1, 2. Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ aˬ jeˬ haw mawˇ-eu nga?

 G’awˬ mya g’aˬ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˬ cawˬ-ahˇ maˬ duˇ nga lehˇ haw mawˇ-euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ sahˬ boꞈ boꞈ zaˬ pyeuꞈ-eu Aˬtawˇjeˬ Jeˬmaˬni miˇ k’ahˬ Naˇziˬ saˇ ka-ahˇ jawˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇkiˇ deuˬ-ahˇ ja ceuˬ-eu meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ-ehˇ boꞈ taˬ-euˬ meh. “1939 k’oꞈ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ muiˇ-eu Naˇziˬ deuˬ-euˬ laꞈ-ahˇ ga uˇ iˇ-awˇ Saˇ kiˇ 6000 g’aˬ byah ni [taˆ-ahˇ bi nyehꞈ taˬ]-euˬ meh.” Saˇ kiˇ deuˬ-aˬ k’aˆ dui dui-eu k’ehˬ-eu jeˬ-ahˇ ya daˬ k’awꞈ maˬ paˇ laˇ-eu uˬ taꞈ dawˬ g’oꞈ jiˇ maˬ doˆ-ehˇ Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu laꞈ k’oeˇ mehˬ bawˬ gm-eu meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ-eu meh.

² Ehˇpa-li kaˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ-aˬ aˬ cawˬ nehˬ-ehˇ beu gaˇ nga lehˇ haw mawˇ-euˬ meh. Ehˇpa-li kaˆ-ahˇ yaw naˆ hawˇ-eu yaw ba deuˬ maˬ bi cawˬ ni laˆ tsoeˬ-eu tiˬ yamˬ jaˆ-euˬ meh. Teu miˇ Saˇ kiˇ laꞈ k’oeˇ jawˇ-eu yaw naˆ hawˇ-eu yaw ba deuˬ-ahˇ ma bi cawˬ taꞈ-a. Aˬ jeˬ lehˇ g’eh k’awꞈ 2011 Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la 18 jawˇ nah ngeh nah-ahˇ Ehˇpa-li kaˆ miˇ k’ahˬ laꞈ k’oeˇ jawˇ-eu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ  hawˇ-eu yawˬ k’ahˬ yawˬ miˇ yawˬ-ahˇ-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ 78000 g’aˬ dzeh ni Jo haˇnehˇsaˬ-beuˬ meuˬ laꞈ k’oeˇ neh huiˬ dzehˬ dzehˬ-eu baw duiˇ behˆ duˬ-ahˇ jahˇ-eu huiˬ-eu mehˬ bawˬ-ahˇ laˇ-euˬ meh. Baw duiˇ behˆ duˬ teu gaˇ haw piˇ-eu aˬ yuiꞈ tiˬ g’aˬ ehˇ-eu “Heu gaˇ laˇ-euˬ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ ngaˬ neh k’aˇ mawˇ haw-euˬ laꞈ k’oeˇ neh muiˬ dzehˬ-eu deuˬ pyeuꞈ ngaˇ moeˬ tsoeˬ k’awꞈ haw muiˬ-ehˇ dm taˬ-awˇ baw duiˇ behˆ duˬ laˆ buˇ gaˇ jiˇ tiˬ kawˆ loꞈ-ehˇ mehˬ bawˬ gm-awˇ caw ba-eu ngaˇ. Ehˇ k’awꞈ ngaˬ-euˬ nui ma-ahˇ zaw laˇ dzehˬ-eu hmˬ naˇ naw maꞈ laꞈ k’oeˇ tsawˇ jeuˬ g’awˬ mya jeˬ keuˬ-eu teu miˇ-a.”

3. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ aˬ cawˬ nehˬ-ehˇ beu gaˇ nga?

³ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ-eu deuˬ k’awꞈ ni miˇ k’ahˬ doe ni jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ naˇ aˬ cawˬ nehˬ-ehˇ beu gaˇ nga lehˇ hawˇ mawˇ-euˬ meh. (1 Beˬtuˆluˆ 5:9) Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh aˇ maꞈ nui deuˬ nehˬ-ehˇ beu gaˇ-eu nga? Yeˬhawˇbaˬ nui k’ahˇ bi shiˇ-eu g’aˇ duˬ aˬ dui leh jeh-awˇ k’aˇ g’eh nya gaˇ neh dehꞈ paˇ-eu miˇ neh meh. K’oeˇ naˇ aˬ dui mˇ pyeuꞈ nya-eu heu naˇ k’awꞈ Miˬyehˇ-euˬ yaw sahˇ hawˇ-eu Jaˇliꞈ baˬ da neh meh. Aˬ dui “nui ma yaw oeˇ . . . lehˆ dzeh”-awˇ “nui ma yaw shuiꞈ-ahˇ” dm paˇ-eu ma.—Gawˇlawˇsehˇ 3:9, 10.

4. Heu kawˆ-ahˇ aˬ jeˬ dzaw-eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

⁴ Nui ma yaw oeˇ lehˆ dzeh-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ aˬ yawꞈ yaw oeˇ maˬ paˇ mˇ k’oꞈ iˇ gaˇ ehˇ-eu meh. Heu kawˆ laꞈ k’oeˇ aˬ dui nui ma yaw oeˇ aˬ joˆ-ehˇ lehˆ dzeh nya-awˇ teu loꞈ-ehˇ jahˇ-eu g’aˇ duˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu nga? lehˇ haw-awˇ gaˇ hu aˇ naˆ doeˇ-eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ haw-euˬ k’awꞈ muiˬ k’oꞈ laˇ nya-euˬ deuˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ haw iˇ ma. K’oeˇ naˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ k’oeˇ jawˇ luꞈ-eu myahˇ laˇ-euˬ deuˬ gaˇ hu yawˬ ha neh byehˇ dzeh yaꞈ-euˬ jeˬ-ahˇ maˬ ya mˇ k’oꞈ iˇ ni aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nya nga lehˇ ja sawˇ ma. Aˬ jeˬ miˇ gaˇ kawˆ heu ya ja sawˇ-eu nga? Mehˇ nmˇ pyeuꞈ-eu myahˇ laˇ-euˬ tiˬ g’aˬ na k’awꞈ yawˬ ha neh byehˇ dzeh yaꞈ-eu jeˬ-ahˇ shaˇ noeˬ-eu maˬ ngeuˇ naˇ mˇ k’oꞈ iˇ-eu miˇ neh meh. Aˬ dui yawˬ g’aˬ na luꞈ “ziꞈ dah ni yawꞈ luꞈ ma lehˇ noeˬ-eu tsawˇ haˬ aˬ geu g’aˬ maˬ kaˬ maˬ ya coˬ-iˇ ni yahˇ-eu tsaˬ tehꞈ-a” lehˇ ehˇ-eu dawˬ heu-ahˇ ya noeˬ taˬ meh.—1 Gawˇliˬtu 10:12.

5. (a) Nui ma yaw oeˇ yaw kawˇ-ehˇ lehˆ dzeh gaˇ kawˆ-ahˇ yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ. (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.) (b) Gawˇlawˇsehˇ 3:5-9-ahˇ nui ma yaw oeˇ nehˬ-ehˇ taꞈ-eu aˬ jeˬ jeˇ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ-euˬ nga?

⁵ Nawˇ nawˬ-euˬ pehˇ k’ahˬ yaw jawꞈ jawꞈ-awˇ behꞈ laꞈ-eu lehˇ ya siˬ naˇ nawˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ le? Nawˇ yaw kawˇ-ehˇ lehˆ dzeh-eu paˬ. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui mˇ luꞈ-eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ bye-eu jeˬ pyeuꞈ-eu lehˇ ya siˬ-euˬ naˇ yaw kawˇ-ehˇ ya dehꞈ paˇ-eu meh. Maˬ muiˬ-eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ Pawˇluˆ “naw maꞈ nymˬ-mˇ byehˇ tsehˆ tsehˆ-awˬ” lehˇ ehˇ-eu meh. Nymˇ aˬ dui dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ hawˇ-eu yaw jawꞈ jeˬ mˇ-eu gaˇ kawˆ-ahˇ ja sawˇ ma.—Gawˇlawˇsehˇ 3:5-9-ahˇ gui.

