1, 2. (a) Aˬ dui nui ma yaw shuiꞈ dmˬ nya meh lehˇ aˬ joˆ-ehˇ siˬ laˇ-eu nga? (b) Gawˇlawˇsehˇ 3:10-14-ahˇ nui ma yaw shuiꞈ-eu aˇ g’ehˇ aˬ jeˬ jeˇ ya dzaw-euˬ nga?

 Muiˬ-eu shawˇ-eu miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ “nui ma yaw shuiꞈ” lehˇ aˬ dui nyiˬ poˆ ya mawˇ-euˬ ma. (Eˇpeˇsu 4:24 MS; Gawˇlawˇsehˇ 3:10) Heu naˇ “Miˬyehˇ-euˬ aˇ g’ehˇ-ahˇ duˇ leˇ ni beh taˬ-euˬ” jeˬ-ahˇ ehˇ mawꞈ-eu meh. Aˬ dui aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ heu dm-eu pyeuꞈ leˇ nya ngaˇ laˬ? Pyeuꞈ leˇ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ-ahˇ aˬ yawꞈ-euˬ aˇ g’ehˇ duˇ ni beh taˬ-eu miˇ neh aˬ dui aˬ yawꞈ-euˬ muiˬ dui dui-eu aˇ g’ehˇ-ahˇ dzaw geuꞈ nya-eu meh.—Aˇdahˬbeh-eu 1:26, 27; Eˇpeˇsu 5:1.

² Aˬ dui maˬ byah kuꞈ-eu miˇ neh tiˬ poˆ na maˬ muiˬ-eu jeˬ mˇ mawꞈ-eu meh. K’oeˇ naˇ gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ jaˆ-eu jeˬ k’awꞈ aˬ dui-ahˇ deuˬ laˇ nya-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh g’awˬ shaˬ gaˬ-eu laꞈ k’oeˇ caw ba-euˬ jeˬ-ahˇ neh aˬ yawꞈ bi pyeuꞈ mawꞈ-eu loꞈ-ehˇ aˬ dui pyeuꞈ nya-eu meh. Teu loꞈ-ehˇ jahˇ nya-eu g’aˇ duˬ nui ma yaw shuiꞈ-euˬ aˇ  g’ehˇ tiˬ jeˬ na-ahˇ ja sawˇ ma. (Gawˇlawˇsehˇ 3:10-14-ahˇ gui.) K’oeˇ naˇ aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh aˇ g’ehˇ heu aˬ joˆ-ehˇ mˇ nya-eu nga lehˇ siˬ laˇ-eu meh.

3. Nui ma yaw shuiꞈ-euˬ aˇ g’ehˇ tiˬ jeˬ aˬ jeˬ nga?

³ Myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ-eu jeˬ nui ma yaw shuiꞈ laꞈ k’oeˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ Pawˇluˆ ehˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ “Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ-eu deuˬ hawˇ-eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yaw kaˬ maˬ ehˇ baˆ k’oˆ mehˬ dzaˬ yehˬ-euˬ deuˬ hawˇ-eu maˬ yehˬ-euˬ deuˬ yaw kaˬ maˬ ehˇ yawˬ k’ahˬ yaw miˇ yawˬ-ahˇ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ehˇ zahˇ sahˇ k’oꞈ maˬ baw-eu tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ehˇ zaˬ k’aˆ maˬ ehˇ zaˬ k’aˆ maˬ ngeuˇ-eu deuˬ maˬ ehˇ” lehˇ ehˇ dahˬ beh-eu meh. Aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ jawˇ-eu deuˬ aˇ yaˬ hawˇ-eu tsawˇ jeuˬ baˬ da neh aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ nya lehˇ maˬ ya noeˬ-a. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ dui Yeˬsuˇ-ahˇ caw teh-eu miˇ neh “dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ kawˆ meh.”—Gawˇlawˇsehˇ 3:11; Gaˬlaˬtiˆ 3:28.

