1, 2. (a) Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh ya bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˬ ja sawˇ˗eu nga?

 Kehˇnaˬdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, laꞈ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ kʼawꞈ laˆ piˇ nya miˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Ba˗la zi˗u miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu, miˬ zaˬ sheuˬ˗euˬ 23 kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ jiˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ laˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Piˇliˇpaiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ aˬ li tiˬ gʼaˬ jiˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, nui ma saˇ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ gaˇ yawˬ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ dzehˬ laˇ nya lehˇ ehˇ˗eu meh.

² Haw ngeh tiˬ jawˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh ya bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, zawˇ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh heu naˆ maˬ tseˇ bi sheuˬ gʼeh˗awˇ, gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ zaˬ mawꞈ naˇ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ, Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ˗ahˇ Jaˇliꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ keuˆ taˬ˗eu nga lehˇ jeˬ hu ya siˬ nya˗eu  meh. Heu kawˆ˗ahˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ 3 kawˆ˗ahˇ haw ma. (1) Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗euˬ tsawˇ haˬ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (2) Aˬ dui˗ahˇ jiˇ yaw sahˇ heu neh sheuˬ gʼeh ni caw ba nehˬ˗eu, aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ nga? (3) “Ka li˗euˬ nui ma pi luꞈ˗eu” heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

3. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu, miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ, aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

³ Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ “Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu” hawˇ˗eu, “miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu lehˇ haw doˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 2:14-16-ahˇ gui. a) “Miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu” deuˬ naˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ yawˇ sahˇ˗ahˇ neh oe˗euˬ jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗a. Teu naˇ yaw laiꞈ jeˬ, aˬ yawꞈ maˬ gʼoˆ shaw nya˗eu jeˬ lehˇ sawˇ˗eu meh.” Ehˇ kʼawꞈ, “Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ” naˇ, “yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ”˗awˇ, “Ka li loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma ahˇ”˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Ka li loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui tsawˇ haˬ heu nyiˬ muˇ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ beu gaˇ nga siˬ lehˇ haw ma.

4, 5. Miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁴ Miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ naˇ, yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Pawˇluˆ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ˗ahˇ, “yaw sahˇ kʼoeˇ˗aˬ, nymˬ˗mˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu meh” lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 2:2) Yawˬ sahˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ myaˬ ni˗ahˇ yawˬ ha tiˬ jawˬ jawˇ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha kʼeh neh yawˬ ha tsaˬ ma lehˇ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˬ˗ahˇ maˬ shaˇ noeˬ˗a. Miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ, aˇ yaˬ, gaˇ, yawˬ ha za mawꞈ˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, heu deuˬ˗ahˇ nui jeˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu meh.

⁵ Jaˇliꞈ miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ, ‘shiˬ shaˬ jiˇ nui kʼahˇ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:19-21) Pawˇluˆ neh Gawˇliꞈtu meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ dahˬ beh˗eu taꞈ laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ cawˬ˗ahˇ laˆ pyaˆ˗eu, gʼaˬ baꞈ baꞈ˗eu, tiˬ gʼa tiˇ gʼaˬ bi ceh dzaˬ ni gʼaˬ biꞈ˗eu, daˬ iˇ˗eu, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗eu uˬ taꞈ, dzaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ dzeh˗ehˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu heu deuˬ meh (Dawˬdaˬ 7:21, 22) Yuˇdaˆ jiˇ miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ maˬ paˇ ahˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yuˇdaˆ 18, 19.

6. Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁶ Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ huiˬ˗awˇ Miˬyehˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu leh jeh dui dui˗eu meh. (Eˇpeˇsu 5:1) Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ dzaw˗awˇ, Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni leh jeh˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ ni, aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ geu paw dzeˇ maˬ kaˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu meh.  (Ja ceuˬ 119:33; 143:10) Aˬ yawꞈ maꞈ ‘shiˬ shaˬ jiˇ nui kʼahˇ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ’˗ahˇ maˬ kaꞈ gʼa˗a. “Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ siˬ le˗eu aˇ siˬ deuˬ” myaˬ laˇ ni leh jeh˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 5:22, 23, MS) Kʼoeˇ naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ bi huiˬ dzehˬ˗eu meh.

7. Jaˇliꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ nga?

⁷ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ , laꞈ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. Maꞈtehˬ 5:3 Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ, “Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu loˬ nga lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ deuˬ laꞈ kʼaˬ cehˇ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, mˬ taˆ miˇ kʼahˬ˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, Loˇmaˆ 8:6, MS˗ahˇ jiˇ “Shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ˗euˬ jeˬ˗aˬ, shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ˗eu meh. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi uˆ lahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗aˬ, dehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh naˇ, nymˬ˗mˇ neh Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗awˇ, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ nui saˇ oꞈ˗eu uˬ taꞈ, mehˬ hu paw aˬ myah luꞈ ya dehꞈ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ nya meh.

8. Aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu, aˬ jeˬ miˇ neh maˬ awˬ nga?

⁸ Aˬ dui guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ ma. Aˬ duiˬ˗euˬ tiˬ jawˬ Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ˗eu deuˬ neh jawˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya haw piˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ maˬ shaˇ dawˆ naˇ, miˇ tsaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ shaˇ dawˆ laˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ maˬ bi gʼeh ni aˬ joˆ˗ehˇ yahˇ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga?

9. (a) Aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheu gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? (b) Aˬ dui aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw iˇ nga?

⁹ Zaˬ deuˬ aˬ da aˬ ma˗ahˇ neh dzaw˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheu gʼeh˗eu tsawˇ haˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya  nga lehˇ mehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu heu kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ bi gʼeh ni saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 3:1-4) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu maˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu Yaˬkoˆ, Maˬliˇ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw iˇ ma.

10. Yaˬkoˆ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹⁰ Aˬ dui loꞈ˗ehˇ duˇ ni, Yaˬkoˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ kʼawꞈ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ Iˇsawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ mawꞈ kʼawꞈ yaw myaˬ poˆ tsawˇ gahˇ gahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yaˬkoˆ Yeˬhawˇbaˬ neh Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jah luꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ naˇ, Miˬyehˇ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ byah˗eu tiˬ deuˬ pyeuꞈ ma lehˇ jah˗eu miˇ neh, nymˇ jiˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw piˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 28:10-15) Yaˬkoˆ˗euˬ tiˬ jawˬ miˇ tsaˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ sehꞈ laˇ gaˇ guˆ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗awˇ, “Ngaˬ˗euˬ zaˬ ngaˬ˗euˬ uˆ deuˬ˗ahˇ, iˬ ma laˆ shaˆ lawˇ deh˗ahˇ jaˆ˗eu kʼaˇ shuiꞈ deuˬ loꞈ˗ehˇ, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ gui jiˇ coeˇ ni bi jeuˬ bi o le˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw piˇ nehˬ ma lehˇ, nawˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ nehˬ laꞈ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 32:6-12) Heu gaˇ haw ngeh, Yaˬkoˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ nui ma tsaˬ ni dehꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

11. Maˬliˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

¹¹ Nymˬ˗mˇ Maˬliˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Maˬliˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ ma bi geuꞈ˗euˬ meh. Maˬliˇ aˬ yawꞈ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ pyeuꞈ˗eu Zaˬkaˬliˇ hawˇ˗eu Eˇliˇsaˬbehˆ jawˇ gaˇ iˇ ngeh, ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gui ma. (Luˇkaꞈ 1:46-55-ahˇ gui.) Maˬliˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya  ngaˇ lehˇ ya mawˇ˗euˬ ma. (Aˇdahˬbeh˗eu 30:13; 1 Saˬmeuˬlaˆ 2:1-10; Maˬlaˬkiˇ 3:12) Maˬliˇ hawˇ˗eu Yoˇsehˆ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ dehꞈ le ngeh keuˆ ni maˬ yuꞈ taꞈ ni dawˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Miˬyehˇ neh kʼehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ, nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ yuꞈ taꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 1:25) Kʼoeˇ naˇ, Maˬliˇ Yeˬsuˇ huiˬ laˇ luꞈ ngeh pyeuꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗awˇ, aˬ yawꞈ neh mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ “gaˇ kawˆ kʼoeˇ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ juiˇ taˬ˗euˬ meh.” (Luˇkaꞈ 2:51) Heu gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ, nui ma ahˇ dui dui ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui Maˬliˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ Miˬyehˇ neh bi mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ aˬ myah luꞈ mˇ ma loˇ?

12. (a) Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ˗euˬ nga? (b) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹² Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh, aˬ dui yaw kʼaˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ naˇ Yeˬsuˇ meh. Aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ sheu cehˆ nya˗a. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ yaꞈ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ neh noeˬ˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ duˇ˗awˇ, Aˬda˗euˬ nui kʼahˇ hawˇ˗eu, yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 8:29; 14:9; 15:10) Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬyaˇ hawˇ˗eu Maˬkuˆ neh ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ sheu cehˆ haw sheˇ. (Iˇsaˬyaˇ 63:9; Maˬkuˆ 6:34-ahˇ gui.) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu lehˇ lehˬ hmˬ taˬ maˬ loˇ? Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu mehˬ˗eu gaˇ˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ miˇ˗a laˬ? (Luˇkaꞈ 4:43) Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh.

13, 14. (a) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ.

