1. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ jeˬ geuꞈ mawꞈ˗eu nga?

 Nawˇ siˬ nya˗awˇ yaw zeu baw˗eu tiˬ gʼaˬ, nawˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ noeˬ taˬ nya˗eu uˬ taꞈ, nawˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ ehˇ naˇ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Heu naˇ, nui ma nyiˇ laˇ dui dui nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ cawˬ neh bi noeˬ taˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ jeˬ mˇ˗euˬ lehˇ jiˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu ma.—Bawˇtsahˬ 11:16; Yawˇbaˆ 31:6.

2, 3. Aˬ dui aˬ cawˬ taˬ huiˬ nehˬ laˇ gaˇ geuꞈ mawꞈ ngeh, aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

² Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui maˬ yahˇ naˇ, aˬ dui geuꞈ mawꞈ˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ heu, maˬ ngeuˇ paw˗ehˇ iˇ nya˗eu meh. Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ myahˇ doˆ mawꞈ ni maˬ ehˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ mawꞈ ni maˬ ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗ahˇ pyeuꞈ laˇ naˇ, aˬ dui mˬ taˆ jawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ, aˬ yawꞈ za geuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ taˬ huiˬ˗eu uˬ taꞈ, uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh.—Pah mehˬ˗eu˗eu 4:11.

 ³ Yeˬsuˇ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ zahˇ aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ na, taˬ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, noeˬ bahˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “Pehˇ kʼahˬ pehˇ mahˇ dm dm˗ehˇ cah˗awˇ, lehˆ lehˆ kawˆ doe ni aˬ cawˬ yaw zeu baw nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ˗eu zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ˗ahˇ yahˇ˗awˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗aˬ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu bawˬ˗iˬ gʼeh gaˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ muiˬ dzehˬ˗eu nuiˇ duˬ deuˬ˗ahˇ nuiˇ mawꞈ˗eu meh” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗awˇ, “Doeˇ dui dui˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ ya daˬ tehꞈ˗a” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 20:46, 47) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ naˇ, aˬ cawˬ maˬ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗eu, pyuˇ maˇ byaˆ nyiˬ byaˆ damˬ˗euˬ shaˬ dui dui˗eu miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:1-4) Taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ haw˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ pawˬ˗iˬ maˬ duˇ leˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Heu kawˆ naˇ aˬ dui˗ahˇ taˬ huiˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ bi haw mawꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ haw nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

4. Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ nga muiˬ dzehˬ˗eu? Aˬ jeˬ miˇ neh?

⁴ Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ nga muiˬ dzehˬ˗eu? Muiˬ dzehˬ˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ leh jeh˗awˇ sahˬ boꞈ dzaw goˇ˗eu, dehꞈ dzaˬ laˇ˗eu, dawˬ caˇ caˇ˗awˇ aˇ baˇ jahˇ gaˇ tsawˇ myahˇ doˆ˗eu heu deuˬ˗ahˇ neh za˗euˬ taˬ huiˬ˗eu jeˬ teu maˬ ngeuˇ˗a. Pawˇluˆ “Nymˬ˗mˇ poˆ jawˇ˗aˬ, naw maꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, Miˬyehˇ naw maꞈ˗ahˇ siˬ nya˗euˬ meh lehˇ kʼawꞈ ehˇ˗awˬ. Gʼaˬ baˬ dui dui˗awˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗eu yaw sahˇ kʼoeˇ deuˬ jawˇ paw naw maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ gʼoꞈ pyawˇ˗iˇ mawꞈ˗eu nya. Aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ paˇ geuꞈ poˆ mawꞈ˗eu nya?” lehˇ ehˇ˗awˇ, muiˬ dzehˬ˗eu taˬ huiˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 4:9) Boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ Uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ ‘siˬ nya˗eu’ heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ bi cawˬ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ beh˗euˬ miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ nya˗eu meh.—Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 12:13, 14.

5. Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ siˬ nya ni aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

⁵ Moˇseˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “Nawˬ neh lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ ngaˬ˗ahˇ ehˇ mehˬ nehˬ laꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˇ ngaˬ˗ahˇ kʼaˇ shaˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ngaˇ mˇ ma. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, nawˬ˗ahˇ ngaˇ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ, nui ma tsaˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 33:12-17) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ ya gaˬ˗awˇ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ ya a nehˬ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 8:3-ahˇ gui.

