1, 2. Miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ myah luꞈ iˇ shaˬ zaˬ jawˇ-eu nga?

 Nymˇ iˬ nah jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ haiˬ dui dui-awˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ tehꞈ-ehˇ jaˆ-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ zaˬ guˬ g’awˬ mya ni gaˇ poˆ-eu yaw shaˬ meh. Tiˬ g’aˬ na shiˇ gaˇ maˬ guˆ ni smˇ muiˬ muiˬ-eu miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ iˇ-eu meh. Smˇ muiˬ muiˬ-eu miˇ k’ahˬ-ahˇ k’awꞈ iˇ shaˬ zaˬ deuˬ jawˇ luꞈ-a siˬ. Miˇ k’ahˬ doeˬ ni jawˇ-eu smˇ muiˬ deuˬ naˇ paˇ muiˬ dzehˬ laˇ-awˇ iˇ shaˬ deuˬ paˇ shaˬ dzehˬ iˇ luꞈ-eu meh. Miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ tsawˇ haˬ tiˬ yaˇ bymˇ laꞈ k’oeˇ neh 1 bymˇ naˇ smˇ muiˬ deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ pyuˇ tsawˇ haˬ 99 bymˇ deuˬ-euˬ pyuˇ myaˆ ni jaˆ-eu meh lehˇ pyehˆ tseˇ-eu deuˬ ehˇ-eu meh. Heu gaˇ haw ngeh tiˬ g’aˬ na maˬ shiˇ tiˬ ziˇ zmˬ loꞈ-eu pyuˇ ahˇ k’awꞈ g’awˬ mya heˇ lam g’aˬ iˇ shaˬ shaˬ dui dui ngaˇ lehˇ siˬ laˇ-eu meh. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu-ahˇ siˬ nya-eu miˇ neh “shaˬ zaˬ zahˬ zaˬ deuˬ naw maꞈ nehˬ-ehˇ aˬ myah luꞈ jawˇ” tehꞈ-a lehˇ ehˇ-eu meh. (Maˬkuˆ 14:7) Heu loꞈ-ehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ-eu jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh jaˆ-eu nga?

² Yeˬsuˇ Miˬyehˇ-euˬ Miˇk’ahˬ tehꞈ-ehˇ miˇ tsaˬ-euˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ laˆ paˇ nya meh lehˇ siˬ nya-eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ “jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu tsawˇ haˬ deuˬ” miˇ tsaˬ-ahˇ uˆ lahˇ-eu deuˬ zahˇ deuˬ Saˬdaˬ-euˬ miˇ tsaˬ nehˬ-ehˇ taꞈ-eu meh lehˇ ehˇ-eu meh. (Pah mehˬ-eu 18:3) Miˬyehˇ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ miˇ tsaˬ-ahˇ uˆ lahˇ-eu jeˬ  hawˇ-eu zahˇ k’awꞈ laꞈ k’oeˇ neh doˆ tsehˆ tsehˆ laˇ nya-euˬ k’awꞈ Saˬdaˬ-euˬ miˇ tsaˬ-ahˇ taꞈ-eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ neh maˬ doˆ tsehˆ laˇ nya-a.

3. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ-eu jeˬ-ahˇ ja sawˇ-eu nga?

³ Aˬ dui Ka li zaˬ deuˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ noeˬ-eu jeˬ-ahˇ ya pyehˆ tseˇ duˬ-eu meh. Teu loꞈ-ehˇ jahˇ-eu g’aˇ duˬ yawˬ haˇ yawˬ ha heu loꞈ-ehˇ naˇ haˬ nya meh. ‘Ngaˇ ngaˬ-euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ zmˬ-awˇ Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu lehˇ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mawˇ nya-eu nga? Ngaˇ miˇ tsaˬ-euˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ teu naˆ naˆ-ehˇ maˬ keuˬ iˇ ni aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nya-eu nga? Nymˇ Miˬyehˇ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ-ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ nui ma taˬ-eu lehˇ mˇ mawˇ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ puˬ haw-euˬ jeˬ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ-eu nga?’

4, 5. (a) Yeˬsuˇ neh ja-euˬ myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ-ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le-euˬ nga? (b) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ-ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ ehˇ-eu nga?

