1, 2. (a) Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu, aˬ jeˬ miˇ neh nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? (b) Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

 Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ˗eu heu naˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ baoˬ maˬ ehˇ, nui gahˇ maˬ ehˇ, nui gaˬ maˬ ehˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ paˇ jawˇ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ mawꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ jawˇ paw jawˇ mawꞈ˗eu ma. (Ja ceuˬ 96:4-6) Ehˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ haw˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, teu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh.

² Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya dzaw geuꞈ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

3. Yeˬhawˇbaˬ Gaˬiˇnaˆ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh leh jeh˗awˇ caw ba˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ nga?

³ Gaˬiˇnaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Gaˬiˇnaˆ nui ma laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗euˬ miˇ neh meh. (1 Yoˇhaˬ 3:12) Yeˬhawˇbaˬ Gaˬiˇnaˆ˗ahˇ  “Nawˇ dawˇ coe ni mˇ law nmˇ˗aˬ, laˬ kʼaˬ ya cehˇ tehꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ, nawˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ˗ehˇ maˬ mˇ˗euˬ miˇ neh, nawˬ˗euˬ nymˇ gʼoˆ kʼehˬ˗ahˇ iˬ baˇ keuˆ le luꞈ meh. Iˬ baˇ kʼoeˇ nawˬ˗ahˇ uˆ lahˇ mawꞈ˗eu meh. Iˬ baˇ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni nawˇ leh jeh˗awˬ” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 4:6, 7) Yeˬhawˇbaˬ Gaˬiˇnaˆ noeˬ paˇ˗awˇ aˬ yawꞈ jawˇ paw jawˇ laˇ naˇ, aˬ yawꞈ jiˇ Gaˬiˇnaˆ paw jawˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni mˇ mawˇ nehˬ˗euˬ meh.

4. Gaˬiˇnaˆ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ ngeh, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ paˇ jahˇ˗euˬ nga?

⁴ Gaˬiˇnaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ laˆ paˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Gaˬiˇnaˆ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ha geuꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Gaˬiˇnaˆ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ ni, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui kʼahˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh gʼeh˗awˇ, yaw haiˬ jeˬ mˇ˗euˬ meh. (Yaˬkoˆ 1:14, 15) Gaˬiˇnaˆ yaw nyiˇ ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ puiˬ˗eu lehˇ maˬ noeˬ haw˗euˬ paˬ. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ˗ahˇ sehꞈ gaˇ keuˆ˗euˬ meh.

5. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ paˇ bi ya leˇ˗eu, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ nga?

⁵ Gaˬiˇnaˆ˗ahˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah Ka li zaˬ tiˬ deuˬ na, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ ma lehˇ ehˇ kʼawꞈ, maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu meh. (Yuˇdaˆ 11) Teu deuˬ naˇ, Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu, bawˬ dzaˬ gaˇ aˬ myah luꞈ iˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ kʼaˬ miˬ sheu˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu, nui kʼahˇ huiˬ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ bye˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (1 Yoˇhaˬ 2:15-17; 3:15) Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ teu meh, uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh bi mˇ bahˬ˗eu. Aˬ cawˬ deuˬ aˬ dui aˬ jeˬ noeˬ˗awˇ aˬ jeˬ mˇ luꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ jawˇ paw maˇ diˇ jawˇ luꞈ˗eu maˬ jawˇ luꞈ˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh.—Yeˬlaˬmiˇ 17:9, 10-ahˇ gui.

6. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui kʼahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

⁶ Aˬ dui mˇ lehˬ˗euˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ maˬ jiˇ˗aˬ siˬ. Aˬ dui gaˇ ma yaw lehˬ kahˇ˗ahˇ cah gʼeh luꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “Ngaˇ jawˇ gaˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ˗awˬ. Ngaˇ naw maꞈ jawˇ paw ciˬ pyawˇ nehˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˬlaˬkiˇ 3:7) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ ya deuˆ ceh ceh luꞈ meh lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ jawˇ paw bi jawˇ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ maˬ mˇ ni bi byehˇ mawꞈ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 55:7) Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ maˬ muiˬ˗eu nui kʼahˇ deuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 4:7.

7. Sawˇlaˬmoˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ cawˆ iˇ˗euˬ nga?

⁷ Sawˇlaˬmoˬ yaw nyiˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi gahˇ dui dui˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui gaˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ myahˇ laˇ ngeh, Sawˇlaˬmoˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ muiˬ ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 3:12; 11:1, 2) Miˬyehˇ˗euˬ Zahˇ dawˬ˗ahˇ, “Sahˬ paˬ geuꞈ˗eu gʼaˬ miˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ maˬ ya sheuˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ mˇ naˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ gʼawˬ˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 17:17) Sawˇlaˬmoˬ zahˇ dawˬ heu˗ahˇ maˬ naˇ haˬ ni miˬ zaˬ 700 gʼaˬ hawˇ˗eu maˬ nyiˇ 300 gʼaˬ jawˇ˗eu meh. (1 Sahˬpaˬ 11:3) Aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗awˇ, maˇ diˇ miˬ yehˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, Sawˇlaˬmoˬ aˬ cawˬ˗euˬ tsawˇ jeuˬ nehˬ˗ehˇ taˬ yuˇ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ jiˇ maˬ naˇ haˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 7:3, 4.

8. Sawˇlaˬmoˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ bahˬ˗euˬ nga?

⁸ Sawˇlaˬmoˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ maˬ gaˬ ni pyeuꞈ iˇ˗awˇ, haiˬ dui dui˗eu jeˬ mˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Aˬsaˇtaˬteˬ miˬ yehˇ hawˇ˗eu, Sheˬmoˇshaˆ miˬ yehˇ˗euˬ lawˇ duˬ tsoˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ miˬ  yehˇ teu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗euˬ mehˬ shi jaˆ˗eu aˬ yawꞈ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ˗euˬ gawˬ jawˬ˗ahˇ, lawˇ duˬ jiˇ paˇ tsoˆ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 11:5-8; 2 Sahˬpaˬ 23:13) Sawˇlaˬmoˬ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ, kʼaˇ lawˇ nehˬ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni˗aˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yaw lehˬ maˬ yuˇ˗eu paˬ lehˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha tsawˇ gahˇ gahˇ˗eu meh.

9. Sawˇlaˬmoˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ ngeh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

⁹ Yeˬhawˇbaˬ yaw haiˬ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ yehˬ bawˬ sehˇ luꞈ˗ehˇ maˬ haw dzeuˇ˗a. Jaˇliꞈ˗ahˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ Sawˇlaˬmoˬ maˬ naˇ haˬ geuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui ma pehˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ leh jeh˗awˇ caw ba˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ “Sawˇlaˬmoˬ jawˇ gaˇ nyiˬ poˆ oe˗awˇ, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ˗euˬ miˬ yehˇ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ ya tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ dawˬ biꞈ˗euˬ kʼawꞈ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ Sawˇlaˬmoˬ maˬ naˇ haˬ geuꞈ˗eu miˇ neh,” Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ paˇ ha geuꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, gʼaˬ jiˇ maˬ paˇ biꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ Sawˇlaˬmoˬ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ maˬ paˇ ya geuꞈ ni, gʼawˬ mya yaˇ kʼoꞈ shaˬ zahˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗euˬ meh.—1 Sahˬpaˬ 11:9-13.

10. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ nya˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁰ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, yaw zeu maˬ baw˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ cawˬ cawˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ uˆ lahˇ nya˗awˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼawꞈ laˆ cawˆ laˇ nya˗eu meh. Cawˬ teu deuˬ naˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gʼoeˇ˗eu deuˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ hawˇ˗eu nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ˗euˬ cawˬ deuˬ hawˇ˗eu, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ jiˇ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu tsawˇ haˬ  deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ yamˬ zmˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ uˆ lahˇ laˇ nya˗awˇ, aˬ dui Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ nya˗eu meh.

