Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ ya leˇ ni jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh

Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ ya leˇ ni jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ neh bi ya leˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, guiˬ lahˬ jiˇ bi biꞈ mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ ya leˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Jaˇliꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ, huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ ya leˇ kʼoꞈ laˇ ni jahˇ nya˗euˬ loꞈ˗ehˇ, dahˬ beh ngeh yaw muiˬ kʼawꞈ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh˗aˬ, Miˬyehˇ maˬ ya leˇ ni mˇ˗euˬ deuˬ jiˇ jawˇ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui “Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ bi pyeuꞈ mawꞈ nga?” lehˇ naˇ haˬ˗eu paˬ. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ Leˬhawˇbamˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ laꞈ meh.

Dahˬ beh˗eu maˬ muiˬ

Leˬhawˇbamˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ 40 kʼoꞈ geuꞈ laꞈ˗euˬ Sawˇlaˬmoˬ˗euˬ aˬ li pyeuꞈ meh. (1 Sahˬpaˬ 11:42) Sawˇlaˬmoˬ shiˇ ngeh tiˬ jawˇ Leˬhawˇbamˬ sahˬ paˬ geuꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ neh Sheˬkmˬ meuˬ˗ahˇ le˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 10:1) Aˬ yawꞈ aˬ da˗euˬ dah zaˇ sahˬ paˬ ya geuꞈ gaˇ guˆ ngaˇ laˬ? Sawˇlaˬmoˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ dui dui˗eu lehˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗euˬ meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Leˬhawˇbamˬ kʼawꞈ, shaˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ laˆ piˇ nya˗eu nui gahˇ ahˇ˗eu lehˇ ya bi siˬ˗eu meh.

Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ nya lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dahˬ zaˇ tsawˇ haˬ deuˬ bi iˇ˗awˇ, Leˬhawˇbamˬ˗ahˇ “Nawˬ da˗aˬ, nga maꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˇ dzaˬ˗awˇ, maˬ gʼaˬ leˇ gaˇ keuˆ ni ciˬ baꞈ ciˬ pi nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Nga maꞈ˗ahˇ nawˬ da neh ciˬ baꞈ ciˬ pi nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nawˇ yuˇ pyaˇ nehˬ laꞈ˗awˇ, ui cuiˆ yaw saˇ saˇ˗ehˇ bi dehꞈ laꞈ naˇ, nawˇ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ nga maꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ dehꞈ ma” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 10:3, 4.

Leˬhawˇbamˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu maˬ siˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ geuꞈ naˇ, aˬ yawꞈ pehˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ˗ahˇ gaˇ mˇ˗eu deuˬ yaw beh loꞈ˗ehˇ yaw saˇ saˇ lehˇ maˬ paˇ ya dehꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ geuꞈ naˇ, zahˬ lahˇ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ puiˬ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ yaw beh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da˗ahˇ caw ba˗euˬ tsawˇ mawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ huiˬ laˇ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ cawˬ iˇ˗awˇ, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “Ngaˬ da˗aˬ, naw maꞈ˗ahˇ kʼaˆ behˆ yaw kah bi pi˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˆ maˬ tseˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ paˇ ciˬ pi ma. Aˬ yawꞈ naw maꞈ˗ahˇ aˇ caˆ neh juiꞈ˗euˬ meh. Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ boeˬ kaˬ laˬ ma neh nyehꞈ kawꞈ ma” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 10:6-14.

Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ laꞈ˗euˬ myahˇ laˇ˗euˬ tsawˇ mawˬ deuˬ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ luꞈ˗uˇ.—Yawˇbaˆ 12:12.

“Aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ”

Leˬhawˇbamˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ yehˇ laˆ uiˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Sheˬmaˇyaˬ neh, “Naw maꞈ˗euˬ aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ pyeuꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˇ taˬ deuˆ leˇ. Naw maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ yawˬ ha˗euˬ nymˇ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ˗awˬ. Kʼaˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ ngaˇ nui ma tsaˬ˗eu miˇ neh bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ ma” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 12:21-24. a—Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.

Leˬhawˇbamˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ yaw awˬ ngaˇ laˬ? Zaˬ lahˇ deuˬ sahˬ paˬ yaw shuiꞈ heu gʼaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Leˬhawˇbamˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “boeˬ kaˬ laˬ ma neh nyehꞈ kawꞈ ma” lehˇ ehˇ gʼaˬ˗euˬ tiˬ dehˬ, nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ puiˬ˗eu yawˇ˗ehˇ hehˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 13:7 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.) Zaˬ lahˇ deuˬ aˬ jeˬ lehˇ noeˬ kʼawꞈ, Leˬhawˇbamˬ hawˇ˗eu yehˇ deuˬ “aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ gʼoꞈ˗iˇ˗euˬ meh.”

Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ yehˬ baw sehˇ lu˗ehˇ ngehˬ laˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, aˬ myah luꞈ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ biꞈ meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 28:2.

Miˬyehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗euˬ Leˬhawˇbamˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ngaˇ loˇ? Biꞈ mehˬ. Leˬhawˇbamˬ Yuˇdaˆ hawˇ˗eu Beˬyaˬmiˬ˗ahˇ ya uˆ lahˇ daˆ leꞈ˗awˇ, teu gaˇ meuˬ yaw shuiꞈ deuˬ tsoˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ meuˬ teu tiˬ meuˬ na˗ahˇ “ziꞈ dah ni laˆ ziꞈ˗euˬ meh.” (2 Laˬsaˬbaˬ 11:5-12) Aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ tiˬ yamˬ jaˆ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, tsawˇ jeuˬ 10 jeuˬ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ iˇ˗euˬ miˇ neh, teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ deuˬ na, Leˬhawˇbamˬ hawˇ˗eu maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ oe˗euˬ meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 11:16, 17) Leˬhawˇbamˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗euˬ meh.

Leˬhawˇbamˬ mˇ bahˬ˗awˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ

Leˬhawˇbamˬ aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ ziꞈ laˇ gʼaˬ ngeh, maˬ ngeuˇ leˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ paˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ maˬ paˇ naˇ haˬ ni, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ iˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ Aˬmoˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma˗euˬ nui noeˬ nga laˬ? (1 Sahˬpaˬ 14:21) Aˬ dui maˬ siˬ nya˗a, ehˇ kʼawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Iˇjiˇtuˆ˗euˬ Sahˬ paˬ Shiˇshehˆ neh, Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Leˬhawˇbamˬ neh tsoˆ ziꞈ taˬ˗euˬ meuˬ yaw myaˬ meuˬ˗ahˇ bi yuˇ geuꞈ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 14:22-24; 2 Laˬsaˬbaˬ 12:1-4.

Sahˬ paˬ Shiˇshehˆ Leˬhawˇbamˬ uˆ lahˇ luꞈ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ deuˆ keuˆ laꞈ ngeh, gaˇ kawˆ deuˬ paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Bawˇlawˇpeh Sheˬmaˇyaˬ Miˬyehˇ neh “Naw maꞈ ngaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ meh. Kʼoeˇ miˇ neh, nymˬ˗mˇ Shiˇshehˆ˗euˬ laꞈ˗ahˇ, naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ byehˇ dzeh nehˬ˗eu ma lehˇ ehˇ˗eu” dawˬ heu, Leˬhawˇbamˬ hawˇ˗eu yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ le˗euˬ meh. Leˬhawˇbamˬ dawˬ heu˗ahˇ ya gaˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ yawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Sahˬ paˬ hawˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu kʼoeˇ deuˬ, yawˬ ha neh mˇ˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ yawˬ ha noeˬ siˬ˗awˇ, ‘Sahˬpaˬ Miˬyehˇ mˇ˗eu tsaˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh’ ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Leˬhawˇbamˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗awˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ maˬ ya bi laˆ cawˆ˗aˬ.—2 Laˬsaˬbaˬ 12:5-7, 12.

Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ, Leˬhawˇbamˬ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ paˇ uˆ lahˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ shiˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li deuˬ˗ahˇ myawˬ gahˬ gʼawˬ mya ni biꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ teu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ sahˬ paˬ geuꞈ laˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Aˬbiˇyaˬ˗ahˇ maˬ bi puiˬ˗eu gʼaˇ duˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 11:21-23) Heu loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ gaˇ hu zaˬ guˬ guˬ ngeh naˆ maˬ tseˇ, gahˇ dzehˬ laˇ˗euˬ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

Leˬhawˇbamˬ tsawˇ muiˬ nga laˬ, tsawˇ doeˇ nga laˬ

Leˬhawˇbamˬ yaw muiˬ tiˬ jeˬ na mˇ yaꞈ˗euˬ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ aˬ yawꞈ neh uˆ lahˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ “yaw haiˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ aˬ yawꞈ maˬ poˆ”˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗a.—2 Laˬsaˬbaˬ 12:14.

Leˬhawˇbamˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ maˬ gʼoeˇ˗a

Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Leˬhawˇbamˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ tiˬ poˆ na naˇ haˬ˗awˇ, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ jaˆ meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ maˬ gʼoeˇ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni maˇ diˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ˗a. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ tsaˬ˗eu jeˬ mˇ˗eu byehˇ˗awˇ, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ iˇ˗euˬ meh. Nawˇ heu loꞈ˗ehˇ noeˬ nya meh. ‘Leˬhawˇbamˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ ngeh, aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˇ diˇ nui ma cawˆ˗awˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu miˇ neh ngaˇ laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ nga laˬ?’ (2 Laˬsaˬbaˬ 11:3, 4; 12:6) Leˬhawˇbamˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˇ saˬ saˬ leˇ jawˬ˗ehˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ paˇ mˇ kʼoꞈ iˇ˗euˬ meh. Leˬhawˇbamˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ bawˇ Sahˬpaˬ Daˬbiˇ˗ahˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ duˇ˗a. Daˬbiˇ naˇ yaw myaˬ poˆ laˆ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ, maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ kʼoꞈ˗euˬ meh. Daˬbiˇ˗euˬ tiˬ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gaˬ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 14:8; Ja ceuˬ 51:1, 17; 63:1.

Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh yaw myaˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ ma. Tsawˇ haˬ deuˬ yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ, aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw muiˬ jeˬ mˇ nehˬ gaˇ, ja ceuˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ ya tahˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jiˇ ya gʼoeˇ˗eu meh.

Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ya gaˬ dui dui˗eu meh. Miˬ dzaˬ tsawˬ bu aˬ myah luꞈ bi nyehˆ˗eu gʼaˇ duˬ, miˬ dzaˬ ya dawˆ lahˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah luꞈ Jaˇliꞈ gui˗awˇ, ya poˆ tseˇ˗eu uˬ taꞈ, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ, tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 1:2; Loˇmaˆ 12:12) Nui gaˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ mˇ ni maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˇ diˇ nui ma cawˆ ni maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ shaˇ pyehˬ ni maˬ ehˇ, laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ dui Leˬhawˇbamˬ loꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh ni, maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗eu meh.—Yuˇdaˆ 20, 21.

a Sawˇlaˬmoˬ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ nyiˬ paˆ paˆ iˇ meh lehˇ Miˬyehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 11:31.