1. Ka li zaˬ deuˬ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ leꞈ nya ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

 Ka li zaˬ deuˬ dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh luꞈ˗eu meh. Aˬ dui dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu cehˆ laˇ˗euˬ maˬ ehˇ, cehˆ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ maˬ ehˇ, cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ maˬ cehˆ keuˆ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni ya cehˆ gʼeh˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ teu naˇ, aˬ dui cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Teu gaˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ Pawˇluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ teu za ngeh, tiˬ gʼaˬ na saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ “cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ dawˇ coe ni cehˆ gʼeh” gaˇ mehˇ nmˇ teu deuˬ˗ahˇ bi dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu meh.—Piˇliˇpiˆ 3:14.

2. Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh yamˬ law tsaˬ˗eu nga?

² Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ yamˬ law tsaˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ aˇ muˇ jaˆ dahˬ beh laˇ ngeh neh kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu A.D. 50 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Pawˇluˆ hawˇ˗eu Siˬlaˆ Miˬyehˇ neh “Maˬgeˬdawˇniˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ” le lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗awˇ, Piˇliˇpiˆ meuˬ˗ahˇ iˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ luꞈ ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:9) Aˬ yawꞈ nyaꞈ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laˇ gʼoˆ pah nehˬ˗euˬ” guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu Lu diˇ lehˇ kuˇ˗eu zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ mawˇ dzoeˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:14) Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ, Lu diˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ pehˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Saˬdaˬ saˇ suˬ ni maˬ jawˇ˗a. Piˇliˇpiˆ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ Pawˇluˆ hawˇ˗eu Siˬlaˆ˗ahˇ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ jawˇ gaˇ nyehꞈ gʼeh˗awˇ laˆ luiˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ gaˇ kawˆ poˆ˗eu meh. Teu baˬ da neh aˬ yawꞈ nyaꞈ bi diˬ˗awˇ bi nyehꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, aˇ nah naˇ meuˬ˗ahˇ neh doˆ˗iˇ nehˬ laꞈ lehˇ bi shaˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 16:16-40) Aˬ yawꞈ nyaꞈ gʼaˬ baˬ ngaˇ˗a laˬ? Maˬ. Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu beh laˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ tawˇ neh? Aˬ yawꞈ  maꞈ jiˇ gʼaˬ maˬ baˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ hawˇ˗eu Siˬlaˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gʼaˬ za˗eu yaw duˬ baw meh.

3. Pawˇluˆ aˬ jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu nga, aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

³ Pawˇluˆ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ gʼaˬ maˬ baˬ lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 4:16) Aˬ yawꞈ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ iˇ keuˆ˗eu gʼaˇ duˬ, cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ya noeˬ tsoˆ taˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui Pawˇluˆ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ oˇ coeˇ meh lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi mawˇ laꞈ˗eu nga? Mehˬ hu paw jaˆ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ maˬ bi baˬ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsoˆ taˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

4. Pawˇluˆ aˬ jeˬ keuˆ le˗euˬ maˬ kaˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu nga?

⁴ Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ meuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ ngeh leh jeh˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ teu ngeh Loˇmaˆ meuˬ˗ahˇ bi kaꞈ lahˇ taˬ˗awˇ, laꞈ nyiˇ maˬ tsaꞈ gaˬ iˇ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ gʼa laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ jaˆ˗eu aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah jiˇ teu gaˇ duˇ ni, laꞈ nyiˇ maˬ tsaꞈ gaˬ iˇ nya˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, yawˬ ha jawˇ gaˇ gʼa laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗awˇ, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya mawˇ˗eu nymˇ sahˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ sahˬ boꞈ boꞈ˗eu meh.

5. Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ 3:12-14-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

⁵ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ neh mˇ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ jeˬ neh maˬ ehˇ, mˇ bahˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ neh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ gaˇ maˬ bi gʼeu pyawˇ gʼeh˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ, “naˇ kʼah paw mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ dzeh yaꞈ”˗eu heu naˇ, “mehˬ hu paw mˇ paˬ˗ehˇ jaˆ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ miˇ leˇ ni leh jeh luꞈ˗eu” gʼaˇ duˬ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 3:12-14-ahˇ gui.) Pawˇluˆ neh haw tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼeu pyawˇ laˇ nya˗eu aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu nga? Dahˬ beh˗eu jeˬ, aˬ yawꞈ Ka li zaˬ maˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ pyeuꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ teu deuˬ˗ahˇ “jaˆ guˬ jaˆ meuˬ” lehˇ sawˇ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 3:3-8) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ dzeuˇ laꞈ ngeh, Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗aˬ. Smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu gʼaˬ leˇ miˇ˗a lehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ tawˬ˗ahˇ dawˆ nehˬ laꞈ gaˇ maˬ ehˇ, diˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, kʼaˬ lo neh biˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, saˇ baoˬ cawˆ˗iˇ gaˇ maˬ ehˇ, hawˬ maˬ ya dzaˬ ni maˬ ehˇ, moeˬ tsoeˬ dm˗eu maˬ jaˆ ni maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ gaˇ mˇ byah yaꞈ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 11:23-27) Pawˇluˆ aˬ jeˬ mˇ pyeuꞈ yaꞈ˗awˇ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ ya mˇ daˆ leꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ˗eu meh.