⁴ Luˇkaꞈ 16:1-9-ahˇ gui. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh ja-euˬ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ-eu myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ noeˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh. Smˇ muiˬ g’aˬ myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ-ahˇ gaˇ yaw muiˬ-ehˇ maˬ mˇ-eu miˇ neh ya teh doˆ nga lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Ehˇ k’awꞈ myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ aˬ yawꞈ doˆ iˇ ngeh naˬ duˬ jaˆ ni maˬ iˇ doˆ mi na-ehˇ “yaw gahˇ zmˬ”-awˇ aˬ yawꞈ-ahˇ caw ba nya-eu deuˬ-ahˇ laˆ g’oeˇ iˇ-euˬ meh. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu ja nehˬ-eu heu naˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ-ahˇ miˬ tsaˬ zaˬ deuˬ loꞈ-ehˇ dehꞈ nya ni bi jahˇ-eu lehˇ maˬ ngeuˇ-a. Yeˬsuˇ gaˇ kawˆ heu ja nehˬ-eu heu naˇ aˇ yehˇ huiˬ-eu gaˇ kawˆ-ahˇ mehˬ nehˬ-eu g’aˇ duˬ meh.

⁵ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ k’awꞈ myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ loꞈ-ehˇ ja pyuˬ ni shaˬ zahˬ-ahˇ ya tahˬ puˬ nya meh lehˇ siˬ nya-eu meh. Ka li zaˬ g’awˬ mya g’aˬ maˬ suiˬ maˬ dawˇ-eu miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ yaw dehꞈ dehꞈ-eu shaˬ dui dui gaˇ ya mawˇ-eu meh. Teu miˇ neh “Miˇ tsaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ g’oe-awˇ aˬ cawˬ-ahˇ cawˬ cawˬ taꞈ-awˬ” lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ-eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ smˇ muiˬ maˬ paˇ muiˬ ngeh cawˬ deuˬ pyeuꞈ-eu Yeˬhawˇbaˬ hawˇ-eu Yeˬsuˇ aˬ dui-ahˇ “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ziꞈ-eu jawˇ duˬ laꞈ k’oeˇ . . . ha geuꞈ nehˬ laꞈ”-eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ-euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ-ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya-eu nga?

6. Miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ-eu jeˬ maˬ ngeuˇ-a lehˇ aˬ dui aˬ joˆ-ehˇ siˬ nya-eu nga?

⁶ Yeˬsuˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh “miˇ tsaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ” lehˇ kuˇ-eu lehˇ maˬ ja sawˇ taˬ-aˬ. Ehˇ k’awꞈ pyuˇ g’awˬ mya ni poˆ-eu jeˬ-aˬ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ-eu jeˬ maˬ ngeuˇ-a lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ-euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Yeˬhawˇbaˬ Aˬdaˬ hawˇ-eu Eˇbaˆ-ahˇ muiˬ-eu jeˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ loˬ-eu naˆ maˬ tseˇ yawˬ ngehꞈ-ehˇ biꞈ nehˬ-euˬ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 2:15, 16) Myahˇ laˇ ngeh tiˬ jawˇ Miˬyehˇ tseˇ doˆ taˬ-euˬ deuˬ-ahˇ muiˬ-eu shawˇ-eu yaw sahˇ biꞈ nehˬ ngeh “yawˬ ha k’aˇ jaˆ-eu myawˬ gahˬ-aˬ yawˬ ha-euˬ tehꞈ ma lehˇ tiˬ g’aˬ-iˬ maˬ ehˇ ni k’aˇ jaˆ-eu yawˬ jeˬ na luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ-ehˇ geuꞈ-euˬ meh.” (G’aˬk’ehˇ 4:32) Iˇsaˬyaˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ miˇ tsaˬ-ahˇ neh jahˇ doˆ-euˬ jeˬ-ahˇ laꞈ k’aˬ yaw k’aˆ-ehˇ cehˇ-eu saˇ ka tiˬ ka jaˆ meh lehˇ ehˇ taˬ-euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 25:6-9; 65:21,  22) Ehˇ k’awꞈ saˇ ka teu maˬ keuˆ laˇ mi na-ehˇ Yeˬsuˇ-euˬ g’aˬ k’ehˇ deuˬ “yaw gahˇ” ya zmˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ-euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ zmˬ-awˇ neh dehꞈ k’awꞈ ni Miˬyehˇ nui k’ahˇ shiˇ ni ya leh jeh-eu meh.