4. (a) Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ zaˬ aˬ cawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˬ ya mˇ nehˬ-eu nga? (b) Ka li zaˬ-euˬ tsaˬ leˇ tsoeˇ leˇ-eu jeˬ-ahˇ laˆ cawˆ eu jeˬ aˬ jeˬ jaˆ-eu nga?

⁴ Aˬ dui nui ma yaw shuiꞈ dm paˇ ngeh aˬ cawˬ-euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ hawˇ-eu tsawˇ jeuˬ cawˇ ca-ahˇ maˬ haw ni yawˬ g’aˬ na luꞈ-ahˇ yaw zeu taˬ-eu meh. (Loˇmaˆ 2:11) Tiˬ gaˇ na teuˬ loꞈ-ehˇ jahˇ-eu yaw shaˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Ehˇpa-li kaˆ laꞈ oˆ paw tiˬ gaˇ na uˆ lahˇ-eu aˬ yuiꞈ deuˬ tsawˇ jeuˬ beu gaˇ-eu deuˬ-ahˇ tiˬ g’aˬ tiˬ gaˇ bi jawˇ-eu meh. Tsawˇ haˬ myaˬ ni Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ teu gaˇ jawˇ luꞈ-a siˬ. Uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ “nui ma jeˇ lo ni” bi pah mawꞈ meh. Teu miˇ neh tseˇ siˬ ba la 2013 k’oꞈ-ahˇ tsawˇ jeuˬ beu gaˇ-eu mehˇ nmˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ bi siˬ nya dzehˬ laˇ-eu g’aˇ duˬ gaˇ tiˬ jeˬ bi mˇ-euˬ meh.—2 Gawˇliˬtu 6:13.

5, 6. (a) Miˬyehˇ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ mehˬ bawˬ bi gm dzehˬ laˇ ni miˇ k’ahˬ tiˬ k’ahˬ-ahˇ aˬ jeˬ jahˇ-euˬ nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.) (b) Teu loꞈ-ehˇ jahˇ-euˬ baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga?

⁵ Tsawˇ jeuˬ beu gaˇ-awˇ dawˬ ngehˬ-eu maˬ duˇ leˇ-eu aˇ muˇ nyiˬ muˇ-ahˇ neh laˇ-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ-ehˇ bi mˇ taꞈ-eu lehˇ Uˆ lahˇ-eu aˇ muˇ neh lehˬ hmˬ nehˬ-euˬ meh. Mehˇ nmˇ teu deuˬ tsaꞈ gaˬ iˇ gaˇ hawˇ-eu bawˬ dzaˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ-ehˇ iˇ-awˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ-euˬ nymˇ-ahˇ g’a iˇ-euˬ meh. Aˇ muˇ yaw myaˬ yaˇ muˇ jiˇ gaˇ teu loꞈ-ehˇ mˇ-euˬ meh. Teu miˇ neh beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ-ahˇ muiˬ-eu gaˇ kawˆ ya gaˬ-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ zahˇ paw mehˬ-eu tiˬ g’aˬ ehˇ-eu: “Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ k’awꞈ ngaˇ ehˇ nehˬ mawꞈ-eu naˇ naw maꞈ tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-ahˇ yaw luiˆ luiˆ lehˇ mˇ nya-awˇ tsawˇ jeuˬ tsawˬ ca biˇ paˆ-eu k’awꞈ maˬ baw nga lehˇ ehˇ-eu meh.” Heu loꞈ-ehˇ lehˬ hmˬ nehˬ laˆ-euˬ jeˬ-ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ aˬ joˆ-ehˇ noeˬ nya?

