1, 2. (a) Naˬboˆ nyaꞈ daˬ zaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu aˬ geu jeˬ-ahˇ ya puˬ-euˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ-ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ naˇ aˬ geu nyiˬ jeˬ ya ahˇ-eu nga?

 Haiˬ-eu tsawˇ haˬ nyiˬ g’aˬ zaˬ yo aˬ li tiˬ g’aˬ-ahˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ ngaˬ lehˇ maˬ ngeuˇ gaˇ dehˬ lehꞈ-awˇ sehꞈ-euˬ meh. Tsaˬ-eu jeˬ-ahˇ gaˬ-eu deuˬ maˬ mˇ bahˬ-euˬ nyiˬ daˬ zaˬ-ahˇ k’aˬ lo neh biˬ sehꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ joˆ-ehˇ g’eh leˇ-eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Heu aˬ poeˬ dawˬ oeˇ maˬ ngeuˇ-a. Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ-eu Naˬboˆ-ahˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ-ahˇ uˆ lahˇ-eu sahˬ paˬ Aˬhaˆ-euˬ saˇ ka-ahˇ dehꞈ-euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 21:11-13; 2 Sahˬpaˬ 9:26.

² Heu kawˆ laꞈ k’oeˇ Naˬboˆ-ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga lehˇ dzaw ma. K’oeˇ naˇ dahˬ beh-euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ neh mˇ lehˬ dui dui-euˬ jeˬ-ahˇ jiˇ ja sawˇ ma. Yaw jeˬ ma jeˬ heu nyiˬ kawˆ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ-ahˇ  dzaw geuꞈ mawꞈ naˇ taˬ aw-eu jeˬ hawˇ-eu nui ma keuˆ-awˇ iˬ baˇ pyehˬ-eu jeˬ aˬ joˆ-ehˇ aˇ yehˇ huiˬ nga lehˇ bi siˬ laꞈ-eu meh.

3, 4. Naˬboˆ aˬ joˆ-ehˇ g’eh-eu tsawˇ haˬ nga aˬ jeˬ miˇ neh sahˬ paˬ Aˬhaˆ-ahˇ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ maˬ ahˬ nehˬ-eu nga?

³ Naˬboˆ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ haiˬ-eu sahˬ paˬ Aˬhaˆ hawˇ-eu aˬ yawꞈ miˬ zaˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ-ahˇ caw teh luꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu tiˬ g’aˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ maˬ ngeuˇ-eu Baˬlaˇ miˬyehˇ-ahˇ uˬ duˬ tahˬ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ zahˇ dawˬ-ahˇ yaw zeu maˬ baw-a. Ehˇ k’awꞈ Naˬboˆ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ-eu jeˬ-ahˇ yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ taˬ baw-eu meh.

⁴ 1 Sahˬpaˬ 21:1-3-ahˇ gui. Aˬhaˆ Naˬboˆ-euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ-ahˇ zeuˇ-eu maˬ ngeuˇ naˇ muiˬ dzehˬ-eu yaˇ kmˇ nehˬ-ehˇ paˇ ma lehˇ ehˇ ngeh Naˬboˆ laꞈ maˬ daˬ-a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Naˬboˆ yaw zeu baw-eu laꞈ k’oeˇ “aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ heu kmˇ-aˬ ngaˬ-euˬ aˬ poeˬ aˬ bawˇ deuˬ-euˬ jeˬ biˇ pyeuꞈ-eu miˇ neh nawˬ-ahˇ biꞈ-eu g’aˇ duˬ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui ma maˬ tsaˬ-a” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Nymˇ jiˇ-euˬ jeˬ biˇ aˬ cawˬ-ahˇ ahˬ tsehˆ tsehˆ nehˬ-eu heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ-ahˇ biꞈ-euˬ zahˇ dawˬ-ahˇ maˬ tsaˬ-eu miˇ neh Naˬboˆ sahˬ paˬ Aˬhaˆ neh ehˇ-euˬ dawˬ-ahˇ laꞈ maˬ daˬ-a. (Uˬduˬtahˬ-eu 25:23; Bawˬtsahˬ 36:7) Heu gaˇ haw ngeh Naˬboˆ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ ehˇ dawˬ-ahˇ naˇ haˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ-eu meh.

5. Naˬboˆ-euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ yuˇ geuꞈ-eu g’aˇ duˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ aˬ jeˬ jahˇ-euˬ nga?