7. Yeˬsuˇ Luˇkaꞈ 16:10-13-ahˇ aˬ jeˬ-euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ biꞈ taˬ-euˬ nga?

⁷ Luˇkaꞈ 16:10-13-ahˇ gui. Yeˬsuˇ neh ja-euˬ myawˬ jeˬ hmˬ-eu g’aˬ aˬ cawˬ-ahˇ laˆ g’oeˇ iˇ-euˬ heu naˇ yawˬ ha-euˬ g’aˇ duˬ mˇ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-euˬ mehˬ nah caw teh-eu deuˬ-ahˇ yawˬ ha-euˬ g’aˇ duˬ tehꞈ-ehˇ ma ya shaˇ noeˬ-eu g’aˇ duˬ mˬ taˆ nehˬ-ehˇ cawˬ bi cawˬ mawꞈ-eu meh. Yeˬsuˇ aˬ dui-ahˇ miˇ tsaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ zmˬ-eu jeˬ-aˬ Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu hawˇ-eu maˬ ziꞈ-eu mˇ mawˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ biꞈ g’oˆ shaw mawꞈ-eu meh. Aˬ dui teu loꞈ-ehˇ aˬ joˆ-ehˇ jahˇ nya-eu nga?

8, 9. Aˬ yawꞈ maꞈ-euˬ miˇ tsaˬ myawˬ gahˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu laꞈ k’oeˇ zmˬ-eu yaw jeˬ ma jeˬ-ahˇ ehˇ haw sheˇ?

⁸ Aˬ dui pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ paw saˇ jaˇ ziꞈ-eu lehˇ mˇ mawˇ nya-eu tiˬ jeˬ naˇ Yeˬsuˇ neh ehˇ taˬ-euˬ miˇ k’ahˬ doeˬ ni tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-euˬ g’aˇ duˬ pyuˇ damˬ dawˆ-eu heu meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Iˇdiˬ-yaˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu aˬ buˇ zaˬ tiˬ g’aˬ pyuˇ bawˬ keuˆ yaw tiˇ tiˇ lehˇ g’eh-eu tiˬ hmˬ-ahˇ pyuˇ tiˬ poˆ ui cuiˆ ui cuiˆ-ehˇ laꞈ uiˬ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ pyuˇ yuˇ uiˬ nya-eu g’aˇ duˬ aˬ mui mui-eu jeˬ zeuˇ mawꞈ k’awꞈ maˬ zeuˇ ni leh jeh-eu meh. Pyuˇ bawˬ keuˆ byah laˇ ngeh aˬ yawꞈ tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-euˬ g’aˇ duˬ damˬ nehˬ jiˇ-euˬ meh. Iˇdiˬ-yaˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ mehˇ nmˇ aˬ li tiˬ g’aˬ maˇ baˬ yaˇ jaˆ-eu meh. Maˬlaˬyaˬlamˬ dawˬ yuˇ paˇ duˬ-ahˇ maˇ baˬ loˬ-eu miˇ neh pyuˇ damˬ nehˬ-eu naˆ maˬ tseˇ maˇ baˬ biꞈ nehˬ naˇ muiˬ dzehˬ ngaˇ lehˇ noeˬ-awˇ maˇ baˬ g’awˬ mya ni damˬ nehˬ-euˬ meh. Heu naˇ “yaw gahˇ” mˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu g’aˬ loꞈ-ehˇ Gaˬliˇ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ deuˬ Beˬdeˬlaˇ nymˇ jiˇ-ahˇ tiˬ k’ehˬ maˬ taˬ saˬ loˬ tsiˇ ciˇ-siˬ dzaˇ deuˬ biꞈ nehˬ-eu meh.