⁶ Dahˬ beh ngeh Koˇshaˬ dawˬ ngehˬ-eu mehˇ nmˇ Noˇmaˬ gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ ngehˬ-eu mehˇ nmˇ deuˬ yaw awˬ awˬ lehˇ tsoˆ taˬ-euˬ aˬ yawꞈ pehˬ nymˇ-ahˇ laˇ ngeh shaˬ zahˬ naꞈ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ mehˇ nmˇ gaˬ laˬ pyuˇ deuˬ nehˬ-ehˇ tsaꞈ gaˬ iˇ-awˇ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ nymˇ-ahˇ ya g’a iˇ ngeh nui ma shaˇ laˇ-euˬ meh. “Aˬ yawꞈ maꞈ k’awꞈ aˬ dui-ahˇ duˇ-eu tehꞈ ngaˇ-a” lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ-eu meh. Teu miˇ neh Noˇmaˬ gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ zmˬ-eu aˇ muˇ-ahˇ neh laˇ-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Koˇshaˬ dawˬ ngehˬ-eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ-ehˇ tsaꞈ gaˬ laˇ ngeh aˬ yawꞈ pehˬ nymˇ-ahˇ hawˬ tiˬ g’aˬ na bi dzaˬ laˇ-euˬ meh. Noˇmaˬ aˬ yawꞈ-euˬ daˬ yah pyeuꞈ-eu aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu tiˬ g’aˬ laꞈ k’aˬ tiˬ cehˇ ya yui bawˬ keuˆ-ahˇ nuiˇ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ  yawꞈ-euˬ nui ma-ahˇ yaw leˇ-euˬ meh. Gaˇ heu hmˬ baˬ da neh mehˇ nmˇ yaw myaˬ g’aˬ cawˬ yaw shuiꞈ za laˇ-awˇ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ maˬ duˇ leˇ-eu deuˬ-ahˇ ya siˬ nya laˇ-euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh.

7. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh g’oˆ shaw nehˬ-eu tsawˇ haˬ ya pyeuꞈ nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Saˬdaˬ-euˬ miˇ tsaˬ aˇ saˬ maˬ saˬ-eu k’oeˇ keuˆ ni shaˬ zahˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ meh. Gaˇ maˬ jaˆ-eu k’aˆ-eu naˇ gawˇ k’ehˬ-eu k’aˆ-eu jeˬ uˬ jeˬ ja lehˇ neh laˆ cawˆ-eu jeˬ shaˬ zahˬ nui deuˬ heu deuˬ ba daˬ neh aˬ dui-ahˇ deuˬ laˇ nya-eu meh. Shaˬ zahˬ aˇ yamˬ heu laꞈ k’oeˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ caw ba-eu g’aˇ duˬ aˬ dui maˇ diˇ g’oˆ shaw nehˬ-eu jeˬ ya ahˇ-eu meh. G’oˆ shaw nehˬ-eu jeˬ heu naˇ aˬ dui aˬ cawˬ-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ nya ni laˆ noeˬ nehˬ-eu meh. (Eˇpeˇsu 4:32) Aˇ g’ehˇ heu hmˬ naˇ nui ma yaw shuiꞈ laꞈ k’oeˇ neh aˇ g’ehˇ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ g’eh heu aˬ dui Miˬyehˇ-ahˇ dzaw geuꞈ-awˇ aˬ cawˬ-ahˇ g’aˬ biꞈ ni caw ba nehˬ-eu meh.—2 Gawˇliˬtu 1:3, 4.

8. Aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ jawˇ-eu yawˬ g’aˬ na luꞈ-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ-eu jeˬ hawˇ-eu g’oˆ shaw-eu jeˬ mˇ mawˇ ngeh aˬ jeˬ yaw muiˬ-eu pyeuꞈ laˇ-eu nga? Yaw jeˬ maˬ jeˬ ehˇ haw.

