1, 2. Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ aˬ jeˬ-ahˇ ya daˬ-euˬ nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.)

 Gaˇ kawˆ heu hmˬ-ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ uˬ ciꞈ sehˇ g’ahˇ-ahˇ miˇshaˬnaˬliˬ pyeuꞈ-eu Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ zahˇ tsui ni g’eh-awˇ naꞈ dui dui-eu tawˬ laꞈ k’oeˇ bi nyehꞈ uˇ taˬ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ-euˬ aˬ kuiˇ daˇ kawˬ neh bi tawꞈ taˬ-euˬ miˇ neh maˬ luˆ nya-eu uˬ taꞈ naˇ k’ah-ahˇ jiˇ bi diˬ taˬ-euˬ miˇ neh naˇ dui dui-eu meh. (G’aˬk’ehˇ 16:23, 24) Teu ngeh nah-euˬ jeˬ hu tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ-ahˇ lehˆ-ahˇ nyehꞈ g’eh laꞈ-awˇ yaw kawˇ ma-ehˇ yaˇ k’aˬ daˇ nehˬ-euˬ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ-euˬ pehˇ k’ahˬ g’eu paˆ-awˇ yahˬ caˆ neh g’awˬ mya poˆ juiꞈ-euˬ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:16-22) Heu-aˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Maˇ diˇ naˇ Pawˇluˆ Loˇmaˆ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ-eu miˇ neh yaˇ k’aˬ yehˬ baw sehˇ lu-ehˇ maˬ daˇ nehˬ nya-a. *—Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.

² Tawˬ-ahˇ uˇ ngeh Pawˇluˆ teu ngeh nah pyeuꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ hawˇ-eu Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu tsawˇ haˬ deuˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ  noeˬ gaˇ duˇ-eu meh. Meuˬ heu meuˬ naˇ Pawˇluˆ neh g’aˬ haw iˇ-euˬ meuˬ deuˬ loꞈ-ehˇ Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ-euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ maˬ jaˆ-a. Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ meuˬ laꞈ nyiˇ jaˆ-eu lawˇ baˬ dawˬ peh uˬ duˬ tahˬ iˇ-eu meh. (G’aˬk’ehˇ 16:13, 14) Heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ-euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ nya-eu g’aˇ duˬ meuˬ laꞈ k’oeˇ Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ-eu zaˬ yo aˬ li tseˇ g’aˬ maˬ jawˇ byah-eu miˇ neh nga laˬ? Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu deuˬ Loˇmaˆ zaˬ lahˇ ya pyeuꞈ-eu miˇ neh k’ahˬ sehˇ jehˆ-eu meh. (G’aˬk’ehˇ 16:21) Tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ-eu miˇ neh Loˇmaˆ zaˬ lahˇ maˬ ngeuˇ-eu paˬ lehˇ noeˬ-eu k’awꞈ pyeuꞈ nya meh. Gaˇ kawˆ heu-ahˇ aˬ dui maˬ siˬ duˬ k’awꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ-ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu laꞈ k’oeˇ tawˬ-ahˇ nyehꞈ ahˇ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ-eu meh.

3. Pawˇluˆ tawˬ-ahˇ bi nyehꞈ ahˇ ngeh aˬ jeˬ miˇ neh noeˬ bahˬ noeˬ lahˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu nga ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ aˬ joˆ-ehˇ noeˬ-eu nga?

