1, 2. Saˬdaˬ aˬ jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ dui dui˗eu nga?

 Tsawˇ haˬ neh jahˇ doˆ˗euˬ gʼawˬ mya jeˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ bi muiˬ daˆ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, naˬ gaˬ, miˬ dzaˬ bawˬ lawˬ, lawˬ liˬ, iˇ cehꞈ bawˬ keuˆ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ, miˬ beuˆ, mawˬ puˇ, paꞈ yoˆ, heu deuˬ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ laˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, heu deuˬ˗euˬ jeˬ hu neh jaˆ˗awˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ dui dui˗eu tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Teu naˇ aˬ jeˬ nga? Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ mehˇ shuiˇ shuiˇ˗eu gʼaˇ duˬ, maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ ngehˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Jaˬ myawꞈ myawꞈ beh beh˗euˬ gʼaˬ aˬ suˇ gʼaˬ nga? Nehꞈ Saˬdaˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ Ka li aˬ yawꞈ˗ahˇ, ‘jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu aˬ da yaw dzahˇ gʼaˬ’ lehˇ kuˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 8:44-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ aˇ myah jaˬ myawꞈ myawꞈ beh beh˗eu nga?

² Aˬ yawꞈ dzeuˇ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ heˇ kʼoꞈ˗ahˇ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ ngeh jaˬ myawꞈ myawꞈ beh beh˗euˬ meh. Teu ngeh, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ beh nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Baˬlaˬdiˇsuˆ laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ ti cehˇ dehꞈ luꞈ˗eu meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ, ‘yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya˗eu aˇ bawˇ kʼoeˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ’ taˬ dzaˬ, dzaˬ naˇ ya shiˇ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Saˬdaˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya kʼawꞈ, aˇ lawˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ Eˇbaˆ˗ahˇ “naw nyaꞈ maˬ ya shiˇ˗a” lehˇ ehˇ  nehˬ˗euˬ meh. Heu naˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ beh beh˗euˬ poˆ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ Saˬdaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ, “Aˇ bawˇ kʼoeˇ bawˇ˗euˬ aˇ siˬ naw nyaꞈ pyaˆ dzaˬ naˇ, naw nyaꞈ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ laˇ˗awˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya laˇ tehꞈ˗a lehˇ Miˬyehˇ siˬ nya˗eu” meh lehˇ paˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 2:15-17; 3:1-5.

3. Saˬdaˬ yaw doeˇ noeˬ˗awˇ myawꞈ˗eu lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga? Teu baˬ da neh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

³ Saˬdaˬ Eˇbaˆ Miˬyehˇ neh taˬ dzaˬ lehˇ ehˇ˗euˬ aˇ siˬ˗ahˇ dzaˬ naˇ, ya shiˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu teu naˇ yaw doeˇ noeˬ˗awˇ jahˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Eˇbaˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, Aˬdaˬ jiˇ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu miˇ neh, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ shiˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 3:6; 5:5) Teu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, Aˬdaˬ iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, “shiˇ˗eu jeˬ kʼoeˇ, tsawˇ haˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ keuˆ le˗euˬ meh.” Maˇ diˇ naˇ “Aˬdaˬ neh mˇ˗euˬ iˬ baˇ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ ehˇ dawˬ leuˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ mˇ˗euˬ deuˬ kʼoeˇ taˆ kʼawꞈ, shiˇ˗eu jeˬ uˆ lahˇ˗euˬ meh.” (Loˇmaˆ 5:12, 14) Teu miˇ neh aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ˗awˇ, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ maˬ paˇ ya dehꞈ˗euˬ meh. Aˬ dui “aˇ kʼoꞈ 70 tehꞈ˗ehˇ ya dehꞈ byah˗awˇ, ziˇ shehˇ˗eu deuˬ 80 dehꞈ byah kʼawꞈ” dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ “guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu noeˬ shaˬ noeˬ zahˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ” jaˆ˗eu meh. (Ja ceuˬ 90:10) Gaˇ kawˆ heu deuˬ Saˬdaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.

4. (a) Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ nya˗eu nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ nya˗eu aˬ geu deuˬ tehꞈ˗ehˇ nga?

⁴ Yeˬsuˇ Saˬdaˬ˗aˬ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ paw tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ pyawˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ laꞈ kʼoeˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ maˬ ahˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Saˬdaˬ maˬ dehꞈ paˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ “miˇ tsaˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ sheuˬ bahˬ”˗eu gʼaˇ duˬ, jaˬ myawꞈ myawꞈ luꞈ˗a siˬ. (Pah mehˬ˗eu˗eu 12:9) Aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ mehˇ shuiˇ˗ahˇ maˬ tawˆ leˇ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu miˇ neh aˬ dui gaˇ kawˆ heu 3 kawˆ˗ahˇ ya siˬ nya˗eu meh. Tiꞈ, Saˬdaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jaˬ myawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ myawꞈ˗eu nga? Nyiꞈ, tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu nga? Smˇ, aˬ dui Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ myah luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ nya˗eu nga?—Ja ceuˬ 15:1, 2-ahˇ gui.

5. Saˬdaˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ jaˬ myawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ myawꞈ˗eu nga?