⁵ Naˬboˆ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ maˬ ahˬ nehˬ ngeh sahˬ paˬ Aˬhaˆ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ miˬ zaˬ haiˬ dui dui jeˬ jahˇ-euˬ meh. Aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ yuˇ geuꞈ-eu g’aˇ duˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ aˬ li nyiˬ g’aˬ-ahˇ k’ehˇ-awˇ Naˬboˆ nyaꞈ da zaˬ haiˬ dui dui-eu jeˬ mˇ-a lehˇ bi dehˬ lehꞈ iˇ-euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ nyaꞈ da zaˬ bi sehꞈ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ nui ma cawˆ laˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu gaˇ kawˆ heu-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ-euˬ nga?

6, 7. Yeˬhawˇbaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ-ahˇ gaˬ-eu lehˇ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mawˇ-eu nga heu naˇ Naˬboˆ-euˬ nymˇ jiˇ hawˇ-eu cawˬ deuˬ-ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh g’aˬ biꞈ-eu jeˬ pyeuꞈ nga?

⁶ Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇyaˆ-ahˇ Aˬhaˆ jawˇ gaˇ taˆ lehˇ bi iˇ-euˬ meh. Eˇliˇyaˆ Aˬhaˆ-ahˇ tsawˇ haˬ-ahˇ sehꞈ-eu g’aˬ pyeuꞈ-awˇ smˇ k’oeˬ jiˇ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ jahˇ-eu lehˇ noeˬ tsehˆ-euˬ nga? Aˬhaˆ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ miˬ zaˬ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li Naˬboˆ aˬ nyaꞈ da zaˬ loꞈ-ehˇ bi sehꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ-euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 21:17-25.

⁷ Naˬboˆ-euˬ nymˇ jiˇ hawˇ-eu cawˬ deuˬ Aˬhaˆ neh jahˇ-euˬ jeˬ-ahˇ nui ma cawˆ dui dui-eu meh. Yeˬhawˇbaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ-ahˇ mawˇ-awˇ taˆ lehˇ jahˇ k’oꞈ nehˬ-euˬ meh. Heu-aˬ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ g’aˬ biꞈ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ k’awꞈ nyaˆ taˆ pyeuꞈ laˇ-eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ taˬ aw-eu jeˬ hawˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ nui ma taˬ-eu jeˬ-ahˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ-euˬ meh.

8. Aˬhaˆ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ dawˬ ya gaˬ ngeh aˬ jeˬ jahˇ-euˬ nga?

⁸ Aˬhaˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ bi keuˆ le-eu jeˬ ya gaˬ ngeh “yawˬ ha-euˬ mehˬ tsoeˬ g’eu pyaˬ g’eu shaˇ-awˇ guˬ daˇ pehˇ zeuˇ mehˬ tsoeˬ dm-euˬ meh. Aˬ yawꞈ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ ni guˬ daˇ pehˇ zeuˇ dm-awˇ yuꞈ-eu laꞈ k’oeˇ noeˬ shaˬ dui dui-awˇ myaꞈ dehˬ ni pyeuꞈ-iˇ-euˬ  meh.” Aˬhaˆ taˬ aw-euˬ meh. Gaˇ kawˆ aˬ joˆ-ehˇ pyeuꞈ-euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇyaˆ-ahˇ “Ngaˬ-euˬ mehˬ shi Aˬhaˆ nui ma nahˬ yu ni taˬ-awˇ jawˇ luꞈ-eu nawˇ ya mawˇ g’aˬ maˬ loˇ. Aˬ yawꞈ k’oeˇ loꞈ-ehˇ jawˇ-eu miˇ neh aˬ yawꞈ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ-eu aˇ yamˬ laꞈ k’oeˇ guˆ-eu gaˆ-eu jeˬ ngaˇ maˬ paˇ bi keuˆ le ma. Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li-euˬ ziˇ-ahˇ Aˬhaˆ-euˬ nymˇ jiˇ k’oeˇ taˆ guˆ-eu gaˆ-eu jeˬ ngaˇ bi keuˆ le ma.” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 21:27-29; 2 Sahˬpaˬ 10:10, 11, 17) Yeˬhawˇbaˬ “nui ma-ahˇ goˬ haw-eu g’aˬ pyeuꞈ”-awˇ aˬ dui aˬ joˆ-ehˇ g’eh-eu tsawˇ haˬ nga lehˇ siˬ nya-eu miˇ neh Aˬhaˆ-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ nehˬ-euˬ meh.—Dawˬdaˬ 17:3.