¹³ Nymˇ iˬ nah mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu leh jeh luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu laꞈ kʼoeˇ nui ma muiˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ gaˇ nawˇ mawˇ haw˗euˬ paˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu kʼawꞈ, Miˬyehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ seu dzeuꞈ aˇ gʼehˇ bi myaˬ laˇ ni leh jeh luꞈ˗eu meh. Ba˗la zi˗u miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Laˬgeˬlaˇ, “Ngaˇ saˇ ka˗ahˇ miˇ˗eu moeˬ tsoeˬ dm gaˇ ya leˇ˗eu miˇ neh, ngaˇ dm˗euˬ maˬ haw muiˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ dzaw˗euˬ heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Laˆ paˇ˗eu heu naˇ shaˬ dui dui miˇ˗a, ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ mˇ keuˆ iˇ ngeh laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui laˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh dehꞈ˗eu nga lehˇ ngaˇ ya siˬ duˬ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

¹⁴ Piˇliˇpaiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Leˇliˬ jiˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, sahˬ boꞈ dzaw goˇ mawꞈ˗awˇ, muiˬ˗eu gaˇ mˇ mawꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, myahˇ laˇ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. “Ngaˇ muiˬ˗eu gaˇ jaˆ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ paˬ maˬ jiˇ gaˇ duˇ nya” lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ˗eu meh. Leˇliˬ noeˬ paˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ, aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ naˇ aˬ yawꞈ Maꞈtehˬ 6:33, 34 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah ziꞈ, “Nymˬ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ meh lehˇ jah ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˬ˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jiˇ heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na jawˇ˗eu paˬ. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ Ka li˗ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu ma.—1 Gawˇliˬtu 11:1; 2 Teˇsaˬloˇni 3:7.

15, 16. (a) Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? (b) ‘Yeˬsuˇ Ka li loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma’ ahˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁵ Aˬ dui Ka li˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? 1 Gawˇliˬtu 2:16-ahˇ aˬ dui “Ka li˗euˬ nui ma” ya bi ahˇ˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Loˇmaˆ 15:5-ahˇ jiˇ, “Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ dzaw geuꞈ” lehˇ ehˇ˗eu  meh. Aˬ dui Ka li˗ahˇ duˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ˗ahˇ ya dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ jiˇ ya siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ, yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ duˇ leˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ duˇ leˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ya noeˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

¹⁶ Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw nya˗eu nga? Gʼaˬkʼehˇ deuˬ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ gaˇ maˬ ehˇ, dawˬ mehˬ mehˬ gaˇ maˬ ehˇ, naˇ gaˇ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ laˆ saˆ gaˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ mˇ caw gaˇ maˬ ehˇ mawˇ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ehˇ˗eu, “aˬ yawꞈ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ mawˇ duˬ˗euˬ tsawˇ kaˬ˗aˬ, nga maꞈ ma” lehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 10:39) Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ya mawˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu Jaˇliꞈ jaˆ meh. Aˬ dui Maꞈtehˬ, Maˬkuˆ, Luˇkaꞈ, Yoˇhaˬ, sahˬ boꞈ heu deuˬ˗ahˇ gui˗awˇ shaˇ sawˇ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗eu meh. Heu naˇ aˬ dui “Ka li˗euˬ pehˬ zaˇ˗ahˇ caw teh nya ni” hawˇ˗eu “Yeˬsuˇ Ka li loꞈ˗ehˇ noeˬ nya ni” caw ba nehˬ˗eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 2:21; 4:1.

17. Aˬ dui Yeˬsuˇ Ka li loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ ahˇ naˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui Yeˬsuˇ Ka li loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ ahˇ naˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu nga? Dzaˇ yaw muiˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ nui noeˬ dawˆ ahˇ˗eu heu kʼawꞈ, aˬ dui Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ Yeˬsuˇ law nmˇ˗aˬ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? lehˇ siˬ nya laˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma˗ahˇ jiˇ shawˇ˗eu meh. “Aˬ dui˗euˬ Sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu seu dzeuꞈ ka dehꞈ”˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ kahˇ gʼawˬ mya jeˬ dahˇ˗eu meh.—Loˇmaˆ 13:14, MS.

18. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, nawˇ aˬ jeˬ jeˇ za dzaw leˬ?

¹⁸ Aˬ dui heu kawˆ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ˗eu nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ neh bi sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya dzaw˗awˇ, ‘Yeˬsuˇ Ka li loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui ma’ ahˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ nya˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ nga lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui dzaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni jaˆ˗a siˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni cawˬ luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni cawˬ cawˬ˗eu heu naˇ, dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Gaˇ kawˆ heu deuˬ nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.