⁹ Soiˬ-liˬlaˇkaꞈ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu mehˇ nmˇ tiˬ g’aˬ aˬ yawꞈ-euˬ iˇ k’ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ huiˬ mehˬ bawˬ tiˬ nah bawˬ dzaˬ nymˇ hawˇ-eu Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ-eu deuˬ-euˬ naˬ duˬ lehˇ tsoˆ-euˬ meh. Aˬ yaw-euˬ pyuˇ ya lawˇ nehˬ k’awꞈ pyuˇ teu naˆ naˆ-ehˇ maˬ ahˇ-eu tsaꞈ gaˬ deuˬ-ahˇ caw ba-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-ahˇ laˆ tsoeˬ-eu miˇ k’ahˬ deuˬ-ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ ha-euˬ iˇ kahˇ Bawˬdzaˬnymˇ geuꞈ-eu meh. Heu naˇ huˬ mehˬ mehˬ-eu deuˬ hawˇ-eu pyuˇ yaw k’aˆ-ehˇ maˬ ahˇ-eu deuˬ-ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ ngaˬ poeˬ maˬ bi jiˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.

10. Aˬ dui nui ma dzeˇ lo ni aˬ cawˬ-ahˇ biꞈ nehˬ naˇ aˬ jeˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ-eu nga?

¹⁰ Yaw jeˬ ma jeˬ heu deuˬ-ahˇ haw ngeh Miˬyehˇ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ “gaˇ yaw nyiˇ laꞈ k’oeˇ saˇ jaˇ ziꞈ” ngaˇ lehˇ siˬ laˇ-eu meh. (Luˇkaꞈ 16:10) Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ g’aˇ duˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ zmˬ-eu meh. Yeˬhawˇbaˬ-euˬ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ  maꞈ neh lawˇ nehˬ-euˬ jeˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ noeˬ-eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma jeˇ lo ni biꞈ nehˬ naˇ “maˇ maˇ ni g’eh-eu” mˬ taˆ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ za meh lehˇ siˬ nya-eu miˇ neh laꞈ k’aˬ cehˇ dui dui-eu meh. (Luˇkaꞈ 16:11) Mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ g’aˬ tiˬ k’ehˬ maˬ taˬ Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-ahˇ pyuˇ damˬ nehˬ-eu meh. Heu myaˆ k’oꞈ laꞈ k’oeˇ aˬ yawꞈ-ahˇ zahˇ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ pyeuꞈ laˇ nga lehˇ ehˇ-eu meh. “Ngaˇ aˬ cawˬ-ahˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ ngehˬ-ehˇ biꞈ nehˬ naˇ aˬ cawˬ g’aˇ duˬ mˇ nehˬ mawꞈ-eu nui ma ngehˬ-ehˇ ahˇ laˇ nya. Ngaˇ aˬ cawˬ-ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ-eu oˇ oˬ nehˬ-eu noeˬ miˇ maˬ tsaˬ-eu jeˬ hawˇ-eu dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ-ahˇ gaˇ hu naˆ maˬ tseˇ ha geuꞈ nya dzehˬ laˇ nya” lehˇ ehˇ-eu meh.—Ja ceuˬ 112:5; Dawˬdaˬ 22:9.

11. (a) Aˬ dui nui ma jeˇ lo ni “yaw gahˇ” jeˬ aˬ joˆ-ehˇ mˇ nya-eu nga? (b) Nymˇ iˬ nah Miˬyehˇ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.)

¹¹ Aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ-eu paw pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ neh g’aˬ biꞈ naˇ “yaw gahˇ” mˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui aˇ yamˬ tiˬ byah ni maˬ mˇ nya-eu maˬ ngeuˇ naˇ tsaꞈ gaˬ-eu deuˬ loˬ-eu tsahˇ-ahˇ maˬ jawˇ iˇ nya-eu k’awꞈ aˬ cawˬ-ahˇ caw ba nya-a siˬ. (Dawˬdaˬ 19:17) Yaw jeˬ ma jeˬ aˬ dui neh damˬ nehˬ-euˬ pyuˇ yawˬ tsaˬ yaw dawˇ laꞈ k’oeˇ g’awˬ mya g’aˬ ahˇ laˇ-euˬ iˇ shaˬ shaˬ-eu miˇ k’ahˬ deuˬ-ahˇ paˇ dmˬ lawˬ muˇ jahˇ paw maˬ ehˇ tsaꞈ gaˬ-eu paw maˬ ehˇ g’aˬ biꞈ-eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ Kahˇgoˬ Maˬdaˬgaˇsaˬkaꞈ Laˬg’awˇdaˬ miˇ k’ahˬ heu deuˬ-ahˇ Jaˇliꞈ poeˬ dui dui-eu meh. Tiˬ poˆ na Jaˇliꞈ tiˬ dmˬ tiˬ jaw maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ siˬ g’aˬ gaˇ aˇ poeˬ myaˆ ni poeˬ-eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui-euˬ mehˇ nmˇ deuˬ yawˬ ha-euˬ nymˇ jiˇ g’aˇ duˬ dzaˇ zeuˇ le laˬ Jaˇliꞈ zeuˇ le laˬ lehˇ ya tseˇ-eu meh. Nymˇ naˇ pyuˇ damˬ nehˬ-awˇ pyuˇ “tiˬ paw tiˇ paw di”-eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ-euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ Jaˇliꞈ dawˬ yuˇ paˇ-awˇ zaˬ lahˇ deuˬ tehꞈ-ehˇ maˬ g’aˬ ni Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ-ahˇ jiˇ ni yawˬ ngehꞈ-ehˇ biˇ k’awˬ nehˬ-euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 8:13-15-ahˇ gui.) Teu miˇ neh biꞈ-eu g’aˬ hawˇ-eu yuˇ-euˬ g’aˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ cawˬ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh.