6, 7. (a) Pawˇluˆ-euˬ dawˬ aˬ dui nui ma yaw oeˇ-ahˇ leh jeh-awˇ ya byehˇ dzeh-eu lehˇ aˬ joˆ-ehˇ bi siˬ laꞈ-eu nga? (b) Saˬkuꞈlaˬ yaw dehꞈ aˬ joˆ-ehˇ dehꞈ yaꞈ-euˬ nga? Aˬ yawꞈ dehꞈ paˇ nya ni aˬ jeˬ neh caw ba nehˬ-eu nga?

⁶ Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ “dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ” lehˇ ehˇ-eu dawˬ heu naˇ laꞈ ma dehˬ-awˇ jiˇ cehˇ baˇ taˬ-euˬ yawˬ ha-euˬ k’aˬ dzeˇ zaˬ hawˇ-eu miˬ zaˬ nehˬ-ehˇ maˬ ngeuˇ-eu aˬ cawˬ deuˬ nehˬ-ehˇ yuꞈ taꞈ iˇ gaˇ ehˇ-eu meh. Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ Pawˇluˆ “Naw maꞈ laꞈ k’oeˇ gaˇ mˇ luꞈ-eu jeˬ pyeuꞈ-eu miˇ tsaˬ shiˬ shaˬ jiˇ-ahˇ nui k’ahˇ” byehˇ dzeh-awˬ lehˇ ehˇ-eu heu naˇ maˬ muiˬ-eu nui k’ahˇ deuˬ-ahˇ g’aˬ leˇ-eu g’aˇ duˬ ya leh jeh gaˇ ehˇ  mawꞈ-eu meh. Toˆ-ehˇ jahˇ-eu teu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ k’awꞈ g’aˬ leˇ nya meh.

⁷ Aˬ dui gaˇ kawˆ heu Saˇkuꞈlaˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ neh ya siˬ meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Jaˬpaˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ g’aˬ aˬ yawꞈ zaˬ guˬ guˬ dahˬ beh laˇ ngeh tiˬ g’aˬ tehꞈ-ehˇ g’eh gaˇ duˇ-awˇ nymˇ gawˬ gawˬ-eu miˇ neh aˇ k’oꞈ 15 k’oꞈ-ahˇ neh naˇ aˬ li tiˬ g’aˬ jiˇ naˇ tiˬ g’aˬ nehˬ-ehˇ yuꞈ yuꞈ-ehˇ dehꞈ-awˇ zaˬ smˬ poˆ byah ni laˆ dzeh-euˬ meh. Saˇkuꞈlaˬ ehˇ-eu “dahˬ beh ngeh teu loꞈ-ehˇ yuꞈ taꞈ-eu teu ngaˬ-ahˇ yaw byawˬ miˇ-a. Aˬ jeˬ miˇ ehˇ naˇ ngaˬ-ahˇ aˬ cawˬ gaˬ-awˇ loˬ ngaˇ lehˇ noeˬ laˇ-eu miˇ neh teu naˇ ngaˬ-ahˇ maˬ gaˇ gaˇ duˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ ngaˇ toˆ-ehˇ dehꞈ-eu ngehˬ-ehˇ myahˇ laˇ ngehˬ-ehˇ nui ma maˬ saˇ-a.” Aˬ yawꞈ teu loꞈ-ehˇ 23 k’oꞈ-ahˇ keuˆ ni dehꞈ-euˬ meh. Teu gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ-ehˇ Jaˇliꞈ ya dzaw-awˇ ya siˬ nya-euˬ jeˬ-ahˇ ya dui dui leˇ-eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ-ahˇ byehˇ dzeh nya ni maˬ ehˇ mˇ dzeuˇ yaꞈ-euˬ jeˬ-ahˇ nui ma cawˆ-eu jeˬ hawˇ-eu nui ma laꞈ k’oeˇ shaꞈ dawˇ luꞈ-eu jeˬ-ahˇ g’aˬ leˇ nya ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ-eu meh. Nymˇ Saˬkuꞈlaˬ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ-eu g’aˬ geuꞈ luꞈ-awˇ nymˇ gawˬ gawˬ jeˬ maˬ paˇ jaˆ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ-eu “Ngaˇ yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ nui gaˬ za-awˇ aˬ yawꞈ ngaˬ-ahˇ gaˬ-eu jeˬ maˬ tsehˆ leˇ-eu miˇ neh laꞈ k’aˬ cehˇ-eu lehˇ miˇ-a.”