6. Aˬ dui ya ngehˇ˗eu “naˇ kʼah paw mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ” jeˬ, aˬ jeˬ jeˇ nga?

⁶ Aˬ dui “naˇ kʼah paw mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ dzeh yaꞈ”˗eu heu neh, Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui tiˬ gʼaˬ na, gaˇ hu yawˬ ha neh mˇ bahˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ, yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ gui˗awˇ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngaˇ˗a lehˇ jah ziꞈ laˇ˗awˇ gʼaˬ za laˇ˗eu uˬ taꞈ, nui ma yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ cawˆ ni maˬ ehˇ, tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ paˇ cawˆ ni maˬ ehˇ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ neh ya dzaw˗euˬ dzaˇ˗i tiˬ jeˬ˗ahˇ haw ma. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, pyuˇ yaw myaˬ za˗eu gaˇ˗ahˇ neh doˆ iˇ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui neh byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ, smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ noeˬ mawˇ˗eu heu neh, “naˇ kʼah paw mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ dzeh yaꞈ” nya meh loˇ? (Bawˇtsahˬ 11:4-6; Dawˬtsoˆ 7:10) Kʼoeˇ naˇ “naˇ kʼah paw mˇ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˇ dzeh yaꞈ”˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ byah  yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ oˇ daˬ coeˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ehˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba haw˗euˬ lehˇ shaˇ noeˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ mˇ nehˬ dzeuˇ miˇ˗a, teu naˆ maˬ tseˇ maˬ paˇ mˇ mawꞈ miˬ˗aˇ lehˇ maˬ ya noeˬ˗a.—1 Gawˇliˬtu 15:58.

7. 1 Gawˇliˬtu 9:24-27-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

⁷ Pawˇluˆ Yeˬsuˇ neh “leh jeh dui dui˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw˗eu meh. (Luˇkaꞈ 13:23, 24) Pawˇluˆ Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ ziˇ lah ni ya leh jeh dui dui meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, Ka li zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 9:24-27-ahˇ gui.) Cehˆ ceh ceh˗eu tsawˇ haˬ, cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ya noeˬ tsoˆ taˬ˗awˇ yawˬ jeˬ yawˬ˗ahˇ nui ma maˬ ya ahˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, nymˬ˗mˇ iˬ nah cehˆ ceh ceh˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi baˇ˗iˇ nya˗eu, siˬ daˬ maˬ ehˇ, nui jeˬ maˬ ehˇ, jaˆ˗eu gaˇ ma kʼoeˇ taˆ ya cehˆ ceh ceh˗eu meh. Nawˇ shaˇ noeˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ siˬ daˬ teu deuˬ˗ahˇ haw haw˗ehˇ cehˆ meh lehˇ noeˬ miˇ˗a loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ cehˆ gʼaˬ mawꞈ naˇ, toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu gaˇ duˇ ni dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jiˇ, yawˬ jeˬ yawˬ˗ahˇ maˬ baˇ˗iˇ ni ya yahˇ˗eu meh. Aˬ dui Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ aˬ myah luꞈ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh naˇ, laꞈ sawˬ za˗eu yaw duˬ baw meh.

8. Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ 3 jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁸ Nymˬ˗mˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ laˇ˗awˇ, maˬ paˇ bi cehˆ kawˇ˗eu, 3 jeˬ˗ahˇ haw ma. Teu naˇ, noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ ngeh, tsawˇ mawˬ mawˬ le˗euˬ miˇ gʼaˬ juˬ laˇ ngeh, shaˬ zahˬ gʼawˬ myahˇ ni jaˆ ngeh meh. Aˬ dui aˬ cawˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ tahˬ puˬ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ coeˇ˗euˬ nga lehˇ ya mawˇ meh.—Piˇliˇpiˆ 3:17.

9. Aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

⁹ Noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ ngeh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh pyeuꞈ˗eu Haˬbaˬkuˆ, Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ bi laˆ byoˆ mawꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Haˬbaˬkuˆ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗awˇ, “tiˬ kʼehˬ dawˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Haˬbaˬkuˆ 2:3) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, maˬ paˇ leh jeh mawꞈ ni pyeuꞈ laˇ  nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 13:12) Gaˇ kawˆ heu 1914 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh, tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, teu kʼoꞈ˗ahˇ mˬ taˆ ya le meh lehˇ jah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ heu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

10. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu aˬ yawꞈ nyaꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ 2 gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Tiˬ gʼaˬ naˇ 1908 kʼoꞈ˗ahˇ, 20 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Lawˇyawˬ Saˆ˗pehˆ˗suiꞈ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ mˬ taˆ ya le meh lehˇ noeˬ tmˬ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ 1911 kʼoꞈ˗ahˇ, aˬ yawꞈ zaˬ kʼaˬ Peuˇleuˬ˗ahˇ jiˇ cehˇ baˇ ma lehˇ cawˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˬ˗ahˇ, “1914 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ nawˇ siˬ nya ngaˇ, aˬ dui yuˇ˗eu lehˇ noeˬ taˬ˗euˬ gaˇ neh˗aˬ, yaw kawˇ ma˗ehˇ yuˇ˗eu maˬ ngeuˇ maˇ˗iˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Heu nyiˬ dzeˇ zaˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˬ taˆ maˬ ya le˗euˬ miˇ neh, gʼaˬ baˬ ngaˇ laˬ? Maˬ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh haw tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, mˬ taˆ le˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ dehꞈ ziˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ cehˆ ceh ceh˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Lawˇyawˬ hawˇ˗eu Peuˇleuˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaw myaˬ tseˇ kʼoꞈ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni mˇ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ bi muiˬ kʼoꞈ laˇ gaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ uˆ lahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, dawˬ luꞈ˗eu ma. Gaˇ kawˆ heu deuˬ Miˬyehˇ neh nah paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ tsaˬ laˇ ngeh, maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ Miˬyehˇ gaˇ leh jeh˗awˇ mˇ daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ. Kʼoeˇ naˇ yaw myaˬ jeˬ aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, gʼaˬ maˬ baˬ˗eu uˬ taꞈ, cehˆ luꞈ˗eu taˬ naˬ leˇ.

11-12. Aˬ dui gaˇ hu loꞈ˗ehˇ jawˇ saˇ maˬ paˇ doˆ˗eu kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ miˇ neh mˇ daˆ leꞈ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹¹ Tsawˇ mawˬ mawˬ le˗euˬ miˇ gʼaˬ juˬ laˇ ngeh. Cehˆ ceh ceh˗eu tsawˇ haˬ gʼaˬ ya zmˬ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nui jah gʼaˬ bi kʼaˆ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, cehˆ ceh ceh˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ gʼaˬ teu naˆ naˆ˗ehˇ kʼaˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ, yaw myaˬ gʼaˬ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ gʼaˬ maˬ paˇ kʼaˆ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya luꞈ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 4:16) Yaw jeˬ ma jeˬ, 88 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ 55 kʼoꞈ mˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Aˇteuˬ Siˇkawˬ˗lawꞈ, aˬ yawꞈ zaˬ guˬ guˬ ngeh loꞈ˗ehˇ gʼaˬ maˬ paˇ uˇ˗euˬ uˬ taꞈ, jawˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ doˆ ni gʼeh˗eu meh. Tiˬ nah saˬ laˬ gʼoˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bo saˆ laˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ heu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Mehˇ nmˇ Aˇteuˬ˗oˇ, nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ dui dui mehˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˇteuˬ aˬ yawꞈ neh mˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ˗a. Aˇteuˬ mehˇ nmˇ teu gʼaˬ˗ahˇ uiˇ cawˬ˗awˇ ehˇ˗eu, “Ngeuˇ meh, ehˇ kʼawꞈ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ mˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ teu maˬ ngeuˇ˗a, nymˬ˗mˇ aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ ma laˬ lehˇ heu meh.”

¹² Tiˬ poˆ na, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ laꞈ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ naˇ jawˇ saˇ  yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ naˇ, gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ yaw myaˬ kʼoꞈ mˇ laꞈ˗euˬ gaˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Heˬbyehˇ 6:10) Nymˬ˗mˇ ya noeˬ taˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ aˇ naˆ ni mˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu jeˬ naˇ, yaw muiˬ paw noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mˇ˗eu heu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:23) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ maˬ jahˇ nya˗eu lehˇ siˬ nya meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui maˬ jahˇ nya gaˇ keuˆ ni biꞈ laꞈ lehˇ maˬ shaˇ˗a.—Maˬkuˆ 12:43, 44.