9. Taˬ aw-eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh Naˬboˆ pehˬ hawˇ-eu aˬ cawˬ deuˬ-ahˇ caw ba-eu nga?

⁹ Naˬboˆ pehˬ hawˇ-eu cawˬ deuˬ Aˬhaˆ k’aˇ dehꞈ-eu k’oeˇ keuˆ ni yaˇ k’aˬ maˬ bi daˇ-aˬ lehˇ ya gaˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ nui jah-ahˇ lawˬ haw nya-eu meh. Ehˇ k’awꞈ taˬ aw-eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ nui jah-ahˇ haw piˇ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ yawꞈ maꞈ taˬ aw naˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ-awˇ Miˬyehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ mˇ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ maˬ pyeuꞈ nya-a lehˇ nui ma taˬ-eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ-eu 32:3, 4-ahˇ gui.) Mehˬ hu paw Naˬboˆ pehˬ yawˬ ha gaˬ-eu deuˬ g’oꞈ dehꞈ laˇ gaˇ ya mawˇ-eu heu naˇ  guiˬ lahˬ za-euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Heu naˇ Naˬboˆ nyaꞈ da zaˬ g’aˇ duˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ pyeuꞈ meh. (Yawˇbaˆ14:14, 15; Yoˇhaˬ 5:28, 29) Taˬ aw-eu deuˬ naˇ “k’aˇ mˇ-euˬ muiˬ muiˬ doeˇ doeˇ dawˬ tawˆ luꞈ Miˬyehˇ neh yaˇ k’aˬ ya bi daˇ meh. Ciˬ cuˇ ni baˇ zaꞈ-ahˇ mˇ k’oeˬ-euˬ jeˬ k’awꞈ tiˬ hmˬ-iˬ maˬ dzeuˇ-iˇ nya-a” lehˇ siˬ nya-eu meh. (Dawˬtsoˆtsoꞈ-eu 12:14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ siˬ nya-eu maˇ maˇ ni g’eh-eu jeˬ-ahˇ goˬ haw-eu meh. Teu miˇ neh taˬ aw-eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ jah-eu jeˬ maˬ bi cawˆ iˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.

10, 11. (a) Yaw tsaˬ yaw dawˇ nehˬ-ehˇ taꞈ-eu aˬ dui-euˬ nui noeˬ-ahˇ aˬ jeˬ lawˬ haw laˇ nya-eu nga? (b) Taˬ aw-eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ-ahˇ caw ba-eu nga?

¹⁰ Aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ nawˬ-euˬ nui ma-ahˇ maˬ tsaˬ-eu jeˬ-ehˇ daˇ laˇ ngeh nawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ g’eh laˇ-eu nya? Yaw jeˬ ma jeˬ nawˇ maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ gaˬ-eu deuˬ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ-euˬ gaˇ maˬ paˇ ya mˇ ngeh nawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ g’eh laˇ nya? Yawˬ ha-euˬ nymˇ dahˬ maˬ ehˇ aˬ buˇ aˬ li maˬ ehˇ yawˬ ha g’oeˇ-eu cawˬ maˬ ehˇ aˇ muˇ-ahˇ neh bi teh doˆ-awˇ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ neh daˇ-euˬ jeˬ nawˬ-euˬ nui ma-ahˇ maˬ tsaˬ naˇ nawˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nmˇ? K’oeˇ naˇ nawˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ paˬ-ehˇ maˬ g’eh ni mˇ bahˬ-euˬ deuˬ-ahˇ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ g’awˬ shaˬ gaˬ nehˬ ngeh nawˬ-ahˇ aˬ joˆ ehˇ noeˬ nya? Gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ jah-eu jeˬ hawˇ-eu nymˇ iˬ nah aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ-ahˇ haw-eu pyaˆ-eu jeˬ-ahˇ lawˬ haw laˇ nya-eu meh. Gaˇ kawˆ heu deuˬ lawˬ haw laˇ ngeh taˬ aw-eu jeˬ nawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ haw piˇ-eu nga? Aˬ dui gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ-ahˇ ja sawˇ ma.