6, 7. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ maˬ bi cawˬ daˆ leꞈ˗eu aˬ jeˬ pyeuꞈ nya nga?

⁶ Teu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ ya cawˬ daˆ leꞈ˗eu meh. Gaˬlaˬtiˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu, dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, aˬ dui miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ “Gʼaˬ baˬ˗awˇ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu” jeˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ paˇ ya geuꞈ meh. Heu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ dzaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 4:9, YS97) Gaˬlaˬtiˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Ka li zaˬ deuˬ, Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ Miˬyehˇ jiˇ ni aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, mehˇ nmˇ heu deuˬ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jeˬ paw paˇ “gʼoꞈ iˇ” nga lehˇ Pawˇluˆ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh, Pawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ‘Gʼaˬ baˬ˗awˇ gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jeˬ jawˇ gaˇ aˬ jeˬ miˇ neh gʼoꞈ˗iˇ te?’ lehˇ naˇ haˬ˗eu meh.

⁷ Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗ahˇ jiˇ keuˆ le nya meh laˬ? Keuˆ le nya meh. Aˬ dui Saˇ kiˇ pyeuꞈ  laˇ ngeh, Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ dehꞈ dzaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ myahˇ doˆ˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Piˇliˇpiˆ 3:7, 8-ahˇ gui.) Aˬ dui sahˬ boꞈ dzaw goˇ gaˇ aˬ cawˬ neh cawˬ ba˗eu pyuˇ maˬ ehˇ, pyuˇ gʼawˬ mya ni poˆ nya˗eu muiˬ˗eu gaˇ maˬ ehˇ byehˇ dzeh˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ tsawˇ myahˇ bi doˆ˗awˇ pyuˇ bi jaˆ laˇ nya˗eu deuˇ˗mˬ mui˗eu paw maˬ ehˇ, niˇ gʼa paw maˬ ehˇ, nya˗eu jeˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗euˬ jiˇ pyeuꞈ nya meh. (Heˬbyehˇ 11:24-27) Heu loꞈ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗awˇ mˇ˗euˬ teu naˇ muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh, kʼoeˇ ngeh ba˗euˬ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ leh jeh˗euˬ law nmˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ heu naˆ maˬ tseˇ muiˬ dzehˬ ma lehˇ gʼawˬ cawˇ cawˆ˗ehˇ gʼeh˗awˇ nui ma cawˆ˗eu teu naˇ, nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ noeˬ naˇ aˬ dui neh “gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu” lehˇ sawˇ˗euˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu jeˬ paw gʼoꞈ iˇ nya˗eu meh.

8. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh taˬ huiˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

⁸ Aˬ dui˗euˬ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi taˬ huiˬ mawꞈ˗eu jeˬ huiˬ laˇ naˇ, miˇ tsaˬ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ maˬ geuꞈ mawꞈ ni pyeuꞈ iˇ nya˗eu nga? Aˬ dui aˇ yeˇ huiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu kawˆ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ taˬ huiˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 6:10-ahˇ gui; 11:6) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ, aˇ poeˬ baw˗eu lehˇ haw˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ maˬ ya ngehˬ gʼeh naˇ, “dawˇ coe ni” maˬ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ “tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ” aˬ myah luꞈ siˬ nya˗eu meh. (2 Tiˆmoˇseˬ 2:19) Aˬ yawꞈ “yaw tsaˬ yaw dawˇ deuˬ˗euˬ gaˇ ma”˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, bi buˬ˗iˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh.—Ja ceuˬ 1:6; 2 Beˬtuˆluˆ 2:9.

9. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ haw.

⁹ Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ myah myah˗ahˇ maˬ duˇ ni mˇ mawˇ˗eu meh. (2 Laˬsaˬbaˬ 20:20, 29) Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ dui dui˗eu Paˬlawˇ˗euˬ guiˇ maꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ mehˬ nah teh le ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Doˆ˗iˇ˗eu 14:21-30; Ja ceuˬ 106:9-11) Gaˇ kawˆ heu zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, 40 kʼoꞈ dzeuˇ iˇ˗euˬ kʼawꞈ ni teu kaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ ja luꞈ˗a siˬ. (Yawˇshuˆ 2:9-11) Aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Gawˇgaˆ˗euˬ Maˬgawˇgaˆ deuˆ laˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh, aˬ dui gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ neh caw ba nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu heu naˇ, gʼaˬ za laˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:8-12) Teu ngeh aˬ dui miˇ tsaˬ zaˬ neh maˬ ngeuˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ neh bi ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ ya cehˇ dui dui˗eu meh.

