Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dehꞈ ziˇ gaˇ kawˆ

Aˬ cawˬ˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ ngaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya bi za

Aˬ cawˬ˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ ngaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya bi za

Gaˇ hu ngaˇ yaw nyiˇ ngeh tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu teu naˇ shaˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Huiˬ laˇ ngeh kʼawꞈ ngaˬ neh za˗euˬ gaˇ naˇ, ngaˬ neh yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ˗euˬ gaˇ teu paˇ pyeuꞈ˗eu meh. Ngaˬ˗ahˇ guˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni 58 kʼoꞈ mˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ aˬ cawˬ˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ nya.

Ngaˇ Paˇlaˬ dawˬ ngehˬ˗eu Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ Ku behˆ gahˬ kaˬ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ dehꞈ le˗euˬ ma. Ngaˬ da Luˬ˗iˇ˗suiꞈ lehˇ kuˇ˗awˇ ngaˬ ma naˇ Zehˇliˬ˗yaˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Ngaˇ lmˇ boˬ ni gʼeh˗awˇ nui gaˬ tiˬ byah ni jaˆ˗eu aˬ da aˬ ma˗euˬ bawˇ kʼahˇ huiˬ laˇ˗euˬ ma. Ngaˬ da naˇ zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, sahˬ boꞈ gui gaˇ ya leˇ˗eu meh. Ngaˇ naˇ sahˬ boꞈ boꞈ gaˇ ya leˇ˗awˇ, huiˬ laˇ naˇ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu sahˬ boꞈ boꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu ma.

Ngaˇ 12 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh, ngaˬ da nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu Loˬdawˇpiˬ Suˇsiˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ nui deuˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ nga pehˬ kʼahˇ gʼa laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ meh. Ngaˇ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ siˬ nya nya, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ jah˗eu lehˇ jiˇ ngaˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya mawꞈ nya. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, dawˬ kʼoꞈ gaˇ kahˇ dahˇ dahˇ˗ehˇ biꞈ gaˇ ngaˬ˗ahˇ ya leˇ miˇ˗a. Ngaˬ da hawˇ˗eu ngaˬ ma jiˇ ya leˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, nga pehˬ smˇ gʼaˬ luꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ ma.

Teu ngeh ngaˇ koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ˗euˬ dzaw nymˇ˗ahˇ sahˬ boꞈ dzaw luꞈ˗eu ma. Jaˇliꞈ˗ahˇ neh ngaˬ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ, cawˬ deuˬ˗ahˇ ja nehˬ iˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ da koꞈ dawˬ pyeuꞈ˗eu saˬ laˬ˗ahˇ gaˬ keuˆ˗iˇ ngeh˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ zmˬ˗eu uˬ taꞈ, ngaˬ neh cawˬ deuˬ˗ahˇ ja nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. Saˬ laˬ tiˬ gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ cawˬ deuˬ˗euˬ mehˬ shi aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dzoeˇ leˇ˗eu tsawˇ haˬ lehˇ paˇ ja bu nehˬ laꞈ˗eu meh. Teu ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ ngaˬ˗ahˇ uˬ duˬ kawꞈ laˇ˗eu lehˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ teu baˬ da neh dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ˗eu zahˇ paw˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mehˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ dzaw nymˇ heu gaˇ dzaw jeˬ maˬ ngeuˇ nga lehˇ noeˬ laˇ nya. Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ngaˬ da ngaˬ ma kʼawꞈ nui ma tsaˬ˗eu miˇ neh, dzaw nymˇ heu gaˇ neh doˆ˗iˇ˗awˇ yawˬ gaˇ yawˬ dzaw paˇ iˇ˗euˬ ma.

Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gaˬ ni dzaw

Ngaˇ Jaˇliꞈ dzaw daˆ leꞈ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ iˇ kahˇ doe ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu yaw ga meh. Teu ngeh koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ deuˬ baoˬ huiˬ dui dui˗awˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ dui dui˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Ku behˆ meuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Mawˬliˬ˗suiꞈ Duˇpehˇsiˬ jiˇ ni, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu miˇ neh, miˇ kʼahˬ˗ahˇ laˆ luiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ neh Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ bi laˆ tsoeˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ jahˇ˗eu meh. Teu ngeh tsaꞈ gaˬ˗eu teu naˇ nui kʼaˬ ya ahˇ dui dui˗eu meh.