¹¹ Dahˬ beh-eu kawˆ aˬ dui taˬ aw naˇ aˬ dui gaˇ kawˆ-ahˇ maˬ siˬ jiˇ nya-a lehˇ laꞈ daˬ-eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu-ahˇ siˬ jiˇ ma lehˇ noeˬ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ g’aˬ tehꞈ-ehˇ tsawˇ haˬ-euˬ nui ma-ahˇ siˬ nya-eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 16:7) Aˬ dui heu-ahˇ noeˬ taˬ naˇ aˬ dui yaw dui baw-awˇ aˬ dui-euˬ nui noeˬ laˆ paˇ-eu loˬ nga lehˇ laꞈ daˬ-eu meh. Nyiˬ kawˆ yawꞈ kawˆ aˬ dui maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ-ahˇ ya puˬ ngeh taˬ aw-eu jeˬ heu naˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ-awˇ oˇ oˬ ni maˬ ehˇ gaˇ kawˆ teu-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ piˇ gaˇ dawˬ coeˇ ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ-eu meh. Jaˇliꞈ-ahˇ “Miˬyehˇ-euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ-eu tsawˇ haˬ dehꞈ dzaˬ laˇ tehꞈ-a” lehˇ ehˇ-awˇ “haiˬ-eu tsawˇ haˬ deuˬ ya shaˬ ya zahˬ tehꞈ-a. . . . dehꞈ ziˇ maˬ shehˇ”-a lehˇ jiˇ ehˇ taˬ-euˬ meh. (Dawˬtsoˆtsoꞈ-eu 8:12, 13) Aˬ dui taˬ aw-eu jeˬ-ahˇ bo saˆ naˇ yawˬ g’aˬ na luꞈ-ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ-eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:5-ahˇ gui.

12. Aˬ dui aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ ja sawˇ-eu nga aˬ jeˬ miˇ neh?

¹² Suˇliˆ miˇ k’ahˬ Aˬdiˇawˬ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu dahˬ beh-euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ taˬ aw-eu jeˬ hawˇ-eu maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ-eu jeˬ-ahˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ-euˬ meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ teu-ahˇ ja sawˇ-awˇ aˬ dui iˬ baˇ pyehˬ-eu paw aˬ joˆ-ehˇ g’eh-eu nya lehˇ pyehˆ tseˇ ma. Gaˇ kawˆ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-euˬ zahˇ dawˬ-ahˇ maˬ laˆ aw ni aˬ jeˬ miˇ neh maˬ byah kuꞈ-eu tsawˇ haˬ-ahˇ zmˬ nya-eu nga lehˇ g’oˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.

13, 14. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ-euˬ gaˇ za-euˬ nga aˬ yawꞈ k’aˬ duˬ ni g’eh-eu jeˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mawˇ-euˬ nga?

¹³ Kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ naˇ dahˬ beh-euˬ Ka li zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ siˬ nya-eu aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ-euˬ cawˬ pyeuꞈ-awˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu gaˇ zaˬ-euˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:19) Yaw jeˬ ma jeˬ Beˬtuˆluˆ A.D. 36  k’oꞈ-ahˇ Gawˬneˬliˇ-euˬ nymˇ jiˇ-ahˇ ya tsaꞈ gaˬ iˇ-euˬ meh. Heu aˬ jeˬ miˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu jeˬ pyeuꞈ nga? Gawˬneˬliˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ-eu baˆ k’oˆ mehˬ dzaˬ maˬ yehˬ-euˬ aˬ cawˬ-euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ-eu miˇ neh meh. Gawˬneˬliˇ pehˬ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ za ngeh Ka li zaˬ pyeuꞈ-eu g’aˇ duˬ iˇ cuˆ shawˇ nya laˇ-euˬ ngaˇ lehˇ Beˬtuˆluˆ haw-eu meh. Aˬ yawꞈ “tsawˇ haˬ heu deuˬ k’awꞈ aˬ dui maꞈ loꞈ-ehˇ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ Miˬyehˇ za-euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ iˇ cuꞈ laꞈ k’oeˇ iˇ cuꞈ shawˇ gaˇ aˬ suˇ g’aˬ paˇ laˆ tsoeˬ nya ta” lehˇ ehˇ-eu meh.—G’aˬk’ehˇ 10:47.

¹⁴ A.D. 49 k’oꞈ-ahˇ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ baˆ k’oˆ mehˬ dzaˬ yehˬ-eu loˬ ngaˇ laˬ lehˇ ja sawˇ-eu g’aˇ duˬ kuiˇ laꞈ deuˬ hawˇ-eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ mawˇ joeˇ-euˬ meh. Heu poˆ bawˬ dzaˬ gaˇ Beˬtuˆluˆ mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ za gaˇ ya mawˇ-euˬ ma lehˇ k’aˬ duˬ ni ehˇ nehˬ-euˬ meh. Heu naˇ uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ noeˬ tsehˆ ngeh caw ba nehˬ-eu Beˬtuˆluˆ-euˬ puˬ haw mawˇ haw laꞈ-euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (G’aˬk’ehˇ 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Ka li zaˬ pyeuꞈ-eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ hawˇ-eu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ Beˬtuˆluˆ neh k’aˬ duˬ ni ngehˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh. Heu-aˬ dahˬ beh-euˬ Ka li zaˬ deuˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu heu g’aˬ-ahˇ nui ma taˬ coeˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.—Heˬbyehˇ 13:7.