³ Tiˬ poˆ na Pawˇluˆ aˬ yawꞈ tawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ ahˇ laˇ nya-eu nga lehˇ noeˬ-eu paˬ. Gaˇ kawˆ heu maˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ ba la yaw myaˬ siˬ laꞈ k’oeˇ Pawˇluˆ Aˬshaˆ miˇ k’ahˬ Ehˇjiˬehˬ iˬ ma laˆ shaˆ yawˬ paw yawˬ-ahˇ jawˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu gaˇ jawˇ ngeh Miˬyehˇ-euˬ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ aˬ yawꞈ-ahˇ tiˬ gaˇ na taˬ tsaꞈ gaˬ iˇ lehˇ laˆ tsoeˬ-awˇ yawˬ gaˇ yawˬ iˇ lehˇ jiˇ laˆ noeˬ nehˬ-euˬ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:6, 7) Ehˇ k’awꞈ aˬ gaˇ nga? Pawˇluˆ Daˬloˇ meuˬ-ahˇ jawˇ ngeh yaw sahˇ laꞈ k’oeˇ aˬ yawꞈ-ahˇ “Maˬgeˬdawˇniˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ . . . caw ba laˇ-awˬ” lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ-euˬ nui noeˬ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ-eu miˇ neh Pawˇluˆ Maˬgeˬdawˇniˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ taˆ lehˇ iˬ-euˬ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:8-10-ahˇ gui.) Ehˇ k’awꞈ tiˬ k’ehˬ naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga? Maˬgeˬdawˇniˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ oe keuˆ-euˬ maˬ myahˇ laˇ mi na-ehˇ tawˬ-ahˇ bi nyehꞈ ahˇ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ heu aˬ jeˬ miˇ neh pyeuꞈ laˇ-eu aˬ kawˬ-aˬ biꞈ-euˬ nga? Pawˇluˆ tawˬ-ahˇ aˇ myah keuˆ ni ya ahˇ-eu nga? Pawˇluˆ gaˇ kawˆ heu deuˬ-ahˇ zahˬ leˇ k’awꞈ nui jah ziꞈ dah ni g’eh-awˇ laꞈ k’aꞈ cehˇ luꞈ-a siˬ. Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ “guiˬ lahˬ shaˇ shaˇ-ehˇ Miˬyehˇ-ahˇ ja ceuˬ-eu caˇ dawˬ caˇ” dahˬ beh-euˬ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:25) Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ aˬ nyaꞈ-euˬ nui noeˬ hawˇ-eu nui ma-ahˇ loꞈ piˇ nehˬ-euˬ meh.

4, 5. (a) Aˬ dui-euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ Pawˇluˆ nehˬ-ehˇ aˬ joˆ-ehˇ duˇ leˇ-eu nga? (b) Pawˇluˆ-euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ maˬ noeˬ gaˇ aˬ joˆ-ehˇ paˇ iˇ-euˬ nga?

⁴ Nawˇ Pawˇluˆ loꞈ-ehˇ g’eh haw maˬ loˇ? Tiˬ poˆ na nawˇ Miˬyehˇ-ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ-awˇ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ neh sheuˬ g’eh-euˬ loꞈ-ehˇ noeˬ tsehˆ-euˬ ma lehˇ noeˬ k’aw nawˇ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na-ahˇ ya tahˬ puˬ-awˇ dehꞈ ziˇ laꞈ k’oeˇ zawˇ ma-ehˇ ya laˆ paˇ gaˇ ya tahˬ puˬ-eu k’awꞈ pyeuꞈ nya meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ-eu 9:11) Nymˇ nawˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ-ahˇ shaˇ noeˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kawˆ heu-ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh pyeuꞈ laˇ-eu aˬ kawˬ-aˬ biꞈ-eu nga? lehˇ nawˇ noeˬ-eu paˬ. Toˆ-ehˇ naˇ nawˬ-ahˇ aˬ jeˬ caw ba nya-eu nga? Nawˇ oˇ oˬ-eu laꞈ k’oeˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ nui ma tiˬ byah tiˬ loꞈ taˬ nya ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga? Dawˬ k’oꞈ za-eu g’aˇ duˬ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ-ahˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ haw ma.

