1. Maˬta aˬ yawꞈ-euˬ aˬ nyiˇ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ aˬ jeˬ siˬ nya-eu nga? (Dahˬ beh-eu baˇ-ahˇ haw.)

 Yeˬsuˇ-euˬ g’aˬ k’ehˇ hawˇ-eu g’oeˇ-eu cawˬ pyeuꞈ-eu Maˬta aˬ yawꞈ-euˬ aˬ nyiˇ Laˬzaˬluˇ shiˇ-euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ-eu meh. A yawꞈ-ahˇ nui ma shaˇ laˇ ni caw ba nehˬ-eu jeˬ jaˆ ngaˇ laˬ? Jaˆ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-ahˇ “Nawˬ-euˬ aˬ mahˇ aˬ da paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ-a” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ saˇ jaˇ dawˬ heu Maˬta nui ma cawˆ luꞈ-eu jeˬ-ahˇ maˬ laˆ taˬ nehˬ jiˇ nya-a. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ-euˬ saˇ jaˇ dawˬ-ahˇ jah-eu laꞈ k’oeˇ “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ-a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ-eu meh. (Yoˇhaˬ 11:20-24) Aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ jaˆ meh lehˇ Maˬta jah-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬsuˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jahˇ-awˇ teu ngeh nah neh Laˬzaˬluˇ-ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ-euˬ meh.

2. Nawˇ aˬ jeˬ miˇ neh Maˬta neh jah-euˬ loꞈ-ehˇ ya jah-eu nga?

² Yeˬsuˇ hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ Aˬda aˬ dui gaˬ-eu deuˬ-ahˇ nymˇ neh bi g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ dui jah-eu teu naˇ gaˇ kahˇ maˬ dahˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui gaˬ-euˬ shiˇ dzeuˇ-euˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ nawˇ Maˬta loꞈ-ehˇ jah maˬ loˇ? Nawˇ gaˬ-eu deuˬ bi  shiˇ haw-euˬ paˬ. Yaw jeˬ maˬ jeˬ nawˬ-euˬ k’aˬ dzeˇ zaˬ maˬ ngeuˇ naˇ miˬ zaˬ nawˬ-euˬ aˬ da aˬ ma nawˇ gaˬ-eu aˬ piˬ aˬ bawˇ maˬ ngeuˇ naˇ nawˇ gaˬ dui dui-eu nawˬ-euˬ zaˬ. Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ-ehˇ byaˇ tawꞈ mawꞈ ngehˬ cawˬ mawꞈ uiˇ mawꞈ dui dui-eu paˬ. Laꞈ k’aꞈ cehˇ laˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu tiˬ jeˬ naˇ nawˇ jiˇ Maˬta loꞈ-ehˇ ‘Ngaˇ gaˬ-eu g’aˬ g’oꞈ dehꞈ laˇ meh” lehˇ ehˇ nya-eu gaˇ kahˇ dahˇ-eu meh. Gaˇ kawˆ teu-ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya nga lehˇ aˬ dui Ka li zaˬ deuˬ shaˇ noeˬ-eu heu naˇ yaw muiˬ tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

3, 4. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ jahˇ-euˬ nga gaˇ kawˆ heu Maˬta-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ bi jah ziꞈ laˇ-euˬ nga?

