1, 2. (a) Yeˬsuˇ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh nga? (b) Aˬ dui ‘Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ’ pyeuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ, gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ byah nya˗eu nga?

 Yeˬsuˇ laꞈ saˇ maˇ pyeuꞈ haw˗awˇ, kʼoeˇ gaˇ neh naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu meh. (Maˬkuˆ 6:3; Loˇmaˆ 15:8) Aˬ yawꞈ gaˇ heu nyiˬ jeˬ luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ laꞈ saˇ maˇ pyeuꞈ ngeh, gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ˗ahˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, keu ka deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya zmˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ ngeh jiˇ, tsawˇ haˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ bi siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu nui gahˇ zmˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 7:28; Luˇkaꞈ 24:32, 45) Yeˬsuˇ 30 kʼoꞈ byah ngeh, laꞈ saˇ maˇ maˬ paˇ geuꞈ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, gaˇ heu aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗euˬ heu naˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ bi tsaꞈ gaˬ mawꞈ˗eu baˬ da neh jiˇ ngeuˇ meh lehˇ Yeˬsuˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 20:28; Luˇkaꞈ 3:23; 4:43) Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh dui dui˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ bi mˇ mawꞈ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 9:35-38.

² Aˬ dui myaˬ tiˬ paˆ naˇ, laꞈ saˇ maˇ maˬ ngeuˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu ma. Gaˇ heu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ jiˇ mˇ caw˗eu meh. Maˇ  diˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ’ lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 3:9; 2 Gawˇliˬtu 6:4) Aˬ dui Ja ceuˬ sahˬ boꞈ˗ahˇ boꞈ˗euˬ gʼaˬ neh “Nawˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗euˬ puˇ nmꞈ˗aˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ nui ma tsaˬ˗eu ma. (Ja ceuˬ 119:159, 160) Teu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh leh jeh˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ gaˇ kawˆ dawˇ coe ni mehˬ˗eu” ma. (2 Tiˆmoˇseˬ 2:15-ahˇ gui.) Aˬ dui Jaˇliꞈ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ nya laˇ ni leh jeh˗eu ma. Jaˇliꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˇ maˬ ehˇ, heu deuˬ˗ahˇ mehˬ˗eu keu ka daˬ ma pyeuꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ byah nya˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu keu ka nui deuˬ˗ahˇ jiˇ biꞈ˗euˬ meh. Keu ka heu deuˬ naˇ, Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui keu ka heu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ paˬ nga lehˇ haw ma.

3. Aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh, leh jeh˗awˇ aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Gʼaˬkʼehˇ 13:48 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui aˬ geu deuˬ˗ahˇ poˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

³ Aˬ dui mehˬ˗eu keu ka deuˬ teu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh tsaꞈ gaˬ˗eu keu ka deuˬ lehˇ maˬ kuˇ˗eu nga lehˇ nawˇ noeˬ tehˬ˗a. Teu naˇ, “tsaꞈ gaˬ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu heu, gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ yaw nymˇ nymˇ lehˇ tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu miˇ neh meh. Ehˇ kʼawꞈ “mehˬ˗eu” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw leˇ ni ja sawˇ nehˬ˗eu uꞈ taꞈ, ya dzaw˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw nya ni caw ba nehˬ gaˇ jiˇ ehˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˇ yamˬ gʼawˬ mya maˬ paˇ jaˆ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ bi pyeuꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui, “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni” yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ poˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ laˇ nya ni ya caw ba nehˬ˗eu meh.—Gʼaˬkʼehˇ 13:44-48-ahˇ gui.

4. Aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni” yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗eu nga?

⁴ Aˬ dui “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni” yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗eu nga? Dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Teu naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu heu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ “Naw maꞈ meuˬ tiˬ meuˬ na˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh maˬ ehˇ, pu tiˬ pu na˗ahˇ iˇ keuˆ ngeh maˬ ehˇ, naw maꞈ˗ahˇ ha geuꞈ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ poˆ mawˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:11) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ˗eu meh. Aˬ dui jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ meh lehˇ aˬ dui maˬ noeˬ tmˬ. Aˬ dui nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ maˬ ngeuˇ naˇ, nui nahˬ nui yu ahˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ leh jeh˗awˇ ya poˆ˗eu meh. Aˬ dui nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ poˆ˗eu jeˬ, Yeˬsuˇ neh laꞈ saˇ maˇ pyeuꞈ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ nya meh. Yeˬsuˇ dahˬ beh ngeh nuiˇ mahˬ, laˇ gʼoˆ, kʼaˆ baꞈ, myawˬ nui deuˬ, heu deuˬ jahˇ˗eu daˇ kʼawˬ ya poˆ˗eu meh. Kʼoeˇ taꞈ naˇ, keu ka bawˬ keuˆ pah˗awˇ, myawˬ gahˬ teu deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ, keu ka teu˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui nui ma ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ jeˬ hu ya poˆ˗awˇ, keu ka deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ˗awˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 28:19, 20.

