1. Gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ A.D. 95 heu kaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga?

 A.D. 95 heu kaˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ shaˬ dui zahˬ dui dui˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˇ kʼoꞈ paˇ kʼawˆ gaˇ, Baˬmoˇ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ bi kaꞈ lahˇ taˬ˗euˬ meh. Haw ngeh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh maˬ shiˇ˗euˬ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ dzeˇ luꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 1:9) Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗euˬ deuˬ, nymˬ˗mˇ mehˬ bahˬ luꞈ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ bi pyaˆ bi shaˆ˗iˇ luꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ maˬ paˇ jaˆ gʼeh gaˇ duˇ˗eu meh.—Yuˇdaˆ 4; Pah mehˬ˗eu 2:15, 20; 3:1, 17.

2. Pah mehˬ˗eu 7:9-14-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yoˇ haˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

² Yoˇhaˬ teu loꞈ˗ehˇ shaˬ luꞈ ngeh yamˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ taꞈ˗eu nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ bi mawˇ˗euˬ meh. Yaw sahˇ teu laꞈ kʼoeˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ oeˬ gʼaˬ˗ahˇ, shaˬ dui zahˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu jaˬ lehˇ˗ahˇ, Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ deuˬ˗ahˇ jmˬ diˬ saˬ saˬ˗eu poˆ maˬ jiˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni maˬ pyehˬ leꞈ ni nyehꞈ tehˬ taˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 7:1-3) Zaˬ kʼaˆ heu deuˬ naˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ uˆ lahˇ leˇ˗eu 144,000 gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ keuˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 12:32; Pah mehˬ˗eu 7:4) Kʼoeˇ naˇ, Yoˇhaˬ maˬ gui jiˇ coeˇ ni myaˬ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗ahˇ paˇ ya mawˇ˗awˇ, “haw leꞈ ngeh” lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ ngehˬ doˆ laꞈ˗euˬ meh. Dawˬ heu dawˬ˗ahˇ haw ngeh, Yoˇhaˬ aˬ yawꞈ neh maˬ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh tsawˬ guˆ iˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ ya mawˇ˗euˬ nga? ‘Miˇ kʼahˬ yawˬ kʼahˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ jeuˬ aˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, dawˬ aˬ geu jeˬ ngehˬ˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ gui jiˇ coeˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma, nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi hawˇ˗eu Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi yawꞈ luꞈ gaˇ’ ya mawˇ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 7:9-14-ahˇ gui.) Shaˇ noeˬ haw sheˇ Yoˇhaˬ mehˬ hu paw tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ nga lehˇ.

3. (a) Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ, aˬ jeˬ miˇ neh aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ jiˇ bi ziꞈ laˇ˗eu nga? (b) Heu kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗eu nga?

 ³ Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ teu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu jeˬ bi ziꞈ leˇ˗eu yaw duˬ baw˗awˇ, aˬ dui˗euˬ nui jah˗ahˇ jiˇ teu naˆ maˬ tseˇ bi ziꞈ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui yaw sahˇ teu laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh meh. Gʼawˬ mya lam gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ laˇ˗awˇ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ dzeuˇ iˇ˗awˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ myah luꞈ dehꞈ gʼeh˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Heu kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh 80 kʼoꞈ dzehˬ ngeh neh ehˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ pah mehˬ˗eu nga lehˇ ya siˬ˗awˇ, aˬ dui tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu 2 jeˬ˗ahˇ haw ma. (1) myaˬ dui dui˗eu (2) miˇ kʼah doe ni˗ahˇ neh laˇ˗euˬ. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ dzaw siˬ˗eu heu naˇ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma pyeuꞈ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu deuˬ˗ahˇ, jah˗eu jeˬ bi ziꞈ laˇ˗eu meh.

4. Ka li zaˬ aˇ kʼawꞈ deuˬ, Jaˇliꞈ˗euˬ aˬ jeˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ maˬ gʼoˆ shaw˗eu nga? Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ˗eu nga?

