Heu naˇ tsawˇ haˬ tiˬ lam g’aˬ dzehˬ ni jawˇ-eu suˬ saˬ dui dui-eu Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ1932 Tseˇ tiꞈ siˬ ba la jiˇ leˇ-eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Heu-euˬ jeˬ hu tiˬ jaw-ahˇ saˇ tiˇ biꞈ-eu miˬ dzaˬ hawˇ yeuˇ ka tuˇ laˇ dahˬ beh-euˬ tehꞈ-a siˬ. Ehˇ k’awꞈ nymˇ naˇ tsawˇ haˬ deuˬ-ahˇ nui ma cehˇ tahˬ bi tahˬ laˇ-eu gaˇ kawˆ nui jeˬ paˇ jaˆ laˬ-euˬ meh. Dawˬ gaˬ kawˬ-eu deuˬ daˇ boˬ deh caˆ baꞈ-awˇ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ na duˬ-ahˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu daˬ yah laˇ gaˇ loꞈ luꞈ-eu meh. Aˬ suˇ g’aˬ-ahˇ loꞈ nga? G’awˇ Taˬbeuˇ Baiˇbeuˬ aˇ muˇ-euˬ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ-eu Joˇsehꞈ Ehˇ-peuˬ Laˇdeuˇpawˬ-ahˇ loꞈ-eu meh. Jawˇ k’ahˬ-ahˇ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ smˬ nah mehˬ bawˬ-ahˇ laˇ gaˇ ha geuꞈ-eu lehˇ loꞈ luꞈ-eu meh.

Maˇ maˇ ni g’eh-eu jeˬ Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ bi gaˬ doe iˇ-eu g’aˇ duˬ leh jeh-eu “Huiˬ-eu mehˬ bawˬ heu hmˬ aˇ yehˇ huiˬ-eu gaˇ hu-euˬ gaˇ kawˆ lehˇ boꞈ taˬ-eu yaw duˬ baw meh” lehˇ Deuˬ Goˇdeuˇ Eꞈ boˬloˬshaˬ ehˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ huiˬ-eu mehˬ bawˬ heu hmˬ-ahˇ tsawˇ haˬ 150 g’aˬ dawˬ peh gm laˇ-euˬ tehꞈ gaˇ neh aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yehˇ huiˬ-eu mehˬ bawˬ pyeuꞈ nga?

Huiˬ-eu mehˬ bawˬ heu-euˬ jeˬ hu Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ maˇ maˇ ni g’eh-eu jeˬ teu naˆ naˆ-ehˇ maˬ iˇ doeˬ-a siˬ. 1919 k’oꞈ-ahˇ yaw k’aˆ-ehˇ maˬ huiˬ-eu tiˬ nah mehˬ bawˬ jahˇ haw-euˬ k’awꞈ k’oeˇ k’oꞈ neh naˇ aˇ muˇ deuˬ cuiˆ iˇ-euˬ meh. 1929 k’oꞈ-ahˇ Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ-ahˇ beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ jaˆ laˇ ngeh muiˬ daˆ laˇ-euˬ gaˇ duˇ k’awꞈ mˇ piˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu gaˇ kawˆ paˇ jaˆ-a siˬ. Aˇ maꞈ aˇ muˇ teu ngeh kawˬpawˇteuˬ lehˇ kuˇ-eu huˬ mehˬ mehˬ-eu deuˬ-ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh jeˬ gaꞈ maˬ gaꞈ nya-a lehˇ ehˇ leꞈ ngeh mehˇ nmˇ tiˬ g’aˬ nui ma pehˇ dui dui-eu miˇ neh aˇ maꞈ laꞈ k’oeˇ neh doˆ iˇ-awˇ aˬ yawꞈ tehꞈ-ehˇ Jaˇliꞈ dzaw-eu aˇ muˇ lehˇ beh iˇ-euˬ meh. K’oeˇ naˇ teu ngeh saˇ naˇ-ahˇ haw piˇ-eu aˬ yuiꞈ g’aˬ mˇ bahˬ-eu miˇ neh aˬ yawꞈ-euˬ dahˬ yaˇ nui g’aˬ bi jawˇ laˇ-euˬ meh. Teu miˇ neh teu ngeh Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu saˇ jaˇ ziꞈ-eu Saˇ kiˇ deuˬ g’aˬ biꞈ nehˬ laꞈ-eu jeˬ-ahˇ loˬ dui dui-eu meh.

Mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ g’aˬ laˇ ngeh nui ma-ahˇ laˆ noeˬ neh-eu dawˬ mehˬ mehˬ-eu nyiˬ kawˆ hawˇ-eu laˬdiˬoˬ-ahˇ bi doˆ-eu dawˬ mehˬ mehˬ-eu ngaˬ kawˆ neh saˇ jaˇ ziꞈ-eu mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ g’aˬ biꞈ dui dui-euˬ meh. Heu naˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ laˬdiˬoˬ paw neh guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh-eu poˆ pyeuꞈ meh. Huiˬ-eu mehˬ bawˬ jiˇ naˇ saˇ naˇ-ahˇ haw piˇ-eu yaw shuiꞈ g’aˬ gaˇ mˇ laˇ-euˬ meh. Nymˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ leh jeh-eu nui ma ahˇ laˇ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ nui k’ahˇ shiˇ-eu laꞈ k’oeˇ aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ-euˬ meh.

1933 k’oꞈ-ahˇ huiˬ-eu mehˬ bawˬ G’oeˇlaˇkuˬ meuˬ-ahˇ tiˬ gaˇ hawˇ-eu Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ-ahˇ tiˬ gaˇ lehˇ jahˇ-euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ duˬ-ahˇ leh jeh dui dui-eu miˇ neh muiˬ-eu jeˬ za-euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ 1931 k’oꞈ-ahˇ tsaꞈ gaˬ-eu deuˬ 82 jawˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ 1941 k’oꞈ-ahˇ 10 byahˇ keuˆ ni lahˬ laˇ-euˬ meh. Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ-ahˇ Miˬyehˇ nehˬ mehˬ-eu tiˬ nah mehˬ bawˬ-ahˇ tsawˇ haˬ 1000 g’aˬ dawˬ peh gm laˇ-euˬ meh.

1943 k’oꞈ-ahˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ 12 meuˬ-ahˇ “Buˬ iˇ law iˇ-eu tsawˇ jeuˬ” lehˇ kuˇ-eu Miˬyehˇ nehˬ mehˬ-eu huiˬ-eu mehˬ bawˬ jahˇ gaˇ bi laˇ-eu g’aˇ duˬ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh-euˬ meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Aˬ yawꞈ maꞈ mehˬ shi naˇ k’ah boꞈ taˬ-euˬ aˇ taꞈ neh tsaꞈ gaˬ-euˬ meh. Aˇ taꞈ heu naˇ aˇ taꞈ yaw huiˬ nyiˬ hmˬ laˆ tawꞈ taˬ-awˇ mehˬ shi tiˬ hmˬ naˇ k’ahˬ tiˬ hmˬ lehˇ dah-awˇ cah-eu meh. 1936 k’oꞈ-ahˇ neh naˇ huiˬ-eu mehˬ bawˬ-ahˇ kuˇ gaˬ-eu g’aˇ duˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˇ taꞈ heu zmˬ-eu meh.

Mehˬ shi naˇ k’ahˬ-ahˇ boꞈ taˬ-eu aˇ taꞈ neh tsaꞈ gaˬ-eu heu naˇ mˇ pyeuꞈ dui dui-euˬ miˇ neh Laˬ Neˇciˬ-aˬ boˬloˬshaˬ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ-euˬ huiˬ-eu mehˬ bawˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ heu loꞈ-ehˇ boꞈ-eu meh. “Dahˬ beh ngeh nah aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ aˬ cawˬ-ahˇ bi kuˇ gaˬ iˇ-awˇ nyaˆ taꞈ nah-ahˇ naˇ bawˬ dzaˬ gaˇ oe-eu tsawˇ haˬ myaˬ laˇ-euˬ meh.” Heu poˆ mˇ pyeuꞈ-euˬ gaˇ Koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ tiˬ pawˬ-iˬ maˬ ya leˇ-eu miˇ neh Saˇ kiˇ deuˬ-ahˇ laˆ tsoeˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ guˆ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ-euˬ meh. Laˬ Neˇciˬ-aˬ boˬloˬshaˬ nyaˆ taˆ kawˆ-ahˇ “meuˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ mawˇ”-euˬ meh lehˇ ehˇ-awˇ mehˇ nmˇ deuˬ “yawˬ ha-euˬ mawˇ doˆ tsaꞈ gaˬ-eu aˇ taꞈ laˆ pyeuꞈ-eu meh” lehˇ ehˇ-eu meh. Teu-euˬ gaˇ kawˆ laꞈ k’oeˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ doeˬ ni cah-eu mehˇ nmˇ deuˬ-euˬ aˇ baˇ ahˇ-awˇ aˇ baˇ laꞈ oˆ-ahˇ “Gaˇ ma doeˬ ni cah-eu” lehˇ boꞈ taˬ-euˬ meh.