8. Miˬyehˇ mehˬ shi jawꞈ dui dui-eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ nga?

⁸ Jawꞈ dui dui-eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ “jawꞈ dui dui-eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ” lehˇ ehˇ-eu heu dawˬ naˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ-eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ dawˬ tsuiꞈ naꞈ-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ paꞈ yoˆ dawˇ gaˇ hawˇ-eu maˬ muiˬ-eu dawˬ ngehˬ niˇ g’a gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ-eu meh. (2 Gawˇliˬtu 7:1; Eˇpeˇsu 5:3, 4) Jawꞈ dui dui-eu jeˬ mˇ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ aˬ cawˬ maˬ mawˇ gaˇ mˇ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ jiˇ taꞈ-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ dehꞈ bahˬ mawꞈ-eu nui ma ahˇ laˇ ni boꞈ taˬ-euˬ sahˬ boꞈ-ahˇ gui-eu yuꞈ taꞈ-eu gaˇ kawˆ haw-eu heu deuˬ meh. Heu naˇ yawˬ ha tehꞈ-ehˇ yawˬ ha-euˬ aˇ sehˇ-ahˇ niˇ g’a mawꞈ laˇ ni nui ma ahˇ laˆ noeˬ nehˬ-eu meh. Heu naˇ jawꞈ dui dui-eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:5) *—Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.

9. “Nui k’ahˇ jaˆ-eu laꞈ k’oeˇ jawꞈ dui dui-eu k’aˬ miˬ sheu-eu” mˇ-eu heu naˇ aˬ jeˬ bi pyeuꞈ iˇ-eu nga?

⁹ Aˬ myah luꞈ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ deuˬ-ahˇ haw-eu heu naˇ “nui k’ahˇ jaˆ-eu laꞈ k’oeˇ jawꞈ dui dui-eu k’aˬ miˬ sheu-eu” jeˬ mˇ ni la noeˬ nehˬ-awˇ maˬ yuꞈ taꞈ ni maˬ jawˇ nya-eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ nya-eu meh. Nui gahˇ ahˇ-eu pyehˆ tseˇ-eu deuˬ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ haw dzoˆ-euˬ heu naˇ jiˇ baˬ ya piˇ dawˇ dzoˆ-euˬ gaˇ duˇ meh lehˇ ehˇ-eu meh. Teu naˇ yawˬ ha-ahˇ deuˬ dui dui-eu jeˬ pyeuꞈ-awˇ nui ma laꞈ k’oeˇ shaꞈ dawˇ-eu jeˬ bi ahˇ laˇ nya-eu uˬ taꞈ gaˇ k’awꞈ yaw muiˬ-ehˇ maˬ mˇ nya nymˇ jiˇ laꞈ k’oeˇ k’awꞈ laꞈ k’aˬ maˬ cehˇ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha sehꞈ-eu aˇ tiˆ-ahˇ k’awꞈ le keuˆ nya-eu meh. Maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ haw dzoˆ haw-euˬ aˬ li tiˬ g’aˬ maˬ haw ni byehˇ-euˬ tiˬ k’oꞈ byah laˇ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha yaw zeu baw-eu jeˬ ahˇ k’oꞈ laˇ nya lehˇ ehˇ-eu meh.

10. Liˆbehˇloˬ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ haw mawꞈ-eu nui ma-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ g’aˬ leˇ nya-euˬ nga?