12. Aˬbyaˬhaˬ Miˬyehˇ-ahˇ nui ma taˬ-eu lehˇ aˬ joˆ-ehˇ mˇ mawˇ-euˬ nga?

¹² Aˬ dui jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ ui cuiˆ na tehꞈ-ehˇ keuˬ leˇ-awˇ “maˇ maˇ ni g’eh-eu” smˇ muiˬ muiˬ-eu jeˬ-ahˇ shaˇ poˆ-eu heu neh Yeˬhawˇbaˬ-euˬ cawˬ pyeuꞈ nya meh. Saˇ jaˇ ziꞈ-eu Aˬbyaˬhaˬ teu loꞈ-ehˇ jahˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ cawˬ pyeuꞈ mawꞈ-eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ-eu laꞈ k’oeˇ smˇ muiˬ muiˬ dui dui-eu Uˇlaˆ meuˬ-ahˇ neh doˆ iˇ-awˇ sehˬ g’awˆ-ahˇ jawˇ iˇ-euˬ meh. (Heˬbyehˇ 11:8-10) Aˬ yawꞈ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ nui ma maˬ taˬ ni aˬ myah luꞈ Miˬyehˇ-ahˇ nui ma taˬ-eu meh. (Aˇdahˬbeh-eu 14:22, 23) Yeˬsuˇ teu loꞈ-ehˇ g’eh-eu nui jah-ahˇ dzaw geuꞈ lehˇ g’aˬ biꞈ-eu meh. Tiˬ poˆ Yeˬsuˇ smˇ muiˬ zaˬ guˬ tiˬ g’aˬ-ahˇ “Nawˇ ehˇ k’aˇ maˬ za ni byah-eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ naˇ nawˇ k’aˇ jaˆ-eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ ahˬ-iˇ-awˇ ahˬ za-euˬ pyuˇ k’oeˇ yuˇ-awˇ shaˬ zaˬ zahˬ zaˬ deuˬ-ahˇ biˇ nehˬ-awˬ. Mˬ k’oeˇ taˆ nawˬ-euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ jaˆ laˇ tehꞈ-a. K’oeˇ naˇ paˇ g’oꞈ poˆ laˇ-awˇ ngaˬ-euˬ mehˬ nah caw teh laˇ-awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. (Maꞈtehˬ 19:21) Zaˬ guˬ teu g’aˬ Aˬbyaˬhaˬ loꞈ-ehˇ nui jah maˬ ahˇ-a. Ehˇ k’awꞈ Miˬyehˇ-ahˇ nui ma taˬ-eu nui deuˬ jawˇ meh.

13. (a) Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ-ahˇ aˬ jeˬ mehˬ nehˬ-euˬ nga? (b) Nymˇ iˬ nah aˬ dui Pawˇluˆ neh mehˬ-euˬ dawˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ zmˬ iˇ nya-eu nga?

