1, 2. (a) Mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.) (b) Yeˬsuˇ yawˬ ha˗euˬ “jawˇ kʼahˬ”˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga? (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.)

 Seuˇjiˬoˬ hawˇ˗eu O liˇdaˬ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu meh. Nyiˬ gʼaˬ luꞈ 80 kʼoꞈ dzehˬ iˇ˗euˬ meh. Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu kaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ kuiˇ naˇ laˇ˗awˇ cah˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ gaˇ huˬ neh mˇ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ uˬ shaw paw naˬ liˬ 7 laꞈ˗ahˇ lawˬ liˬ naˬ duˬ dawˬ peh tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ myaˬ ni nui ma maˬ ahˇ kʼawꞈ Seuˇjiˬoˬ hawˇ˗eu O liˇdaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ teu gaˇ yawꞈ taˬ˗awˇ iˇ tsehˆ laˇ tsehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ uiˇ cawˬ nehˬ˗eu meh. Nah gʼahˇ paw aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ lawˆ lawˆ˗ehˇ cah cah˗ehˇ gʼoꞈ iˇ˗eu meh. Nyaˆ taꞈ tiˬ nah kʼawꞈ uˬ shawˬ naˬ liˬ 7 laꞈ˗ahˇ teu gaˇ paˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ teu loꞈ˗ehˇ kʼoꞈ lah ni jawˇ nah tiˬ jaw˗ahˇ 6 nah tsaꞈ gaˬ˗eu meh.

² Seuˇjiˬoˬ hawˇ˗eu O liˇdaˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ kʼawꞈ tsawˇ haˬ myaˬ ni maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ yawˬ ha jawˇ kʼahˬ˗ahˇ yaw myaˬ kʼoꞈ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. Nawˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu paˬ. Nga maꞈ nawˬ˗ahˇ ja ceuˬ ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ nawˬ maꞈ gaˇ  teu˗ahˇ oˇ oꞈ˗awˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ mˇ daˆ leꞈ˗eu miˇ neh. a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Nawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu uˬ taꞈ Miˬyehˇ gaˇ mˇ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na ehˇ˗eu “Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ ya mˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ ngaˬ˗ahˇ nui ma sha dehꞈ bi dehꞈ laˇ˗eu meh.” Kʼoeˇ naˇ nyaˆ taꞈ tiˬ gʼaˬ jiˇ “Mehˇ nmˇ deuˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh teu naˇ ngaˬ˗ahˇ oˇ oꞈ˗awˇ ngaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni mˇ daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗awˇ “Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ teu ngaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a” lehˇ nyaˆ taꞈ tiˬ gʼaˬ paˇ ehˇ˗eu meh.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ 3 kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

³ Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ 3 kawˆ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ meh. (1) Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ jeˬ miˇ neh baˬ laˇ˗eu nga? (2) Aˇ siˬ siˬ le˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (3) Aˬ dui˗ahˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ siˬ siˬ le ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Dawˬ kʼoꞈ heu deuˬ˗ahˇ ya siˬ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗ahˇ biꞈ˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

4. (a) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ ngeh Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga? (b) Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

⁴ Nawˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ gaˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh gʼaˬ baˬ haw maˬ loˇ? Nawˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ haw˗euˬ naˇ Pawˇluˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ nya˗eu paˬ. Aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu 30 kʼoꞈ byah laˇ˗awˇ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ haw˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 14:21; 2 Gawˇliˬtu 3:2 3) Ehˇ kʼawꞈ ni Pawˇluˆ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni maˬ caw ba nehˬ nya˗aˬ. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ ni maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ tiˬ gʼaˬ na˗aˬ Pawˇluˆ˗ahˇ paˇ kʼehˬ paˇ kʼaˆ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 14:19; 17:1 4 5 13) Pawˇluˆ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Pawˇluˆ “Ngaˇ aˇ naˆ ni noeˬ shaˬ luꞈ˗eu nga . . . ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˬ tsehˆ leˇ ni shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni ya mˇ luꞈ˗eu nga” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 9:1-3) Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ ngeh nui ma cawˆ dui dui˗eu meh.

5. (a) Aˬ dui˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? (b) Aˬ dui tiˬ poˆ na gʼaˬ baˬ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu nga?