¹⁰ G’awˬ mya g’aˬ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ haw mawꞈ-eu nui ma heu-ahˇ deuˆ g’aˬ-eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ-eu meh. Maˇ diˇ naˇ g’aˬ leˇ nya-eu gaˇ ma dahˇ meh. Aˬ dui Ba-la zi-u miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu Liˆbehˇloˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ haw iˇ ma. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ pyeuꞈ ngeh iˇ kahˇ neh doˆ iˇ-awˇ seuˬ g’aˬ laˆ  shuiꞈ po k’oꞈ-eu jawˇ duˬ-ahˇ mˇ iˇ-euˬ meh. Teu gaˇ aˬ yawꞈ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ deuˬ ya mawˇ-eu meh. Liˆbehˇloˬ ehˇ-eu “ngaˇ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ aˇ dzehˬ-ehˇ haw dzoˆ taˬ-euˬ miˇ neh aˇ baˇ teu haw mawꞈ-eu miˬ zaˬ iˇ kahˇ-ahˇ neh iˇ doˆ gaˇ jiˇ maˬ dawˬ gawꞈ coeˇ nya lehˇ” ehˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh aˬ yawꞈ gaˇ mˇ duˬ-ahˇ Nymˇ jiˇ laꞈ k’aˬ cehˇ ni caw ba nehˬ-eu jeˬ lehˇ ehˇ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ mawˇ-euˬ meh. Paˇ dmˬ teu yuˇ laꞈ-awˇ gui ngeh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ-ehˇ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ laˇ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ haw mawꞈ-eu nui ma teu-ahˇ deuˆ g’aˬ-eu g’aˇ duˬ g’awˬ mya k’oꞈ ya leh jeh-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-ahˇ caw ba nehˬ-euˬ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ ehˇ-eu “ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ-awˇ Jaˇliꞈ gui-euˬ ma ya siˬ-euˬ jeˬ-ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ haw ngeh ngaˬ-ahˇ Miˬyehˇ-euˬ seu dzeuꞈ deuˬ-ahˇ ya dui dui leˇ-awˇ Miˬyehˇ-ahˇ gaˬ-eu jeˬ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ deuˬ-ahˇ haw mawꞈ-eu jeˬ naˆ ma tseˇ myaˬ laˇ-euˬ miˇ-a” lehˇ ehˇ-eu meh. Jaˇliꞈ hawˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ yaw sahˇ aˬ yawꞈ-ahˇ dehꞈ paˇ-awˇ iˇ cuꞈ shawˇ ni caw ba nehˬ-euˬ meh. Nymˇ naˇ aˬ yawꞈ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu g’aˬ geuꞈ luꞈ meh.

11. Maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ maˬ bi haw ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga?

¹¹ Liˆbehˇloˬ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ maˬ paˇ haw-eu g’aˇ duˬ Jaˇliꞈ dzaw-eu tehꞈ-ehˇ maˬ g’aˬ ni mˇ-euˬ gaˇ haw taˬ. Aˬ yawꞈ ya gui-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ naꞈ suiˇ ni shaˇ noeˬ-awˇ gaˇ kawˆ teu nui ma laꞈ k’oeˇ dawˆ ahˇ taˬ-eu uˬ taꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ-eu meh. Teu-eu miˇ neh Miˬyehˇ-ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ-awˇ nui gaˬ teu naˇ maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ haw mawꞈ-eu naˆ maˬ tseˇ g’aˬ k’aˆ laˇ-euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui maˬ muiˬ-eu aˇ baˇ-ahˇ maˬ haw-eu g’aˇ duˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ ya gaˬ dui dui-awˇ maˬ muiˬ-eu jeˬ-ahˇ ya bye dui dui-eu meh.—Ja ceuˬ 97:10-ahˇ gui.