Ngaˬ˗ahˇ nui kʼaˬ ahˇ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ gʼaˬ naˇ, gʼoeˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ dzaw˗eu Giˇlaˆ dzaw nymˇ˗ahˇ iˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Jawˬ Leh pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ naˇ bym dui nya dui dui˗eu uˬ taꞈ, taˬ aw˗awˇ nahˬ yu ni bya cehˆ ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ do lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mehˬ laˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ ngaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Mehˇ nmˇ Jawˬ Paˇlaˬ dawˬ dzaw˗eu leh jeh˗eu meh. Teu miˇ neh ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ toˆ˗ehˇ cah˗eu miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ nya laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ 1951 kʼoꞈ, Ngaˬ siˬ ba la 26 nah˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ ma. Teu ngeh˗aˬ, ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ mawˇ˗eu tseˇ kʼoꞈ byah laˇ˗eu meh.

Jawˬ Leh˗euˬ (A) muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ ngaˬ˗ahˇ (B) caw ba iˇ kahˇ doe ni tsaꞈ gaˬ peuˬ laˇ ni caw ba nehˬ

Ku behˆ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu nga maꞈ˗euˬ aˇ muˇ muˇ za laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ jiˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh nga maꞈ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh zmˬ˗eu, Jaˇliꞈ maˬ ngeuˇ naˇ paˇ dmˬ nui deuˬ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh, nga maꞈ Jaˇliꞈ zmˬ˗eu bym laˇ ni ya jahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, ngaˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ngehˬ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni leh jeh˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ deuˬ neh kamˬ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ gui mawꞈ˗a.

1952 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ Siˬmoˬ Pehˇtaˬ˗liˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ Ku behˆ meuˬ nga maꞈ˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Nga nyaꞈ Mawˇtaˬ˗liˬawˬ meuˬ˗ahˇ pawˇ˗iˇ˗awˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ tiˬ kʼoꞈ naˇ, Miˬyehˇ nga nyaꞈ˗ahˇ aˬ buˇ Liˇsaˬ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Jiˇ cehˇ baˇ˗eu jeˬ hu neh ngaˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ kʼehˬ ya naˬ˗euˬ kʼawꞈ, nga nyaꞈ dzeˇ zaˬ pehˬ za ma zaˬ luꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw mˇ caw shaˇ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ nya ni leh jeh˗euˬ ma.

Teu gaˇ neh tseˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh, Miˬyehˇ gaˇ heu naˆ maˬ tseˇ mˇ mawꞈ nya lehˇ noeˬ laˇ˗euˬ meh. 1962 kʼoꞈ˗ahˇ, ngaˇ Kehˇnaˬdaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ba la tiˬ siˬ ga leˇ˗eu Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw˗iˇ ngeh, ngaˇ mehˇ nmˇ Kaˬmiˇ˗oˬ Gʼoeˇleˬ˗tiˬ nehˬ˗ehˇ kuˆ lawˆ aˬ yawꞈ tiˬ lawˆ˗ahˇ ya yaꞈ˗euˬ ma. Ngaˇ aˬ yawꞈ zaˬ jawˇ le˗euˬ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ nui ma shaˬ dehꞈ dehꞈ dehꞈ˗ehˇ mˇ gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh, ngaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu ngeh yamˬ˗ahˇ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ zaˬ cu cu˗ehˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Kaˬmiˇ˗oˬ toˆ˗ehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗awˇ jahˇ˗eu meh. Nga nyaꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jawˇ ngeh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Teu gaˇ neh ba la nyiˬ siˬ smˇ siˬ naˇ, ngaˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ nya ngaˇ lehˇ mawˇ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, nawˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ maˬ laˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ ngehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ, ngaˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu leh jeh gaˇ guiˬ lahˬ biꞈ tehꞈ˗a lehˇ jah˗eu laꞈ kʼoeˇ cah daˆ leꞈ˗euˬ ma.

Dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ

1964 kʼoꞈ˗ahˇ Siˬmoˬ nga nyaꞈ dzeˇ zaˬ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ leˇ˗awˇ, nga nyaꞈ neh dehꞈ le˗euˬ Ku behˆ meuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ kʼoꞈ le˗euˬ ma. Nga nyaꞈ teu gaˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ ya mˇ˗awˇ, aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh tiˬ jawˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu jeˬ kʼawꞈ maˬ gaˇ laˇ˗awˇ, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ jiˇ cuiˆ na maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ meh.