⁵ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗awˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. (Maꞈtehˬ 22:39; 1 Gawˇliˬtu 11:1) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu naˇ muiˬ dzehˬ dzehˬ˗eu dehꞈ ziˇ pyeuꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗awˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˇ naˆ ni muiˬ daˆ laˇ nya˗eu nga lehˇ mawˇ leˇ ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu ma. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ noeˬ taˬ˗euˬ gaˇ jeˬ˗ahˇ dzaw laˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu ma. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ iˇ gaˇ duˇ˗awˇ ‘Ha geuꞈ nehˬ laꞈ’ lehˇ tahˬ shaˇ iˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ha geuꞈ ngeh nui ma cawˆ˗awˇ Pawˆluˆ loꞈ˗ehˇ ‘noeˬ shaˬ˗eu’ heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu teu naˇ nui jah maˬ ziꞈ miˇ neh gʼeh˗eu maˬ ngeuˇ˗a tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh aˬ dui tiˬ poˆ na gʼaˬ baˬ laˇ nya kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu ma. Aˬ dui 25 kʼoꞈ dzehˬ ni huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laꞈ˗euˬ Ehˇleˬnaˬ neh “Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ shaˬ˗eu law nmˇ˗aˬ ngeuˇ meh ehˇ kʼawꞈ ngaˇ mˇ mawꞈ˗eu gaˇ heu taˆ˗ehˇ dzehˬ˗eu maˬ paˇ jaˆ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui ma tsaˬ˗eu paˬ.

6. Nymˬ˗mˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁶ Aˬ dui aˬ geu gaˇ tsaꞈ gaˬ kʼawꞈ Miˬyehˇ gaˇ laꞈ kʼoeˇ mˇ pyeuꞈ nya meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah ziꞈ nya˗eu nga? Aˇ yeˇ huiˬ˗eu heu kawˆ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ neh ‘aˇ siˬ ya siˬ le˗eu’ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. (Maꞈtehˬ 13:23) Dahˬ beh˗eu kawˆ naˇ aˬ gaꞈ baw duˆ˗euˬ gaˇ kawˆ meh.

7. (a) “Aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˬ” “aˬ gaꞈ baw duˆ” “uˬ laꞈ” heu deuˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (b) Aˬ dui naˇ haˬ˗eu jeˬ aˬ geu kawˆ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ ya poˆ daˆ leꞈ˗eu nga?

⁷ Yoˇhaˬ 15:1-5 8-ahˇ gui. Yaw jeˬ ma jeˬ heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ “aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˬ” naˇ Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗awˇ ngaˇ˗aˬ “aˬ gaꞈ baw duˆ” pyeuꞈ ma gʼaˬ kʼehˇ deuˬ naˇ “uˬ laꞈ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. b (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ aˇ siˬ siˬ dui dui le gaˇ haw˗awˇ ngaˬ Da˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ˗ahˇ aˬ cawˬ ya mawˇ tehꞈ˗a. Kʼoeˇ ngeh jawˇ naw maꞈ ngaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh lehˇ ehˇ nya meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ siˬ siˬ le˗eu heu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsuˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu teu naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ do lehˇ maˬ ehˇ nehˬ˗eu kʼawꞈ aˬ dui aˬ yawꞈ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gʼoˆ siˬ nya˗eu meh.

8. (a) Yeˬsuˇ neh ja˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ laꞈ kʼoeˇ “aˇ siˬ siˬ le˗eu” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ kʼehˇ yaw shuiꞈ pyeuꞈ laˇ ni mˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ maˬ shaˇ˗eu nga?

⁸ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda “Aˇ siˬ maˬ siˬ le˗eu ngaˬ˗euˬ uˬ laꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ deuˆ cuˬ dzeh jiˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ lehˇ paˇ ehˇ nya˗eu naˇ aˬ dui aˇ siˬ siˬ le˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ nya˗eu meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 13:23; 21:43) Teu miˇ neh yaw jeˬ ma jeˬ laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ tsawˇ shuiꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Maꞈtehˬ 28:19) Aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba gaˇ ehˇ mawꞈ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Saˇ kiˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ kʼawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni maˬ caw ba nehˬ nya˗euˬ naˇ aˬ yawꞈ aˇ siˬ maˬ siˬ le˗eu uˬ laꞈ˗ahˇ duˇ˗eu meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Heu naˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni maˬ ka tiˇ nya˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ aˬ dui mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ shaˇ haw˗aˬ.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 30:11-14.

9. (a) Aˬ dui aˇ siˬ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ le nya˗eu nga? (b) Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ˗ahˇ ja sawˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Toˆ˗ehˇ naˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu heu aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Aˇ siˬ siˬ le˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mˇ nya˗eu jeˬ ya bi pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi mˇ˗eu nga? Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ gaˇ kawˆ bi tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. c (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) (Maꞈtehˬ 24:14) Yeˬsuˇ neh ja˗euˬ siˬ yoeˬ sehˬ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ teu naˇ aˬ dui˗ahˇ heu kawˆ˗ahˇ bi gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗eu meh. Haw iˇ kaˇ˗euˇ.