⁴ Ka li zaˬ aˇ kʼawꞈ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ gʼeh˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ mehˬ˗a. (2 Gawˇliˬtu 4:3, 4) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Ka li zaˬ aˇ kʼawꞈ deuˬ, tsawˇ muiˬ deuˬ shiˇ naˇ mˬ kʼoeˇ taˆ ya le meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ 1879 kʼoꞈ˗ahˇ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ jahˇ doˆ˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ aˇ muˇ muˇ zaˬ naˇ, teu loꞈ˗ehˇ maˬ mehˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, Miˬyehˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ tiˬ poˆ paˇ bi pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tsawˇ haˬ yaw myaˬ lam gʼaˬ mˬ kʼoeˇ taˆ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ gʼeh meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ heu deuˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu aˇ maꞈ heu naˇ aˬ geu deuˬ pyeuꞈ˗eu nga lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ nya˗eu gʼaˬ duˬ yaw myaˬ kʼoꞈ ga leˇ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 6:10.

5. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ 144,000 gʼaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah˗eu nga?

⁵ Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ, bi “ka kʼoꞈ˗eu” tsawˇ haˬ tiˬ muˇ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ uˆ lahˇ leˇ meh lehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh gʼoˆ shaw taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 14:3) Aˇ muˇ teu muˇ naˇ, 144,000 gʼaˬ byah˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗eu Ka li zaˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

6. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

⁶ Yoˇhaˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma “nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi hawˇ˗eu Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi yawꞈ luꞈ” gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 7:9, YS97) Jaˇliꞈ heu deuˆ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma deuˬ jiˇ 144,000 gʼaˬ loꞈ˗ehˇ mˬ taˆ ya le nga lehˇ bi noeˬ leˇ˗euˬ meh. Heu nyiˬ muˇ luꞈ mˬ taˆ le naˇ, heu nyiˬ muˇ˗euˬ yaw kaˬ aˬ jeˬ paˇ beu gaˇ˗eu nga? Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma deuˬ naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ naˇ haˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ ya pyeuꞈ meh lehˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ zahˇ˗ahˇ mˇ caw luꞈ kʼawꞈ, tiˬ gʼaˬ na koꞈ dawˬ hawˇ˗eu paˬ liˬ so˗euˬ zahˇ tawˬ luꞈ˗a siˬ. Teu miˇ neh teu ngeh˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ aˇ tiˆ tiˬ tiˆ˗ahˇ keuˆ ni gaˬ kʼawꞈ gaˬ˗eu maˬ loꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ nuiˇ mahˬ˗euˬ mehˬ shi ya yawꞈ kʼawꞈ, nuiˇ mahˬ˗ahˇ maˬ ya nuiˇ˗a lehˇ sawˇ˗eu meh.

7. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ˗ahˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu deuˬ naˇ aˬ geu deuˬ nga lehˇ noeˬ haw˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ hu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jah haw˗euˬ nga?

⁷ Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ suˇ gʼaˬ paˇ jawˇ nmˇ? Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ 144,000 gʼaˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma mˬ taˆ le gʼaˬ naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ˗ahˇ, guiˬ lahˬ za˗eu gʼaˇ duˬ bi jawˇ meh lehˇ jah˗eu meh. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ hu neh maˬ ngeuˇ˗eu,  Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗ahˇ zahˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu deuˬ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya jawˇ˗awˇ, maˬ mˇ caw˗eu deuˬ naˇ bi laˆ cawˆ meh lehˇ jah˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu “sahˬ paˬ” aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jiˇ ngeh mˬ kʼoeˇ taˆ ya le meh lehˇ jah˗awˇ, “sahˬ paˬ” aˇ muˇ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ, ya gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ “gaˇ hu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu” (saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ Yeˬsuˇ maˬ oe mi naˆ˗ehˇ shiˇ˗euˬ) deuˬ jiˇ keuˬ meh lehˇ jah˗eu meh. —Ja ceuˬ 45:16.

8. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ, aˬ jeˬ jeˇ smˇ muˇ jaˆ˗eu lehˇ jah˗eu nga?