Ku behˆ meuˬ nehˬ˗ehˇ gʼawˬ mahˇ maˬ kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Sehˇ˗tui Maˬliˬ meuˬ meuˬ zaˬ˗ahˇ Koꞈ nah ngeh nah uˬ ciꞈ uˬ taw paw tiˬ nah, yehˇ deuˬ ngaˬ˗ahˇ aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ gaˇ iˇ kahˇ doe ni tsaꞈ gaˬ nga lehˇ ehˇ laˇ˗awˇ nyehꞈ laˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, ngaˬ˗ahˇ Behˬyaˇshawˬ lehˇ kuˇ˗eu guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu tiˬ gʼaˬ jawˇ gaˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu teu gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ, yaˇ kʼaˬ ja ngeh aˬ suˇ gʼaˬ neh bi caw ba˗eu lehˇ de lehˇ naˇ haˬ laˇ ngeh, ngaˇ Gaˬ˗lehˬ Haoˬ a neh bi caw ba ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Teu ngeh, aˬ yawꞈ tsawˬ guˆ˗iˇ˗awˇ “Oˇ˗oˇ, maˬ maˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Gaˬ˗lehˬ Haoˬ teu gʼaˬ naˇ, tsawˇ myahˇ doˆ˗eu yaˇ kʼaˬ ja˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ gʼawˬ mya poˆ ja gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ, saˇ naˇ ngaˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ maˬ paˇ ja ma lehˇ ehˇ˗eu meh.

Ku behˆ meuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu miˇ neh, bawˬ dzaˬ duˬ ngaˬ˗eu yaw shaˬ meh. Nga maꞈ˗euˬ aˇ muˇ muˇ zaˬ lawˬ liˬ naˬ duˬ yaw oeˇ˗ahˇ yaw lmˇ laˆ lmˇ˗eu caˆ maˬ jaˆ gaˇ tsehꞈ teuˆ ni ya bawˬ dzaˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, mehˇ nmˇ deuˬ yaw lmˇ laˆ lmˇ˗eu caˆ baꞈ laꞈ˗euˬ meh. Mehˬ bawˬ dahˬ beh laˇ˗eu nyiˬ laꞈ smˇ laꞈ ca ngeh, yaw lmˇ laˆ lmˇ˗eu caˆ tiˬ jawˬ jawˇ˗awˇ, yawˬ ha neh puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗euˬ jeˬ ja ja˗ehˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu ma.

Ngaˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ tiˬ kʼoꞈ saˇ˗iˬ tiˬ kʼoꞈ huiˬ laˇ mahˇ laˇ gaˇ ya mawˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. 1960 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Kuˇnawˬ gahˬ kaˬ hawˇ˗eu Ku behˆ meuˬ uˬ taꞈ, Gehˇ˗sahꞈbiˬ iˇ jawˇ lahˇ deuˬ laˆ uiˬ leꞈ kʼawꞈ, aˇ muˇ muˇ zaˬ aˬ myaˆ muˇ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ doˆ laˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ naˇ, huiˬ˗eu mehˬ bawˬ nyiˬ tsahˇ ya jahˇ gaˇ keuˆ ni huiˬ laˇ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ muiˬ˗eu Bawˬdzaˬnymˇ deuˬ za taˬ˗euˬ meh.

Aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ

1977 kʼoꞈ˗ahˇ, ngaˇ Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ Toˬlawˇtoˬ meuˬ˗ahˇ jahˇ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ

1970 kʼoꞈ˗ahˇ Siˬmoˬ nga nyaꞈ dzeˇ zaˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ˗euˬ ma. 1973 kʼoꞈ˗ahˇ naˇ, gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ paˇ ya mˇ˗euˬ ma. Teu ngeh yamˬ˗ahˇ, ngaˇ noeˬ dahˇ doe˗eu mehˇ nmˇ Lawˇliˬ˗yaˬ Saˇmyuˬ˗ahˇ b gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw˗euˬ ma. Teu ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ luꞈ˗eu meh. Daˬbiˇ Saꞈpeꞈ˗leˬ c nga nyaꞈ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ kʼaˇ jiˇ ngeh mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ heu naˆ maˬ tseˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu ma. Aˬ yawꞈ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ nya siˬ, “Oˇ ngaˇ nawˬ neh dawˬ mehˬ mehˬ˗euˬ aˇ saˬ saˬ˗euˬ tsahˇ˗ahˇ ya leˇ miˇ˗a. Nawˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu zawˇ˗ehˇ muiˬ nya. Ehˇ kʼawꞈ nawˬ neh mehˬ˗euˬ dawˬ teu laꞈ kʼoeˇ, dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ biˇ doˆ nya nya lehˇ ehˇ˗eu meh.” Ngaˇ naˇ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh gaˇ kawˆ deuˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ dawˆ myaˬ dzeuˇ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ ngaˇ heu naˆ maˬ tseˇ laˆ liˆ laˆ nymˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga.