15. Beˬtuˆluˆ Suˇliˆ Aˬdiˇawˬ meuˬ-ahˇ jawˇ ngeh aˬ jeˬ yaw lehˬ mˇ-euˬ nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.)

¹⁵ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-ahˇ bawˬ dzaˬ g’aˬ-awˇ tiˬ k’ehˬ naˇ Beˬtuˆluˆ Suˇliˆ Aˬdiˇawˬ meuˬ-ahˇ g’a iˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu gaˇ jawˇ luꞈ ngeh aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ-eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ Beˬtuˆluˆ-euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ-eu puˬ haw laꞈ-euˬ jeˬ-ahˇ neh ya dzaw-eu aˇ naˆ ni ya leˇ paˬ nga lehˇ aˬ dui noeˬ mawˇ nya meh. Ehˇ k’awꞈ saˇ suˬ ni jawˇ gaˇ neh Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ-ehˇ maˬ dzaˬ taꞈ ni pyeuꞈ iˇ-euˬ miˇ neh zahˬ leˇ-awˇ nui ma cawˆ-eu meh. Beˬtuˆluˆ teu loꞈ-ehˇ jahˇ-eu miˇ neh Yuˇdaˆ Ka li zaˬ tiˬ deuˬ na hawˇ-eu Baˬnaˬbaˇ jiˇ mˇ caw-euˬ meh. Noeˬ dahˇ doeˬ laˇ-euˬ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ gaˇ neh aˬ jeˬ miˇ neh aˇ muˇ paˆ iˇ gaˇ keuˆ ni huiˬ-eu yaw lehˬ mˇ-eu nga? Teu naˆ maˬ tseˇ aˬ yuiꞈ deuˬ aˬ dui-ahˇ ngehˬ coeˬ mˇ coeˬ laˇ ngeh Beˬtuˆluˆ-euˬ yaw lehˬ-ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya-eu nga?

16. Beˬtuˆluˆ aˬ joˆ-ehˇ bi ehˇ-euˬ nga aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ-eu jeˬ doˆ laˇ-euˬ nga?

¹⁶ Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14-ahˇ gui. Beˬtuˆluˆ tsawˇ haˬ-ahˇ guˆ-eu meh. (Dawˬdaˬ 29:25) Yeˬhawˇbaˬ aˬ cawˬ-euˬ tsawˇ jeuˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ noeˬ-eu lehˇ Beˬtuˆluˆ siˬ nya-eu meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-ahˇ neh oe-euˬ baˆ k’oˆ mehˬ dzaˬ yehˬ-euˬ Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ gaˇ hawˇ teˬ laˇ gaˇ guˆ-eu meh. Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ Beˬtuˆluˆ-ahˇ nawˇ-aˬ awꞈ-aˬ tahˬ k’oˬ-ahˇ duˇ nga lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇneh? A.D. 49 k’oꞈ-ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-ahˇ bawˬ dzaˬ ngeh Beˬtuˆluˆ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ-ahˇ ja piˇ gaˇ Pawˇluˆ gaˬ haw-euˬ miˇ neh meh. (G’aˬk’ehˇ 15:12; Gaˬlaˬtiˆ 2:13) Beˬtuˆluˆ neh laˆ piˇ nehˬ haw-euˬ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ joˆ-ehˇ g’eh-eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ sahˬ tiꞈ tiꞈ ngaˇ laˬ? Beˬtuˆluˆ mˇ lehˬ-euˬ baˬ da neh gaˇ ya naˬ ngaˇ loˇ?

17. Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ-euˬ miˇ neh Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ paˇ ya jahˇ-euˬ nga?