⁸ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ naˇ smˇ muˇ jaˆ nga lehˇ jah˗eu meh. (1) Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ uˆ lahˇ leˇ˗eu 144,000 gʼaˬ (2) mˬ kʼoeˇ taˆ˗ahˇ nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi hawˇ˗eu Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi yawꞈ luꞈ˗eu, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu maˬ loꞈ˗eu Ka li zaˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma (3) Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ b aˇ yamˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh nahˇ paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, heu kawˆ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ yaw shehꞈ bya laˇ˗euˬ meh.—Dawˬdaˬ 4:18.

9. (a) Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma “nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi hawˇ˗eu Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi” aˬ joˆ˗ehˇ yawꞈ nya˗eu nga? (b) Pah mehˬ˗eu 7:9 nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ neh gʼoˆ shaw paˇ˗euˬ teu, aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ kahˇ dahˇ˗eu nga?

⁹ 1935 kʼoꞈ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˇ jawˇ ni gʼoˆ shaw laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma “nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi hawˇ˗eu Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi yawꞈ”˗eu gʼaˇ duˬ, mˬ taˆ le˗eu maˬ loˬ nga, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu deuˬ naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ meh lehˇ ha geuꞈ˗awˇ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ uˬ moˆ jawˇ naˇ, “nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗euˬ mehˬ shi” yawꞈ nya ngaˇ lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 66:1) Kʼoeˇ naˇ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu deuˬ, Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ le˗euˬ jeˬ˗ahˇ jah naˇ ‘Miˬyehˇ˗euˬ Yawˇ zaˬ˗euˬ mehˬ shi yawꞈ’ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, Maꞈtehˬ 25:31, 32-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ “tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ” maˬ ehˇ, tsawˇ doeˇ deuˬ maˬ ehˇ, nuiˇ mahˬ mahˬ ma˗ahˇ nuiˇ luꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ “mehˬ shi uiˬ laˇ” taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, “tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ” lehˇ ehˇ˗eu heu deuˬ naˇ, mˬ taˆ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ ya jawˇ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼoˆ shaw paˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, gaˇ kahˇ dahˇ˗eu meh. Heu naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma deuˬ mˬ taˆ ya le˗eu lehˇ aˬ jeˬ miˇ maˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga lehˇ dzawˇ nehˬ˗eu meh. Mˬ taˆ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu deuˬ naˇ tiˬ muˇ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, teu deuˬ naˇ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ “miˇ tsaˬ heu˗euˬ kʼoeˇ taˆ, uˆ lahˇ˗eu deuˬ ya geuꞈ”˗eu 144,000 gʼaˬ heu deuˬ pyeuꞈ meh.—Pah mehˬ˗eu 5:10.

10. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ jeˬ miˇ neh tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jeˬ hu neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw˗eu nga?

¹⁰ 1935 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma teu deuˬ naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ dehꞈ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ heu deuˬ huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ neh buˬ˗iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jeˬ hu neh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya dzaw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ ya tahˬ laˇ˗eu meh lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ meh. Teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah˗eu jeˬ bi ziꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu ‘keuˆ le teuˇ le˗eu gaˇ kawˆ kʼoeˇ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ, dehꞈ dzeuˇ jawˇ dzeuˇ nya ni’ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 21:34-36.

11. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jiˇ ngeh mˬ taˆ ya le meh lehˇ noeˬ˗eu nga?

¹¹ Kʼoeˇ naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ˗euˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ na, tiˬ heˇ kʼoꞈ aˇ yamˬ jiˇ ngeh mˬ taˆ ya le˗eu lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ kʼoeˇ tawˇ neh? Gaˇ kawˆ heu 1913 kʼoꞈ Nyiˬ siˬ ba la 15-ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ˗ahˇ haw nya meh. Tiˬ gʼaˬ na, ‘gaˇ hu˗euˬ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tehꞈ˗ehˇ ya jawˇ˗a, aˬ yawꞈ maꞈ naˆ ni saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ kʼawꞈ, mˬ taˆ  ya jawˇ leˇ gaˇ neh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Nui noeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma mˬ taˆ leˇ˗eu lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu naˇ, yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ leh jeh˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ ehˇ˗eu meh lehˇ gʼoˆ shaw bahˬ taˬ˗euˬ heu nyiˬ kawˆ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ meh.

