1. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga?

 Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˇ diˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ kʼaˇ pyeuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ Saˬ laˬ pyeuꞈ nya˗awˇ, Gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ nya˗eu uˬ taꞈ, guiˬ lahˬ dawˬ Tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ nya meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ pyeuꞈ˗eu tiˬ jeˬ na tehꞈ˗a siˬ. (Iˇsaˬyaˇ 48:17; 2 Gawˇliˬtu 7:6; Gaˬlaˬtiˆ 3:8) Ehˇ kʼawꞈ yaw myaˬ poˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ jiˇ zmˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:14; 28:19, 20; 2 Gawˇliˬtu 1:3, 4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, aˬ jeˬ kʼawꞈ bi pyeuꞈ nya meh. Heu naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗euˬ dawˬ tsuiꞈ dawˬ tawˆ luꞈ pyeuꞈ meh.

2. (a) Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zmˬ luꞈ meh siˬ laˬ lehˇ, aˬ jeˬ miˇ neh noeˬ˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu nga?

² Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ zmˬ nya˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ na aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu gaˇ kawˆ baˬ da neh maˬ ehˇ, maˬ bym maˬ nya˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ zmˬ luꞈ meh siˬ laˬ lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na naˇ, nymˬ˗mˇ mˇ luꞈ˗eu myaˆ ni˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ, teu naˆ naˆ˗ehˇ mˇ˗eu maˬ loˬ nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Heu kawˆ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗awˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ joˆ˗ehˇ bi zmˬ nya nga lehˇ haw ma.

3. Piˇliˇpiˆ 2:13-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

³ Piˇliˇpiˆ 2:13-ahˇ gui. b Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma biꞈ nehˬ nya meh. Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga? Tiˬ poˆ na aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ maˬ ehˇ, aˬ dui˗euˬ aˇ muˇ maˬ ehˇ, caw ba˗eu jeˬ loˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ, tsaꞈ gaˬ duˬ nui gaˇ loˬ˗eu gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ sahˬ boꞈ gui gaˇ aˬ dui ya gaˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ, ‘Ngaˇ aˬ jeˬ jeˇ caw ba nya˗eu nga’ lehˇ naˇ haˬ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui shaˬ˗eu gaˇ za˗awˇ, mˇ nya maˬ siˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Maˬ ngeuˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ ‘Ngaˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga’ lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ka tiˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ caw ba nya nga lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma biꞈ nehˬ laꞈ˗eu meh.

4. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ nya˗eu gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗eu nga?

⁴ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ nya˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ nya meh. (Iˇsaˬyaˇ 40:29) Miˬyehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh aˬ dui nya luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi huiˬ bi mahˇ laˇ nya meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 35:30-35) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ gaˇ tiˬ jeˬ na nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ nya meh. Nawˇ za taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ˗eu maˬ siˬ naˇ, aˬ cawˬ neh bi caw ba, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ “huiˬ dui dui˗eu baoˬ” shaˬ zahˬ maˬ naꞈ ni shaˇ. (2 Gawˇliˬtu 4:7; Luˇkaꞈ 11:13) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ˗awˇ, mˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ zaˬ yo aˬ li hawˇ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh, nawˇ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ joˆ˗ehˇ bi zmˬ nya˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗uˇ.

5. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zmˬ dahˬ beh˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁵ Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi ka doˆ laˬ iˇ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ geu ngeh zmˬ˗euˬ nga? Moˇseˬ “Iˇjiˇtuˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ ya dzaw” jiˇ˗awˇ dah laˇ maˬ lehˇ noeˬ ngeh nga laˬ? (Gʼaˬkʼehˇ 7:22-25) Maˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ taˬ aw˗eu, nahˬ yu ni gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 7:30, 34-36) Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ jawˇ gaˇ ngehˬ iˇ peuˬ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 9:13-19) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zmˬ dahˬ beh˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Ya siˬ˗euˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ leh jeh˗awˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh.—Piˇliˇpiˆ 4:13.

6. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh Baˬziˇlehˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗ahˇ bi caw ba iˇ˗euˬ gaˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁶ Teu gaˇ neh naˇ yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Baˬziˇlehˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗ahˇ bi caw ba iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, Daˬbiˇ˗euˬ aˬ li Aˬbaˇsaˬloˬ teh˗eu miˇ neh cehˆ luꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ‘mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh.’ Teu ngeh Baˬziˇlehˇ hawˇ˗eu zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ na, shiˇ gaˇ maˬ guˆ ni loˬ˗eu jeˬ biꞈ ha le˗euˬ meh. Baˬziˇlehˇ aˬ yawꞈ mawˬ iˇ˗euˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ paˇ zmˬ meh lehˇ maˬ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ˗ahˇ caw ba iˇ˗euˬ meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 17:27-29) Aˬ dui heu gaˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ shaˬ luꞈ zahˬ luꞈ˗eu aˬ dui˗euˬ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ  nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, bi caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˇ kʼoꞈ aˇ naˆ ni kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ zmˬ ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Dawˬdaˬ 3:27, 28; 19:17) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ caw ba iˇ nya naˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ pyuˇ damˬ nehˬ nya meh.—2 Gawˇliˬtu 8:14, 15; 9:11.

7. Yeˬhawˇbaˬ Suˇmoˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗euˬ nga? Gaˇ kawˆ teu aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ za laˇ nya˗eu nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ jawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Suˇmoˬ˗ahˇ, Meˬsiˇya˗ahˇ maˬ mawˇ˗euˬ nmˇ kaˬ maˬ bi shiˇ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, Meˬsiˇya˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ yawꞈ nui jah ziꞈ˗awˇ nui ma mahˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Tiˬ nah Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ, “sheuˬ gʼeh˗eu mehˬ nah, Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ Suˇmoˬ uˇ leˇ” ngeh, zaˬ nahˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya mawˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, zaˬ nahˬ heu gʼaˬ Ka li pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ bi ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:25-35) Suˇmoˬ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ gaˇ maˬ ya mawˇ ni shiˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗euˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˇ shuiꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ nymˇ jiˇ yawˬ jiˇ na luꞈ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ za gaˇ ya mawˇ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 22:18) Aˬ dui kʼawꞈ nymˬ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ geu jeˬ lehˇ ya mˇ˗euˬ kʼawꞈ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma.

8. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Baˬnaˬbaˇ˗ahˇ zmˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

⁸ Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ Yoˇsehˆ lehˇ kuˇ˗eu tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 4:36, 37) Aˬ yawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ biꞈ nya˗eu miˇ neh, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Baˬnaˬbaˇ lehˇ kuˇ˗eu meh. Dawˬ tsuiꞈ naˇ “Gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˬ” lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Sawˇluˆ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ haw˗euˬ lehˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu miˇ neh, mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guˆ˗eu kʼawꞈ, tsawˇ bya bya˗eu Baˬnaˬbaˇ naˇ Pawˇluˆ˗ahˇ caw ba nehˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ guiˬ lahˬ aˇ naˆ ni huiˬ paˬ nga. (Gʼaˬkʼehˇ 9:21, 26-28) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ, Suˇliˆ˗euˬ Aˬdiˇawˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ gʼaˬ baˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, Baˬnaˬbaˇ˗ahˇ bi iˇ˗euˬ meh. Baˬnaˬbaˇ “Sahˬ paˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.” (Gʼaˬkʼehˇ 11:22-24) Nymˬ˗mˇ kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “Gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˬ” bi pyeuꞈ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ bi shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ iˇ nya˗awˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma ga ka˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, naˬ gaˬ paw neh maˬ ngeuˇ naˇ gʼa iˇ˗awˇ neh gʼaˬ biꞈ iˇ ni aˬ dui˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ nya˗eu meh. Nawˇ Baˬnaˬbaˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ ma loˇ?—1 Teˇsaˬloˇni 5:14.