⁸ Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ-eu yawˬ k’ahˬ yawˬ-ahˇ neh oe-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ-ahˇ g’awˬ shaˬ aˬ joˆ-ehˇ gaˬ nehˬ nya-eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ ha geuꞈ-awˇ cawˬ cawˬ taꞈ-eu uˬ taꞈ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ loˬ meh lehˇ siˬ leˇ ni jahˇ nehˬ mawꞈ-eu ma. (1 Gawˇliˬtu 12:22, 25) Yaw jeˬ ma jeˬ Dehˇniˇko-loˬ Piˇliˇpaiˬ-ahˇ neh Jaˬpaˬ-ahˇ jawˇ iˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ yawˬ k’ahˬ yawˬ-ahˇ neh oe-euˬ miˇ neh gaˇ mˇ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ-ahˇ yehˬ bawˬ-ehˇ jahˇ nehˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ-ehˇ bawˬ dzaˬ iˇ ngeh aˬ yawꞈ heu loꞈ-ehˇ ehˇ-eu meh. “Bawˬ dzaˬ laˇ-euˬ yawˬ g’aˬ na luꞈ Jaˬpaˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ k’awꞈ aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ-euˬ cawˬ yaw oeˇ deuˬ loꞈ-ehˇ lmˇ boˬ ni ha geuꞈ nehˬ laꞈ meh.” Mehˇ nmˇ deuˬ-euˬ nahˬ yu ni g’eh-eu jeˬ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ-euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh aˬ yawꞈ iˇ cuꞈ shawˇ-awˇ nymˇ naˇ aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu gaˇ mˇ luꞈ-eu meh. Aˇ muˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-eu deuˬ aˬ yawꞈ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ miˬ zaˬ Je niˇpeuˬ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ-euˬ tiˬ g’aˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ miˇ neh laꞈ k’aˬ cehˇ-awˇ “aˬ yawꞈ nyaꞈ Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ-ahˇ jeˬ hu taˬ-awˇ huˬ mehˬ mehˬ-eu gaˇ mˇ-eu laꞈ k’oeˇ yaw awˬ awˬ lehˇ dehꞈ-eu aˬ cawˬ dzaw geuꞈ duˬ pyeuꞈ meh” lehˇ ehˇ-eu meh.—Luˇkaꞈ 12:31.

9, 10. Miˬyehˇ gaˇ mˇ-eu laꞈ k’oeˇ g’oˆ shaw nehˬ-eu jeˬ ahˇ ngeh muiˬ-eu aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ nga lehˇ yaw jeˬ maˬ jeˬ ehˇ haw sheˇ.

⁹ Aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh “yawˬ g’aˬ na luꞈ-ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ” nya-eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:10) Saˇ kiˇ yaw myaˬ g’aˬ miˇ k’ahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ-eu deuˬ-ahˇ g’oˆ shaw nehˬ-awˇ aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ dawˬ dzaw-euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 9:23) Aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh-euˬ heu naˇ yaw muiˬ jeˬ-ahˇ za-euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Awˇ sa te li-ya miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ Tiˇpaˬniˬ Biˇbehˬ meuˬ-ahˇ jaˆ-eu Saˬg’oeˬhiˇliˬ aˇ muˇ-ahˇ caw ba iˇ-eu g’aˇ duˬ Saˬg’oeˬhiˇliˬ-euˬ dawˬ dzaw-euˬ meh. Dawˬ teu dzaw-eu yaw awˬ maˬ ngeuˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ-ahˇ laꞈ k’aˬ biꞈ-cehˇ leˇ-euˬ meh. “Nawˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ-eu laꞈ k’oeˇ laꞈ k’aˬ cehˇ mawꞈ naˇ yawˬ k’ahˬ yawˬ-ahˇ-euˬ dawˬ ngehˬ-eu aˇ muˇ-ahˇ jawˇ iˇ haw-awˬ lawˇ. Heu naˇ yawˬ k’ahˬ yawˬ-ahˇ maˬ iˇ k’awꞈ gaˇ ma ya doˆ iˇ gaˇ duˇ-eu meh. K’oeˇ naˇ miˇ k’ahˬ doe ni jawˇ-eu aˬ dui-euˬ mehˇ  nmˇ deuˬ-ahˇ ya mawˇ-awˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ-eu jeˬ-ahˇ ya mawˇ tehꞈ-a” lehˇ Tiˇpaˬniˬ ehˇ-eu meh.