12-13. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma, laꞈ sawˬ aˬ jeˬ˗euˬ baˬ da neh za˗eu lehˇ siˬ nya˗eu nga?

¹² Aˬ dui neh ya mawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ 1935 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Aˬmaˬgeˬdoˬ˗ahˇ neh ya buˬ iˇ˗euˬ deuˬ naˇ, Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma teu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu deuˬ naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ laˇ˗eu “guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ daˬ dzeuˇ laꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ meh.” Aˬ yawꞈ maꞈ “teˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ guˇ˗awˇ, ‘ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ kʼoeˇ taˆ nuiˇ luꞈ˗eu aˬ dui˗euˬ Miˬyehˇ hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ Yawˇ zaˬ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh.” (Pah mehˬ˗eu 7:10, 14) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ mˬ taˆ ya le˗eu deuˬ naˇ, gaˇ hu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ “naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu jeˬ” za meh lehˇ paˇ ehˇ taˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ heu nyiˬ muˇ naˇ, noeˬ tmˬ˗eu jeˬ beu gaˇ nga lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ meh. (Heˬbyehˇ 11:40) Teu ngeh˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ya gʼoˆ shaw paˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ laˇ lehˇ leh jeh˗awˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh.

¹³ Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ, mˬ taˆ bi jawˇ˗eu laˬ maˬ ngeuˇ naˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ bi jawˇ˗eu laˬ lehˇ tseˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ yawꞈ maꞈ za˗eu laꞈ sawˬ teu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ yaw dzahˇ baˬ da neh pyeuꞈ leˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.—Loˇmaˆ 3:24.

14. 1935 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ, yaw myaˬ gʼaˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ, aˬ joˆ˗ehˇ paˇ noeˬ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ 1935 kʼoꞈ˗ahˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ gʼoˆ shaw ngeh, yaw myaˬ gʼaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu aˬ joˆ˗ehˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ myaˬ laˇ nya˗eu lehˇ noeˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, 12 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗euˬ Loˇnoˬ Paˇkiˬ ehˇ˗eu “Teu ngeh tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ miˇ kʼahˬ doe ni 56,000 gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, myaˬ ni naˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma naˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ myaˬ˗a.”

15. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ joˆ˗ehˇ myaˬ laˇ luꞈ˗eu nga?

¹⁵ Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ teu ngeh neh naˇ miˇ kʼahˬ doe ni miˇshaˬnaˬliˬ pyehˬ gʼeh˗awˇ bi tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ myaˬ laˇ dui dui˗eu meh. 1968 kʼoꞈ˗ahˇ Aˬ myah luꞈ dehꞈ˗eu jeˬ jaˆ gaˇ sheuˬ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh zmˬ laˇ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ yaw awˬ awˬ lehˇ mehˬ˗eu jeˬ heu naˇ, gaˇ hu˗euˬ saˇ ka˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu deuˬ myaˬ laˇ˗euˬ meh. 4 kʼoꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ ngaˬ seh gʼaˬ dzehˬ ni iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ zaˬ lahˇ yaw shuiꞈ pyeuꞈ  laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ deuˬ Laˇteꞈ Aˬmeˬliˇkaˬ hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ nui deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, Yuˇloˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw hawˇ˗eu Ehˇpa˗li kaˆ paw tiˬ gaˇ na kʼawꞈ, aˬ dui˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ naˬ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 60:22) Kʼoeˇ naˇ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ bi dzaw laˇ˗eu muiˬ˗eu keu ka deuˬ jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh nymˬ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗ahˇ laˆ uiˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗awˇ, nymˬ˗mˇ naˇ 8 lam gʼaˬ dzehˬ ni byah laˇ taˬ˗euˬ meh.

16. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma aˬ gaˇ gaˇ neh laˇ˗euˬ nga?

¹⁶ Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma heu naˇ, “miˇ kʼahˬ yawˬ kʼahˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ jeuˬ aˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, dawˬ aˬ geu jeˬ ngehˬ˗eu tsawˇ haˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ” laˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu˗euˬ jeˬ hu bawˇlawˇpeh Zaˬkaˬliˇ jiˇ teu gaˇ duˇ ni ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ gaˇ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ tseˇ gʼaˬ laˇ˗awˇ, ‘Miˬyehˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ meh lehˇ nga maꞈ ya gaˬ˗euˬ miˇ neh, nga maꞈ˗ahˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ bi taꞈ laꞈ˗awˬ’ lehˇ ehˇ tehꞈ˗a” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Zaˬkaˬliˇ 8:23.

17. Tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma, yawˬ jeuˬ na luꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ neh bi laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw myaˬ jeˬ˗euˬ dawˬ ya tsaꞈ gaˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ Jaˇliꞈ nehˬ˗ehˇ  taꞈ˗eu jeˬ boꞈ doˆ jahˇ doˆ luꞈ˗eu 130 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ, nymˬ˗mˇ naˇ 900 jeˬ˗euˬ dawˬ dzehˬ ni dawˬ yuˇ paˇ luꞈ˗eu meh. Heu naˆ naˆ˗ehˇ huiˬ˗eu gaˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mˇ haw˗aˬ. Heu gaˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗ahˇ laˆ uiˬ luꞈ˗eu heu naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ zahˬ leˇ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu paˇ dmˬ deuˬ gʼawˬ mya jeˬ˗euˬ dawˬ jaˆ˗eu miˇ neh, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ gm˗eu laꞈ kʼoeˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu leh jeh˗eu uˬ taꞈ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗eu lehˇ aˬ suˇ gʼaˬ maˬ kaˬ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, nui jah ziꞈ dui dui laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 24:14; Yoˇhaˬ 13:35.

18. (a) Iˇsaˬyaˇ 46:10, 11-ahˇ, aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗ahˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu mˇ byah gaˇ maˬ zahˬ leˇ˗eu nga? (b) Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu deuˬ, aˬ jeˬ miˇ neh byehˇ dzeh nehˬ laꞈ nyaˬ lehˇ maˬ noeˬ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ dui dui˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ mˇ byah˗eu yaw duˬ baw gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ. (Iˇsaˬyaˇ 46:10, 11-ahˇ gui.) Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ gaˇ mˇ leˇ˗eu lehˇ, Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh maˬ bi tseˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ byehˇ dzeh nehˬ laꞈ nyaˬ lehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ gui ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ, zaˬ yo aˬ li zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼawˬ mya gʼaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗euˬ kʼawꞈ, 144,000 gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ya ahˇ leˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ maˬ ya ahˇ leˇ˗aˬ. (Maꞈtehˬ 11:11) Daˬbiˇ jiˇ maˬ ya ahˇ leˇ˗aˬ. (Gʼaˬkʼehˇ 2:34) Aˬ yawꞈ maꞈ hawˇ˗eu maˬ gui jiˇ coeˇ˗eu nui deuˬ ya gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ baˬlaˬdiˇsuˆ˗ahˇ ya dehꞈ gʼeh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mˇ mawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh.

19. Yoˇhaˬ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ tehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ bi noeˬ mawˇ˗eu nga?

¹⁹ Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗ahˇ laˆ uiˬ˗awˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ bi tahˬ laˇ˗eu dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ meh. Aˬ dui noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ taˆ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh ‘yawˇ nui deuˬ’ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ deuˬ pyeuꞈ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 10:16) Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ ehˇ taˬ˗euˬ huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ bi pyeuꞈ laˇ˗awˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ bi shaˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ hawˇ˗eu zahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ maꞈ ma pyeuꞈ˗eu deuˬ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ aˬ myah luꞈ ya mˇ gʼeh˗eu muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 7:14.