12. Saˬtiˇbehˬ nui pehˇ dawˬ doeˇ ngehˬ-eu aˬ cawˬ-ahˇ haw teˬ-eu heu deuˬ-ahˇ aˬ jeˬ miˇ laˆ byoˆ nya-euˬ nga?

¹² Tiˬ g’aˬ naˇ nui ma pehˇ-eu kawˇ dui dui-awˇ maˬ muiˬ dawˬ ngehˬ-eu aˬ cawˬ-ahˇ haw te-eu nui ma ahˇ-eu meh.Teu naˇ nymˇ jiˇ laꞈ k’oeˇ coeˬ dui dui-eu meh. Awˇsa te li-ya miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu aˬ da tiˬ g’aˬ pyeuꞈ-eu Saˬtiˇbehˬ naˇ tiˬ jeˬ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ gaˇ nui ma pehˇ-awˇ maˬ muiˬ-eu dawˬ ngehˬ-eu tiˬ g’aˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ “ngaˇ ngaˬ-euˬ miˬ zaˬ nehˬ-ehˇ 3 poˆ byah ni jawˇ g’awˬ haw-euˬ ma nymˇ k’awꞈ g’awˬ-eu lehˇ g’eh luꞈ ma” lehˇ ehˇ-eu meh. K’oeˇ gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ pehˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ-ehˇ Jaˇliꞈ dzaw laˇ-awˇ Saˬtiˇbehˬ k’aˇ ya siˬ-euˬ jeˬ-ahˇ leh jeh-awˇ mˇ caw-eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ maˬ siˬ nya laˇ mi na-ehˇ aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ maˬ kaˬ nui ma pehˇ-awˇ aˬ geu ngeh maˬ kaˬ tsawˬ paˆ laˇ nya-eu maˬ puˇ aˇ siˬ-ahˇ duˇ nya lehˇ ehˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Jaˇliꞈ mehˬ-eu jeˬ-ahˇ mˇ caw ngeh yawˬ jeˬ na luꞈ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ-ehˇ muiˬ daˆ laˇ-euˬ meh. “Ngaˬ-euˬ nymˇ jiˇ muiˬ daˆ laˇ dui dui-awˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ ahˇ nui saˇ oꞈ-awˇ nui ma tehˬ tsaˇ maˬ tsaˇ ni caw ba nehˬ laꞈ-euˬ meh.” Nymˇ iˬ nah Saˬtiˇbehˬ aˇ muˇ-euˬ gaˇ-ahˇ caw ba-eu g’aˬ pyeuꞈ laˇ-awˇ miˬ zaˬ g’aˬ k’awꞈ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ-eu g’aˬ geuꞈ luꞈ-eu yaw myaˬ k’oꞈ byah laˇ meh. Saˬtiˇbehˬ-euˬ aˇ muˇ-ahˇ jawˇ-eu aˬ yuiꞈ deuˬ Saˬtiˇbehˬ-aˬ ciˬ cuˇ ni g’eh-awˇ gaˇ-ahˇ leh jeh-eu uˬ taꞈ taˬ aw-eu tiˬ g’aˬ tiˬ g’aˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ-awˇ Saˬtiˇbehˬ nui ma pehˇ-eu jiˇ tiˬ jawˇ-iˬ maˬ mawˇ haw-aˬ lehˇ jiˇ paˇ ehˇ-eu meh. Saˬtiˇbehˬ heu loꞈ-ehˇ pyeuꞈ laˇ nya-euˬ heu naˇ aˬ yawꞈ nya-eu miˇ neh lehˇ maˬ sawˇ-a. “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ-euˬ jeˬ-ahˇ laꞈ maˬ daˬ law nmˇ-aˬ ngaˬ-euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ k’oeˇ heu loꞈ-ehˇ g’eh-eu jeˬ-ahˇ maˬ ya tahˬ puˬ-eu  paˬ aˬ yawꞈ ngaˬ-ahˇ nui ma yaw shuiꞈ dawˆ ahˇ paˇ nehˬ laꞈ jiˇ-euˬ meh lehˇ Saˬtiˇbehˬ ehˇ-eu meh.

13. Nui ma pehˇ-eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh yahˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu nga? Jaˇliꞈ aˬ dui-ahˇ aˬ jeˬ saˇ tiˇ biꞈ-eu nga?