5. Mehˬ˗eu keu ka deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

⁵ Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ keu ka deuˬ, zmˬ jeˬ zmˬ kawˆ beu gaˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ laꞈ saˇ maˇ pyeuꞈ ngeh zmˬ˗euˬ keu ka˗ahˇ noeˬ mawˇ haw. a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.)  Aˬ yawꞈ myawˬ gahˬ jahˇ doˆ laꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, taꞈ byoe˗eu, deuˆ tsehˆ˗eu, dza tsaˬ˗eu, keu ka heu deuˬ ya jaˆ˗awˇ, di leˇ tsaˬ leˇ nga laˬ lehˇ dza haw˗eu keu ka maˬ ehˇ, maˬ bi tawꞈ leˇ˗eu keu ka maˬ ehˇ, heu deuˬ ya jaˆ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ jeˬ yawꞈ˗ahˇ mehˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu mehˬ˗eu keu ka heu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya zmˬ˗eu nga lehˇ haw ma.

6, 7. (a) Nawˇ ngehˬ cawˬ˗eu aˇ taꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ haw teˬ? (b) Kuˇ gaˬ˗eu aˇ taꞈ heu naˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ nga?

⁶ Ngehˬ cawˬ˗eu aˇ taꞈ. Keu ka heu hmˬ nyiˇ dui dui˗eu kʼawꞈ, gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ gʼoeˇsaiˇ jw.org hawˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ bi siˬ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ bi shaˇ dzaw laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, aˬ dui ngehˬ cawˬ˗eu aˇ taꞈ heu zmˬ˗eu ma. Nymˬ˗mˇ gʼoeˇsaiˇ heu laꞈ kʼoeˇ, oeˬ seh gʼaˬ dzehˬ ni Jaˇliꞈ shaˇ dzaw˗eu gʼaˇ duˬ tsawˇ myahˇ dawˆ laˇ taˬ˗awˇ, yawˬ nah na luꞈ gʼawˬ mya yaˇ gʼaˬ lahˬ laˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui ngehˬ cawˬ˗eu aˇ taꞈ heu aˬ myah luꞈ piˬ taˬ˗awˇ, kʼaˇ iˇ kʼaˇ laˇ gaˇ ya mawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ nya meh.

⁷ Kuˇ gaˬ˗eu aˇ taꞈ. Aˇ taꞈ heu naˇ, bawˬ dzaˬ gaˇ bi oe˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ˗awˇ, heu laꞈ kʼoeˇ “Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw le˗awˬ lehˇ nawˬ˗ahˇ kuˇ˗eu ma” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ, “aˬ dui˗euˬ bawˬ dzaˬ gaˇ” maˬ ehˇ, “mehˬ˗eu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw˗eu” maˬ ehˇ, jahˇ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˇ taꞈ heu naˇ, aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗awˇ, “Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu loˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu deuˬ”˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗awˬ lehˇ cawˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 5:3, MS) Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ, Jaˇliꞈ dzaw maˬ dzaw kʼawꞈ, Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ oe˗awˬ lehˇ laꞈ kʼaˬ ti cehˇ kuˇ˗eu ma. Aˬ yawꞈ maꞈ bawˬ dzaˬ leˇ ngeh, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya dzaw nyaˬ lehˇ noeˬ leˇ˗eu meh.

8. Aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bawˬ dzaˬ gaˇ yaw teˬ tiˬ poˆ oe keuˆ ni kuˇ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