10. Aˬ dui haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ aˬ jeˬ nga?

¹⁰ Aˬ dui haw tsoˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni taˬ huiˬ nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ bi ja ceuˬ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ muiˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ paˇ biꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ja ceuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ guiˬ lahˬ teu gaˇ jiˇ˗euˬ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 6:1-5-ahˇ gui.) Ehˇ kʼawꞈ, “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ mawˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ nya˗eu” Yeˬhawˇbaˬ naˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ˗euˬ kʼawꞈ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ja ceuˬ nehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ, guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. Tiˬ poˆ na, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ jeˬ ma jeˬ tiˬ kawˆ na˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ.

11. Yeˬhawˇbaˬ Maˬliˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹¹ Yeˬhawˇbaˬ taˬ aw˗eu miˬ shuiꞈ pyeuꞈ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ tseˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ ma bi geuꞈ˗euˬ meh. Maˬliˇ muiˬ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ jaˆ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ˗eu Naˬzaˬlehˇ meuˬ meuˬ zaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 1:26-33-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh Maˬliˇ˗ahˇ tseˇ˗euˬ nga? Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Gaˬbeˬlaˇ Maˬliˇ˗ahˇ “Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ luꞈ meh” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˇ naˆ ni gʼoeˇ˗eu gaˇ kawˆ, aˬ yawꞈ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ Eˇliˇsaˬbehˆ nehˬ˗ehˇ ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 1:46-55) Yeˬhawˇbaˬ Maˬliˇ˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw luꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh, Maˬliˇ maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.

12, 13. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ dehꞈ le ngeh yamˬ˗ahˇ hawˇ˗eu, dehꞈ le˗euˬ 40 nah byah laˇ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ iˇ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹² Yeˬsuˇ dehꞈ le ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ˗ahˇ bi siˬ˗euˬ nga? Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ hawˇ˗eu Behˬlehˬhehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu Behˬlehˬhehˬ meuˬ laꞈ nyiˇ paw yawˇ bo luꞈ˗eu taˬ aw˗eu yawˇ bo zaˬ deuˬ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh bi tsaꞈ nehˬ˗iˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:8-14) Kʼoeˇ naˇ, tsawˇ haˬ teu deuˬ kʼawꞈ zaˬ nahˬ jawˇ gaˇ gʼa iˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:15-17) Maˬliˇ hawˇ˗eu Yoˇsehˆ, Yeˬsuˇ heu jeˬ˗ehˇ taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za gaˇ ya mawˇ ngeh, zahˬ leˇ dui dui˗euˬ yaw duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˇ jeˬ mˇ kawˆ Saˬdaˬ˗euˬ mˇ jeˬ mˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu meh. Saˬdaˬ aˬ guiˇ gaˇ kawˆ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu deuˬ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ daˬ aˬ ma jawˇ gaˇ bi iˇ ngeh, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ zaˬ deuˬ Yeˬsuˇ dehꞈ leˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya siˬ˗awˇ nui ma maˬ saˇ ni gʼeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 2:3) Saˬdaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ siˬ nya˗eu zaˬ deuˬ gʼawˬ mya ni ya bi sehꞈ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 2:16.

¹³ Yeˬhawˇbaˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˇ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ laꞈ kʼoeˇ, aˬ li baw˗euˬ 40 nah byah laˇ naˇ, aˬ ma gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ ya lawˇ nehˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, Maˬliˇ hawˇ˗eu Yoˇsehˆ Behˬlehˬhehˬ meuˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, 6 laˇ kaˬ˗eu gaˇ ma˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:22-24) Gaˇ ma gaˇ pehˇ˗ahˇ Maˬliˇ piˇ ma deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ taˬ huiˬ˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.  Yeˬsuˇ taˬ huiˬ˗eu jeˬ za˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Maˬliˇ neh noeˬ˗euˬ jeˬ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ “Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ yaw muiˬ” Suˇmoˬ hawˇ˗eu, 84 kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ bawˇlawˇpeh Aˬnaˬ˗ahˇ tseˇ˗awˇ Yeˬsuˇ˗aˬ, Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Meˬsiˇyaˆ hawˇ˗eu Ka li meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 2:25-38.