¹³ Jaˇliꞈ aˬ dui-ahˇ nui ma pehˇ gaˇ hawˇ-eu guˇ gaˇ maˬ ehˇ aˬ cawˬ-ahˇ haw teˬ gaˇ maˬ ehˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ-euˬ meh. (Eˇpeˇsu 4:31) Heu deuˬ naˇ gaˇ kawˆ g’awˬ mya jeˬ bi doˆ laˇ nya-eu meh. Nymˇ iˬ nah tsawˇ haˬ myaˬ ni nui ma pehˇ-eu hawˇ-eu yaw haiˬ jeˬ mˇ-eu heu naˇ tiˬ jeˬ maˬ g’eh-a lehˇ noeˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ maˇ diˇ naˇ teu-aˬ Miˬyehˇ-euˬ myaˆ pyawˬ-ahˇ laˆ cawˆ-eu jeˬ pyeuꞈ-eu miˇ neh mehˇ nmˇ yawˬ ha laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu maˬ muiˬ-eu jeˬ-ahˇ ya laˆ paˇ-awˇ nui ma yaw shuiꞈ ya dm-eu meh.—Ja ceuˬ 37:8-11-ahˇ gui.

14. Yaw haiˬ jeˬ mˇ-eu tsawˇ haˬ nahˬ yu ni pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ pyeuꞈ nya ngaˇ laˬ?

¹⁴ Awˇsa te li-ya miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu mehˇ nmˇ Haˇ-siˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ paˇ haw ma. Haˇ-siˬ jawˇ-eu aˇ muˇ-ahˇ ja uˇ-eu aˬ yuiꞈ g’aˬ ehˇ-eu “ngaˬ neh k’aˇ mawˇ haw laꞈ-euˬ deuˬ laꞈ k’oeˇ neh Haˇ-siˬ naˇ ta aw dzehˬ dzehˬ-eu g’aˬ pyeuꞈ meh” lehˇ ehˇ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Haˇ-siˬ gaˇ hu neh teu loꞈ-ehˇ g’eh-eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ-a. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ guˬ ngeh jiˇ baˬ dawˇ-awˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ-eu meh. Tiˬ nah aˬ yawꞈ jiˇ baˬ yehꞈ ngeh nui ma pehˇ dui dui-awˇ aˬ yawˬ-euˬ miˬ zaˬ-ahˇ sehꞈ-euˬ miˇ neh tawˬ-ahˇ 20 k’oꞈ bi nyehꞈ uˇ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ tiˬ jeˬ-iˬ maˬ paˇ laˇ-a. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh Haˇ-siˬ-euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu tiˬ g’aˬ-ahˇ Haˇ-siˬ jawˇ gaˇ bi g’a iˇ-euˬ meh. Teu gaˇ neh naˇ Haˇ-siˬ Jaˇliꞈ dzaw laˇ-awˇ ehˇ-eu “nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ shaˬ dui dui miˇ-a. Ehˇ k’awꞈ ngaˬ-ahˇ g’aˬ zaˬ laˇ-eu naˇ Iˇsaˬyaˇ 55:7-ahˇ “haiˬ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ bi paˇ-awˇ” lehˇ ehˇ taˬ-euˬ heu deuˆ hawˇ-eu 1 Gawˇliˬtu 6:11-ahˇ nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh deuˬ-ahˇ ehˇ keuˆ-eu “naw  maꞈ laꞈ k’oeˇ tiˬ paˆ na deuˬ k’oeˇ loꞈ-ehˇ dehꞈ dzeuˇ yaꞈ-euˬ meh” lehˇ ehˇ-eu heu deuˆ miˇ-a. Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ-ahˇ oˇ oˬ-awˇ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ paw neh nui ma yaw shuiꞈ ka dehꞈ nya ni g’awˬ mya k’oꞈ caw ba nehˬ laꞈ-eu meh.” Haˇ-siˬ tawˬ-ahˇ uˇ luꞈ ngeh neh iˇ cuꞈ shawˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ tawˬ-ahˇ 17 k’oꞈ ti paˆ uˇ-awˇ doˆ le ngeh ehˇ-eu “ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ-a aˬ yawꞈ ngaˬ-ahˇ gaˬ-awˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ-euˬ miˇ neh.”