11. Aˬ dui cawˬ yaw muiˬ tseˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹¹ 1 Gawˇliˬtu 15:33-ahˇ gui. Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ muiˬ˗eu seu dzeuꞈ ahˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu deuˬ aˬ myah luꞈ yaw haiˬ jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ siˬ nya˗eu paˬ. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ nawˬ˗euˬ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ nya meh lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ naw nyaꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ ngaˇ laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tehꞈ˗ehˇ ja˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ moeˬ tsoeˬ yaw shuiꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ, pyuˇ shuiˇ gaˇ kawˆ, naˬ gaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, kahˬpyuˇteuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, tehˇbaˬ˗lehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, gaˇ kawˆ heu deuˬ tehꞈ˗ehˇ ja˗eu nga laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ ja bu˗eu nga laˬ? Aˬ yaw maꞈ maˬ muiˬ˗eu dawˬ deuˬ ngehˬ niˇ gʼa gaˇ ya leˇ nga laˬ? Yeˬsuˇ “Kʼaˬ meh˗aˬ, nui ma laꞈ kʼoeˇ tiˬ byah ni shaˇ dawˆ taˬ˗euˬ jeˬ ngehˬ doˆ laꞈ˗eu meh” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 12:34) Teu miˇ neh nawˇ, nymˬ˗mˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ luꞈ˗eu deuˬ, Yeˬhawˇbaˬ naw nyaꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ luꞈ nya lehˇ ya siˬ˗euˬ naˇ, nawˇ tiˬ jeˬ paˬ jahˇ˗eu tsaˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ aˇ yamˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ dzeuˇ ni taˬ zmˬ, loˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ maˬ paˇ cawˬ taꞈ ni kʼawꞈ ya gʼeh meh.—Dawˬdaˬ 13:20.

12. (a) Yeˬhawˇbaˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh sheuˬ doˆ laꞈ gʼaˬ ngeh, aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗eu nga? (b) Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗euˬ nga?

¹² Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh sheuˬ doˆ laꞈ˗euˬ kʼoeˇ sawˇ miˇ tsa, aˬ yaw maꞈ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh, gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗a siˬ. Zaˬ lahˇ deuˬ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗euˬ mehˬ shi uiˬ laˇ taˬ˗euˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawˇ yawꞈ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ pah byaˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu mˬ dmˇ hawˇ˗eu mˬ myawꞈ myawꞈ gaˇ maˬ ehˇ, uˬ kʼoeˬ hawˇ˗eu daˇ heh baw˗eu loꞈ˗ehˇ kʼaˆ˗eu teˇ saˇ maˬ ehˇ ya gaˬ ya mawˇ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 19:16-19) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ, Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˇ˗aˬ, naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗awˇ, myaˆ naˆ˗eu Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ gaˇ jiˇ ya gaˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, naˇ haˬ geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ bi jaˆ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:1-6-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ yawꞈ jawˇ paw jawˇ naˇ, aˬ yawꞈ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ paw jawˇ ma lehˇ maˇ jawˆ ni bi siˬ˗euˬ meh. Nawˇ teu ngeh yamˬ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ ya jawˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ teˇ saˇ˗ahˇ ya gaˬ law nmˇ˗aˬ, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Nawˇ kʼawꞈ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ loꞈ˗ehˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ neh kʼaˇ ehˇ taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ nga maꞈ mˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu paˬ. (Doˆ˗iˇ˗eu 24:3) Ehˇ kʼawꞈ gaˇ kawˆ teu pyeuꞈ laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ, lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ jeˬ nga?

13. Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ, aˬ joˆ˗ehˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗euˬ nga?

¹³ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ, teu ngeh yamˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ yaw shehꞈ˗ahˇ ya mawˇ ngeh guˆ˗eu meh. Teu miˇ neh Moˇseˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dah zaˇ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗ahˇ daˆ leˇ˗awˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ leˇ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:18-21) Moˇseˬ gʼawˬ myahˇ ni ga leˇ˗euˬ miˇ neh, Iˇsaˬleˬlaˇ tsawˇ haˬ deuˬ, nymˬ˗mˇ aˬ yawꞈ maꞈ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ maˬ baw ni, bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ ya shaˬ luꞈ nya lehˇ noeˬ leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ Moˇseˬ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu miˇ neh, kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Aˬloˬ˗ahˇ “Aˬ dui maꞈ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ neh sheuˬ doˆ nehˬ laꞈ˗euˬ Moˇseˬ heu gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ  gʼeh˗euˬ lehˇ maˬ paˇ ehˇ nya ngaˇ. Teu miˇ neh, aˬ dui maꞈ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, miˬ yehˇ tiˬ gʼaˬ aˬ dui tehˆ kaˇ˗euˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 32:1, 2.

14. Iˬsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga?

¹⁴ Maˇ diˇ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu naˇ, yaw bahˬ jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:3-5) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ, ja buiˬ ni shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ shaw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ luꞈ ma lehˇ noeˬ˗awˇ, Aˬloˬ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu naˇ, “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗eu bawˬ˗iˬ gʼeh”˗eu lehˇ sawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “iˬ baˇ mˇ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ puiˬ luꞈ meh” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗awˇ, “Ngaˬ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ bi cah˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ byehˇ dzeh gʼaˬ˗euˬ meh” lehˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ tsawˇ jeuˬ jeuˬ lah ni laˆ cawˆ jiˇ ma lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni nui ma pehˇ˗eu meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 32:5-10.

15, 16. Moˇseˬ hawˇ˗eu Aˬloˬ Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw maˇ diˇ jawˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁵ Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, tsawˇ jeuˬ teu jeuˬ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ cawˆ ma lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ uˬ taꞈ, toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh to˗aˬ, aˬ yawˬ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ jawˇ paw jawˇ˗eu laˬ maˬ jawˇ˗eu laˬ lehˇ tseˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 32:14) Moˇseˬ zaˬ lahˇ deuˬ shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ mehˬ shi uiˇ uiˇ˗ehˇ, dawˬ caˇ caˇ˗ehˇ, gaˇ nyeh nyeh luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ teu hmˬ˗ahˇ nmˆ cehꞈ ni jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Moˇseˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ jawˇ paw pyawˬ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ heu gaˇ laˇ˗awˬ lehˇ guˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ ngeh, Leˬbiˇ tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ uiˬ laˇ jiˇ˗euˬ meh.” —Doˆ˗iˇ˗eu 32:17-20, 26.

¹⁶ Aˬloˬ shuiˇ mawˇ neˇ mawˇ kawˇ aˬ yawꞈ neh tehˆ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu Leˬbiˇ tsawˇ haˬ deuˬ noeˬ poˆ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, yaw bahˬ deuˬ jawˇ paw maˬ jawˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ mˇ mawˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh teu loꞈ˗ehˇ tseˇ˗euˬ teu naˇ gahˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, teu ngeh nah mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ ya shiˇ˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu deuˬ ya buˬ iˇ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu meh.—Doˆ˗iˇ˗eu 32:27-29.

17. Aˬ dui Pawˇluˆ neh mawˇ neˇ mawˇ kawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ neh, aˬ jeˬ ya siˬ nya˗euˬ nga?