¹⁰ Jaˬpaˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu tiˬ pehˬ k’awꞈ teu loꞈ-ehˇ jahˇ-euˬ meh. “Nga maꞈ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh Baˬ-la zi-u miˇ k’ahˬ-ahˇ neh cehˆ laꞈ-euˬ deuˬ-ahˇ tiˬ k’ehˬ maˬ taˬ ya mawˇ-eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ Pawˇtuˇgiˬ-euˬ dawˬ neh Jaˇliꞈ aˇ deuˆ Pah mehˬ-eu 21:3, 4 maˬ ngeuˇ naˇ Ja ceuˬ 37:10, 11, 29-ahˇ gui nehˬ ngeh tiˬ g’aˬ na Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ-eu nui ma ahˇ laˇ-awˇ tiˬ g’aˬ na ngoeˇ-eu meh” lehˇ aˬ buˇ Saˬkiˬkoꞈ ehˇ-eu meh. Heu pehˬ naˇ cehꞈ laꞈ deuˬ-ahˇ g’oˆ shaw nehˬ-awˇ maˇ maˇ ni g’eh-eu jeˬ-ahˇ bi siˬ nya mawꞈ-eu miˇ neh pehˬ zaˬ maˬ zaˬ luꞈ Pawˇtuˇgiˬ-euˬ dawˬ dzaw-euˬ meh. K’oeˇ naˇ Pawˇtuˇgiˬ-euˬ aˇ muˇ beh gaˇ ya caw ba-eu meh. Yaw myaˬ k’oꞈ laꞈ k’oeˇ cehˆ laꞈ-euˬ yaw myaˬ g’aˬ-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ-euˬ meh. “Pawˇtuˇgiˬ-euˬ dawˬ dzaw-eu g’aˇ duˬ ya leh jeh dui dui k’awꞈ leh jeh poeˬ k’oꞈ meh. Nga pehˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ-eu lehˇ miˇ-a” lehˇ Saˬkiˬkoꞈ ehˇ-eu meh.—G’aˬk’ehˇ 10:34, 35-ahˇ gui.

11, 12. (a) Aˬ dui aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ dm ngeh tsaˬ-eu nui noeˬ ahˇ-eu a jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu nga? (b) Aˬ dui-ahˇ taˬ aw daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga?

¹¹ Aˬ dui aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ dm-eu heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ yaw zeu taˬ mawꞈ miˇ neh ya pyeuꞈ meh. Aˬ cawˬ neh bi ja ceuˬ laˇ mawꞈ miˇ neh maˬ ya bi pyeuꞈ-a. Byah kuꞈ-eu mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ k’awꞈ jahˇ g’eh-awˇ iˬ baˇ mˇ-euˬ meh lehˇ aˇ dui maˬ ya ngehˇ-a. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 28:17-ahˇ sheu cehˆ.) Aˬ dui ngehˇ dzehˬ maˬ byah kuꞈ-eu miˇ neh jahˇ g’eh-eu jeˬ-ahˇ yahˇ-eu shaˬ dui dui meh. Ehˇ k’awꞈ aˬ dui taˬ aw-eu jeˬ dm nya meh. Teu loꞈ-ehˇ jahˇ nya ni aˬ dui-ahˇ caw ba nehˬ-eu aˬ jeˬ nga?

¹² Aˬ dui-ahˇ caw ba nya-eu tiˬ jeˬ naˇ yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui-awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ-eu heu meh. (Dawˬmehˬmehˬ-eu 17:18-20) Aˬ dui Yeˬsuˇ neh mehˬ-euˬ jeˬ hawˇ-eu taˬ aw-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ aˬ yawꞈ neh mˇ mehˬ yaꞈ-euˬ jeˬ-ahˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ meh. (Maꞈtehˬ 20:28) Yeˬsuˇ taˬ aw dui dui-eu laꞈ k’oeˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ-euˬ aˬ kuiˇ-ahˇ dzuiꞈ nehˬ-eu meh. (Yoˇhaˬ 13:12-17) Aˬ dui taˬ aw nya ni caw ba nehˬ-eu nyaˆ taˆ tiˬ jeˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ baoˬ shaˇ-eu heu meh. Miˬyehˇ-euˬ baoˬ heu naˇ aˬ dui aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ-eu nui noeˬ-ahˇ g’aˬ leˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:3, 4; Piˇliˇpiˆ 2:3.

