1, 2. (a) Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ, hawˇ˗eu Yawˇbaˆ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw˗eu, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ za laˇ˗eu nga? (b) Yeˬsaˬgeˬlaˇ 14:14 boꞈ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ nga?

 Naˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, pyuˇ shaˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, heu deuˬ baˬ da neh nawˇ nymˬ˗mˇ shaˬ zahˬ mˇ luꞈ de loˇ? Nawˇ ya tahˬ puˬ˗eu jeˬ, tiˬ poˆ na Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu laꞈ kʼaˬ maˬ cehˇ ni jahˇ nehˬ laꞈ nya loˇ? Toˆ˗ehˇ gʼeh luꞈ naˇ, Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ, Yawˇbaˆ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw naˇ gʼaˬ za laˇ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ kʼawꞈ aˬ dui loꞈ˗ehˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, shaˬ zahˬ hawˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na, aˬ yawꞈ maꞈ shiˇ gaˇ keuˆ ni ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu naˇ, dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu meh.—Yeˬsaˬgeˬlaˇ 14:12-14-ahˇ gui.

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Jaˇliꞈ dawˬ pehˬ hmˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsaˬgeˬlaˇ  14:14 heu naˇ B.C. 612 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ Baˬbuˇloˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh boꞈ˗euˬ meh. a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 1:1; 8:1) Teu ngeh, B.C. 607 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ bi laˆ cawˆ˗euˬ maˬ myahˇ laˇ˗a siˬ. Kʼoeˇ naˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Yawˇbaˆ loꞈ˗ehˇ jah˗awˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ jawˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ, buˬ iˇ law iˇ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 9:1-5) Teu laꞈ kʼoeˇ Yeˬlaˬmiˇ, Baˬluˆ, Eˇbehˆmeˬlehˆ hawˇ˗eu Leˬkaˆ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ jiˇ ahˇ˗eu meh.

3. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

³ Nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh nah ya buˬ iˇ˗eu deuˬ naˇ, Miˬyehˇ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ mˇ˗eu Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Yawˇbaˆ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ tehꞈ meh. (Pah mehˬ˗eu˗eu 7:9, 14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ ha smˇ gʼaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ mˇ˗eu aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ lehˇ shawˇ˗eu nga lehˇ haw ma. Kʼoeˇ naˇ, (1) aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ shaˬ zahˬ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? (2) aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? lehˇ jiˇ haw ma.

4, 5. Noˇaˬ aˬ jeˬ jeˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ zahˬ leˇ nga?

⁴ Noˇaˬ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ sahˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? Noˇaˬ˗euˬ aˬ bawˇ˗euˬ aˬ da Iˇnawˆ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ, tsawˇ haˬ deuˬ haiˬ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ “ngehˬ doeˇ ehˇ doeˇ”˗eu meh. (Yuˇdaˆ 14, 15) Aˇ yamˬ ngehˬ˗ehˇ myahˇ laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah laˇ luꞈ˗awˇ, Noˇaˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ keuˆ le ngeh, miˇ tsaˬ˗ahˇ “maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu tsawˇ haˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ jiˇ˗awˇ, yawˬ gaˇ na luꞈ yaw cawˆ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu meh.” Kʼoeˇ naˇ, maˬ muiˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ oeˬ ka˗awˇ, tsawˇ haˬ laˆ pyeuꞈ˗awˇ, miˬ zaˬ sheuˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh baw˗euˬ zaˬ deuˬ yaw haiˬ je tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:2-4, 11, 12) Ehˇ kʼawꞈ, Noˇaˬ teu deuˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. “Noˇaˬ gʼaˬ˗ahˇ˗aˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. . .  miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ iˬ baˇ maˬ mˇ˗ehˇ dawˇ coe ni dehꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ Noˇaˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. Aˬ yawꞈ˗aˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗awˇ dehꞈ˗euˬ meh” lehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 6:8, 9.

⁵ Gaˇ kawˆ heu Noˇaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗eu nga? Tiꞈ, haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu laꞈ kʼoeˇ iˇ cuꞈ maˇ dahˬ le˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ, Noˇaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ mˇ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ 70, 80 kʼoꞈ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a, 600 kʼoꞈ dawˬ peh mˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 7:11) Nyiꞈ, Noˇaˬ nymˇ iˬ nah loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu aˇ muˇ maˬ jawˇ˗a. Aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu aˇ doˆ aˬ nyiˇ deuˬ keuˆ ni maˬ jawˇ˗a. b—Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.

6. Noˇaˬ nui kʼaˬ ahˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

⁶ Noˇaˬ muiˬ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ naˇ gʼaˬ ma lehˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu gaˇ kawˆ kʼaˬ duˬ ni ehˇ nehˬ peuˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu gʼaˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 2:5) “Jah˗eu baˬ da neh” teu saˇ ka˗ahˇ˗euˬ miˇ tsaˬ laˆ cawˆ˗eu geuˇ ngaˇ lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh lehˇ kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ Noˇaˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 11:7) Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗awˇ, ja bu ja doeˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Noˇaˬ˗euˬ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ deuˬ leˇ gaˇ keuˆ ni mˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maˬ guˆ˗a. (Dawˬdaˬ 29:25) Aˬ yawꞈ nui jah ahˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ nui kʼaˬ teu biꞈ˗eu meh.

7. Noˇaˬ saˇ baoˬ tsoˆ ngeh, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga?

 ⁷ Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ dahˬ pymˬ laˇ ngeh, tsawˇ haˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ˗ahˇ buˬ iˇ ni caw ba˗eu gʼaˇ duˬ saˇ baoˬ tsoˆ lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, Noˇaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ˗eu 500 kʼoꞈ dzehˬ ni byah laˇ taˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 5:32; 6:14) Noˇaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ saˇ baoˬ tsoˆ˗eu heu naˇ, shaˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ nya meh. Aˬ cawˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ naˬ gʼa laˇ˗awˇ, yaw dehꞈ dehꞈ˗eu kʼawꞈ shaˬ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ Noˇaˬ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Noˇaˬ nui jah ziꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗euˬ meh. “Miˬyehˇ neh kʼaˇ ehˇ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Noˇaˬ jahˇ˗euˬ meh.”—Aˇdahˬbeh˗eu 6:22.

8. Noˇaˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ bo saˆ meh lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ nui ma taˬ˗euˬ nga?

⁸ Noˇaˬ ya tahˬ puˬ˗eu gaˇ kawˆ nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ naˇ, iˇ cuꞈ maˬ dahˬ pymˬ le siˬ kʼoeˇ, mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu shaˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ˗ahˇ ya cu˗eu heu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 5:28, 29) Ehˇ kʼawꞈ ni, aˬ yawꞈ kʼahˬ lahˇ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu heu maˬ ngeuˇ˗a, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu meh. Noˇaˬ saˇ baoˬ 40, 50 kʼoꞈ tsoˆ gaˇ kaꞈ gʼa dui dui˗eu kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, iˇ cuꞈ dahˬ pymˬ gʼaˬ˗euˬ miˇ tsa kʼawꞈ, aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ 350 kʼoꞈ paˇ mˇ gʼeh˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 9:28) Noˇaˬ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

9, 10. (a) Aˬ dui Noˇaˬ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw teh naˇ, aˬ jeˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma taˬ nya˗eu nga?

⁹ Aˬ dui Noˇaˬ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ maˬ taꞈ˗eu uˬ taꞈ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu heu naˇ, Noˇaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Maꞈtehˬ 6:33; Yoˇhaˬ 15:19) Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ maˬ ya leˇ˗a lehˇ siˬ nya ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu oeˇ mˇ baˇ˗eu gaˇ kawˆ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ ja doeˇ˗eu meh. (Maˬlaˬkiˇ 3:17, 18-ahˇ gui.) Aˬ dui kʼawꞈ Noˇaˬ loꞈ˗ehˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ guˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ ma. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw zeu baw dui dui˗awˇ, nui ma maˬ bi cawˆ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ myah luꞈ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ nya˗eu aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma.—Luˇkaꞈ 12:4, 5.

¹⁰ Yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ, ‘Aˬ cawˬ ngaˬ˗ahˇ naˬ gʼa˗awˇ ngehˬ doeˇ laˇ kʼawꞈ, ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ luꞈ miˇ˗a siˬ loˇ? Mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ bo saˆ nehˬ laꞈ meh lehˇ ngaˇ nui ma taˬ miˇ˗a loˇ?’ Aˬ dui Noˇaˬ loꞈ˗ehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ haw piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah nya meh.—Piˇliˇpiˆ 4:6, 7.

11. Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ smˇ gʼaˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, shaˬ dui dui˗eu aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹¹ Daˬyeˬlaˇ aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? Daˬyeˬlaˇ maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu hawˇ˗eu nehꞈ˗ahˇtaꞈ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya jawˇ iˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ jawˇ˗eu deuˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ maˬ ya leˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ naˬ gʼa˗eu meh. (Ja ceuˬ 137:1, 3) Heu naˇ Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ naˇ dui dui jeˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Daˬyeˬlaˇ hawˇ˗eu Haˬnaˬniˇyaˆ, Miˇsheˬlaˇ, Aˬzaˬyiˇ, aˬ ha oeˬ gʼaˬ Baˬbuˇloˬ sahˬ paˬ˗euˬ gaˇ mˇ dzaw dzaw˗eu miˇ neh, teu gaˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ haw tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ sahˬ paˬ˗euˬ dzaˇ bi dzaˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, sahˬ paˬ˗euˬ dzaˇ hawˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ maˬ dzaˬ nya˗eu jeˬ ahˇ˗eu miˇ neh, Daˬyeˬlaˇ maˬ dzaˬ lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daˬyeˬlaˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nga?

 ¹² Daˬyeˬlaˇ dahˬ beh ngeh tiˬ jeˬ˗iˬ shaˬ gaˇ maˬ duˇ˗eu gaˇ kawˆ nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ˗ahˇ paˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nya dui dui˗eu miˇ neh, sahˬ paˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ˗eu gaˇ bi mˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 1:19, 20) Ehˇ kʼawꞈ, Daˬyeˬlaˇ maˬ jahˇ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ tsaˬ ma lehˇ jiˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ taˬ aw˗awˇ nahˬ yu ni gʼeh˗a siˬ. Aˬ yawꞈ neh mˇ pyeuꞈ˗euˬ jeˬ, Miˬyehˇ baˬ da neh meh lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ehˇ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 2:30) Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ shaˇ sawˇ haw sheˇ, Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Noˇaˬ hawˇ˗eu Yawˇbaˆ nehˬ˗ehˇ ngehˬ keuˬ ngeh, aˬ yawꞈ zaˬ guˬ tehꞈ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ smˇ gʼaˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ ehˇ˗eu meh. Heu gaˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ nui jah taˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Daˬyeˬlaˇ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ nui ma cawˆ˗eu jeˬ maˬ mˇ˗aˬ. Daˬyeˬlaˇ 100 kʼoꞈ dawˬ peh byah laˇ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ “Daˬyeˬlaˇ˗oˇ, Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh” lehˇ ja ceuˬ nehˬ˗euˬ meh.—Daˬyeˬlaˇ 10:11.

13. Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ huiˬ˗eu aˇ yaˬ bi za˗euˬ nga?

¹³ Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh, Daˬyeˬlaˇ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ, sahˬ paˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu yaw huiˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 1:21; 6:1, 2) Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ huiˬ˗eu aˇ yaˬ bi za˗euˬ heu naˇ, Yoˇsehˆ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, hawˇ˗eu Iˇsaˬtaˆ hawˇ˗eu Mawˬdaˬkehˇ Paˇshaˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ bi caw ba˗euˬ loꞈ˗ehˇ, bi caw ba˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ meh. c (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw) (Daˬyeˬlaˇ 2:48) Yeˬsaˬgeˬlaˇ hawˇ˗eu bi nyehˆ gʼeh˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi caw ba gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ noeˬ nya? Gaˇ kawˆ heu aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu paˬ.

14, 15. (a) Aˬ dui˗euˬ gaˇ kawˆ Daˬyeˬlaˇ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ nga? (b) Nymˬ˗mˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma deuˬ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁴ Aˬ dui Daˬyeˬlaˇ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nymˬ˗mˇ aˬ dui jawˇ luꞈ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu zahˇ kʼawꞈ tehꞈ˗ehˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taꞈ˗euˬ zahˇ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu Huiˬ dui dui˗eu Baˬbuˇloˬ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ kaˬ taˬ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ zahˇ kʼawꞈ heu deuˬ˗ahˇ “nehꞈ deuˬ . .  yaw bui bui duˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu˗eu 18:2) Aˬ dui miˇ tsaˬ heu siˬ kʼoeˇ taˆ daˬ yah loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu miˇ  neh, naˬ gʼa laˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 13:13) Teu miˇ neh, Daˬyeˬlaˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni ya cawˬ˗eu meh. Aˬ dui taˬ aw˗awˇ nui jah taˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ naˇ, aˬ yawꞈ Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ taˬ baw˗eu meh.—Haˬgaiˇ 2:7.

¹⁵ Aˬ da aˬ ma deuˬ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ nya meh. Daˬyeˬlaˇ yaw nyiˇ ngeh, aˬ yawꞈ tiˬ jawˬ yaw doeˇ jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. Maˬ mehˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga laˬ? Maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ da aˬ ma aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗euˬ duˬ meh. (Dawˬdaˬ 22:6) Daˬyeˬlaˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ dawˬ tsuiꞈ kʼawꞈ, “Miˬyehˇ ngaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ” lehˇ ehˇ gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Daˬyeˬlaˇ 1:6, MS) Teu miˇ neh, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ ngeh, oˇ oꞈ˗awˬ, gʼaˬ taˬ baˬ. (Eˇpeˇsu 6:4) Zaˬ nehˬ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˇ nehˬ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ zaˬ deuˬ gaˬ ni mehˬ˗eu leh jeh˗awˬ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—Ja ceuˬ 37:5.

16, 17. Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ, aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ nga?

¹⁶ Yawˇbaˆ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? Yawˇbaˆ huiˬ dui dui˗eu poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ dahˬ beh ngeh “nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw coeˇ˗ahˇ aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ smˇ muiˬ muiˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh.” (Yawˇbaˆ 1:3) Aˬ yawꞈ smˇ muiˬ muiˬ dui dui˗eu uˬ taꞈ, tsawˇ myahˇ doˆ˗awˇ, yawˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu meh. (Yawˇbaˆ 29:7-16) Yawˇbaˆ teu tiˆ˗ahˇ dehꞈ kʼawꞈ, aˬ cawˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ de lehˇ maˬ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu maˬ loˬ nga lehˇ jiˇ maˬ noeˬ˗a. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Ngaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ” lehˇ kuˇ˗awˇ, “aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu muiˬ˗eu jaˬ˗eu tsawˇ haˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗a. Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ, yaw lehˬ yaw ca jeˬ maˬ ya mˇ ni yahˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ dehꞈ luꞈ meh” lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh siˬ nya˗eu ma.—Yawˇbaˆ 1:8.

¹⁷ Ehˇ kʼawꞈ, Yawˇbaˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ taˆ lehˇ paˇ laˇ jiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ yawˬ jeˬ na luꞈ bi laˆ cawˆ jiˇ˗awˇ, nui ma cawˆ˗eu miˇ neh shiˇ mawꞈ˗eu meh. Yawˇbaˆ˗ahˇ keuˆ le˗euˬ shaˬ zahˬ heu naˇ, Saˬdaˬ neh jahˇ˗euˬ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Yawˇbaˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu teu naˇ, yawˬ ha˗ahˇ muiˬ laˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu miˇ neh tehꞈ meh lehˇ Saˬdaˬ ehˇ˗eu meh. (Yawˇbaˆ 1:9, 10-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Saˬdaˬ neh ja doeˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, maˬ haw dzeuˇ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ nga lehˇ haw˗eu meh. Saˬdaˬ ja myawꞈ myawꞈ nga lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Yawˇbaˆ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh lehˇ bi mˇ mawˇ˗eu aˬ kʼawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.

18. (a) Nawˇ Yawˇbaˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ geu kawˆ˗ahˇ ya leˇ nya? (b) Yeˬhawˇbaˬ neh Yawˇbaˆ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁸ Saˬdaˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ tiˬ poˆ maˬ loꞈ, yaw myaˬ poˆ laˆ deuˬ nehˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ heu deuˬ Miˬyehˇ neh bi pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh lehˇ Yawˇbaˆ˗ahˇ bi noeˬ leˇ ni jahˇ˗euˬ meh. (Yawˇbaˆ 1:13-21) Kʼoeˇ naˇ, Yawˇbaˆ˗euˬ cawˬ ma lehˇ ehˇ˗eu smˇ gʼaˬ kʼawꞈ, Yawˇbaˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ naˇ nehˬ˗awˇ, Yawˇbaˆ yaw lehˬ mˇ˗euˬ miˇ neh, Miˬyehˇ neh yaˇ kʼaˬ bi daˇ ngaˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yawˇbaˆ 2:11; 22:1, 5-10) Yawˇbaˆ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗awˇ kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ ngehˬ˗euˬ kʼawꞈ ni, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ luꞈ˗a siˬ. (Yawˇbaˆ 6:1-3) Yawˇbaˆ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, shaˬ zahˬ naꞈ dui dui˗awˇ tiˬ jeˬ shaˇ noeˬ maˬ doˆ˗eu miˇ neh meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗awˇ, Saˬdaˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ aˇ naˆ ni kʼehˬ˗awˇ aˇ naˆ ni ja bu kʼawꞈ, Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ byehˬ dzeh˗a lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya meh. Doeˇ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ jiˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˇ hu aˬ yawꞈ neh jaˆ haw˗euˬ myaˆ˗iˬ nyiˬ myaˆ biꞈ kʼoꞈ nehˬ˗awˇ 140 kʼoꞈ paˇ bi dehꞈ tawꞈ leꞈ˗euˬ meh. (Yaˬkoˆ 5:11) Teu ngeh Yawˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ  nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ aˇ deuˆ dawˬ pehˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsaˬgeˬlaˇ 14:14 Yawˇbaˆ shiˇ dzeuˇ˗euˬ yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ byahˇ laˇ ngeh boꞈ˗euˬ miˇ neh meh.