³ Maˬta Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ-euˬ dawˬ peh jawˇ-eu miˇ neh Gaˬliˬlehˇ miˇ k’ahˬ Naˬiˇnaˆ meuˬ-euˬ dawˬ peh jawˇ-eu miˬ coeˬ miˬ ma-euˬ aˬ li-ahˇ Yeˬsuˇ laˆ dehꞈ nehˬ ngeh maˬ ya mawˇ-a. Ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ teu-ahˇ ya gaˬ-euˬ paˬ. K’oeˇ naˇ Yeˬsuˇ Yaˬiˇluˆ-euˬ aˬ buˇ-ahˇ laˆ dehꞈ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ jiˇ ya gaˬ-eu gaˇ duˇ meh. Aˬ buˇ teu g’aˬ peh nymˇ-ahˇ jawˇ-eu yawˬ g’aˬ na luꞈ aˬ yawꞈ “shiˇ tsehˆ g’aˬ-euˬ meh” lehˇ siˬ nya-eu meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ laꞈ-ahˇ nyehꞈ tehˬ-awˇ “Aˬ buˇ-oˇ tuˇ-awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ taˆ lehˇ tuˇ laˇ-euˬ meh. (Luˇkaꞈ 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Maˬta hawˇ-eu aˬ yawꞈ-euˬ aˬ nyiˇ Maˬliˇ Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ saˆ nya meh lehˇ jah-eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ-ehˇ jawˇ law nmˇ-aˬ Laˬzaˬluˇ maˬ shiˇ-aˇ lehˇ jah-eu meh. Nymˇ naˇ Laˬzaˬluˇ shiˇ shaw-euˬ meh. Maˬta aˬ jeˬ-ahˇ noeˬ tmˬ nga? Aˬ yawꞈ Laˬzaˬluˇ aˬ kaˇ mehˬ hu paw “aˇ saˬ saˬ ngeh” g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ ehˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ-ehˇ jah-eu nga? Aˬ kaˇ mehˬ hu paw aˬ dui gaˬ-eu deuˬ jiˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh jah nya-eu nga?

⁴ G’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ-ahˇ jah nya-eu muiˬ-eu gaˇ kahˇ dahˇ meh. Nymˇ aˬ dui tiˬ kawˆ na-ahˇ ja sawˇ ma. Miˬyehˇ-euˬ dawˬ laꞈ k’oeˇ nawˇ maˬ noeˬ haw-euˬ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na-ahˇ ya mawˇ tehꞈ-a. Gaˇ kawˆ heu naˇ nawˇ gaˬ-eu deuˬ-ahˇ tiˬ poˆ paˇ ya mawˇ meh lehˇ jah dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ-eu meh.

5. Laˬzaˬluˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ Maˬta aˬ jeˬ miˇ neh jah-eu nga?

⁵ Maˬta ‘Ngaˬ-euˬ aˬ nyiˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ ngaˇ noeˬ tmˬ-eu ma’ lehˇ maˬ ehˇ ni “Aˬ yawꞈ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ-a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ gaˇ haw sheˇ. Maˬta aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ-ehˇ jah-eu nga? Aˬ yawꞈ dzeuˇ yaꞈ ngeh g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ deuˬ-ahˇ ya siˬ nya-eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu deuˬ-ahˇ yaw nyiˇ ngeh neh iˇ kahˇ-ahˇ hawˇ-eu Yuˇdaˆ deuˬ-euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ-ahˇ ya dzaw-euˬ gaˇ duˇ-eu meh. Nymˇ aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ smˬ kawˆ-ahˇ ja sawˇ ma.

6. Maˬta zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ ya dzaw-euˬ nga?

⁶ Tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ dehꞈ dahˬ beh-eu poˆ naˇ Miˬyehˇ neh Eˇliˇyaˆ-ahˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ bi jahˇ-eu baoˬ biꞈ-euˬ saˇ ka-ahˇ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ k’ahˬ laꞈ taˆ paw-ahˇ jaˆ-eu Piˇniˇshaˆ tsawˇ jeuˬ-euˬ Zaˬleˇpaˇ meuˬ lehˇ kuˇ-eu teu gaˇ bawˇlawˇpeh-ahˇ lmˇ boˬ ni daˬ yah ha-euˬ miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ g’aˬ jawˇ-eu meh. Teu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ ma zaˬ-ahˇ dehꞈ tawꞈ leꞈ nya-eu g’aˇ duˬ cehˇ meu hawˇ-eu tsiˇ tiˬ jawˇ-iˬ maˬ bi jiˇ laꞈ k’oeˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jahˇ nehˬ-euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 17:8-16) Myahˇ laˇ ngeh aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li naˇ laˇ-awˇ shiˇ-euˬ k’awꞈ Eˇliˇyaˆ aˬ yawꞈ-ahˇ caw ba nehˬ-euˬ meh. Eˇliˇyaˆ aˬ li zaˬ-euˬ aˬ laꞈ-ahˇ nyehꞈ tehˬ-awˇ “Miˬyehˇ-oˇ aˬ li heu li-ahˇ paˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ-awˬ” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh Miˬyehˇ naˇ haˬ nehˬ-awˇ aˬ li zaˬ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ meh. Heu naˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ dahˬ beh-eu poˆ pyeuꞈ meh. (1 Sahˬpaˬ 17:17-24-ahˇ gui.) Maˬta gaˇ kawˆ heu-ahˇ siˬ nya-eu yaw duˬ baw meh.