⁵ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ dawˬ caˇ caˇ luꞈ ngeh maˬ noeˬ gaˇ gaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh. Dahˬ beh ngeh miˇ luˆ luˆ luˆ laˇ-awˇ tawˬ-euˬ laˇ g’oˆ pah laˇ-euˬ uˬ taꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ-ahˇ paꞈ tawꞈ taˬ-euˬ shmˇ caˆ ga puiˇ-euˬ meh. K’oeˇ naˇ Pawˇluˆ tawˬ-ahˇ loꞈ-eu g’aˬ-ahˇ yawˬ haˇ yawˬ ha taˬ sehꞈ lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Tiˬ k’ehˬ naˇ teu pehˬ nymˇ jiˇ k’awꞈ yawˬ g’aˬ na luꞈ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh. Uˬ shawˬ yaw naˆ-ehˇ meuˬ-euˬ aˬ yuiꞈ  tiˬ g’aˬ gaˇ mˇ zaˬ-ahˇ k’ehˇ-awˇ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ-ahˇ tawˬ-ahˇ neh bi sheuˬ doˆ-awˇ maˬ suˬ saˬ ni meuˬ-ahˇ neh bi doˆ iˇ lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Meuˬ-euˬ aˬ yuiꞈ g’aˬ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ Loˇmaˆ zaˬ lahˇ nga lehˇ ya siˬ ngeh mˇ lehˬ dui dui miˇ-a lehˇ noeˬ leˇ-awˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ-ahˇ haw piˇ-eu laꞈ k’oeˇ meuˬ-ahˇ neh sheuˬ doˆ nehˬ-euˬ meh. Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ meuˬ-ahˇ neh maˬ doˆ iˇ mi na-ehˇ iˇ cuꞈ shawˇ-euˬ maˬ myahˇ laˇ-euˬ Lu diˇ jawˇ gaˇ iˇ-awˇ dawˬ cawˬ puˬ iˇ-euˬ meh. Teu ngeh Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ nui deuˬ-ahˇ jiˇ g’aˬ biꞈ-euˬ meh. (G’aˬk’ehˇ 16:26-40) Yawˬ jeˬ na luꞈ paˇ iˇ-eu kawˇ lehˇ ngaˇ-a!

6. Nymˇ aˬ dui aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ ja sawˇ-awˇ aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ ja sawˇ poˆ-eu nga?

⁶ Gaˇ kawˆ heu deuˬ-ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya dzaw-euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ mˇ nya-eu miˇ neh aˬ dui lawˬ haw-eu jeˬ-ahˇ ya puˬ k’awꞈ k’ahˬ lahˇ-eu maˬ loˬ-a. Gaˇ kawˆ heu Pawˇluˆ-euˬ nui ma-ahˇ zaw dui dui leˇ-euˬ lehˇ aˬ dui Pawˇluˆ neh Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ k’ahˬ lahˇ-eu gaˇ kawˆ hawˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ gaˇ kawˆ boꞈ nehˬ-euˬ sahˬ boꞈ-ahˇ haw ngeh siˬ laˇ-eu meh. Heu kawꞈ laꞈ k’oeˇ aˬ dui Piˇliˇpiˆ 4:6, 7-ahˇ ja sawˇ ma. (Gui.) K’oeˇ naˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ jahˇ-euˬ gaˇ kawˆ deuˬ-ahˇ jiˇ ja sawˇ ma. K’oeˇ tehꞈ-ehˇ maˬ g’aˬ ni “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” aˬ dui lawˬ haw-eu jeˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ nui ma tiˬ byah tiˬ loꞈ aˬ joˆ-ehˇ bi taˬ nya-eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

7. Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh aˬ jeˬ mehˬ-eu nga aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya-eu nga?

⁷ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ Pawˇluˆ neh aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ boꞈ nehˬ laꞈ-euˬ sahˬ boꞈ-ahˇ gui ngeh aˬ jeˬ-ahˇ noeˬ keuˆ-eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ myaˬ ni Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ-ahˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ hawˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ nyaꞈ-ahˇ maˬ noeˬ gaˇ caw ba nehˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ noeˬ-eu paˬ. Pawˇluˆ-euˬ sahˬ boꞈ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ aˬ jeˬ mehˬ-euˬ nga? K’ahˬ taˬ lahˇ guiˬ lahˬ shaˇ-awˬ koeˇ naˇ nawˇ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” za tehꞈ-a lehˇ mehˬ-eu meh. Heu aˬ jeˬ-ahˇ ehˇ mawꞈ-eu nga? Jaˇliꞈ dawˬ yuˇ paˇ-euˬ tiˬ dmˬ na “yuꞈ maˆ maˬ maˆ mawˇ coeˇ-eu jeˬ” maˬ ngeuˇ naˇ “tsawˇ haˬ zaˬ-euˬ bawˬ toˆ taꞈ-ehˇ dzehˬ-eu jeˬ” lehˇ boꞈ taˬ-euˬ meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ”-aˬ aˬ dui neh noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dui dui-eu meh lehˇ ehˇ-eu meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui-euˬ shaˬ zahˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ ya laˆ piˇ-eu lehˇ maˬ siˬ nya k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ laˆ piˇ nehˬ nya-awˇ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ jahˇ nehˬ nya-eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 2:9-ahˇ gui.