9. Yeˬhawˇbaˬ neh Baˇsiˬliˬ˗ahˇ muiˬ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh, aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁹ Yeˬhawˇbaˬ Baˇsiˬliˬ lehˇ kuˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ muiˬ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ 26 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗awˇ, shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ caw ba nehˬ nya gaˇ guˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ noeˬ dahˇ doe˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu Dzaw nymˇ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ jiˇ leh jeh dui dui˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ huiˬ˗eu aˇ pyaˇ gʼawˬ mya jeˬ daˬ taˬ˗awˇ, tiˬ hmˬ saˇ˗iˬ tiˬ hmˬ mˇ byah ngeh guˆ˗eu jeˬ kʼawꞈ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ byoˆ iˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ ehˇ˗eu, “Teu ngeh ngaˬ neh guˆ˗euˬ jeˬ, nymˬ˗mˇ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ dui dui nya. Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ bi mawˇ laꞈ ngeh, ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ mehˇ nmˇ Baˇsiˬliˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ naˇ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ nya dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

10. Aˬbiˇgeˬlaˆ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁰ Daˬbiˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ, sahˬ paˬ Sawˇluˆ teh˗eu miˇ neh cehˆ luꞈ˗awˇ shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ˗euˬ tsawˇ haˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, smˇ muiˬ muiˬ˗eu Naˬbaˬlaˇ jawˇ gaˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ shaˇ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ toˆ˗ehˇ shaˇ iˇ shaꞈ˗eu teu naˇ, bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ Naˬbaˬlaˇ˗euˬ yawˇ deuˬ˗ahˇ loꞈ piˇ nehˬ haw˗euˬ miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ, Naˬbaˬlaˇ maˬ caw ba˗a. Teu miˇ neh, Daˬbiˇ nui ma pehˇ dui dui laˇ˗awˇ, Naˬbaˬlaˇ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ sehꞈ dzeh jiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 25:3-13, 22) Ehˇ kʼawꞈ, aˇ gʼehˇ muiˬ˗awˇ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu Naˬbaˬlaˇ˗euˬ miˬ zaˬ Aˬbiˇgeˬlaˆ naˇ, kʼaˬ duˬ ni Daˬbiˇ jawˇ gaˇ oe˗awˇ, awˆ byaˆ˗awˇ Daˬbiˇ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ Daˬbiˇ˗ahˇ gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ lehˇ nui gahˇ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Daˬbiˇ taˬ aw˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu Aˬbiˇgeˬlaˆ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi oe˗euˬ ngaˇ lehˇ noeˬ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 25:23-28, 32-34) Aˬbiˇgeˬlaˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ nya˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ deuˬ bi huiˬ bi mahˇ laˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, nui gahˇ ahˇ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 24:3; Tiˇtuˆ 2:3-5.

11. Yeˬhawˇbaˬ Shaˬlmˬ˗euˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi jahˇ˗euˬ nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ nga?

¹¹ Yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Shaˬlmˬ˗euˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ meuˬ lahˇ gawˬ gaˇ bi caw ba˗euˬ meh. (Neˬhaˬmiˇ 2:20; 3:12) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ da yaw huiˬ yaw mahˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ shaˬ˗awˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ teu˗ahˇ mˇ˗euˬ meh. (Neˬhaˬmiˇ 4:15-18) Ehˇ kʼawꞈ, Teˬkawˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ naˇ, “gaˇ mˇ gaˇ haw luꞈ pyaˆ luꞈ˗eu deuˬ neh bi mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ mˇ˗a.” (Neˬhaˬmiˇ 3:5) Shaˇ noeˬ haw sheˇ, Shaˬlmˬ˗euˬ aˬ buˇ deuˬ, gaˇ heu 52 nah laꞈ kʼoeˇ mˇ jiˇ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh laˬ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ paˬ nga. (Neˬhaˬmiˇ 6:15) Nymˬ˗mˇ iˬ nah, aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼawˬ mya gʼaˬ jiˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu nymˇ tsoˆ˗eu paw maˬ ehˇ, laˆ saˆ˗eu paw maˬ ehˇ, caw ba˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ meh. Gaˇ teu deuˬ mˇ pyeuꞈ nya˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nya˗eu uˬ taꞈ leh jeh˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh meh.

12. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ Daˬbiˇtaˆ loꞈ˗ehˬ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

¹² Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇtaˆ˗ahˇ laˆ noeˬ˗awˇ, ‘yaw muiˬ jeˬ mˇ˗awˇ, shaˬ˗eu zahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni bi caw ba˗euˬ meh.’ Miˬ coeˬ miˬ ma deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 9:36) Daˬbiˇtaˆ nui ma muiˬ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu lehˇ aˬ suˇ gʼaˬ kʼawꞈ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ shiˇ ngeh, mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ ngoeˇ˗awˇ nui ma cawˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˆ dehꞈ kʼoꞈ nehˬ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 9:39-41) Aˬ dui Daˬbiˇtaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui zaˬ yo aˬ li deuˬ maˬ ehˇ, zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ maˬ ehˇ, zaˬ guˬ tsawˇ mawˬ maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ yaw muiˬ jeˬ mˇ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.—Heˬbyehˇ 13:16.

