˬ jiˇ toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu meh.