7, 8. (a) Eˇliˇshehˇ nui ma cawˆ luꞈ-eu aˬ ma g’aˬ-ahˇ g’aˬ aˬ joˆ-ehˇ biꞈ-euˬ nga? (b) Eˇliˇshehˇ neh zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jahˇ-euˬ heu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ aˬ jeˬ bi siꞈ laꞈ-eu nga?

 ⁷ Jaˇliꞈ-ahˇ boꞈ taˬ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ dehꞈ-euˬ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ naˇ bawˇlawˇpeh Eˇliˇshehˇ neh jahˇ-euˬ gaˇ kawˆ meh. Shuˇneˬ lehˇ kuˇ-eu meuˬ-ahˇ zaˬ maˬ jawˇ-eu Iˇsaˬleˬlaˆ aˬ ma tiˬ g’aˬ jawˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ Eˇliˇshehˇ-ahˇ lmˇ bo ni ha geuꞈ-eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ dzeˇ zaˬ-ahˇ zaˬ bi jawˇ le-euˬ meh. K’oeˇ gaˇ neh yaw myaˬ k’oꞈ maˬ g’eh-ehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ-euˬ aˬ li shiˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ ma nui ma aˇ naˆ ni cawˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ Eˇliˇshehˇ jawˇ gaˇ iˇ-eu g’aˇ duˬ 30 kiˬloˇmiˬteuˬ (19 laˇ) ka-eu Gaˬlaˬmeˬlaˇ gawˬ jawˬ-ahˇ iˇ-euˬ meh. Eˇliˇshehˇ aˬ li zaˬ-ahˇ bi laˆ dehꞈ iˇ-eu lehˇ aˬ yawꞈ-euˬ zaˬ k’aˆ Geˬhaˬziˇ-ahˇ Shuˇneˬ meuˬ-ahˇ jeˬ hu bi iˇ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ Geˬhaˬziˇ maˬ laˆ dehꞈ nya-a. Teu miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ-eu aˬ ma g’aˬ Eˇliˇshehˇ-ahˇ iˬ kahˇ-ahˇ sheuˬ g’eh-euˬ meh.—2 Sahˬpaˬ 4:8-31.

⁸ Eˇliˇshehˇ shiˇ taˬ-euˬ aˬ li zaˬ pehˬ kahˇ laꞈ k’oeˇ iˇ ahˇ-awˇ guiˬ lahˬ shaˇ-euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Eˇliˇshehˇ neh shaˇ-euˬ dawˬ-ahˇ naˇ haˬ nehˬ-awˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ aˬ li zaˬ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ ma g’aˬ laꞈ k’aˬ cehˇ dui dui meh. (2 Sahˬpaˬ 4:32-37-ahˇ gui.) Aˬ ma g’aˬ Haˬnahˬ neh guiˬ lahˬ shaˇ-euˬ dawˬ-ahˇ noeˬ mawˇ gaˇ duˇ-eu meh. Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ neh guiˬ lahˬ maˬ biꞈ-euˬ k’oeˇ keuˆ ni aˬ li Saˬmeuˬlaˆ maˬ jawˇ le nya-aˬ. Haˬnahˬ Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ jaˬ ceuˬ-eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ-ahˇ “shiˇ-eu lmˬ bymˇ-ahˇ bi keuˆ-awˇ paˇ sheuˬ k’oꞈ doˆ nehˬ laꞈ-eu” miˇ neh meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 2:6 MS) Shuˇneˬ meuˬ-ahˇ jawˇ-eu aˬ li zaˬ-ahˇ laˆ dehꞈ-eu heu naˇ Miˬyehˇ shiˇ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ nya ma lehˇ mˇ mawˇ-eu jeˬ pyeuꞈ meh.

9. Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ ahˇ-eu g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ aˬ joˆ-ehˇ pyeuꞈ yaꞈ-euˬ nga?

⁹ Eˇliˇshehˇ shiˇ dzeuˇ ngeh zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ paˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ bawˇlawˇpeh 50 k’oꞈ geuꞈ-awˇ “naˇ dui dui-eu laꞈ k’oeˇ” ziˇ jiˇ-euˬ meh. Aˇ yamˬ myahˇ laˇ ngeh Eˇliˇshehˇ-euˬ shaˬ yoeˬ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ paˇ dzeˇ-euˬ meh. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ shiˇ-euˬ zaˬ yo aˬ li tiˬ g’aˬ-ahˇ baꞈ pahˬ luꞈ ngeh muiˇ-eu deuˬ deuˆ laˇ gaˇ haw mawˇ-awˇ tehˬ-eu miˇ neh tsawˇ shiˇ-ahˇ Eˇliˇshehˇ-euˬ lmˬ bymˇ-ahˇ bi ahˇ g’eh-awˇ cehˆ-euˬ meh. “Tsawˇ shiˇ k’oeˇ Eˇliˇshehˇ-euˬ shaˬ yoeˬ-ahˇ ga tuˆ-euˬ nehˬ-ehˇ tiˬ poˆ tehꞈ-ehˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ-awˇ gawˬ yawꞈ yawꞈ laˇ-euˬ meh” lehˇ Jaˇliꞈ ehˇ-eu meh. (2 Sahˬpaˬ 13:14, 20, 21) Gaˇ kawˆ heu naˇ Miˬyehˇ shiˇ-euˬ jeˬ-ahˇ g’aˬ leˇ-eu baoˬ ahˇ ngaˇ lehˇ Maˬta-ahˇ siˬ leˇ-euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ dui-ahˇ jiˇ Miˬyehˇ dui dui maˬ baw-eu baoˬ ahˇ meh lehˇ bi jah paˬ-ehˇ g’eh-eu meh.

10. Beˬtuˆluˆ shiˇ taˬ-euˬ Ka li zaˬ mehˇ nmˇ heu g’aˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ caw ba-euˬ nga?

¹⁰ Gaˬliˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ jiˇ Miˬyehˇ-euˬ saˇ jaˇ ziꞈ-eu tsawˇ haˬ deuˬ neh tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ-euˬ gaˇ kawˆ boꞈ ahˇ taˬ-euˬ meh. Yeˬsuˇ neh Naˬiˇnaˆ meuˬ dawˬ peh jawˇ-eu tiˬ g’aˬ hawˇ-eu Yaˬiˇluˆ-euˬ aˬ buˇ-ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ aˬ dui ja keuˆ dzeuˇ-euˬ ma. Myahˇ laˇ ngeh kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ Dawˬkaꞈ-ahˇ laˆ dehꞈ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ-ahˇ Daˬbiˇtaˆ lehˇ jiˇ kuˇ-eu meh. Beˬtuˆluˆ shiˇ taˬ-euˬ mawˇ do jaˆ-eu kuˆ lawˆ-ahˇ uˇ leˇ-awˇ guiˬ lahˬ shaˇ g’aˬ naˇ “Daˬbiˇtaˆ-oˇ tuˇ-awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ ngeh Daˬbiˇtaˆ ja pyuˬ ni dehꞈ k’oꞈ laˇ-euˬ meh. K’oeˇ naˇ Beˬtuˆluˆ teu gaˇ jawˇ-eu Ka li zaˬ deuˬ-ahˇ kuˇ-awˇ “zaˬ miˬ zaˬ k’oeˇ g’aˬ-ahˇ yaw dehꞈ-ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ-ahˇ a k’oꞈ nehˬ-euˬ meh.” Teu gaˇ jawˇ-eu g’aˬ k’ehˇ yaw  shuiꞈ heu deuˬ Yeˬsuˇ nehˬ-ehˇ taꞈ-eu muiˬ-eu gaˇ kawˆ hawˇ-euYeˬhawˇbaˬ shiˇ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ dehꞈ nya-eu gaˇ kawˆ heu aˬ cawˬ-ahˇ ja nehˬ-euˬ meh.—G’aˬk’ehˇ 9:36-42.