8, 9. (a) Pawˇluˆ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ-ahˇ ya puˬ k’awꞈ muiˬ-eu gaˇ kawˆ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga? (b) Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ Pawˇluˆ-euˬ dawˬ-ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya-eu nga?

⁸ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ maꞈ g’aˇ duˬ dzeuˇ laꞈ-euˬ tseˇ k’oꞈ-ahˇ mˇ nehˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ noeˬ haw ngeh Pawˇluˆ-euˬ sahˬ boꞈ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ g’aˬ biꞈ dui dui-eu paˬ. Yeˬhawˇbaˬ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ-ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ tahˬ puˬ-eu aˬ kawˬ-aˬ biꞈ k’awꞈ gaˇ kawˆ heu “laꞈ k’aˬ cehˇ-eu guiˬ lahˬ dawˬ heu ziꞈ dah ni bi pyeuꞈ laˇ-eu g’aˇ duˬ yaˇ k’aˬ daˇ-eu deuˬ mehˬ shi ja leˇ”-eu aˬ kawˬ-aˬ za-euˬ meh. (Piˇliˇpiˆ 1:7) Piˇliˇpiˆ meuˬ-euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ Ka li zaˬ yaw shuiꞈ deuˬ-ahˇ maˇ paˇ k’ehˬ peuˬ-euˬ paˬ. Pawˇluˆ aˬ yawꞈ Loˇmaˆ zaˬ lahˇ pyeuꞈ-eu gaˇ kawˆ bi siˬ-euˬ miˇ neh Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ neh doˆ  iˇ-euˬ taꞈ naˇ Luˇkaꞈ tiˬ k’oꞈ paˇ jawˇ tawꞈ nya-awˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ yaw shui deuˬ-ahˇ paˇ caw ba tawꞈ nya-euˬ meh.

⁹ Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ Pawˇluˆ-euˬ sahˬ boꞈ-ahˇ gui ngeh dawˬ teu deuˬ Pawˇluˆ-euˬ nui noeˬ maˬ ngeuˇ-a lehˇ siˬ nya-eu meh. Pawˇluˆ k’aˆ dui dui-eu shaˬ zahˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh Loˇmaˆ meuˬ-ahˇ aˬ yawꞈ-euˬ iˇ k’ahˇ laꞈ k’oeˇ bi kaꞈ lahˇ taˬ-a siˬ. Ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” ahˇ-eu lehˇ mˇ mawˇ-eu meh.—Piˇliˇpiˆ 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. Aˬ dui shaˬ zahˬ mˇ ngeh aˬ jeˬ ya jahˇ-eu nga aˬ dui aˬ jeˬ noeˬ tmˬ nya-eu nga?

¹⁰ Aˬ dui-ahˇ “tiˬ jeˬ-ahˇ-iˬ k’ahˬ” maˬ bi lahˇ-eu uˬ taꞈ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” za ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui shaˬ zahˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh guiˬ lahˬ shaˇ-eu heu naˇ laˆ piˇ-eu jeˬ pyeuꞈ-eu lehˇ Pawˇluˆ neh ehˇ-euˬ dawˬ-ahˇ haw ngeh siˬ laˇ-eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui noeˬ shaˬ ngeh aˬ dui k’ahˬ lahˇ luꞈ-eu gaˇ kawˆ deuˬ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh ya dzawˇ nehˬ-eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:6, 7-ahˇ gui.) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh aˬ yawꞈ nawˬ-ahˇ ngehˬ g’eh bo saˆ meh lehˇ nui maˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ taˬ-awˬ. Aˬ yawꞈ neh biꞈ-euˬ muiˬ-eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ-euˬ g’aˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ-awˇ “aˬ dui maˬ noeˬ keuˆ maˬ shaˇ keuˆ nya gaˇ keuˆ ni” Yeˬhawˇbaˬ mˇ nehˬ nya meh lehˇ taˬ ngehˇ.—Eˇpeˇsu 3:20.