13. Taˬ aw-eu jeˬ ahˇ naˇ aˬ jeˬ laꞈ sawˬ za-eu nga?

 ¹³ Dawˬdaˬ 22:4-ahˇ gui. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-ahˇ bi taˬ aw mawꞈ meh. Taˬ aw-eu jeˬ laꞈ sawˬ g’awˬ mya ni biꞈ-awˇ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ nui saˇ bi oꞈ-eu uˬ taꞈ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ-eu jeˬ bi myaˬ dzehˬ laˇ-eu meh. K’oeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ nehˬ meh. Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ “Naw maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ nui nahˬ nui yu ahˇ-eu laꞈ k’oeˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ caw ba-awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ nui ma huiˬ-eu mahˇ-eu deuˬ-ahˇ Miˬyehˇ muiˇ-awˇ nui nahˬ nui yu ahˇ-eu deuˬ-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ nehˬ-eu meh” lehˇ ehˇ-eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:5.

14. Aˬ dui nui nahˬ nui yu hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ aˬ suˇ g’aˬ-ahˇ dzaw geuꞈ nya-eu nga?

¹⁴ Nymˇ iˬ nah tsawˇ haˬ deuˬ nahˬ yu ni g’eh-awˇ oˇ oˬ naˇ g’aˬ ba-eu tsawˇ haˬ nga lehˇ noeˬ-eu meh. Teu naˇ maˬ tsaˬ-a. Zaw-ehˇ muiˬ-eu seu dzeuꞈ aˇ g’ehˇ heu naˇ yawˬ jeˬ na luꞈ k’oeˇ taˆ baoˬ huiˬ dzehˬ-eu Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ neh oe-euˬ meh. Aˬ yawꞈ nui nahˬ nui yu hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ ahˇ dui dui-eu g’aˬ pyeuꞈ meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:9) Yaw jeˬ ma jeˬ Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ hawˇ-eu Lawˇtaˬ neh naˇ haˬ-eu jeˬ-ahˇ mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ paw neh dawˬ k’oꞈ bi biꞈ ngeh aˇ naˆ ni oˇ oˬ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Aˇdahˬbeh-eu 18:22-33; 19:18-21) K’oeˇ naˇ Iˇsaˬleꞈlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ ni 1500 k’oꞈ dzehˬ ni jawˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˇ naˆ ni oˇ nga lehˇ jiˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ.—Yeˬsaˬgeˬlaˇ 33:11.

15. Yeˬsuˇ nahˬ yu ni g’eh-eu jeˬ hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mehˬ nehˬ yaꞈ-euˬ nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ “nui nahˬ nui yu ahˇ”-eu tiˬ g’aˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 11:29) Aˬ yawꞈ g’aˬ k’ehˇ deuˬ-euˬ g’aˬ ba-eu tsahˇ-ahˇ oˇ nehˬ dui dui-eu meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jawˇ ngeh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ hawˇ-eu ja bu ja doeˇ-eu jeˬ ya daˬ-euˬ k’awꞈ aˬ yawꞈ shiˇ ngeh keuˆ ni nahˬ yu ni g’eh-awˇ oˇ oˬ-euˬ meh. Yeˬsuˇ zeuˇ liꞈ k’oeˇ taˆ k’ehˬ-eu k’aˆ-eu jeˬ-ahˇ ya daˬ ngeh aˬ yawꞈ-ahˇ sehꞈ laˇ-eu deuˬ-ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ lehˇ Miˬyehˇ-ahˇ shaˇ-euˬ meh. “Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ-euˬ jeˬ-ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ siˬ nya-a” lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu meh. (Luˇkaꞈ 23:34) Yeˬsuˇ shaˬ zahˬ naꞈ-awˇ naˇ-eu jeˬ-ahˇ ya daˬ k’awꞈ nahˬ yu ni g’eh-awˇ oˇ oˬ-euˬ meh.—1 Beˬtuˆluˆ 2:21-23-ahˇ gui.