⁸ Aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bawˬ dzaˬ gaˇ yaw teˬ tiˬ poˆ oe keuˆ ni kuˇ˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ bawˬ dzaˬ gaˇ oe naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh yaw tsaˬ yaw dawˇ mehˬ gaˇ hawˇ˗eu, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ gaˇ ya mawˇ˗eu miˇ neh meh. Zahˇ kʼawꞈ deuˬ toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ˗a. (Iˇsaˬyaˇ 65:13) Yaw jeˬ ma jeˬ, dzeuˇ yaꞈ˗euˬ yaw myaˬ kʼoꞈ˗ahˇ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˇ˗ahˇ jawˇ˗eu, Le˗iˬ hawˇ˗eu Liˬdaˬ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ, heu loꞈ˗ehˇ beu gaˇ˗eu jeˬ heu˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ jah˗awˇ, teu naˆ maˬ tseˇ siˬ nya mawꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ deuˬ˗ahˇ iˇ doe jiˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ nyaꞈ, aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ maˬ uˇ leˇ mi naˆ˗ehˇ, noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ nyiˬ jeˬ jaˆ˗eu meh. Tiˬ jeˬ naˇ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ teu˗ahˇ iˇ naˇ tiˬ jeˬ paˬ nui gahˇ za nya ngaˇ laˬ, nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, teu gaˇ jawˇ˗eu deuˬ moeˬ tsoeˬ Miˬyehˇ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ dm ngaˇ laˬ lehˇ haw˗eu heu meh. Ehˇ kʼawꞈ iˇ doe jiˇ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ neh noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ nyaꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ nui gahˇ maˬ za˗euˬ loꞈ˗ehˇ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ jiˇ moeˬ tsoeˬ dm˗eu maˬ haw muiˬ˗a. Aˬ yawꞈ nyaꞈ aˇ saˬ saˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ hmˬ˗ahˇ iˇ gʼaˬ˗awˇ gʼoꞈ laˇ ngeh, Liˬdaˬ naˇ gaˇ mˇ iˇ˗awˇ, Le˗iˬ naˇ iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoꞈ leˇ˗euˬ meh. Le˗iˬ gaˇ pehˇ jaˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ iˇ tsehˆ luꞈ ngeh, ‘Aˇ˗a, tiˬ poˆ ya uˇ le haw jeˬ ngaˬ˗iˬ’ lehˇ noeˬ˗awˇ uˇ leˇ haw ngeh, tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ mawˇ haw˗euˬ jeˬ ya mawˇ˗euˬ meh. Yawˬ gʼaˬ na luꞈ nui ma muiˬ˗awˇ, uiˇ law kʼaˬ law˗ehˇ jawˇ gaˇ maˬ ehˇ, dawˬ cawˬ puˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, moeˬ tsoeˬ yaw muiˬ˗ehˇ dmˬ taˬ˗euˬ gaˇ maˬ ehˇ, ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ mehˬ shi shi saˬ cehˆ˗ahˇ nuiˇ leˇ˗awˇ, ya siˬ ya gaˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ, Pawˇluˆ neh “Naw maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ maˇ maˇ ni jawˇ˗eu ngaˇ” lehˇ bawˬ dzaˬ gaˇ oe dahˬ beh˗euˬ  tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ bi noeˬ doˆ laˇ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 14:23-25) Teu gaˇ neh naˇ, Le˗iˬ jawˇ nah ngeh nah bawˬ dzaˬ gaˇ yawˬ jaw na luꞈ oe˗awˇ, tiˬ jaw laꞈ kʼoeˇ bawˬ dzaˬ gaˇ jiˇ oe˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Liˬdaˬ jiˇ bawˬ dzaˬ gaˇ oe dahˬ beh laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ aˇ kʼoꞈ 70 dzehˬ iˇ˗euˬ kʼawꞈ, Jaˇliꞈ dzaw˗awˇ, uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh.

9, 10. (a) Sahˬ boꞈ aˇ taꞈ aˬ jeˬ miˇ neh zmˬ˗eu yaw awˬ nga? (b) Miˬyehˇ uˆ lahˇ˗eu miˇ kʼahˬ gaˇ kawˆ gaˬ haw maˬ loˇ? lehˇ ehˇ˗eu aˇ taꞈ heu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ dzawˇ haw?

⁹ Sahˬ boꞈ aˇ taꞈ. Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ 8 jeˬ ahˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ zmˬ˗eu awˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh nya˗eu meh. 2013 kʼoꞈ˗ahˇ sahˬ boꞈ aˇ taꞈ jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ gaˇ neh naˇ, aˇ taꞈ heu jahˇ doˆ luꞈ˗eu, ngaˬ heˇ lam taꞈ byah laˇ˗euˬ meh. Aˇ taꞈ heu deuˬ aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ loꞈ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ miˇ neh, tiˬ taꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya zmˬ˗eu lehˇ siˬ nya dzeuˇ˗euˬ naˇ, yawˬ taꞈ na luꞈ˗ahˇ zmˬ nya˗eu meh. Nawˇ aˇ taꞈ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh nya˗eu nga?