¹⁷ Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ ehˇ˗eu, “Gaˇ kawˆ kʼoeˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ kʼoeˇ taˆ keuˆ le˗euˬ kʼoeˇ˗aˬ . . . aˬ dui kʼawꞈ dzaw geuꞈ˗awˇ” neh, “tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ” uˬ duˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ya pyeuꞈ ni bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Pawˇluˆ ehˇ˗eu Jaˇliꞈ boꞈ taˬ˗euˬ heu naˇ, “bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ boꞈ ka leꞈ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui˗euˬ ziˇ heu ziˇ˗ahˇ miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ peh le taˬ˗euˬ meh. Ziꞈ dah ni yawꞈ luꞈ ma lehˇ noeˬ˗eu tsawˇ haˬ aˬ geu gʼaˬ maˬ kaˬ, maˬ ya coˬ˗iˇ ni yahˇ˗eu tsaˬ tehꞈ˗a.” (1 Gawˇliˬtu 10:6, 7, 11, 12) Pawˇluˆ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu tsawˇ haˬ kʼawꞈ yaw haiˬ jeˬ mˇ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ maˬ ehˇ laˇ˗a lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ pyeuꞈ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ mawꞈ miˇ˗a lehˇ tehꞈ˗ehˇ ehˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. —1 Gawˇliˬtu 10:1-5.

18. Aˬ jeˬ nga, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ kaˬ iˇ ni jahˇ˗eu? Kʼoeˇ naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?

¹⁸ Moˇseˬ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗ahˇ neh maˬ zaꞈ ka le ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ laˇ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ duˇ ni aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ yamˬ˗ahˇ maˬ oe ngeh, aˬ dui kʼawꞈ shaˬ zahˬ dawꞈ laˇ nya˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh  mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ muiˬ dui dui˗awˇ pyeuꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw kʼawꞈ, gʼawˬ myahˇ ni ca ngaˇ siˬ lehˇ noeˬ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu, yawˬ ha geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma ahˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui maˬ yahˇ naˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ iˇ˗awˇ, maˬ noeˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ laˇ nya˗eu meh.

19. Aˬ dui aˬ myah luꞈ aˬ jeˬ ya noeˬ taˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ ehˇ dawˬ bi naˇ haˬ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ bi tahˬ mawꞈ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh toˆ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu nga? Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ shaˬ laˇ˗eu Saˬdaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ mˇ meh. Pawˇluˆ “Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ [Yeˬhawˇbaˬ, MS]˗euˬ kʼmˬ maˬ hawˇ˗eu nehꞈ˗euˬ kʼmˬ maˬ heu nyiˬ jeˬ luꞈ˗ahˇ naw maꞈ maˬ dawˇ nya˗a. Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ [Yeˬhawˇbaˬ MS]˗euˬ hawˬ jeh hawˇ˗eu nehꞈ˗euˬ hawˬ jeh heu nyiˬ jeˬ luꞈ˗ahˇ naw maꞈ maˬ dzaˬ nya˗a” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—1 Gawˇliˬtu 10:21.

20. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui mˇ bahˬ ngeh kʼawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

²⁰ Gaˬiˇnaˆ, Sawˇlaˬmoˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ, heu deuˬ noeˬ poˆ˗awˇ dehꞈ paˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 3:19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ mˇ lehˬ˗euˬ gaˇ, ja buiˬ ni byehˇ dzeh˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ, Aˬloˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ bye˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi mˇ ni bi yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui gaˬ laꞈ kʼoeˇ neh saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ biꞈ taꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ saˇ tiˇ biꞈ˗eu Ka li zaˬ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ saˇ tiˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui ehˇ peuˬ ma.

21. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ gaˇ ya daˬ ngeh, aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

²¹ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ˗eu gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ, aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ jaˆ meh. (2 Gawˇliˬtu 6:1) Gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “shiˬ shaˬ jiˇ˗euˬ nui noeˬ nui loˆ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ heu kʼoeˇ taˆ dehꞈ ngeh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ” ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ˗eu meh. (Tiˇtuˆ 2:11-14-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ saˇ ka˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu gaˇ kawˆ yaw myaˬ jeˬ jaˆ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ jawˇ paw jawˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh luꞈ˗uˇ. “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˬ.” Kʼoeˇ naˇ, “Aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ,” gaˇ kawˆ heu˗ahˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 10:20.