¹¹ Pawˇluˆ hawˇ-eu Siˬlaˆ loꞈ-ehˇ aˬ dui k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ nehˬ-euˬ jeˬ-ahˇ zahˬ leˇ-eu paˬ. Gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ-eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ k’awꞈ aˬ dui aˬ myah luꞈ loˬ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Gawˇliˬtu 10:13) Teu naˇ aˬ dui saˇ suˬ ni jawˇ-awˇ tiˬ jeˬ maˬ jahˇ ni Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui-euˬ shaˬ zahˬ-ahˇ laˆ piˇ nehˬ laꞈ gaˇ dawˬ-eu jeˬ-ahˇ ehˇ mawꞈ-eu maˬ ngeuˇ-a. Aˬ dui neh guiˬ lahˬ shaˇ-euˬ loꞈ-ehˇ ya mˇ caw meh. (Loˇmaˆ 12:11) Aˬ dui neh mˇ-euˬ jeˬ aˬ dui nui ma dawˇ coe ni g’eh-awˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ-eu gaˇ kahˇ dahˇ ngaˇ lehˇ bi siˬ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh shaˇ-eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ mˇ nya-awˇ aˬ dui maˬ noeˬ gaˇ mˇ nehˬ laꞈ nya meh lehˇ maˬ ya ngehˇ-a. Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ noeˬ-euˬ gaˇ mˇ nehˬ-eu heu neh laˆ zahˬ nehˬ-eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-euˬ g’aˇ duˬ maˬ noeˬ gaˇ mˇ nehˬ nya-eu lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ-eu yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ na-ahˇ ja sawˇ ma.

12. (a) Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ sahˬ paˬ Saˬneˬkaˬliˇ guiˇ deuˆ laˇ ngeh aˬ jeˬ jahˇ-euˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ neh gaˇ kawˆ heu deuˬ-ahˇ laˆ piˇ nehˬ-eu gaˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya dzaw-eu nga?

¹² Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ maˬ noeˬ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ neh jahˇ-euˬ gaˇ kawˆ yaw myaˬ kawˆ ahˇ-eu meh. Yaw jeˬ maˬ jeˬ Heˬsaˬgiˇ Yuˇdaˆ miˇ k’ahˬ-euˬ sahˬ paˬ geuꞈ luꞈ ngeh Aˬshuˇliˆ sahˬ paˬ Saˬneˬkaˬliˇ Yuˇdaˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ guiˇ deuˆ laˇ-eu lehˇ g’eh-awˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ laꞈ nyiˇ jaˆ-eu meuˬ deuˬ-ahˇ deuˆ dzaˬ-euˬ meh. (2 Sahˬpaˬ 18:1-3, 13) K’oeˇ gaˇ neh naˇ Saˬneˬkaˬliˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-ahˇ jiˇ deuˆ laˇ-euˬ meh. Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ-euˬ nga? jeˬ hu hu saˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ-awˇ Miˬyehˇ g’aˇ duˬ ngehˬ dah-eu Iˇsaˬyaˇ nehˬ-ehˇ ja uˇ-euˬ meh. (2 Sahˬpaˬ 19:5, 15-20) K’oeˇ naˇ Saˬneˬkaˬliˇ neh k’aˇ shaˇ-euˬ jeˬ biꞈ nehˬ-eu heu neh gaˇ kahˇ dahˇ-eu jeˬ mˇ-euˬ meh. (2 Sahˬpaˬ 18:14, 15) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh meuˬ-ahˇ g’awˬ myahˇ ni loꞈ jawˬ laˇ gaˇ laˆ piˇ-eu g’aˇ duˬ yaw myaˬ jeˬ lehˬ hmˬ taˬ-euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 32:2-4) Gaˇ kawˆ heu  aˬ joˆ-ehˇ aˇ saˬ saˬ-euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ tiˬ g’aˬ neh tehꞈ-ehˇ uˬ ciꞈ tiˬ miˇ laꞈ k’oeˇ Saˬneˬkaˬliˇ-euˬ yehˇ 185000 g’aˬ-ahˇ bi sehꞈ-euˬ meh. Heˬsaˬgiˇ k’awꞈ ni gaˇ kawˆ heu pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ maˬ noeˬ-aˬ.—2 Sahˬpaˬ 19:35.