16. Aˬ dui nui nahˬ nui yu hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mawˇ nya-eu nga?

¹⁶ Pawˇluˆ aˬ dui nui nahˬ nui yu hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ ahˇ nya-eu tiˬ kawˆ ehˇ nehˬ taˬ-euˬ meh. “Tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ oˇ-awˬ. Iˬ baˇ taˬ k’aˇ za laˇ ngeh tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ iˬ baˇ pyehˬ-awˬ. Yeˬhawˇbaˬ naw maꞈ-ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ-euˬ loꞈ-ehˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ iˬ baˇ pyehˬ-awˬ” lehˇ boꞈ taˬ-euˬ meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:13 MS) Aˬ cawˬ-ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ-eu g’aˇ duˇ aˬ dui nahˬ yu ni g’eh-awˇ ya oˇ oˬ meh. Toˆ-ehˇ jahˇ naˇ aˇ muˇ laꞈ k’oeˇ-euˬ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ-eu jeˬ-ahˇ g’aˬ biꞈ-eu meh.

17. Nahˬ yu ni g’eh-eu jeˬ hawˇ-eu oˇ oˬ-eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui-ahˇ nahˬ yu ni bi g’eh mawꞈ-awˇ aˬ cawˬ-ahˇ bi oˇ oˬnehˬ mawꞈ-eu meh. Aˬ dui miˇ yaw shuiꞈ-ahˇ jawˇ mawꞈ naˇ aˇ g’ehˇ heu ya ahˇ-eu meh. (Maꞈtehˬ 5:5; Yaˬkoˆ 1:21) Aˬ dui nahˬ yu ni g’eh-awˇ oˇ oˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ yaw zeu taˬ-awˇ aˬ cawˬ jiˇ teu loꞈ-ehˇ jahˇ ni g’aˬ biꞈ-eu meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:1; 2 Tiˆmoˇseˬ 2:24, 25.

18. G’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ hawˇ-eu myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ-eu jeˬ aˬ joˆ-ehˇ taꞈ-eu nga?

¹⁸ Aˬ dui neh ja sawˇ laꞈ-euˬ seu dzeuꞈ aˇ g’ehˇ dawˬ tawˆ luꞈ g’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ-eu  meh. Yaw jeˬ maˬ jeˬ iˇ shaˬ deuˬ-ahˇ naˆ maˬ tseˇ smˇ muiˬ deuˬ-ahˇ laˆ tsaˬ nehˬ heu naˇ maˬ muiˬ nga lehˇ kuiˇ laꞈ Yaˬkoˆ ehˇ-eu meh. Teu loꞈ-ehˇ jahˇ-eu teu naˇ “yawˬ haˇ yawˬ ha gaˬ-eu loꞈ-ehˇ yawˬ ha dawˬ peh jawˇ-eu tsawˇ haˬ-ahˇ gaˬ” lehˇ ehˇ-eu dawˬ-ahˇ bahˬ nga lehˇ ehˇ-awˇ “myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ tseˇ naˇ iˬ baˇ mˇ-eu jeˬ pyeuꞈ” meh lehˇ paˇ ehˇ-eu meh. (Yaˬkoˆ 2:8, 9) Aˬ dui aˬ cawˬ-ahˇ gaˬ naˇ dzaw goˇ taˬ-euˬ aˇ tiꞈ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca hawˇ-eu gaˇ heu deuˬ baˬ da neh myaˆ pyaw huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ-a. Aˬ dui myaˆ pyaw huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ-eu loꞈ-ehˇ jahˇ geuꞈ-eu tehꞈ-ehˇ maˬ g’aˬ ni myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ-eu jeˬ maˇ diˇ ya ahˇ-eu meh.

19. Aˬ dui g’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ dm-eu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yehˇ huiˬ-eu nga?