11. Saˬ laˬ g’oꞈ Luˇkaꞈ zaˬ guˬ teu g’aˬ aˬ jeˬ g’eh nga lehˇ ehˇ-eu nga gaˇ kawˆ teu-ahˇ mawˇ-euˬ deuˬ-ahˇ aˬ joˆ-ehˇ g’eh leˇ-euˬ nga?

¹¹ Laˆ dehꞈ nehˬ-euˬ nyaˆ taꞈ tiˬ kawˆ nga lehˇ ngeuˇ naˇ ya mawˇ-euˬ saˇ kiˇ g’awˬ mya ni jawˇ-eu meh. Tiˬ nah keuˆ laˇ ngeh nymˇ iˬ nah Tuˆlaˇkiꞈ lehˇ kuˇ-eu miˇ k’ahˬ laꞈ taˆ paw jaˆ-eu Daˬloˇ meuˬ-euˬ iˇ kahˇ smˬ tiˆ aˬ yawꞈ tiˆ-ahˇ Pawˇluˆ bawˬ dzaˬ luꞈ-euˬ meh. Pawˇluˆ uˬ ciꞈ sehˇ g’ahˇ ceh ni dawˬ mehˬ mehˬ ngeh Uˇduˇkuˇ lehˇ myahˇ-euˬ zaˬ guˬ tiˬ g’aˬ laˇ g’oˆ zaˬ-ahˇ nuiˇ-awˇ naˇ haˬ luꞈ-eu meh. Aˬ yawꞈ yuꞈ yoeˇ ngeuˇ laˇ-awˇ nymˇ k’oeˇ nymˇ-euˬ smˬ tiˆ tiˬ tiˆ-ahˇ neh ga ka-euˬ meh. Kuiˆ laꞈ Luˇkaꞈ aˬ cawˬ-eu jeˬ hu haw iˆ-euˬ gaˇ duˇ-eu meh. Aˬ yawꞈ saˬ laˬ g’oꞈ pyeuꞈ-eu miˇ neh zaˬ guˬ heu g’aˬ ga naˇ-awˇ myaˆ leˇ-euˬ tehꞈ maˬ ngeuˇ-eu shiˇ shaw nga lehˇ ehˇ-eu meh. Pawˇluꞈ jiˇ haw iˇ-euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ teu g’aˬ-ahˇ ciˬ-awˇ aˬ cawˬ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ “Aˬ yawꞈ dehꞈ luꞈ meh” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Nymˇ poˆ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ heu teu gaˇ jawˇ-eu deuˬ-euˬ nui ma-ahˇ zaw leˇ-euˬ yaw duˬ baw meh. Zaˬ guˬ heu g’aˬ shiˇ-awˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh tsawˇ haˬ teu deuˬ-ahˇ “laˬ k’aˬ cehˇ” leˇ-awˇ g’aˬ ahˇ dui dui leˇ-euˬ meh.—G’aˬk’ehˇ 20:7-12.

12, 13. Aˬ dui neh ya ja sawˇ-euˬ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu gaˇ kawˆ-ahˇ neh aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ-eu jeˬ doˆ laˇ-euˬ nga?