13. (a) Yoˇsehˆ-ahˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ jeˬ-ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya dzaw-eu nga? (b) Saˬlaˇ-ahˇ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu gaˇ kawˆ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˬ-euˬ nga?

¹³ Yoˇsehˆ-ahˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Iˇjiˇtuˆ miˇ k’ahˬ-euˬ tawˬ-ahˇ jawˇ ngeh aˬ yawꞈ Iˇjiˇtuˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ uˆ lahˇ-eu sahˬ paˬ-euˬ laꞈ oˆ g’aˬ ya geuꞈ-eu maˬ ngeuˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ zmˬ-awˇ mehꞈ-eu shuꞈ-eu jeˬ keuˆ le ngeh aˬ yawꞈ pehˬ nymˇ jiˇ-ahˇ bi caw ba-eu lehˇ aˬ yawꞈ maˬ noeˬ haw-euˬ paˬ. (Aˇdahˬbeh-eu 40:15; 41:39-43; 50:20) Yeˬhawˇbaˬ Yoˇsehˆ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ mˇ nehˬ-euˬ meh. Aˬ dui Saˬlaˇ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Tsawˇ mawˬ mawˬ iˇ-euˬ Saˬlaˇ zaˬ k’aˆ-euˬ zaˬ maˬ ngeuˇ aˬ yawꞈ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ zaˬ bi jawˇ le meh lehˇ noeˬ haw meh loˇ? Iˇtsaˆ dehꞈ le-euˬ heu naˇ Saˬlaˇ g’aˇ duˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Aˇdahˬbeh-eu 21:1-3, 6, 7.

14. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ aˬ jeˬ jah nya-eu nga?

¹⁴ Aˬ dui miˇ yaw shui maˬ keuˆ le miˇ na-ehˇ aˬ dui-euˬ shaˬ zahˬ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ neh laˆ piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ. K’oeˇ uˬ taꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ aˬ dui-euˬ dehꞈ ziˇ  laꞈ k’oeˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jahˇ nehˬ laꞈ lehˇ jiˇ maˬ shaˇ. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu-euˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu deuˬ-ahˇ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ jahˇ nehˬ meh lehˇ aˬ dui ya siˬ-euˬ ma. Aˬ yawꞈ-aˬ maˬ paˇ iˇ-a. (Iˇsaˬyaˇ 43:10-13-ahˇ gui.) Heu naˇ aˬ dui Miˬyehˇ-ahˇ jah ni caw ba nehˬ-eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ-euˬ jeˬ mˇ nya ni Miˬyehˇ g’aˬ biꞈ lahˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ aˬ dui jah nya-eu meh. (2 Gawˇliˬtu 4:7-9) Heˬsaˬgiˇ Yoˇsehˆ Saˬlaˇ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw nya-eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ naˇ shaˬ dui dui-eu shaˬ zahˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-ahˇ caw ba nehˬ nya meh.

15. Aˬ dui shaˬ zahˬ-ahˇ ya puˬ k’awꞈ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” ahˇ ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga teu aˬ joˆ-ehˇ pyeuꞈ leˇ nya-eu nga?

¹⁵ Aˬ dui shaˬ zahˬ-ahˇ ya puˬ k’awꞈ “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” aˬ joˆ-ehˇ za nya-eu nga? Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ-eu jeˬ ziꞈ dah ni ya bi jaˆ-eu meh. Heu loꞈ-ehˇ g’eh-eu cawˬ cawˬ-eu jeˬ heu naˇ Yeˬsuˇ-euˬ ka k’oꞈ-eu jeˬ baˬ da neh tehꞈ-ehˇ pyeuꞈ leˇ nya-eu meh. Ka k’oꞈ-eu jeˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu gaˇ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ ka k’oꞈ-eu jeˬ neh Miˬyehˇ aˬ dui-euˬ iˬ baˇ-ahˇ pyehˬ nehˬ nya-awˇ aˬ dui-euˬ siˬ nya-eu nui ma-ahˇ bi shawˇ-eu uˬ taꞈ aˬ yawꞈ-euˬ dawˬ peh bi jiˆ leˇ nya-eu miˇ neh meh.—Yoˇhaˬ 14:6; Yaˬkoˆ 4:8; 1 Beˬtuˆluˆ 3:21.