¹³ Tiˆmoˇseˬ nui jah ahˇ-eu tiˬ g’aˬ pyeuꞈ meh.  Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ-ahˇ “Yeˬsuˇ Ka li-euˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu yehˇ” lehˇ kuˇ g’aˬ naˇ “guiˇ mˇ luꞈ-eu yehˇ aˬ geu g’aˬ maˬ kaˬ guiˇ maꞈ k’oeˇ taˆ uˆ lahˇ luꞈ-eu yaw huiˬ g’aˬ-euˬ nui k’ahˇ mˇ byah mawꞈ-eu miˇ neh miˇ k’ahˬ zaˬ deuˬ mˇ-eu shaˇ-eu loꞈ-ehˇ maˬ mˇ ni ya dzahˬ tehˬ-eu meh” lehˇ ehˇ-eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 2:3, 4) Yeˬsuˇ mehˬ nah caw teh-eu deuˬ hawˇ-eu aˇ yamˬ tiˬ byah ni Miˬyehˇ gaˇ mˇ-eu aˇ lam g’aˬ Pawˇluˆ neh mehˬ-euˬ dawˬ-ahˇ mˇ caw luꞈ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ muˇ juˇ juˇ laˇ-eu jeˬ-ahˇ nui k’ahˇ maˬ huiˬ ni yahˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ “dziˇ dzoˆ yaw naꞈ aˬ cawˬ g’aˬ k’ehˇ” lehˇ mehˬ gaˇ noeˬ taˬ-eu meh. (Dawˬdaˬ 22:7) Saˬdaˬ aˬ dui-euˬ g’aˬ hawˇ-eu aˇ yamˬ miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ bi jiˇ mawꞈ meh. Tiˬ g’aˬ na iˇ k’ahˇ lawˬ li sahˬ boꞈ dzaw-eu aˇ poeˬ oeˇ mˇ baˇ poeˬ heu deuˬ-euˬ g’aˇ duˬ dziˇ dzoˆ daˆ-eu meh. Aˬ dui maˬ yahˇ naˇ dziˇ dzoˆ g’awˬ mya k’oꞈ daˆ nya-eu meh. Aˬ dui yaw awˬ awˬ-ehˇ dehꞈ-awˇ dziˇ dzoˆ maˬ daˆ-eu uˬ taꞈ pyuˇ ui cuiˆ tehꞈ-ehˇ zmˬ naˇ nui gahˇ ahˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Heu loꞈ-ehˇ jahˇ naˇ nymˇ iˬ nah-euˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu zaˬ k’aˆ maˬ pyeuꞈ ni Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ nya meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 6:10.

14. Aˬ dui aˬ jeˬ mˇ-eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ leˬ? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ.

¹⁴ Aˬ dui yaw awˬ awˬ-ehˇ dehꞈ-eu g’aˇ duˬ Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ-ahˇ jeˬ hu ya taˬ-eu meh. Miˬ zaˬ yo zaˬ tiˬ gu jiˇ jeuˬ za laˇ-eu huiˬ-eu gaˇ jaˆ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ aˬ nyaꞈ Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah paˇ mˇ k’oꞈ iˇ mawꞈ-eu miˇ neh jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ sa baoˬ hawˇ-eu myawˬ gahˬ deuˬ ahˬ-awˇ Niˬ-yuˬ Yawˇ meuˬ G’awˇg’oeꞈ-ahˇ jaˆ-eu saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ tsoˆ gaˇ caw ba iˇ-euˬ meh. Teu gaˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ yawˬ ha-euˬ aˇ buˇ hawˇ-eu aˬ zaˬ nehˬ-ehˇ Beˬdeˬlaˇ-ahˇ gaˇ ya mˇ-eu miˇ neh muiˬ dui dui-eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Tiˬ jaw na G’awˇg’oeꞈ-ahˇ gaˇ mˇ laˇ-euˬ aˬ zaˬ-euˬ aˬ da aˬ ma nehˬ-ehˇ jiˇ ya tsaꞈ gaˬ iˇ-euˬ meh. Caˇloˇlaˬdoˬ meuˬ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ-eu huˬ mehˬ mehˬ-eu mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ g’aˬ pyuˇ taˬ duˬ-ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah maˬ mˇ-eu gaˇ za-euˬ meh. Baw leˬ g’aˬ aˬ yawꞈ neh mˇ-euˬ gaˇ-ahˇ ya leˇ dui dui-eu miˇ neh aˇ yamˬ tiˬ byah mˇ laˇ naˇ pyuˇ smˬ bymˇ biꞈ dzehˬ nehˬ ma lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ teu loꞈ-ehˇ mˇ naˇ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ mˇ nya-eu miˇ neh aˬ yawꞈ laꞈ maˬ daˬ-a. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ neh lawˇ nehˬ-euˬ yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ na tehꞈ-a siˬ. Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ-ahˇ jeˬ hu taˬ ma lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh Miˬyehˇ nehˬ-ehˇ cawˬ cawˬ-eu jeˬ hawˇ-eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ naˆ maˬ tseˇ maˇ diˇ smˇ muiˬ muiˬ-eu jeˬ-ahˇ aˬ poeˬ taˬ baw-eu lehˇ mˇ mawˇ gaˇ duˇ-eu meh.