13. Ehˇnaˇtoˇliˬ hawˇ˗eu Liˇdiˬyaˬ neh ya puˬ˗euˬ jeˬ, aˬ dui shaˬ zahˬ gʼawˬ myahˇ ni ya puˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹³ Shaˬ zahˬ gʼawˬ myahˇ ni jaˆ ngeh. Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na shaˬ zahˬ hawˇ˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw myaˬ kʼoꞈ ya oˇ oꞈ laꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Ehˇnaˇtoˇliˬ Meˇ˗uˇniꞈ b aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ pehˬ jawˇ˗eu Mawˬdoˬbaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh 4,000 laˇ (7,000 km) kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Saiˇbiˇliˬ˗yaˬ taˆ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ 12 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ tehꞈ˗a siˬ. Teu gaˇ neh tiˬ kʼoꞈ naˇ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma uˬ taꞈ, aˬ piˬ aˬ bawˇ deuˬ jiˇ Saiˇbiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, aˬ yawꞈ pehˬ pu tiˬ pu˗ahˇ bawˬ dzaˬ iˇ nya laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ 20 laˇ (30 km) ehˇ gʼaˬ ni ngehˇ ga˗awˇ tsehꞈ dui dui gaˇ ya cah˗eu meh. Yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Ehˇnaˇtoˇliˬ tawˬ˗ahˇ 3 kʼoꞈ bi nyehꞈ ahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ miˬ zaˬ Liˇdiˬyaˬ hawˇ˗eu tiˬ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ nehˬ˗ehˇ maˬ ya jawˇ˗aˬ. Shaˬ zahˬ gʼawˬ myahˇ ni gʼawˬ mya kʼoꞈ ya daˬ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ mˇ luꞈ˗a siˬ. Nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ 82 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ, Eˇshaˬ gʼahˇ ceh heu kaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Saˇ naˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ, Saˇnaˇ gawˬmiˬtiꞈ geuꞈ˗awˇ mˇ luꞈ˗a siˬ. Aˬ dui jiˇ Ehˇnaˇtoˇliˬ hawˇ˗eu Liˇdiˬyaˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ myah myah mˇ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ gʼeh luꞈ˗uˇ.—Gaˬlaˬtiˆ 6:9.

14. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya ni aˬ jeˬ ya jahˇ nga lehˇ ehˇ˗eu nga?

¹⁴ Pawˇluˆ aˬ yawꞈ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya ma lehˇ jah˗eu meh. Aˬ yawꞈ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, ‘mˬ kʼoeˇ taˆ ya jawˇ ni Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ gʼoe˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ kuˇ’ gaˇ dawˬ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ laꞈ sawˬ teu za nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ “dawˇ coe ni” ya cehˆ daˆ leꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 3:14) Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ˗ahˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ bi haw tsoˆ taˬ˗eu gʼaˇ duˬ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh.

15. Pawˇluˆ miˇ kʼahˬ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh Piˇliˇpiˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

 ¹⁵ Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ “mˬ taˆ miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ pyeuꞈ”˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 3:20) Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh heu kawˆ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗eu nga? Pawˇluˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ maˬ kaˬ Loˇmaˆ miˇ kʼahˬ zaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu meh. c Teu naˇ yaw myaˬ jeˬ za˗eu miˇ neh meh. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ mˬ taˆ miˇ kʼahˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Loˇmaˆ miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni muiˬ dzehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ, “Ka li˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ tsaˬ ni dehꞈ gʼeh jawˇ gʼeh˗awˬ” lehˇ laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. (Piˇliˇpiˆ 1:27) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ mˬ taˆ aˬ myah luꞈ ya dehꞈ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh.

16. Piˇliˇpiˆ 4:6, 7-ahˇ haw ngeh, aˬ dui noeˬ tmˬ˗eu jeˬ aˬ geu gaˇ jaˆ kʼawꞈ, aˬ jeˬ ya jahˇ daˆ leꞈ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ taˆ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ aˬ geu jeˬ lehˇ keuˆ le kʼawꞈ, aˬ dui gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ mawˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ tiˬ jeˬ neh˗iˬ bi laˆ tsoeˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. (Piˇliˇpiˆ 3:16) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ gaˇ loꞈ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, mawˬ le˗euˬ miˇ neh gʼaˬ gaˇ hu loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ deuˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ hawˇ˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, “tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ kʼahˬ taˬ lahˇ” aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗ahˇ dzawˇ nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ meh.—Piˇliˇpiˆ 4:6, 7-ahˇ gui.

17. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁷ Cehˆ ceh ceh˗eu tsawˇ haˬ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ laˇ keuˆ˗eu keuˆ laˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ myaˆ nuiˆ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ haw ni cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui dehꞈ ziˇ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jiˇ˗eu keuˆ laˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ dui dui˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ shaˇ noeˬ˗awˇ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ ya mˇ daˆ leꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, tsaˬ˗eu gaˇ ma kʼoeˇ taˆ oˇ oꞈ˗awˇ cehˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Nyaˆ taꞈ kawˆ, aˬ dui˗ahˇ aˬ geu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu ya taˬ˗eu lehˇ siˬ nya laˇ ni maˬ ehˇ, ‘dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ geuꞈ nya ni’ maˬ ehˇ, caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.—Piˇliˇpiˆ 1:9, 10.