¹⁰ Nawˇ Miˬyehˇ uˆ lahˇ˗eu miˇ kʼahˬ gaˇ kawˆ gaˬ haw maˬ loˇ? lehˇ ehˇ˗eu aˇ taꞈ˗ahˇ zmˬ mawꞈ˗eu paˬ. Nawˇ tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ aˇ taꞈ heu zmˬ˗awˇ ngehˬ cawˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ taꞈ uˬ dzah˗ahˇ bi haw˗awˇ “Nawˇ Miˬyehˇ uˆ lahˇ˗eu Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ ya gaˬ haw ma loˇ?”, “Nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ nya?” lehˇ naˇ haˬ˗awˇ, dawˬ kʼoꞈ teu smˇ hmˬ˗ahˇ bi haw˗awˇ bi tseˇ. Aˬ yawꞈ neh tseˇ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ teu tsaˬ maˬ tsaˬ˗eu lehˇ maˬ ehˇ ni, kʼoeˇ paw pyawˬ˗ahˇ “Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nga?” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ pah nehˬ˗awˇ, Daˬyeˬlaˇ 2:44 hawˇ˗eu Iˇsaˬyaˇ 9:6-ahˇ gui. Kʼoeˇ naˇ, naˇ kʼah kʼah saˬ pyawˬ˗ahˇ jaˆ˗eu “Shaˇ noeˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ gaˇ pah˗awˇ nyaˆ taꞈ poˆ gʼa kʼoꞈ laˇ ngeh dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, “Miˬyehˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ keuˆ le ngeh aˬ dui˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu nga?” lehˇ naˇ haˬ taˬ yaꞈ. Nyaˆ taꞈ poˆ gʼa kʼoꞈ laˇ ngeh, “Miˬyehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ heu dmˬ˗euˬ myaˆ pyawˬ 22-23-ahˇ bi haw nya meh.

11. Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ aˬ geu jeˬ lehˇ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ nga? Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ jeˬ hu ya siˬ nya˗eu nga?

¹¹ Maˬgaˬziˇ. Loꞈ˗eu nymˇgoˇ paˇ dmˬ hawˇ˗eu Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ heu naˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ neh dawˬ yuˇ paˇ˗awˇ kʼaˇ jahˇ doˆ myaˬ dzehˬ˗eu paˇ dmˬ pyeuꞈ meh. Gʼawˬ mya miˇ kʼahˬ˗ahˇ gui˗eu tsawˇ haˬ jawˇ gahˬ˗eu miˇ neh, sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ jahˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui paˇ dmˬ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga lehˇ bi siˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, maˬgaˬziˇ paˇ dmˬ heu aˬ yawꞈ jeˬ yawꞈ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, jahˇ doˆ taˬ˗euˬ nga lehˇ jeˬ hu haw ma.

12. (a) Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jahˇ doˆ laꞈ˗awˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ nga? (b) Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu kaˬ˗ahˇ nawˇ keu ka heu hmˬ˗ahˇ zmˬ ngeh, yaw muiˬ aˬ jeˬ ya tahˬ puˬ teˬ?

¹² Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ heu naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ ui cuiˆ na siˬ nya˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, jahˇ doˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Ka li zaˬ deuˬ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu maˬ ehˇ, zahˇ deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ taˬ coeˇ˗eu maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu maˬ ehˇ, pyeuꞈ nya meh. Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ heu jahˇ doˆ taˬ˗euˬ heu naˇ, gui˗eu deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ meh lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. (Loˇmaˆ 1:20; Heˬbyehˇ 11:6) Kʼoeˇ uꞈ taꞈ paˇ dmˬ heu naˇ, gui˗eu deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ heu naˇ “Maˇ maˇ ni Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ” meh lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Teˇsaˬloˇni 2:13) 2018 kʼoꞈ˗ahˇ doˆ laˇ˗eu, Noeˬlaˇ˗awˬ! paˇ dmˬ heu 3 dmˬ˗euˬ uˬ dzah naˇ, “Laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu jeˬ,” “Nymˇ jiˇ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ bi cehˇ˗eu 12 kawˆ” hawˇ˗eu “Gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ˗awˇ nui ma cawˆ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ” pyeuꞈ meh. b

13. (a) Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ nyiˇ paw zmˬ˗eu dmˬ, aˬ geu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jahˇ doˆ taˬ˗euˬ nga? (b) Nawˬ neh maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu kaˬ˗ahˇ keu ka heu hmˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ puˬ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ laꞈ.