15. Laꞈ k’aˬ cehˇ-eu jeˬ biꞈ-eu aˬ geu jeˬ smˇ muiˬ muiˬ-eu jeˬ pyeuꞈ nga?

¹⁵ Pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ g’awˬ mya ni jaˆ-eu heu naˇ Miˬyehˇ guiˬ lahˬ biꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ-eu maˬ ngeuˇ-a. Yeˬhawˇbaˬ “muiˬ-eu gaˇ g’awˬ mya jeˬ mˇ-eu” deuˬ-ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:17-19-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ mehˇ nmˇ aˬ buˇ Luˇsiˬ-aˬ Ehˬ-uˬbeˇniˬ-aˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ tsaꞈ gaˬ-eu deuˬ loˬ nga jeˇ lehˇ ya gaˬ-euˬ meh. * (Ehˇ lahˬ-ahˇ haw.) Teu miˇ neh 1993 k’oꞈ-ahˇ Iˇdaˬliˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ neh jawˇ pawˇ iˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ gaˇ mˇ-eu maˬ jaˆ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ loˬ-eu jeˬ biꞈ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah-eu meh. Aˬ yawꞈ Ehˬ-uˬbeˇniˬ-aˬ dawˬ dzaw-awˇ 60 g’aˬ dzehˬ ni-ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ ni caw ba nehˬ-euˬ meh. Aˬ dui tsaꞈ gaˬ-eu gaˇ-ahˇ tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ za-euˬ maˬ duˇ leˇ-a. Ehˇ k’awꞈ aˬ cawˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ siˬ nya  laˇ-awˇ aˬ yawꞈ-euˬ cawˬ pyeuꞈ laˇ ni aˬ dui neh caw ba-euˬ aˬ geu jeˬ maˬ kaˬ aˬ myah luꞈ aˬ dui g’aˇ duˬ aˇ poeˬ baw-eu meh.—Maꞈtehˬ 6:20.

16. (a) Nymˇ iˬ nah-euˬ miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ-ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le-eu nga? (b) Gaˇ kawˆ heu aˬ dui-ahˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ paw aˬ joˆ-ehˇ bi haw paˬ-ehˇ g’eh-eu nga?