¹⁹ G’oeˬ-eu gaˬ-eu jeˬ-aˬ “nui ma g’awˬ mahˇ ni taˬ-awˇ aˬ cawˬ-ahˇ g’awˬ shaˬ gaˬ”-eu uˬ taꞈ “huiˬ mawꞈ mahˇ mawꞈ-eu nui ma maˬ ahˇ-a.” (1 Gawˇliˬtu 13:4) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ nya-eu g’aˇ duˬ oˇ oˬ-eu jeˬ g’awˬ shaˬ gaˬ-eu jeˬ hawˇ-eu taˬ aw-eu jeˬ ya ahˇ-eu meh. (Maꞈtehˬ 28:19) Aˇ g’ehˇ heu deuˬ naˇ mehˇ nmˇ yawˬ g’aˬ na luꞈ nehˬ-ehˇ yaw awˬ-ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ nya ni caw ba nehˬ-eu meh. Aˬ dui heu loꞈ-ehˇ g’eh-eu nui gaˬ mˇ mawˇ ngeh aˬ dui-euˬ aˇ muˇ mehˬ bawˬ gm-awˇ Yeˬhawˇbaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ-eu jeˬ-ahˇ za-eu meh. K’oeˇ naˇ mehˬ bawˬ gm-eu jeˬ-ahˇ ya mawˇ-eu deuˬ k’awꞈ maˇ maˇ ni g’eh-eu jeˬ-ahˇ siˬ nya mawꞈ laˇ-eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ seu dzeuꞈ aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ “heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ-euˬ k’oeˇ taˆ g’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ bi jaˆ-awˬ. G’oeˇ-eu gaˬ-eu jeˬ-aˬ dawˬ tawˆ luꞈ tiˬ gaˇ taꞈ leˇ jiˇ ni gahˇ dzahˬ-eu meh” lehˇ kawˆ shaw-ehˇ ehˇ taˬ-euˬ tsaˬ meh.—Gawˇlawˇsehˇ 3:14.

20. (a) Aˬ dui yawˬ ha-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ ya naˇ haˬ-eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh? (b) Aˬ dui yaw-ehˇ muiˬ-eu noeˬ tmˬ jeˬ aˬ jeˬ-ahˇ dawˬ luꞈ-eu nga?

²⁰ Aˬ dui yawˬ ha-ahˇ heu loꞈ-ehˇ ya naˇ haˬ-eu meh. ‘Ngaˇ seu dzeuꞈ aˇ g’ehˇ yaw oeˇ lehˆ dzeh-awˇ bi dzehˬ-eu g’aˇ duˬ aˇ jeˬ jeˇ paˇ ya laˆ paˇ nga siˬ?’ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ-eu laꞈ k’oeˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ ya tahˬ shaˇ-eu meh. Aˬ dui “Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ” za-eu g’aˇ duˬ leh jeh dui dui-eu laꞈ k’oeˇ noeˬ bahˬ mˇ bahˬ taˬ-euˬ jeˬ-ahˇ ya laˆ paˇ-eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:19-21) K’oeˇ naˇ “Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ-ahˇ nui k’ahˇ bi shiˇ-eu g’aˇ duˬ ngaˇ aˬ myah luꞈ ngaˬ-euˬ nui noeˬ-ahˇ laˇ paˇ maˬ loˇ?’ lehˇ jiˇ yawˬ ha-ahˇ ya naˇ haˬ meh. (Eˇpeˇsu 4:23, 24) Aˬ dui maˬ byah kuꞈ-eu miˇ neh aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ-ahˇ dm-awˇ bo saˆ-eu g’aˇ duˬ ya leh jeh dui dui-awˇ ya mˇ daˆ leꞈ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ yawˬ g’aˬ na luꞈ Miˬyehˇ-euˬ muiˬ dui dui-eu aˇ g’ehˇ-ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ nya-awˇ aˇ g’ehˇ yaw shuiꞈ dmˬ ngeh dehꞈ ziˇ aˇ naˆ ni muiˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu nga!