 ¹³ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ nyiˇ paw zmˬ˗eu dmˬ˗euˬ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ daˬ ma hmˬ naˇ, Miˬyehˇ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ jah˗eu deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ dawˬ kawˬ dzawˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ ui cuiˆ na siˬ nya˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni maˬ siˬ nya˗a. (Loˇmaˆ 10:2; 1 Tiˆmoˇseˬ 2:3, 4) 2018 kʼoꞈ˗ahˇ doˆ laˇ˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ heu 3 dmˬ naˇ, “Jaˇliꞈ aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ zmˬ nya ngaˇ siˬ loˇ?” “Mehˬ hu paw aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?” hawˇ˗eu “Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ ngaˇ loˇ?” lehˇ naˇ haˬ jeˬ heu deuˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu meh.

14. (a) Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ biˬdiˬoˬ heu 4 hmˬ naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ nga? (b) Biˬdiˬoˬ heu 4 hmˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ puˬ haw laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ laꞈ.

¹⁴ Biˬdiˬoˬ. Yeˬsuˇ saˇ ka˗ahˇ laꞈ saˇ maˇ deuˬ miˬ dzaˬ neh zmˬ˗eu keu ka maˬ jaˆ˗eu miˇ neh, gʼaˬ neh tehꞈ˗ehˇ ya zmˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ laꞈ saˇ maˇ deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ miˬ dzaˬ keu ka zmˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, yehˬ ma, beuˆ byoe˗eu jeˬ, laꞈ sawˆ, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu gaˇ duˇ ni, aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh, paˇ dmˬ, sahˬ boꞈ aˇ taꞈ, ngehˬ cawˬ˗eu aˇ taꞈ, heu deu jaˆ˗eu uˬ taꞈ, keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu biˬdiˬoˬ 4 hmˬ ahˇ˗eu meh. Biˬdiˬoˬ teu 4 hmˬ naˇ, Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Jaˇliꞈ dzaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?, Jaˇliꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw˗eu nga?, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ nga maꞈ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗eu nga?, Nga maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˬ suˇ gʼaˬ nga? lehˇ ehˇ˗eu heu deuˬ pyeuꞈ meh. Tsaꞈ gaˬ dahˬ beh ngeh poˆ, nyiˬ peu maˬ dzehˬ iˇ˗eu biˬdiˬoˬ zmˬ paˬ˗ehˇ gʼehˇ˗awˇ, gʼa kʼoꞈ iˇ ngeh maˬ ehˇ, dah˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ mawˇ ngeh maˬ ehˇ, teu naˆ maˬ tseˇ mahˇ˗eu biˬbiˬoˬ˗ahˇ zmˬ nya meh. Biˬdiˬoˬ heu deuˬ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ laˇ ni hawˇ˗eu, bawˬ dzaˬ gaˇ oe mawꞈ ni caw ba nehˬ˗eu miˇ neh, muiˬ dui dui˗eu keu ka pyeuꞈ meh.

15. Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ neh biˬdiˬoˬ ya haw ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁵ Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ Maiˇkoˬ˗loˬ niˇshaˬ˗ahˇ neh pawˇ laˇ˗euˬ Yehˇpi˗siˬ dawˬ ngehˬ˗eu aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Yehˇpi˗siˬ dawˬ neh Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh Jaˇliꞈ dzaw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? lehˇ ehˇ˗eu biˬdiˬoˬ˗ahˇ bi haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ biˬdiˬoˬ˗ahˇ haw luꞈ ngeh, “Kʼehˇ, heu beu nga maꞈ˗euˬ dawˬ ngaˬ˗iˬ. Naˇ haˬ˗euˬ nehˬ˗ehˇ taˆ lehˇ siˬ laˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ nga maꞈ jawˇ gaˇ˗euˬ dawˬ ngehˬ nya” lehˇ ehˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ jw.org laꞈ kʼoeˇ, aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ neh ngehˬ ahˇ taˬ˗euˬ sahˬ boꞈ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ yawˬ hmˬ na luꞈ˗ahˇ haw jiˇ ma lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 2:8, 11 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.) Yaw jeˬ ma jeˬ nyaˆ taꞈ tiˬ hmˬ naˇ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ neh miˇ kʼahˬ yawˬ pyaw yawˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ˗ahˇ biˬdiˬoˬ liˆ˗kuiꞈ nehˬ˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ biˬdiˬoˬ ya haw˗euˬ taꞈ naˇ, sahˬ boꞈ sha laꞈ˗euˬ meh. Teu gaˇ “Ngaˇ miˇ tsaˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ yaw haiˬ gʼaˬ˗euˬ boaˬ laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu teu tsahˇ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗eu miˇ neh, Jaˇliꞈ shaˇ dzaw dzeuˇ ma” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui maˬ tsaꞈ gaˬ iˇ nya˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu heu meh.