¹⁶ Yeˬsuˇ nymˇ miˇ tsaˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ ya byoˆ iˇ jiˇ meh lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ taˬ-euˬ meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ byoˆ iˇ jiˇ naˇ lehˇ maˬ ehˇ ni pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ deuˬ byoˆ-iˇ ngeh lehˇ ehˇ-eu meh. (Luˇkaꞈ 16:9) Nymˇ aˇ saˬ saˬ-eu saˇ ka-ahˇ pyuˇ taˬ duˬ tiˬ gaˇ na piˬ tehˬ-awˇ miˇ k’ahˬ tiˬ k’ahˬ na pyuˇ gaˇ kawˆ shaˬ laˇ taˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ mehˬ hu paw heu naˆ maˬ tseˇ paˇ doeˇ dzehˬ laˇ-a siˬ. Saˬdaˬ-euˬ miˇ tsaˬ-ahˇ taꞈ-eu miˇ k’ahˬ-ahˇ uˆ lahˇ-eu jeˬ zahˇ deuˬ hawˇ-eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu jeˬ cawˆ iˇ jiˇ meh. Miˬyehˇ g’aˇ duˬ ngehˬ dah-eu Yeˬsaˬgeˬlaˇ hawˇ-eu Zeˬpaˬniˇ aˬ myah luꞈ aˇ yehˇ huiˬ-eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ-eu pyuˇ shuiˇ aˇ poeˬ maˬ baw ni pyeuꞈ iˇ meh lehˇ ehˇ taˬ-euˬ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 7:19; Zeˬpaˬniˇ 1:18) Aˬ dui miˇ tsaˬ-ahˇ dehꞈ saˬ saˬ-eu aˇ nah keuˆ le-awˇ maˇ diˇ smˇ muiˬ mui-eu jeˬ miˇ tsaˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ-ahˇ lawˇ nehˬ ma lehˇ siˬ nya ngeh aˬ joˆ-ehˇ g’eh laˇ-eu nga? Dehꞈ ziˇ dawˬ tawˆ luꞈ pyuˇ poˆ-eu leh jeh-awˇ pyuˇ aˬ k’awꞈ-ahˇ za-euˬ tsawˇ haˬ loꞈ-ehˇ g’eh laˇ-eu paˬ. (Dawˬdaˬ 18:11) Miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ-euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ cawˆ iˇ jiˇ-eu lehˇ g’eh meh. Teu miˇ neh mˬ taˆ cawˬ cawˬ taꞈ-eu g’aˇ duˬ pyuˇ shuiˇ zmˬ-eu aˬ kawˬ-aˬ taˬ bi cawˆ iˇ. Yeˬhawˇbaˬ hawˇ-eu aˬ yawꞈ Miˇk’ahˬ g’aˇ duˬ mˇ-eu heu naˇ maˇ diˇ laꞈ k’aˬ cehˇ-eu jeˬ biꞈ meh.

17, 18. Miˬyehˇ-euˬ cawˬ deuˬ aˬ jeˬ-ahˇ dawˬ luꞈ-eu nga?

¹⁷ Miˬyehˇ Miˇk’ahˬ uˆ lahˇ le ngeh ngaˬ poeˬ hawˇ-eu dziˇ dzoˆ poeˬ biꞈ-eu maˬ paˇ loˬ meh. Dzaˬ dawˇ yawˬ ngehꞈ-ehˇ tiˬ byah ni jaˆ-awˇ saˬ laˬ g’oꞈ hawˇ-eu jaˆ g’aˬ jiˇ maˬ paˇ loˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ-euˬ cawˬ deuˬ miˇ tsaˬ-ahˇ neh jeuˬ le o le-eu jeˬ-ahˇ byawˬ g’a cehˇ g’a meh. Shuiˇ pyuˇ k’aˬ lo sehˇ heu deuˬ tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ dzaˬ laˇ ni maˬ jahˇ ni geuꞈ muiˬ-eu paw zmˬ iˇ-eu meh. Muiˬ dui dui-eu daˇ kawˬ kaˬ lo hawˇ-eu smˇ nymˇ tsoˆ-eu g’aˇ duˬ zeuˇ-eu maˬ loˬ ni jaˆ gahˬ-awˇ aˬ dui-euˬ cawˬ deuˬ k’awꞈ pyuˇ za mawꞈ miˇ neh maˬ ngeuˇ-eu caw ba nehˬ mawꞈ miˇ neh tsoˆ caw nehˬ le-eu meh. Miˇ tsaˬ-ahˇ jeuˬ le oˬ le-eu jeˬ-ahˇ aˬ dui tiˬ g’aˬ tiˇ g’aˬ biˇ geuꞈ ma.

¹⁸ Heu naˇ mˬ taˆ cawˬ cawˬ taꞈ-eu jeˬ mˇ-eu deuˬ-ahˇ biꞈ nehˬ-eu laꞈ sawˬ ui cuiˆ na tehꞈ-a siˬ. Miˇ tsaˬ k’oeˇ taˆ jawˇ-eu Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ uˬ duˬ tahˬ-eu deuˬ Yeˬsuˇ “Ngaˬ Da neh guiˬ lahˬ biꞈ taˬ-euˬ tsawˇ haˬ deuˬ-oˇ laˇ-awˬ. Mˬ beh miˇ beh ngeh neh naw maꞈ g’aˇ duˬ lehˬ hmˬ taˬ-euˬ miˇ k’ahˬ-ahˇ jawˇ laˇ-awˬ” lehˇ kuˇ gaˇ ya gaˬ ngeh laꞈ k’aˬ tiˬ cehˇ guˇ-eu meh.—Maꞈtehˬ 25:34.