13. Yeˬhawˇbaˬ zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu mehˇ nmˇ Luˇta˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ˗eu nga?

¹³ Zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu mehˇ nmˇ Luˇta miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ yaw nyiˇ ngeh, tiˬ nymˇ saˇ˗iˬ tiˬ nymˇ cehˆ cehˆ˗ehˇ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ biꞈ nehˬ iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ gaˇ heu˗ahˇ ya leˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ nymˇ sahˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ myaˆ pyawˬ mawˇ mawˇ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗eu heu naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, 18 kʼoꞈ˗ahˇ neh aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗awˇ, 1946 kʼoꞈ˗ahˇ, Giˇlaˆ˗euˬ Gʼawˇ˗ciˬtaoˬbeuˇ Jaˇliꞈ  dzaw nymˇ˗ahˇ ya iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, Haˬgʼawˬ˗iˬ hawˇ˗eu Jaˬpaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ zmˬ˗awˇ, heu nyiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ dawˬ bi tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ gaˇ 80 kʼoꞈ dawˬ peh mˇ byah laꞈ ngeh, Luˇta ehˇ˗eu “Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ shaꞈ dawˇ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ zmˬ nya meh lehˇ ngaˇ jah ma.”

14. Gawˇlawˇsehˇ 1:29-ahˇ haw ngeh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ mawꞈ naˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ bi pyeuꞈ laꞈ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ bi pyeuꞈ nya˗eu nga? Myaˬ myaˬ ni naˇ nawˇ nui ma keuˆ˗awˇ, leh jeh gaˇ iˇ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:29-ahˇ gui.) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ˗eu gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ, gʼaˬ zawˇ˗ehˇ biꞈ nya˗awˇ gaˇ mˇ˗eu yaw nya tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ, muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi byah laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ kʼawꞈ bi pyeuꞈ nya˗eu meh.

15. 1 Tiˆmoˇseˬ 4:12, 15-ahˇ haw ngeh, mehˇ nmˇ zaˬ guˬ deuˬ, aˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya shaˇ˗eu nga?

¹⁵ Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ˗eu deuˬ, nga maꞈ nawˇ loꞈ˗ehˇ shiˬ lahˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ˗ahˇˇ caw ba˗eu gʼaˬ bi geuꞈ mawꞈ˗eu ma. Aˇ muˇ tiˬ muˇ na sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jawˇ gaˇ neh aˇ muˇ˗ahˇˇ caw ba˗eu deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗a. Nawˇ gaˇ˗ahˇ teu naˆ maˬ tseˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma bi ahˇ laˇ nya meh loˇ? Tiˬ gʼaˬ na naˇ, “Tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ naˇ gʼaˬ miˇ˗a” lehˇ noeˬ˗eu meh. Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ noeˬ naˇ, aˇ muˇ˗ahˇˇ caw ba˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ ni maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ nya ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya shaˇ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 12:1) Nawˇ nga maꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh laˬ?—1 Tiˆmoˇseˬ 4:12, 15-ahˇ gui.

16. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ shaˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ kʼawꞈ bi pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh, nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ˗awˇ, mˇ nya ni shaˇ luꞈ˗uˇ. Nymˬ˗mˇ nawˇ aˇ myaˆ kʼoꞈ kʼawˆ kʼawꞈ, nawˬ˗euˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ maˬ ehˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu gʼaˇ duˬ zmˬ luꞈ˗uˇ. (Dawˬtsoˆ 9:10) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ laˇ naˇ, yawˬ ha maˬ bym maˬ byehˆ nya lehˇ noeˬ˗awˇ maˬ geuꞈ lehˇ ehˇ˗eu taˬ tehˬ. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ za geuˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ yawˬ ha kʼaˇ mˇ nya˗eu jeˬ ya mˇ nehˬ˗eu heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.