10. (a) Yaw jeˬ ma jeˬ heu laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ siˬ yoeˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? (b) Cehˇ bawˬ aˬ jeˬ nuiˆ le˗eu nga?

¹⁰ Luˇkaꞈ 8:5-8 11-15-ahˇ gui. Siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw jeˬ ma jeˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ siˬ yoeˬ heu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ˗eu “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui ma pyeuꞈ meh. Muiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ ga iˇ˗euˬ siˬ yoeˬ ciˇ ni doˆ le˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ ji ji laˇ˗awˇ neh aˇ bawˬ  pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ “tiˬ yaˇ bymˇ za le˗euˬ meh.” Heu gaˇ ehˇ˗eu aˇ bawˬ heu cehˇ bawˬ pyeuꞈ naˇ aˬ jeˬ nuiˆ le˗eu nga? Cehˇ bawˬ bawˬ zaˬ doˆ le nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ huiˬ laˇ˗awˇ cehˇ bawˬ pyeuꞈ iˇ nya˗eu cehˇ nuiˆ nuiˆ le˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ cehˇ tiˬ nuiˆ 100 nuiˆ za le˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga?

11. (a) Siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga? (b) Aˬ dui siˬ yoeˬ yaw shuiꞈ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ le nya˗eu nga?

¹¹ Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ da aˬ ma deuˬ maˬ kaˬ Saˇ kiˇ deuˬ maˬ kaˬ aˬ dui˗ahˇ Miˇyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ dahˬ beh ngeh muiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ siˬ yoeˬ sehˬ taˬ˗euˬ gaˇ duˇ meh. Aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ha geuꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. Siˬ yoeˬ teu huiˬ loˆ laˇ˗awˇ aˇ siˬ siˬ le deˇ laˇ˗euˬ meh. Uˬ soe ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ cehˇ bawˬ loꞈ˗ehˇ cehˇ bawˬ yaw shuiꞈ dehꞈ doˆ leˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a cehˇ nuiˆ yaw shuiꞈ doˆ le˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui aˇ siˬ siˬ le˗eu heu naˇ gʼaˬ kʼehˇ yaw shuiꞈ mˇ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a aˇ nuiˆ yaw shuiꞈ pyeuꞈ˗eu meh. d (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Yawˬ poˆ na luꞈ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ ngeh aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu siˬ yoeˬ bi myaˬ laˇ˗awˇ sehˬ doˆ iˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Luˇkaꞈ 6:45; 8:1) Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ kʼaˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu’ meh.

12. (a) Aˬ dui aˬ gaꞈ baw duꞈ hawˇ˗eu siˬ yoeˬ sehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ za dzaw˗euˬ nga? (b) Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh laˇ˗eu nga?

¹² Yaw jeˬ ma jeˬ heu nyiˬ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw nya˗eu nga? Aˬ dui “aˇ siˬ siˬ le˗eu” heu naˇ aˬ dui neh mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a aˬ dui tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ teu gaˇ duˇ ni “Yawˬ ha neh kʼaˇ mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ geuˇ ni Miˬyehˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 3:8) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh mˇ doˆ laꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ dui neh mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗eu meh. 20 kʼoꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ laꞈ˗euˬ Mehˬtiˇdaˬ ehˇ˗eu “Aˬ dui leh jeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ naˇ aˬ yawꞈ laꞈ sawˬ biꞈ laꞈ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ heu naˇ ngaˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.”

13, 14. Loˇmaˆ 10:1 2-ahˇ boꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ naˬ leˇ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ nga?

¹³ Aˬ dui˗ahˇ oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ siˬ siˬ le ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Pawˇluˆ neh mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ haw ma. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ  tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ mehˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu miˇ neh nui ma cawˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maˬ naˬ leˇ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “Ngaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ngaˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ dui dui nya. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˇ duˬ ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui luꞈ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ ni mˇ mawꞈ dui dui meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ mˇ˗eu kʼoeˇ gaˇ ma maˬ tsaˬ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ heu naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ noeˬ luꞈ˗eu jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Loˇmaˆ 10:1 2) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ nga?

¹⁴ Tiꞈ Pawˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “nui ma laꞈ kʼoeˇ” aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ dui dui˗eu miˇ neh ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 11:13 14) Nyiꞈ Pawˇluˆ “Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˇ duˬ ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui luꞈ ma” lehˇ ehˇ˗awˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ ha geuꞈ ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. Smˇ Pawˇluˆ “Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ ni mˇ mawꞈ dui dui meh” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nya ngaˇ lehˇ haw˗eu meh. Pawˇluˆ leh jeh˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ leh jeh˗eu Ka li˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh.

15. Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ?

¹⁵ Aˬ dui Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Tiꞈ aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ” biꞈ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ nui ma keuˆ laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ mawꞈ deuˬ˗ahˇ maˇ diˇ poˆ mawꞈ˗eu nui ma ya ahˇ˗eu meh. Nyiꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ aˬ dui tsaꞈ gaˬ ngeh nui ma laˇ gʼoˆ pah ni caw ba nehˬ laꞈ  lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 13:48; 16:14) 30 kʼoꞈ dawˬ peh huˬ mehˬ mehˬ laꞈ˗euˬ Seˬbaˇnaˬ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu “Ngaˇ nymˇ sahˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ mi na˗ehˇ muiˬ˗eu paw noeˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu ma.” Aˬ dui kʼawꞈ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh nui ma ahˇ˗eu deuˬ jawˇ gaˇ bi sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya meh. (Maꞈtehˬ 10:11-13; Pah mehˬ˗eu˗eu 14:6) Huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ 30 kʼoꞈ dzehˬ ni geuꞈ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ Lawˇbeuˬ ehˇ˗eu “Nymˇ sahˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ ya mˇ˗eu heu naˇ ngaˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Smˇ aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ poˆ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nya laˇ meh lehˇ ya haw˗eu meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ 50 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ˗awˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Kaˇloˬ ehˇ˗eu “Ngaˇ tsawˇ haˬ deuˬ maˇ diˇ nui ma ahˇ ngaˇ laˬ lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ maꞈ uiˇ gaˇ hawˇ˗eu nui ma˗ahˇ haw˗eu uꞈ taꞈ dawˇ coe ni naˇ haˬ ngaˇ laˬ lehˇ jiˇ haw˗eu ma.” Aˬ dui heu deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ naˇ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le’˗eu meh.

16, 17. (a) Aˬ dui Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 11:6-ahˇ neh aˬ jeˬ za siˬ nya˗euˬ nga? (b) Aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ aˬ dui˗ahˇ haw luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ naˇ haˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ duiˬ duiˬ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 11:6-ahˇ gui.) e Gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ dui˗ahˇ haw luꞈ˗eu meh. Aˬ dui moeˬ tsoeˬ yaw muiˬ˗ehˇ dm˗awˇ yehˇ ju ni gʼeh˗eu uˬ taꞈ bya cehˆ ni gʼeh gaˇ aˬ yawꞈ maꞈ haw mawˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ nya˗awˇ aˬ dui˗ahˇ haw doeˇ luꞈ˗eu deuˬ noeˬ paˇ laˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui yaw muiˬ ngaˇ lehˇ haw laˇ nya˗eu meh. Seuˇjiˬoˬ hawˇ˗eu O liˇdaˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ tahˬ puˬ haw˗euˬ meh.

¹⁷ Seuˇjiˬoˬ ehˇ˗eu “Jawˇ saˇ maˬ doˆ miˇ neh tsawˇ haˬ uiˬ gaˇ maˬ tsaꞈ gaˬ nya ni tiˬ kʼehˬ naˬ iˇ˗euˬ ma. Tiˬ kʼehˬ gʼeh˗awˇ paˇ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ‘Aˬ gaˇ iˇ byoˆ de noeˬ mawˇ miˇ˗a lawˇ’” lehˇ ehˇ˗eu meh. O liˇdaˬ uiˇ uiˇ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu “Lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ dawˬ cawˬ puˬ laˇ˗awˇ tiˬ gʼaˬ na naˇ ‘Yaw muiˬ ngaˇ˗a!’ lehˇ guˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nga nyaꞈ jawˇ gaˇ paˇ dmˬ kʼawꞈ paˇ laˬ laˇ˗aˬ siˬ.” Seuˇjiˬoˬ hawˇ˗eu O liˇdaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu laˆ lawˬ dawˬ pehˬ laˇ˗awˇ aˇ yehˆ tiˬ dzahˬ biꞈ nehˬ laˇ˗euˬ uˬ taꞈ gaˇ teu˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ zaw leˇ dui dui˗euˬ meh.

18. Nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh ‘oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le’ ni leh jeh le?

¹⁸ Nawˇ aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu maˬ “naˬ leˇ” naˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ “miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ heu doe ni” mehˬ doe˗eu gaˇ˗ahˇ nawˇ jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Kʼoeˇ naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ naˇ nawˇ mˇ˗eu teu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ leˇ˗eu lehˇ ya siˬ nya ngeh nawˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ˗eu meh. Miˬyehˇ “oˇ oꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ siˬ siˬ le˗eu” deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh.