1. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ saˇ jaˇ peuˬ˗euˬ taꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ gʼaˬ hawˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

 Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ iˬ baˇ mˇ˗awˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ˗euˬ gaˇ neh taꞈ naˇ, gʼaˬ biꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ peuˬ˗euˬ tiˬ dehˬ, mehˬ hu paw dehꞈ le˗eu aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu neh, gʼaˬ hawˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu, Aˇdahˬbeh˗eu 3:15-ahˇ mawˇ nya˗awˇ, teu laꞈ kʼoeˇ, Nehꞈ Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ haiˬ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—1 Yoˇhaˬ 3:8; Pah mehˬ˗eu˗eu 12:9.

2. Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

² Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Noˇaˬ pehˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ hawˇ˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu meh. Teu ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu Noˇaˬ pehˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh, Noˇaˬ gʼaˬ baˬ laˇ nya meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:4, 5, 11; Yuˇdaˆ 6) Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Noˇaˬ aˬ  yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ daˆ leꞈ nya ni gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:9) Yeˬhawˇbaˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu ma lehˇ Noˇaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ pehˬ buˬ˗iˇ law˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗eu heu neh gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 6:13-18) Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, Noˇaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ dui dui˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ meh.

3. Yeˬhawˇbaˬ Yawˇshuˆ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

³ Yeˬhawˇbaˬ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ nyaˆ taꞈ tiˬ gʼaˬ naˇ, mehˬ hu paw aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ jaˆ luꞈ˗eu Yawˇshuˆ meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya sheuˬ ahˇ leꞈ˗awˇ, miˇ kʼahˬ teu deuˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu gʼaˬ kʼaˆ˗eu guiˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ ya deuˆ gʼaˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yawˇshuˆ guˆ mahˇ tsahˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, Moˇseˬ˗ahˇ “Yawˇshuˆ˗ahˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗awˇ, gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, nawˬ neh haw mawˇ˗euˬ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ ya sheuˬ uˇ gʼeh meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 3:28) Myahˇ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Yawˇshuˆ˗ahˇ gʼaˬ paˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ehˇ˗eu, ‘Yawˬ haˇ yawˬ ha nui jah ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ, kʼaˬ duˬ ni mˇ˗awˬ lehˇ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ ehˇ˗eu dawˬ heu dawˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ. Guˆ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, nawˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ taˬ bi pyeuꞈ doˆ laˇ. . . . nawˬ˗euˬ Miˬyehˇ, Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ˗eu ngaˇ gʼaˬ, nawˇ kʼaˇ iˇ kʼaˇ laˇ gaˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ma.’ (Yawˇshuˆ 1:1, 9) Dawˬ heu Yawˇshuˆ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh.

4, 5. (a) Yeˬhawˇbaˬ gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

⁴ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ muˇ˗ehˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ ngeh, gʼaˬ loˬ meh lehˇ Miˬyehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Taˬ guˆ. Ngaˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ma. Ngaˇ naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ ngeuˇ ma. Tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ naw maꞈ guˆ˗eu maˬ loˬ. Ngaˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw ba nehˬ ma. Nawˬ maꞈ˗ahˇ ngaˇ haw piˇ˗awˇ ka kʼoꞈ ma” lehˇ, gʼaˬ za laˇ˗eu paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu ehˇ nehˬ˗eu heu neh gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 41:10) Myahˇ laˇ ngeh jawˇ, Yeˬhawˇbaˬ dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, nymˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ jiˇ ni biꞈ nehˬ luꞈ˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 1:3, 4-ahˇ gui.

⁵ Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ jiˇ ni gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ neh “Heu˗aˬ, ngaˇ gaˬ dui dui˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu teˇ saˇ˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 3:17) Dawˬ teu, Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ gaˇ mˇ luꞈ ngeh gʼaˬ aˇ naˆ ni ahˇ leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ.

6. Yeˬsuˇ neh ja nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nga?

⁶ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬ da˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ nya ni gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, baw leˬ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ kʼaˆ˗ahˇ pyuˇ maˇ byaˆ biꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ baw leˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu zaˬ kʼaˆ˗ahˇ “Nawˇ gaˇ mˇ˗euˬ muiˬ dui dui ngaˇ. Nawˇ gaˇ yaw nyiˇ mˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh, nawˬ˗ahˇ ngaˇ gaˇ yaw huiˬ bi mˇ ma. Nawˬ˗euˬ baw leˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 25:21, 23) Dawˬ heu naˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ ni gʼaˬ biˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

7. Yeˬsuˇ kuiˇ laꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? Kʼoeˇ naˇ, Beˬtuˆluˆ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

⁷ Kuiˇ laꞈ deuˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ aˬ suˇ gʼaˬ huiˬ dzehˬ˗eu lehˇ pyehˇ dzaˬ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ oˇ oꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ  maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, taˬ aw˗awˬ, aˬ cawˬ naw maꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ geuꞈ laˇ gaˇ maˬ dawˬ ni, naw maꞈ aˬ cawˬ zaˬ kʼaˆ geuꞈ nehˬ˗awˬ lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 22:24-26) Beˬtuˆluˆ naˇ, tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ mˇ bahˬ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ nui ma bi cawˆ˗eu tiˬ gʼaˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:21-23; 26:31-35, 75) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗aˬ, maˬ paˇ zmˬ nya ngaˇ˗a lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, gʼaˬ paˇ biꞈ nehˬ˗awˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ iˇ lehˇ paˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 21:16.

8. Heˬsaˬgiˇ guiˇ maꞈ˗euˬ aˬ yuiꞈ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

⁸ Maˇ diˇ naˇ Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ heu maˬ jaˆ laˇ mi na˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Heˬsaˬgiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, aˬ yawꞈ Aˬshuˇliˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ ngeh, guiˇ maꞈ˗euˬ aˬ yuiꞈ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ kuˇ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. “Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ ehˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˬ ahˇ laˇ˗euˬ meh.” —2 Laˬsaˬbaˬ 32:6-8-ahˇ gui.

9. Aˬ dui, Yawˇbaˆ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁹ Aˬ dui gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ heu, Yawˇbaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh jiˇ dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ luꞈ kʼawꞈ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ paˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ gʼaˬ biꞈ laˇ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗eu kʼoeˇ smˇ gʼaˬ˗ahˇ, ngaˇ naw maꞈ pyeuꞈ law nmˇ˗aˬ, aˬ cawˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ naˇ ni maˬ ngeuˇ˗eu, muiˬ˗eu dawˬ neh gʼaˬ biꞈ˗awˇ, nui ma saˇ laˇ ni jahˇ nehˬ ma lehˇ˗eu meh. (Yawˇbaˆ 16:1-5) Yawˇbaˆ uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Eˇliˇhuˆ neh gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗euˬ meh.—Yawˇbaˆ 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ aˬ buˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu nga? (b) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ nehˬ˗eu nga?

¹⁰ Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ aˬ buˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da Aˬmoˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ iˇ ngeh, bi gʼaˬ leˇ laꞈ naˇ, iˇ kahˇ˗ahˇ˗neh jeˬ hu hu saˬ ha le˗eu gʼaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ gaˇ bi mˇ˗iˇ ma lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ maˇ diˇ gʼaˬ leˇ˗awˇ, jeˬ hu hu saˬ ha le˗euˬ gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ buˇ pyeuꞈ meh. Heu naˇ Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ laˆ paˆ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬpaˬtaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ˗ahˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni bi mˇ iˇ˗awˇ, ehˇ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ meh.—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 11:30-35, MS.

¹¹ Gaˇ kawˆ heu naˇ Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ gʼaˇ duˬ, shaˬ zahˬ naˆ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ buˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ shaˬ dzehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kawꞈ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu meh. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 11:36, 37) Heu naˇ, aˬ yawꞈ maˬ paˇ ya dahˬ dzaˬ iˇ gaˇ, zaˬ maˬ paˇ ya baw gaˇ hawˇ˗eu, nymˇ jiˇ aˇ jeuˬ aˇ ca tsehˆ iˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ dui dui˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ laꞈ kʼoeˇ zahˇ sahˇ kʼoꞈ heu loꞈ˗ehˇ jaˆ ka leꞈ˗euˬ meh. Zaˬ miˬ aˬ buˇ zaˬ guˬ deuˬ tiˬ kʼoꞈ oeˬ poˆ iˇ˗awˇ, Giˇlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ aˬ buˇ gʼaˇ duˬ tsawˇ ngoeˇ ya ngoeˇ [‘gʼaˬ biꞈ iˇ,’ MS]˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 11:39, 40) Yeˬpaˬtaˆ˗euˬ aˬ buˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ bi noeˬ doˆ laˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ja ceuˬ nehˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu za meh laˬ?—1 Gawˇliˬtu 7:32-35.

12, 13. Beˬtuˆluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga?

¹² Yeˬsuˇ shiˇ˗eu jeˬ hu ngeh miˇ, aˬ yawꞈ kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ “Siˇmoˬ˗oˇ, Siˇmoˬ˗oˇ, haw taˬ˗awˬ.  Cehˇ baw shawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ siˬ duˬ laˇ ni naw maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ lawˬ haw˗eu gʼaˇ duˬ, nehꞈ Saˬdaˬ aˬ kawˬ˗aˬ za taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Siˇmoˬ nawˇ jah˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya byehˇ dzeh ni ngaˇ guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ˗eu ma. Nawˇ noeˬ poˆ˗awˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ ngeh, nawˬ˗euˬ cawˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 22:31, 32.

¹³ Beˬtuˆluˆ dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Gaˬlaˬtiˆ 2:9) Aˬ yawꞈ Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah˗ahˇ maˬ ehˇ, teuˬ˗euˬ jeˬ nah paw dzaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw myaˬ jeˬ jahˇ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ gaˇ mˇ luꞈ˗eu myahˇ laˇ ngeh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. “Naw maꞈ˗ahˇ sahˬ boꞈ heu taꞈ yaw nymˇ nymˇ˗ehˇ boꞈ ahˇ laꞈ˗eu ma. Naw maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh sahˬboꞈ heu taꞈ ngaˇ boꞈ˗euˬ ma. Sahˬ boꞈ heu taꞈ˗aˬ, maˇ maˇ ni Miˬyehˇ˗euˬ guiˬ lahˬ yaw dzahˇ pyeuꞈ˗eu ma. Guiˬ lahˬ yaw dzahˇ heu˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ziꞈ dah ni jawˇ˗awˬ.” (1 Beˬtuˆluˆ 5:12) Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ teu ngeh jawˇ˗eu Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ, dawˬ tawˆ luꞈ pyeuꞈ laˇ gaˇ dawˬ luꞈ˗eu aˬ dui˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 3:13.

14, 15. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yoˇhaˬ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ deuˬ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga?

¹⁴ Kuiˇ laꞈ Yoˇhaˬ jiˇ ni dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ gaˇ kawˆ boꞈ˗euˬ meh. Sahˬ boꞈ heu naˇ, Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, nymˇ iˬ nah keuˆ ni aˬ dui˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nui gaˬ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ maˇ  diˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ˗aˬ, Yoˇhaˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ ya mawˇ˗a.—Yoˇhaˬ 13:34, 35-ahˇ gui.

¹⁵ Kʼoeˇ naˇ, Yoˇhaˬ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ kʼoeˇ smˇ taꞈ kʼawꞈ, poeˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui mˇ lehˬ˗euˬ baˬ da neh gʼaˬ baˬ luꞈ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ “aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ tsiˬ shawˇ nehˬ laꞈ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ gaˇ ya gui ngeh gʼaˬ za laˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 1:7) Aˬ dui nui ma cawˆ luꞈ˗eu jeˬ maˬ muiˬ daˆ laˇ ngeh kʼawꞈ, “Miˬyehˇ˗aˬ, aˬ dui˗euˬ nui ma naˆ maˬ tseˇ huiˬ dzehˬ” meh lehˇ ehˇ taˬ gaˇ ya gui ngeh nui ma saˇ laˇ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 3:20) Jaˇliꞈ boꞈ zaˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh, “Miˬyehˇ˗aˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ boꞈ˗euˬ naˇ, Yoˇhaˬ tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu tehꞈ meh. (1 Yoˇhaˬ 4:8, 16) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ nyiˬ taꞈ aˬ yawꞈ taꞈ hawˇ˗eu smˇ taꞈ aˬ yawꞈ taꞈ kʼawꞈ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ luꞈ”˗eu Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu meh.—2 Yoˇhaˬ 4; 3 Yoˇhaˬ 3, 4.