Teu ngeh yamˬ-ahˇ tiˬ poˆ na tehꞈ-ehˇ jahˇ-eu huiˬ mehˬ bawˬ-ahˇ oe-eu g’aˬ duˬ mehˇ nmˇ deuˬ ya leh jeh dui dui-eu meh. Mehˇ nmˇ g’awˬ mya g’aˬ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ hawˇ-eu gaˇ ma-ahˇ kaˬ gaˇ jaˆ-eu pu-ahˇ jawˇ-eu miˇ neh huiˬ-eu mehˬ bawˬ jaˆ-eu meuˬ-ahˇ iˇ-euˬ g’aˇ duˬ mahˬ tahˬ laˆ maˬ ngeuˇ naˇ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ naˬ duˬ-ahˇ yaw myaˬ nah cah g’eh-awˇ ya iˇ-eu meh.

Saˇ kiˇ deuˬ myaˬ ni huiˬ-eu mehˬ bawˬ-ahˇ maˬ iˇ nya gaˇ keuˆ ni iˇ shaˬ shaˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ maꞈ oe keuˆ ngeh jawˇ k’ahˬ ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ nui gaˬ mˇ mawˇ-awˇ daˬ yah ha-eu uˬ taꞈ iˇ kahˇ-ahˇ jiˇ bi yaꞈ-eu meh. Tiˬ deuˬ na naˇ Bawˬdzaˬnymˇ-ahˇ yaꞈ-eu meh. Tiˬ poˆ mehˇ nmˇ 90 g’aˬ beˬdeˬlaˆ laꞈ k’oeˇ-euˬ sahˬ boꞈ bawˬ keuˆ k’oeˇ taˆ yaꞈ-euˬ meh. Mehˇ nmˇ heu deuˬ guiˬ lahˬ huiˬ-eu laꞈ k’oeˇ bawˬ keuˆ-aˬ “miˇ tsaˬ naˆ maˬ tseˇ byehˆ-awˇ lmˇ dzehˬ” miˇ-a lehˇ ehˇ-eu meh lehˇ K’oꞈlah-euˬ paˇdmˬ laꞈ k’oeˇ boꞈ taˬ-euˬ meh.

Saˇ kiˇ deuˬ-euˬ g’aˇ duˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ-ehˇ ya bawˬ dzaˬ taꞈ-eu heu naˇ yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ baw-eu meh. Nymˇ iˬ nah Mehˆsiˬkoˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ nui na tiˬ siˬ tehꞈ-ehˇ taꞈ-eu Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ 850000 g’aˬ dzehˬ ni jawˇ-eu meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Mehˇ nmˇ deuˬ neh lawˇ nehˬ-euˬ jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ leh jeh-eu paw maˬ cuiˆ leˇ-a lehˇ 1949 k’oꞈ-ahˇ doˆ laˇ-euˬ K’oꞈlah-euˬ paˇdmˬ ehˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh jahˇ-euˬ huiˬ-eu mehˬ bawˬ-euˬ gaˇ kawˆ naˇ “aˬ yawꞈ maꞈ ja daˆ leꞈ-eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh.” Mehˇ nmˇ deuˬ “Aˬ dui huiˬ-eu mehˬ bawˬ-ahˇ aˇ myah paˇ ya iˇ-a siˬ?” lehˇ tiˬ k’ehˬ maˬ taˬ naˇ haˬ-eu meh.—Aˬmeˬliˇkaˬ g’ahˇ ceh gaˇ hu-euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ-euˬ shaˬ boꞈ.