¹² Aˬ dui neh ja sawˇ-eu g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ Maˬta neh noeˬ tmˬ-eu loꞈ-ehˇ aˬ dui-ahˇ jiˇ bi noeˬ tmˬ-eu meh. Aˬ dui-ahˇ dehꞈ ziˇ biꞈ-euˬ Miˬyehˇ shiˇ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ aˬ dui jah nya meh. Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu gaˇ mˇ zaˬ yaw jeˬ ma jeˬ Eˇliˇshehˇ Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ heu deuˬ shiˇ-euˬ tsawˇ haˬ-ahˇ laˆ dehꞈ nya-eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh. Gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ bi jahˇ-euˬ saˇ ka-ahˇ pyeuꞈ laˇ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ zahˬ leˇ paˬ-ehˇ g’eh-eu jeˬ jahˇ-eu maˬ paˇ jaˆ-euˬ saˇ ka-ahˇ shiˇ-euˬ deuˬ lawˇ neh? Saˇ jaˇ ziꞈ-eu aˬ buˇ aˬ li deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw Miˬyehˇ tsawˇ haˬ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ jah nya meh loˇ? Aˬ yawꞈ maꞈ Maˬta loꞈ-ehˇ “Miˇ tsaˬ  heu aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ-a lehˇ ngaˇ siˬ nya ma” lehˇ ehˇ-euˬ loꞈ-ehˇ jah nya meh loˇ? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ jaˆ meh lehˇ jah-eu nga nawˇ jiˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya nga?

¹³ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ-euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na-ahˇ haw ngeh Miˬyehˇ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu je jaˆ-eu lehˇ siˬ nya nga lehˇ siˬ laꞈ-eu meh. Aˬ dui tiˬ kawˆ na-ahˇ haw iˇ ma.

14. Aˬbyaˬhaˬ-euˬ gaˇ kawˆ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ nehˬ-ehˇ taꞈ leˇ-awˇ aˬ dui-ahˇ aˬ jeˬ mehˬ-eu nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ neh Aˬbyaˬhaˬ-ahˇ Iˇtsaˆ lawˇ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬbyaˬhaˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ Iˇtsaˆ-ahˇ g’awˬ mya k’oꞈ dawˬ laꞈ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ-ahˇ “Aˬ li tiˬ g’aˬ tehꞈ-ehˇ jawˇ-eu miˇ neh nawˇ gaˬ dui dui-eu nawˬ li Iˇtsaˆ-ahˇ sheuˬ-awˇ Mawˇliˇyaˆ miˇ k’ahˬ-ahˇ iˇ-awˬ. . . . Gawˬ jawˬ k’oeˇ jawˬ k’oeˇ taˆ Iˇtsaˆ-euˬ g’awˇ mawˇ ngaˬ-ahˇ lawˇ nehˬ laꞈ-awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 22:2) Aˬbyaˬhaˬ dawˬ teu-ahˇ ya gaˬ ngeh aˬ joˆ-ehˇ g’eh paˬ nga lehˇ nawˇ noeˬ nya? Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ-ahˇ nawˬ-euˬ oˆ neh jeuˬ le-euˬ deuˬ-ahˇ neh tsawˇ jeuˬ yawˬ jeuˬ na luꞈ-ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ-euˬ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 13:14-16; 18:18; Loˇmaˆ 4:17, 18) K’oeˇ naˇ “Iˇtsaˆ o neh” guiˬ lahˬ biꞈ ma lehˇ jiˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ meh. (Aˇdahˬbeh-eu 21:12) Ehˇ k’awꞈ Aˬbyaˬhaˬ Iˇtsaˆ lawˇ neh shaw naˇ gaˇ kawˆ heu pyeuꞈ leˇ nya meh loˇ? Pawˇluꞈ Miˬyehˇ neh bi noeˬ doˆ-euˬ laꞈ k’oeˇ Aˬbyaˬhaˬ Miˬyehˇ Iˇtsaˆ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ nya meh lehˇ jah meh lehˇ ehˇ-eu meh. (Heˬbyehˇ 11:17-19-ahˇ gui.) Ehˇ k’awꞈ Iˇtsaˆ tiˬ poˆ tehꞈ-ehˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu laˬ maˬ ngeuˇ naˇ naˬ li g’awˬ mya laꞈ g’awˬ mya jaw g’awˬ mya siˬ ga leˇ-awˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu laˬ lehˇ Aˬbyaˬhaˬ noeˬ-eu gaˇ kawˆ-ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ k’oeˇ maˬ ehˇ taˬ-aˬ. Aˬbyaˬhaˬ aˬ yawꞈ-euˬ aˬ li aˬ myah g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu lehˇ maˬ siˬ nya-a. Ehˇ k’awꞈ Yeˬhawˇbaˬ Iˬtsaˆ-ahˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ jah-eu meh.