16. Boˬloˬshaˬ heu deuˬ aˬ geu gaˇ zmˬ˗eu nga lehˇ dzawˇ nehˬ: (a) Miˬyehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh. (b) Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ Muiˬ˗eu gaˇ kawˆ. (c) Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ nui ma tsaˬ ni mˇ luꞈ˗eu aˬ geu deuˬ nga?

¹⁶ Boˬloˬshaˬ. Sahˬ boꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ gui nya˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ jeˬ yawˬ˗euˬ dawˬ ngehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ neh jahˇ taˬ˗euˬ sahˬ boꞈ maˬ jaˆ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ aˬ joˆ˗ehˇ mehˬ nya nga? Aˬ dui Miˬyehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ  dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh c (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ˗ahˇ zmˬ nya meh. Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh gaˇ zmˬ nya˗eu zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu keu ka nyaˆ taꞈ tiˬ hmˬ naˇ, Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh oe˗euˬ Muiˬ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. Naˇ kʼah paw jaˆ˗eu uˬ dzah 14 hmˬ˗ahˇ bi haw˗awˇ, nawˇ aˬ geu hmˬ˗ahˇ ya leˇ nya lehˇ naˇ haˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ ya leˇ˗eu teu tsahˇ neh Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh nya meh. Nawˇ gʼa kʼoꞈ iˇ ngeh teu loꞈ˗ehˇ jahˇ haw ma loˇ? Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nyaˆ taꞈ tiˬ dmˬ naˇ, Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ nui ma tsaˬ ni mˇ luꞈ˗eu aˬ geu deuˬ nga? lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ pyeuꞈ meh. Paˇ dmˬ heu hmˬ naˇ, dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Paˇ dmˬ heu dmˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, 2017 smˇ siˬ siˬ˗euˬ Ka li zaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ hawˇ˗eu tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu bawˬ dzaˬ˗eu sahˬ boꞈ aˇ taꞈ˗ahˇ haw.

17. (a) Paˇ dmˬ aˬ yawꞈ dmˬ yawꞈ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jahˇ doˆ leꞈ˗euˬ nga? (b) Iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga, aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁷ Paˇ dmˬ deuˬ. Aˬ dui boˬloˬshaˬ neh tiˬ kʼehˬ mehˬ gʼaˬ naˇ, Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga? lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ dzaw paˇ iˇ nya meh. Paˇ dmˬ heu naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˬ pehˬ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ paˇ dmˬ heu dzaw jiˇ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ jawˇ ziꞈ nya˗eu nga? lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ˗ahˇ paˇ dzaw tawꞈ iˇ nya meh. Paˇ dmˬ heu dmˬ naˇ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ iˇ nya nga lehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ kʼawꞈ, paˇ dmˬ heu nyiˬ dmˬ ya dzaw jiˇ meh lehˇ taˬ ngehˇ. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni jah nya˗awˇ, saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 2:6, 7-ahˇ gui.

18. (a) 1 Tiˆmoˇse 4:16-ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nga? (b) Aˬ dui Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ aˬ jeˬ miˇ neh zmˬ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ bi za˗eu gʼaˇ duˬ, “maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kawˬ pyeuꞈ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ” ya mehˬ nehˬ˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:5; 1 Tiˆmoˇseˬ 4:16-ahˇ gui.) Aˬ dui heu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu gʼawˬ mya jeˬ ahˇ˗eu meh. ( Mehˬ˗eu Keu ka bawˬ keuˆ lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.) Aˬ dui keu ka heu deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ zmˬ kaˇ˗eu. Aˬ dui keu ka heu aˬ geu hmˬ zmˬ˗awˇ, aˬ geu ngeh zmˬ˗eu lehˇ yawˬ ha na˗i jaˆ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, paˇ dmˬ kʼaˇ biꞈ maˬ biꞈ biꞈ˗eu, hawˇ˗eu nui ma maˬ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ biꞈ˗eu heu˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ taˬ. Aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗awˇ taˬ aw˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ maˇ maˇ ni siˬ nya mawꞈ˗eu, “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za ni” yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu heu ma.—Gʼaˬkʼehˇ 13:48; Maꞈtehˬ 28:19, 20.