15. Nui ma yaw oeˇ-euˬ seu dzeuꞈ laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ-euˬ nui ma nga?

¹⁵ Jaˬ myawꞈ myawꞈ-eu jeˬ heu k’awꞈ nui ma yaw oeˇ-euˬ seu dzeuꞈ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tsawˇ haˬ g’awˬ mya ni kawˬ maˬ ya doˆ-eu g’aˇ duˬ maˬ ehˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ-euˬ jeˬ-ahˇ maˬ ya daˬ-eu g’aˇ duˬ maˬ ehˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ naˇ “saˇ jaˇ ziꞈ-eu Miˬyehˇ pyeuꞈ” meh. (Ja ceuˬ 31:5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ uˬ duˬ k’aˇ tahˬ-eu deuˬ-ahˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ” bi ngehˬ mawꞈ-awˇ “jaˬ myawꞈ” maˬ bi myawꞈ mawꞈ-a. (Eˇpeˇsu 4:25; Gawˇlawˇsehˇ 3:9) Heu gaˇ haw ngeh gaˇ kawˆ teu daˬ ga laˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu k’awꞈ maˬ ehˇ shaˬ-eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ k’awꞈ maˬ ehˇ jaˬ myawꞈ maˬ myawꞈ ni ya ehˇ nga lehˇ siˬ laˇ-eu meh.—Dawˬdaˬ 6:16-19.

16. Nui ma yaw oeˇ byehˇ nya ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Aˬ dui yawˬ ha-euˬ g’aˬ-ahˇ g’oe-awˇ nui ma yaw oeˇ byehˇ dzeh-eu lehˇ ehˇ-eu heu naˇ maˬ pyeuꞈ nya-a. Mehˇ nmˇ Saˇkuꞈlaˬ Liˆbehˇloˬ Saˇtiˇbehˬ Haˇ-siˬ heu deuˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ haw ngeh dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ-eu g’aˇ duˬ ya leh jeh dui dui-euˬ gaˇ duˇ nga. Aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ paˇ laˇ nya ni caw ba nehˬ-euˬ naˇ Jaˇliꞈ-euˬ baoˬ hawˇ-eu Miˬyehˇ-euˬ yaw sahˇ baoˬ heu pyeuꞈ meh. (Luˇkaꞈ 11:13; Heˬbyehˇ 4:12) Aˬ dui baoˬ heu deuˬ-ahˇ za-eu g’aˇ duˬ yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui-eu laꞈ k’oeˇ ya shaˇ sawˇ-awˇ nui gahˇ hawˇ-eu ya siˬ-euˬ jeˬ-ahˇ mˇ caw nya-eu g’aˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ ya shaˇ-eu meh. (Yawˇshuˆ 1:8; Ja ceuˬ 119:97; 1 Teˇsaˬloˇni 5:17) Mehˬ bawˬ-euˬ g’aˇ duˬ yaw muiˬ-ehˇ lehˬ hmˬ-awˇ aˬ myah luꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ iˇ-eu heu naˇ Jaˇliꞈ hawˇ-eu muiˬ-eu shawˇ-eu baoˬ-ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ-eu je za ni caw ba nehˬ-eu meh. (Heˬbyehˇ 10:24, 25) K’oeˇ uˬ taꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ-euˬ sahˬ boꞈ paˇ dmˬ deuˬ hawˇ-eu JW tiˬ biˬ JW Laiˇbaˬliˬ jw.org g’oeˇsaiˇ heu deuˬ-ahˇ neh k’awꞈ gaˇ dahˇ tsoeˬ-eu jeˬ-ahˇ yuˇ geuꞈ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh.—Luˇkaꞈ 12:42.

17. Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ-ahˇ aˬ jeˬ dzaw-eu nga?

¹⁷ Aˬ dui nui ma yaw oeˇ gaˇ kawˆ hawˇ-eu Ka li zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nui k’ahˇ bi shiˇ-eu g’aˇ duˬ ya byehˇ dzeh-awˇ maˬ paˇ ya mˇ k’oꞈ iˇ-eu maˬ muiˬ-eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ-ahˇ aˬ dui ja sawˇ g’aˬ-euˬ ma. Ehˇ k’awꞈ aˬ dui mˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jaˆ-a siˬ teu naˇ nui ma yaw shuiꞈ-ahˇ ka dehꞈ-awˇ aˬ myah luꞈ ya bo saˆ g’eh-eu heu meh. Aˬ dui teu loꞈ-ehˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nya-eu nga lehˇ nyaˆ taꞈ kawˆ-ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ-ehˇ haw iˇ ma.