15. Saˇ jaˇ ziꞈ-eu Yawˇbaˆ aˬ jeˬ-ahˇ noeˬ tmˬ-eu nga?

¹⁵ Saˇ jaˇ ziꞈ-eu Yawˇbaˆ k’awꞈ aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ jaˆ meh lehˇ siˬ nya-eu meh. Aˬ yawꞈ aˇ bawˇ tuˇ dzeh dzeuˇ-euˬ naˇ aˇ bawˇ yaw shuiꞈ loꞈ-ehˇ baw nmˬ nmˬ doˆ laˇ nya  meh lehˇ aˬ yawꞈ siˬ nya meh. Ehˇ k’awꞈ tsawˇ haˬ zaˬ teu loꞈ-ehˇ maˬ ngeuˇ-a. (Yawˇbaˆ 14:7-12; 19:25-27) Tsawˇ haˬ shiˇ naˇ yawˬ haˇ yawˬ ha g’oꞈ dehꞈ laˇ ni maˬ jahˇ nya-a.(2 Saˬmeuˬlaˆ 12:23; Ja ceuˬ 89:48) Heu naˇ Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ-ahˇ maˬ laˆ dehꞈ nya gaˇ ehˇ mawꞈ-eu ma ngeuˇ-a. Maˇ diˇ naˇ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ-ahˇ noeˬ mawˇ meh lehˇ Yawˇbaˆ jah-eu meh. (Yawˇbaˆ 14:13-15-ahˇ gui.) Yawˇbaˆ gaˇ kawˆ heu aˬ kaˇ mehˬ hu paw aˬ myah pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ aˬ yawꞈ maˬ siˬ nya-a. Ehˇ k’awꞈ tsawˇ haˬ-ahˇ Behˬ-euˬ yaw sahˇ aˬ yawꞈ-ahˇ noeˬ mawˇ-awˇ bi g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ aˬ yawꞈ nui ma taˬ-eu meh.

16. Mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ tiˬ g’aˬ Daˬyeˬlaˇ-ahˇ g’aˬ aˬ joˆ-ehˇ biꞈ-euˬ nga?

¹⁶ Saˇ jaˇ ziꞈ-eu Daˬyeˬlaˇ-ahˇ paˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ-ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ-awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ-ahˇ caw ba-euˬ meh. Mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ Daˬyeˬlaˇ-ahˇ “aˇ poeˬ baw dui dui-eu g’aˬ” lehˇ kuˇ-awˇ taˬ “noeˬ shaˬ” “taˬ guˆ” lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh.”—Daˬyeˬlaˇ 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. Yeˬhawˇbaˬ Daˬyeˬlaˇ-ahˇ aˬ jeˬ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ-euˬ nga?

¹⁷ Daˬyeˬlaˇ 100 k’oꞈ byah laˇ-awˇ shiˇ-eu aˇ yamˬ peh laˇ ngeh aˬ yawꞈ-ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ-eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ-eu paˬ. Daˬyeˬlaˇ tiˬ poˆ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ ma lehˇ noeˬ tmˬ meh loˇ? Noeˬ tmˬ-eu yaw duˬ baw meh. Daˬyeˬlaˇ sahˬ boꞈ aˇ saˬ saˬ iˇ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ “Daˬyeˬlaˇ-oˇ aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ-awˬ. Nawˇ shiˇ k’awꞈ . . . paˇ g’oꞈ dehꞈ” laˇ tehꞈ-a lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. (Daˬyeˬlaˇ 12:13) Shiˇ-eu jeˬ heu naˇ g’aˬ naˬ naˬ-eu jeˬ pyeuꞈ-awˇ lmˬ bymˇ-ahˇ “mˇ myawˬ mˇ-eu nui noeˬ noeˬ-eu hawˇ-eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ heu deuˬ maˬ jaˆ-a” lehˇ Daˬyeˬlaˇ siˬ nya meh. (Dawˬtsoˆtsoˆ-eu 9:10) Shiˇ-eu jeˬ-aˬ Daˬyeˬlaˇ-euˬ aˇ saˬ saˬ yamˬ maˬ ngeuˇ-a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ-ahˇ aˬ kaˇ mehˬ hu paw zawˇ-ehˇ muiˬ-eu noeˬ tmˬ-eu jeˬ biꞈ nehˬ-euˬ meh.

¹⁸ Yeˬhawˇbaˬ-euˬ mˬ taˆ g’aˬ k’ehˇ aˬ yawꞈ-ahˇ “Nawˇ shiˇ k’awꞈ aˇ saˬ saˬ-eu aˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ” meh lehˇ ehˇ nehˬ-euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu aˬ myah pyeuꞈ laˇ-eu lehˇ Daˬyeˬlaˇ maˬ siˬ nya-a. Aˬ yawꞈ ya shiˇ-awˇ g’aˬ naˬ ya naˬ meh lehˇ g’oˆ shaw taˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ aˬ yawꞈ “paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ” meh lehˇ ehˇ-eu dawˬ-ahˇ ya gaˬ ngeh aˬ yawꞈ aˬ kaˇ mehˬ hu paw ya g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ g’oꞈ shaw-euˬ meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ shiˇ-euˬ myahˇ laˇ-awˇ “aˇ saˬ saˬ-eu aˇ yamˬ keuˆ laˇ ngeh” tehꞈ-ehˇ pyeuꞈ laˇ meh. Dawˬ heu-ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ Jaˇliꞈ “aˇ saˬ saˬ-eu aˇ yamˬ-ahˇ nawˇ tuˇ laˇ-awˇ nawˬ-ahˇ oꞈ-eu laꞈ sawˬ za tehꞈ-a” lehˇ ehˇ taˬ-euˬ meh.

19, 20. (a) Maˬta neh Yeˬsuˇ-ahˇ ehˇ nehˬ-euˬ dawˬ-ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ nya-eu nga? (b) Nyaˆ taꞈ kawˆ-ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ-euˬ gaˇ kawˆ dzaw-eu nga?

¹⁹ Maˬta saˇ jaˇ ziꞈ-eu aˬ yawꞈ-euˬ aˬ nyiˇ Laˬzaˬluˇ “aˇ saˬ saˬ ngeh nah aˬ yawꞈ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ-a” lehˇ jah-eu gaˇ kahˇ dahˇ ngaˇ lehˇ aˬ dui-ahˇ siˬ laˇ-eu meh. Yeˬhawˇbaˬ neh Daˬyeˬlaˇ-ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ-euˬ jeˬ hawˇ-eu Maˬta neh aˬ kaˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ taˬ-euˬ jeˬ heu naˇ nymˇ iˬ nah aˬ dui-ahˇ jiˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ jaˆ meh lehˇ bi noeˬ tmˬ paˬ-ehˇ g’eh-eu meh.

²⁰ Aˬ dui gaˇ hu g’oꞈ dehꞈ laˇ-euˬ deuˬ-euˬ gaˇ kawˆ-ahˇ ya dzaw-euˬ ma. Gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ shiˇ taˬ-euˬ deuˬ tiˬ poˆ paˇ g’oꞈ dehꞈ laˇ ngaˇ lehˇ bi siˬ laꞈ-eu meh. K’oeˇ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ-eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ aˬ kaˇ mehˬ hu paw ya g’oꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ noeˬ tmˬ ngaˇ lehˇ jiˇ ya siˬ-euˬ meh. Ehˇ k’awꞈ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ-euˬ myahˇ laˇ-euˬ g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ aˬ jeˬ-ahˇ haw-awˇ neh siˬ laˇ-eu nga? Toˆ-ehˇ naˇ aˬ dui-ahˇ mehˬ hu paw g’oꞈ dehꞈ laˇ-eu jeˬ jaˆ meh lehˇ bi noeˬ tmˬ-eu meh. Ehˇ k’awꞈ aˇ yamˬ teu aˬ myah keuˆ laˇ-eu nga? Gaˇ kawˆ heu nyaˆ taꞈ kawˆ-ahˇ dzaw ma.