19, 20. (a) Aˬ dui Yawˇbaˆ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gaˬ nehˬ nya˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui Yawˇbaˆ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ naˬ ba tiꞈ ya taˬ meh. Aˬ dui nui ma laꞈ kʼoeˇ neh ehˇ dawˬ ya naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma ya taˬ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, maˇ diˇ naˇ Yawˇbaˆ naˆ maˬ tseˇ gaˇ kahˇ dahˇ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, nymˬ˗mˇ aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ mˇ jeˬ mˇ kawˆ siˬ nya dui dui˗eu ma. (2 Gawˇliˬtu 2:11) Kʼoeˇ naˇ, yaw jeˬ ma jeˬ Yawˇbaˆ˗euˬ sahˬ boꞈ heu kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh bi jaˆ˗eu lehˇ bi siˬ˗awˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ heu naˇ, Yeˬsuˇ Ka li uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ neh uˆ lahˇ˗eu lehˇ aˬ dui Daˬyeˬlaˇ neh boꞈ taˬ˗euˬ sahˬ bo˗ahˇ neh jiˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Daˬyeˬlaˇ 7:13, 14) Kʼoeˇ naˇ, gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ uˆ lahˇ le˗awˇ, shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ byoˆ jiˇ meh lehˇ jiˇ paˇ ya siˬ˗euˬ ma.

²⁰ Yawˇbaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ mˇ luꞈ ngeh, kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ ngehˬ doˆ leꞈ kʼawꞈ, aˬ dui ya gʼoꞈ shaw nehˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 7:7) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ ya noeˬ doeˇ˗eu uˬ taꞈ, shaˬ zahˬ ya tahˬ puˬ˗eu teu naˇ, tiˬ jeˬ paˬ mˇ lehˬ˗euˬ miˇ neh nga lehˇ jiˇ maˬ ya ehˇ˗a. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh toˇ˗aˬ, leh jeh˗awˇ gʼoˆ shaw nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˬ jahˇ naˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu Miˬyehˬ aˬ dui˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.—Ja ceuˬ 103:8.

21. 1 Beˬtuˆluˆ 5:10 Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ, Yawˇbaˆ heu deuˬ neh tahˬ puˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi noeˬ doˆ laˇ˗eu nga?

²¹ Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ, Yawˇbaˆ aˬ ha smˇ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ tiˬ yamˬ˗ahˇ dehꞈ˗awˇ, ya tahˬ puˬ˗euˬ jeˬ jiˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ deuˬ˗ahˇ kamˬ daˬ dzeuˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh tahˬ puˬ˗euˬ jeˬ teu naˇ, Pawˇluˆ neh, ‘naw maꞈ ti kʼehˬ tiˬ yamˬ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ ya daˬ gʼaˬ ngeh jawˇ, . . . aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ˗aˬ, naw maꞈ˗ahˇ bi byah laˇ tehꞈ˗a. Aˬ yawꞈ naw maꞈ˗ahˇ bi ziꞈ laˇ, bi kʼaˆ laˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu dawˬ pehˬ ziꞈ dah ni bi pyeuꞈ laˇ tehꞈ˗a’ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ bi noeˬ doˆ laˇ˗eu meh.—1 Beˬtuˆluˆ 5:10.

22. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw nga?

²² 1 Beˬtuˆluˆ 5:10 Jaˇliꞈ heu deuˆ naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni bi gʼeh ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ gʼaˬ kʼaˆ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ ni Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba mawꞈ˗eu ma. Teu miˇ neh, aˬ dui Noˇaˬ, Daˬyeˬlaˇ, Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ maꞈ smˇ gʼaˬ˗euˬ nui jah hawˇ˗eu ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu ma. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nya˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˇ diˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw ma. Aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ “yaw muiˬ paˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh.” (Dawˬdaˬ 28:5) Aˬ dui kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ nya meh.