¹⁷ Beˬtuˆluˆ taˬ aw-awˇ Pawˇluˆ-euˬ dawˬ-ahˇ ha  geuꞈ-euˬ meh. Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ-euˬ gaˇ bi yuˇ k’oꞈ-euˬ lehˇ Jaˇliꞈ maˬ ehˇ-a. Myahˇ laˇ ngeh Miˬyehˇ sheuˬ g’eh-eu laꞈ k’oeˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ-euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ paˇ ya boꞈ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ aˬ yawꞈ taꞈ laꞈ k’oeˇ Pawˇluˆ-ahˇ “aˬ dui gaˬ dui dui-eu aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ” lehˇ ehˇ keuˆ taˬ-euˬ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:15) Beˬtuꞈluˆ-euˬ yaw lehˬ teu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ Ka li zaˬ nui ma-ahˇ deuˬ leˇ meh. Ehˇ k’awꞈ aˇ muˇ-euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ-eu Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-ahˇ zmˬ daˆ leꞈ-euˬ meh. (Eˇpeˇsu 1:22) Yeˬsuˇ neh Beˬtuˆluˆ-ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ gaˇ neh aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Yeˬsuˇ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ Aˬda-ahˇ dzaw geuꞈ-eu aˬ kawˬ-aˬ za-euˬ meh. Tiˬ g’aˬ-iˬ maˬ byah kuꞈ-eu deuˬ neh mˇ lehˬ-euˬ gaˇ sahˬ tiꞈ maˬ bi tiꞈ iˇ-eu paˬ lehˇ noeˬ tmˬ ma.

18. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ-ahˇ aˬ geu ngeh dzaw geuꞈ-eu loˬ nga?

¹⁸ Dahˬ beh-euˬ Ka li zaˬ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ byah kuꞈ-eu aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ lehˇ maˬ jawˇ-euˬ loꞈ-ehˇ nymˇ iˬ nah k’awꞈ maˬ jawˇ-a. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ “aˬ dui dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ k’ehˬ maˬ taˬ ni mˇ lehˬ-eu meh” lehˇ ehˇ-eu meh. (Yaˬkoˆ 3:2) Heu-ahˇ ha geuꞈ-eu yaw awˬ meh. Ehˇ k’awꞈ mehˇ nmˇ deuˬ-euˬ maˬ byah kuꞈ-eu jeˬ aˬ dui-ahˇ keuˆ le naˇ lawˇ neh aˬ joˆ-ehˇ jahˇ paˬ nga? Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ-ahˇ dzaw geuꞈ ma lo? Yaw jeˬ ma jeˬ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ ngeh nawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ g’eh laˇ nya? Aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ dawˬ ma shaˇ noeˬ ni ngehˬ ngeh nawˇ sahˬ tiꞈ tiꞈ ma laˬ? Mehˇ nmˇ heu g’aˬ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ geuꞈ-eu maˬ geuˇ nga lehˇ shaˇ noeˬ ngeh to-aˬ aˇ muˇ-euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ-eu Yeˬsuˇ-ahˇ dawˬ ma laˬ? Aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ baˬ-eu tsahˇ-ahˇ haw ngeh to-aˬ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ ziꞈ laꞈ-euˬ g’awˬ mya k’oꞈ-ahˇ haw ma laˬ? Nawˬ-ahˇ mˇ bahˬ-euˬ mehˇ nmˇ g’aˬ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ ya geuꞈ tawꞈ-eu maˬ ngeuˇ naˇ gaˇ nui jeˬ paˇ za ngeh nawˇ aˬ yawꞈ nehˬ-ehˇ laꞈ k’aˬ caw cehˇ ma loˇ? Nawˇ nui ma keuˆ-eu laꞈ k’oeˇ iˬ baˇ pyehˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ-ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ-eu meh.—Maꞈtehˬ 6:14, 15-ahˇ gui.

19. Aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ-eu g’aˇ duˬ noeˬ tsoˆ taˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu nga?

¹⁹ Aˬ dui tsaˬ-eu jeˬ-ahˇ gaˬ-eu miˇ neh Saˬdaˬ hawˇ-eu haiˬ-eu miˇ tsaˬ-ahˇ neh pyeuꞈ laˇ-eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ cawˆ le gaˇ dawˬ luꞈ-eu ma. (Iˇsaˬyaˇ 65:17) Aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ laˇ siˬ k’oeˇ aˬ dui maˬ tsaˬ-eu jeˬ-ahˇ ya puˬ ngeh taˬ aw-eu laꞈ k’oeˇ aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ-ahˇ maˬ siˬ jiˇ nya-a lehˇ laꞈ daˬ-awˇ aˬ dui-ahˇ mˇ bahˬ laˇ-euˬ deuˬ-ahˇ nui ma jeˇ lo taˬ-awˇ iˬ baˇ ya pyehˬ nehˬ meh. Toˆ-ehˇ naˇ tsaˬ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ haw-eu jeˬ-ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ-eu meh.