Ngaˇ Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw gʼawˬ mya meuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ haw˗euˬ ma

Gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh. Ku behˆ meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ ngaˬ nehˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, ngaˇ kʼaˇ gʼa˗iˇ ngeh ngaˬ nehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu heu nmˇ ngeuˇ miˇ˗a, ehˇ kʼawꞈ teu baˬ da neh, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu aˇ yamˬ maˬ doˆ laˇ nya. Tiˬ poˆ ngaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ ngaˬ˗ahˇ “Nawˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ biꞈ˗eu nmˇ ngeuˇ ngaˇ, ehˇ kʼawꞈ heu jaw˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ laˇ˗eu taˬ ngehˇ de, ngaˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ loˬ nya” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ teu naˇ, ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ jahˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.

1976 kʼoꞈ˗ahˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ ngaˇ gaˬ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Siˬmoˬ naˇ dui dui laˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ noeˬ keuˆ nehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ dui dui˗eu cawˬ pyeuꞈ miˇ˗a. Ngaˇ shaˬ˗eu aˇ yamˬ teu˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ nui gaˬ laꞈ kʼoeˇ neh shaˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kaꞈ gʼa˗eu heu neh dzeuˇ˗iˇ nya˗euˬ ma. Aˇ nah naˇ ngaˇ Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ ngehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu Kehˇloˬliˬ Ehˇliˬ˗yaˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ cehˇ baˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ naˇ Ku behˆ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ caw ba le˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Kehˇloˬliˬ naˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh nui ma ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ nya˗eu deuˬ˗ahˇ hawˇ˗eu, zawˇ˗ehˇ nymˇ gawˬ gawˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mˇ laˇ ngeh ngaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ dui dui˗eu meh.

Aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˇ kʼoꞈ

1978 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la˗ahˇ ngaˬ˗ahˇ Ku behˆ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu Dzaw nymˇ dahˬ beh poˆ˗ahˇ bi mehˬ˗iˇ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Dzaw nymˇ heu mehˬ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ yaw shuiꞈ pyeuꞈ˗eu miˇ neh. Ehˇ kʼawꞈ dzaw zaˬ heu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh maˬ gaˇ˗a siˬ. Mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu ngaˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw˗euˬ ma.

Teu kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ Mawˇtaˬ˗liˬawˬ meuˬ˗euˬ Oˆlamˇpiꞈ baw duiˇ behˆ duˬ˗ahˇ, “Gʼaˬ leˇ˗euˬ nui jah” lehˇ ehˇ˗eu miˇ kʼahˬ mehˬ bawˬ paˇ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Ku behˆ gahˬ kaˬ˗ahˇ heu naˆ naˆ˗ehˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ maˬ jaˆ haw˗aˬ. Mehˬ bawˬ heu poꞈ˗ahˇ 80,000 gʼaˬ dzehˬ ni laˇ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu paw pyawˬ˗ahˇ bi mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˇ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗awˇ, dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu yaw myaˬ muˇ aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ ngehˬ keuˆ gaˇ ya mawˇ ngeh, nui ma cehˇ tahˬ tahˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Teu ngeh poˆ˗euˬ dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ja nehˬ˗euˬ jeˬ, tiˬbiˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, mawˇ kawˇ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, naˬ liˬ nyiˬ tseˇ laꞈ dzehˬ ni doˆ˗euˬ uˬ taꞈ, dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu aˇ taꞈ˗ahˇ kʼawꞈ mehˬ bawˬ teu˗euˬ gaˇ kawˆ aˇ yaˇ aˇ yaˇ poˆ dzehˬ ni doˆ˗euˬ meh. Heu naˇ huiˬ dui dui˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

Nui gaˇ jawˇ paˇ˗iˇ

Ngaˇ 1996 kʼoꞈ˗ahˇ huiˬ dui dui˗eu poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ ma. Ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh neh taꞈ naˇ, Paˇlaˬ dawˬ ngehˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ laꞈ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ teu ngeh kʼoꞈ˗ahˇ naˇ, Toˬlawˇtoˬ meuˬ˗ahˇ gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ paw neh gahˬ kaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ ma. Ngaˬ˗ahˇ maˬ bym maˬ nya nya lehˇ noeˬ laˇ nya. Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ paw neh ngeuˬ leuˬ ngaꞈ laꞈ˗ehˇ dawˬ mehˬ mehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu tehꞈ kʼawꞈ, noeˬ shaˬ laˇ shaw miˬ˗a. Ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗euˬ ma.

Toˬlawˇtoˬ meuˬ˗ahˇ iˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, ngaˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ lehˇ˗aˬ. Maˇ diˇ ya ehˇ naˇ, teu gaˇ ya mˇ˗iˇ˗euˬ nyiˬ kʼoꞈ aˇ yamˬ teu naˇ ngaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ miˇ˗a. Kehˇloˬliˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ ngehˬ˗eu nui kʼaˬ tsmˬ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw ba˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ tiˬ kʼehˬ naˇ, Kehˇloˬliˬ nga nyaꞈ cawˬ yaw shuiꞈ gʼawˬ mya ni jawˇ laˇ˗euˬ ma.

Ngaˇ koꞈ nah jawˇ nah˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ gʼaˇ duˬ gʼawˬ mya jeˬ ya lehˬ hmˬ kʼawꞈ, ngaˇ ngaˬ nah ngeh nah uˬ ciꞈ taw paw naˬ liˬ tiˬ laꞈ ehˇ gʼaˬ ni tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu ma. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, ‘Teu ngeh aˬ jeˬ miˇ neh paˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu nga, keuˆ laˇ luꞈ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ gaˇ teu naˆ ni myaˬ˗eu’ lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ naˇ, gʼaˬ ahˇ laˇ gaˇ duˇ nya. Nymˬ˗mˇ kʼawꞈ ni, ngaˇ kʼaˇ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.

1998 kʼoꞈ˗ahˇ Kehˇloˬliˬ nga nyaꞈ Mawˇtaˬ˗liˬawˬ meuˬ˗ahˇ dzehˬ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗euˬ ma. Dzeuˇ laꞈ˗euˬ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ ngaˇ gʼawˬ mya jeˬ˗euˬ gaˇ ya mˇ˗euˬ ma. Aˬ myah mayh˗ahˇ maˬ duˇ˗eu tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw bahˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, dawˬ gaˬ kʼawˬ˗eu aˇ muˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ja cawˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, mˇ haw˗euˬ ma. Nymˬ˗mˇ Kehˇloˬliˬ nga nyaꞈ nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu Kehˇnaˬdaˬ˗ahˇ pawˇ le˗euˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ myah myah naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu meh.

Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Kehˇloˬliˬ nehˬ˗ehˇ

Ngaˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ dahˬ beh laˇ˗euˬ gaˇ neh dahˬ beh˗awˇ, dzeuˇ laꞈ˗euˬ 68 kʼoꞈ aˇ yamˬ heu˗ahˇ shaˇ noeˬ haw ngeh, ngaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ za dui dui nyaˬ lehˇ noeˬ miˇ˗a. Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ gaˬ laˇ ni leh jeh˗eu hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw laˇ ni caw ba nehˬ˗eu heu naˇ, laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ dui dui˗eu meh. Ngaˬ buˇ Liˇsaˬ hawˇ˗eu ngaˬ zaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ zaˬ huiˬ laˇ ngeh jawˇ, aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ leh jeh gaˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ mehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni maˬ ehˇ, Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ mˇ nya ni maˬ ehˇ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ yawˬ ha˗ahˇ daˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ maˬ gʼoe naˇ maˬ za nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Ja ceuˬ 51:11) Ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ nya ni zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ deuˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a.—Ja ceuˬ 54:6.

a Gaˬ˗lehˬ Haoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ 2000 kʼoꞈ, Oeˬ siˬ ba la 22, Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ myaˆ pyawˬ 18-24-ahˇ haw.

b Mehˇ nmˇ Lawˇliˬ˗yaˬ Saˇmyuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, 1976 kʼoꞈ, Tseˇ tiꞈ siˬ ba la 15-ahˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ, myaˆ pyawˬ 690-695-ahˇ haw. (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ)

c Nymˬ˗mˇ iˬ nah Daˬbiˇ Saꞈpeꞈ˗leˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ luꞈ.