16, 17. Pawˇluˆ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

¹⁶ Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu paw aˬ dui dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ meh. Yeˬsuˇ shiˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ, kuiˇ laꞈ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ jawˇ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 8:14; 15:2) Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ naˇ, Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ jah˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ naˇ Pawˇluˆ˗ahˇ, Gaˬliˇ tsawˇ jeuˬ hawˇ˗eu, Loˇmaˆ tsawˇ jeuˬ, kʼoeˇ naˇ miˬ yehˇ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ jah˗eu tsawˇ jeuˬ  nui deuˬ heu deuˬ˗ahˇ bi tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. —Gaˬlaˬtiˆ 2:7-9; 1 Tiˆmoˇseˬ 2:7.

¹⁷ Pawˇluˆ nymˬ˗mˇ iˬ nah Tuˆlaˇkiꞈ, Gaˬliˇ, Iˇdaˬliˬ lehˇ kuˇ˗eu miˇ kʼahˬ heu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ya tsaꞈ gaˬ˗awˇ, Ka li zaˬ aˇ muˇ beh˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yawˬ awˬ maˬ ngeuˇ˗a, aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. (1 Teˇsaˬloˇni 2:14) Pawˇluˆ Teˇsaˬloˇni meuˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ yaw shuiꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, A.D. 50 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ “Naw maꞈ dawˬ tawˆ luꞈ gʼaˇ duˬ nga maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ja ceuˬ luꞈ˗awˇ, guiˬ lahˬ kʼaˇ shaˇ ngeh naw maꞈ gʼaˇ duˬ shaˇ luꞈ ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, jah˗eu baˬ da neh naw maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ doˆ shaˇ doˆ laꞈ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ baˬ da neh naw maꞈ aˇ naˆ ni leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Teˇsaˬloˇni 1:2, 3) Kʼoeˇ naˇ Pawˇluˆ aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ biꞈ lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, “nymˬ˗mˇ naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗awˇ caw dehˬ caw toˆ” lehˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh.—1 Teˇsaˬloˇni 5:11.

18. Gaˇ hu˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, Piˇliˇpuˆ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

¹⁸ A.D. 100 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Ka li zaˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gʼaˬ bi biꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Piˇliˇpuˆ Saˬmaˬliˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Ka li gaˇ kawˆ dawˬ mehˬ mehˬ iˇ ngeh, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ kʼawꞈ Piˇliˇpuˆ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ pyeuꞈ˗eu Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ bi iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Ka li zaˬ yaw shuiꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Teu naˇ, mehˇ nmˇ teu deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ bi za˗eu gʼaˇ duˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 8:5, 14-17) Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ neh gʼaˬ biꞈ˗eu teu naˇ, Piˇliˇpuˆ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ yaw shuiꞈ teu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗euˬ meh.

19. Gaˇ hu˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ ya gui ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga?

¹⁹ Tiˬ kʼehˬ naˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ teu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ, Moˇseˬ˗euˬ zahˇ jaˆ˗eu loꞈ˗ehˇ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ ya yehˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ ya yehˬ˗eu gaˇ kawˆ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 15:1, 2) Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za gʼaˬ ngeh, Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ gʼoe laꞈ kʼoeˇ ja sawˇ˗awˇ, baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗eu heu naˇ, maˬ paˇ loˬ meh lehˇ daˇ tsehˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ daˇ tsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ sahˬ boꞈ boꞈ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ neh aˇ muˇ doe ni bi biꞈ iˇ˗euˬ meh. Ka li zaˬ deuˬ, sahˬ boꞈ heu taꞈ˗ahˇ ya gui ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh.”—Gʼaˬkʼehˇ 15:27-32.

20. (a) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga? (b) Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ ja sawˇ˗eu nga?

²⁰ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ kʼawꞈ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ maˬ ehˇ, gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui kʼawꞈ gaˇ hu˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za ngeh, laꞈ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ, 2015 kʼoꞈ˗ahˇ, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ neh doˆ iˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ gʼoꞈ laˇ˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ jahˇ doˆ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ suˇ gʼaˬ nga? Aˇ muˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ tehꞈ nga laˬ? maˬ ngeuˇ naˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ nga laˬ? Aˬ dui gaˇ kawˆ heu hmˬ nya taꞈ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.