16. Aˬ dui “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” za ngeh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹⁶ Aˬ dui “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” za ngeh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-eu nga? Teu naˇ aˬ dui-euˬ nui ma hawˇ-eu nui noeˬ-ahˇ “caw ba”-eu maˬ ngeuˇ naˇ loꞈ piˇ nehˬ-eu meh lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ-eu meh. (Piˇliˇpiˆ 4:7) Gaˬliˇ dawˬ “loꞈ piˇ” lehˇ ehˇ-eu heu dawˬ-ahˇ meuˬ-ahˇ bi loꞈ piˇ-eu g’aˇ duˬ yehˇ deuˬ-ahˇ a daˇ nehˬ gaˇ zmˬ-eu dawˬ pyeuꞈ meh. Piˇliˇpiˆ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu tsawˇ haˬ deuˬ yehˇ deuˬ neh loꞈ piˇ nehˬ-eu uˬ moˆ jawˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ meuˬ-ahˇ loꞈ piˇ nehˬ taˬ meh lehˇ siˬ nya-eu miˇ neh uˬ ciꞈ paw nui ma saˇ lehˆ ni yuꞈ k’aˆ nya-eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui “Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” ahˇ naˇ aˬ dui tiˬ jeˬ-ahˇ-iˬ k’ahˬ maˬ lahˇ ni aˬ dui-euˬ nui ma hawˇ-eu nui noeˬ g’aˬ naˬ naˬ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-ahˇ k’ahˬ lahˇ-awˇ muiˬ-eu jeˬ bi za mawꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya-eu ma. (1 Beˬtuˆluˆ 5:10) Heu loꞈ-ehˇ siˬ nya-eu heu naˇ aˬ dui-ahˇ aˇ dzehˬ-ehˇ maˬ bi shaˬ-eu uˬ taꞈ aˇ dzehˬ-ehˇ maˬ bi noeˬ shaˬ dzeuˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.

17. Huiˬ dui dui-eu shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ nui ma taˬ nya ni aˬ dui-ahˇ caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga?

¹⁷ Nymˇ g’awˬ myahˇ maˬ g’eh-ehˇ huiˬ dui dui-eu shaˬ zahˬ yawˬ g’aˬ na k’oeˇ taˆ keuˆ le-eu meh. (Maꞈtehˬ 24:21, 22) Teu ngeh aˬ dui yawˬ g’aˬ na luꞈ-ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ aˬ dui maˬ ehˇ nya-eu yaw duˬ baw meh. Gaˇ kawˆ teu-ahˇ aˬ dui aˇ dzehˬ-ehˇ k’ahˬ lahˇ-eu maˬ loˬ-a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ k’aˇ mˇ-eu lehˇ g’eh-eu jeˬ-ahˇ maˬ siˬ nya k’awꞈ aˬ dui-euˬ Miˬyehˇ-ahˇ siˬ nya-awˇ gaˇ hu aˬ yawꞈ-euˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ-ahˇ aˬ yawꞈ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nehˬ-euˬ lehˇ jiˇ aˬ dui siˬ nya-eu ma. Aˬ jeˬ lehˇ g’eh k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh k’aˇ noeˬ taˬ-euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ ni jahˇ meh lehˇ jiˇ aˬ dui jah-eu ma. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ teu deuˬ-ahˇ aˬ dui maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu jeˬ neh jahˇ-eu k’awꞈ pyeuꞈ nya-eu miˇ neh nymˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui g’aˇ duˬ mˇ-euˬ aˬ geu jeˬ maˬ kaˬ “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ nui saˇ oꞈ-eu jeˬ” siˬ nya dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.