14. Yeˬhawˇbaˬ Maˬliˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗euˬ Maˬliˇ˗ahˇ taˬ huiˬ daˆ leꞈ ngaˇ loˇ? Taˬ huiˬ meh. Aˬ yawꞈ Maˬliˇ neh ngehˬ˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ 3 kʼoꞈ guiˬ mˇ ngeh Maˬliˇ iˇ caw nya˗euˬ gaˇ maˬ duˇ˗a. Teu naˇ Maˬliˇ miˬ coeˬ miˬ ma pyeuꞈ˗awˇ, Naˬzaˬlehˇ meuˬ˗ahˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ aˬ cawˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ya tahˬ puˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ shiˇ ngeh teu gaˇ jawˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 19:26) Kʼoeˇ uꞈ taꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, Maˬliˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ za˗eu Beˬdeˬgoˇdeˬ aˇ nah maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:13, 14) Teu miˇ neh Maˬliˇ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh tseˇ doˆ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Teu maˇ diˇ ngeuˇ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ mˬ maˬ maˬ byaˆ za ziˇ ya jawˇ˗eu meh. Heu naˇ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, za˗eu muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh.

15. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ hawˇ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ neh, taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ geuꞈ mawꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ mˬ kʼoeˇ taˆ neh 3 poˆ keuˆ ni ngaˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ ma lehˇ ehˇ gaˇ Yeˬsuˇ ya gaˬ ngeh, gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬsuˇ Yawˇdaˬ Lawˇ baˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ neh tuˇ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ “Heu˗aˬ, ngaˇ gaˬ dui dui˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 3:17) Teu ngeh, dawˬ teu˗ahˇ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu Yoˇhaˬ tehꞈ˗ehˇ ya gaˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ shiˇ˗eu tiˬ kʼoꞈ ca ngeh jiˇ, kuiˇ laꞈ 3 gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ “Heu˗aˬ, ngaˇ gaˬ dui dui˗awˇ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu ngaˬ˗euˬ Zaˬmaˇ ma. Aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ geuꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 17:5) Aˇ saˬ saˬ ngeh poˆ naˇ,  Yeˬsuˇ shiˇ˗eu yaw myaˬ nah maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ ca ngeh, Yeˬhawˇbaˬ mˬ kʼoeˇ taˆ neh aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ngehˬ cawˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 12:28.

16, 17. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni aˬ joˆ˗ehˇ taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁶ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗eu gʼaˬ lehˇ kuˇ laˇ˗eu uˬ taꞈ, daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ ya shiˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Miˬyehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ˗uˇ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 26:39, 42) Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ zaˬ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda neh taˬ huiˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh, zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ “ya shiˇ˗eu daˬ ga dui dui˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ kʼahˬ maˬ lahˇ˗a.” (Heˬbyehˇ 12:2) Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁷ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh, gaˇ hu aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda nehˬ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh za˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ kʼoeˇ, za luꞈ˗uˇ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 17:5) Yeˬsuˇ teu taꞈ˗ehˇ dzehˬ ni za mawꞈ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ gaˇ neh, muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ za gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ biꞈ nehˬ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni taˬ huiˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh, mˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ “goˇ dui dui gaˇ ciˬ nuiˇ” nehˬ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ za haw˗euˬ shiˇ˗eu maˬ baw˗eu yaw sahˇ˗euˬ ziˇ kʼawꞈ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) (Piˇliˇpiˆ 2:9; 1 Tiˆmoˇseˬ 6:16) Yeˬhawˇbaˬ, Yeˬsuˇ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ heu naˇ, maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.

18. Aˬ dui miˇ tsaˬ zaˬ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Miˬyehˇ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁸ Aˬ dui˗ahˇ miˇ tsaˬ zaˬ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Miˬyehˇ neh taˬ huiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ taˬ huiˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni laꞈ sawˬ biꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ heu˗ahˇ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui mehˬ hu paw Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ noeˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ oˇ luꞈ ngeh, miˇ tsaˬ heu gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ ya byoˆ˗iˇ jiˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ neh za˗euˬ taˬ huiˬ˗eu jeˬ aˬ geu jeˬ maˬ kaˬ jiˇ ya byoˆ˗iˇ jiˇ meh lehˇ aˬ dui ya noeˬ taˬ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 2:17) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗euˬ gaˬ˗eu Aˬda Yeˬhawˇbaˬ “dawˇ coe ni yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu” gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ gaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a. (Heˬbyehˇ 6:10) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui maˬ noeˬ mawˇ coeˇ gaˇ keuˆ ni nui gaˬ mˇ mawˇ nehˬ˗eu meh.