⁵ Aˬ dui Saˬdaˬ˗euˬ mehˇ shuiˇ˗ahˇ maˬ tawˆ leˇ ni yahˇ nya˗eu meh. Kuiˇ laꞈ Pawˆluˆ “aˬ yawꞈ˗euˬ bawˬ toˆ aˬ dui siˬ nya luꞈ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 2:11) Saˬdaˬ zahˇ kʼawꞈ, myawꞈ jaˬ shuiˇ jaˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ hawˇ˗eu nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. (1 Yoˇhaˬ 5:19) Teu miˇ neh aˬ dui Saˬdaˬ hawˇ˗eu nehꞈ deuˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ nyiꞈ deuˬ˗ahˇ, ‘jaˬ myawꞈ bi myawꞈ’ gaˇ aˬ dui maˬ zahˬ leˇ. (1 Tiˆmoˇseˬ 4:1, 2) Yaw jeˬ ma jeˬ, jeˬ gaꞈ gaꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ na, tsawˇ haˬ˗ahˇ deuˬ laˇ˗eu mˇ myawˬ ahˬ˗awˇ, pyuˇ˗ahˇ mehˇ shuiˇ shuiˇ dzaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, mˇ myawˬ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ ngeuˇ gaˇ keuˆ ni ngehˬ˗eu meh.

6, 7. (a) Zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ neh jaˬ myawꞈ myawꞈ˗euˬ jeˬ aˬ jeˬ miˇ neh doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ nga? (b) Nawˇ zahˇ˗euˬ aˬ nyiꞈ deuˬ neh mehˬ bahˬ˗euˬ aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ gaˬ haw leˬ?

⁶ Zahˇ˗euˬ aˬ nyiꞈ deuˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu heu naˇ, doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Mehˇ shuiˇ teu˗ahˇ tawˆ leˇ˗awˇ Miˬyehˇ bye˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu deuˬ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ maˬ ya dehꞈ˗eu miˇ neh. (Hawˇseˬ 4:9) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ jawˇ˗eu zahˇ aˬ nyiꞈ deuˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ ehˇ˗eu, “Awꞈ˗aꞈ tahˬ kʼoˬ˗ahˇ duˇ˗eu zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ mehˬ˗eu saˬ laˬ deuˬ hawˇ˗eu Paˬliˬsehˇ deuˬ˗oˇ, naw maꞈ ya noeˬ shaˬ dui dui tehꞈ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, naw maꞈ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ  sahˇ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ yaw shuiꞈ tiˬ gʼaˬ bi uˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, miˇ kʼahˬ poˆ laˆ cah paˇ˗awˇ, laˆ shaˆ nui baˬ iˇ tsehˆ iˇ tsehˆ˗ehˇ naw maꞈ leh jeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, tsawˇ haˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ naw maꞈ mehˬ paˇ nehˬ gʼaˬ ngeh jawˇ, naw maꞈ loꞈ˗ehˇ shiˬ buiˇ lah ma [Gaˬliˇ dawˬ ‘Geˬheˬnaˬ’ a]˗ahˇ uˇ leˇ˗eu paw, gʼaˬ nyiˬ bymˇ paˇ kʼaˆ dzehˬ laˇ ni jahˇ nehˬ gaˇ duˇ˗eu meh.” Teu naˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi laˆ cawˆ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 23:15) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ zahˇ˗euˬ aˬ nyiꞈ heu deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ da nehꞈ Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ, “sehꞈ˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 8:44.

⁷ Aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ kʼawꞈ, zahˇ˗euˬ aˬ nyiꞈ gʼawˬ mya ni jawˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, saˬ laˬ, aˬ bawˇ guˬ dawˬ, maˬ ngeuˇ naˇ nui deuˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Paˬliˬsehˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni, Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mehˬ ni “Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ yuˇ˗awˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ paˇ geuꞈ˗euˬ meh.” (Loˇmaˆ 1:18, 25) Aˬ yawꞈ maꞈ neh mehˬ bahˬ˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ na naˇ, shiˬ buiˇ lah ma, saˇ laˇ maˬ shiˇ˗eu, aˇ kaˇ kaˇ ziˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ, Miˬyehˇ aˬ li cawˬ cawˬ aˬ buˇ cawˬ cawˬ gaˬ˗awˇ, sheuˬ dahˬ dzaˬ gaˇ nui ma tsaˬ meh lehˇ jiˇ mehˬ˗eu meh.

8. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼehˬ˗ehˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ aˬ jeˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu nga? Aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁸ Uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ kʼawꞈ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ neh tsawˇ haˬ˗ahˇ mehˇ shuiˇ shuiˇ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ huiˬ dui dui˗eu gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ “miˇ kʼahˬ saˇ˗awˇ guˆ kʼaˇ maˬ za˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, ja pyuˬ ni “luˬ˗iˇ seˇ˗iˇ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ kʼoeˇ taˆ keuˆ le tehꞈ˗a.” Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ jeˬ na luꞈ muiˬ daˆ laˇ luꞈ meh lehˇ ehˇ gaˇ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ ya jah˗a. Maˇ diˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ “aˇ nah˗aˬ, uˬ ciꞈ sehˇ gʼahˇ smˇ kʼoeˬ tahˇ joe oe˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ maˬ duˇ˗ehˇ jawˇ ngeh keuˆ le tehꞈ˗a.”—1 Teˇsaˬloˇni 5:1-4.

9, 10. (a) Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu nga? Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu heu aˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ noeˬ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁹ Nymˬ˗mˇ iˬ nah uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ tehꞈ˗ehˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yuˆ. Paˆdaˆcaˆjiˬ neh boꞈ˗euˬ paˇ dmˬ tiˬ dmˬ laꞈ kʼoeˇ “Tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu nga?” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ “Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ziꞈ iˇ taˬ dzeuˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Tiˬ paw jeˇ dzaˬ˗ehˇ ehˇ naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ kʼawꞈ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ, yawˬ ha˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu iˬ baˇ˗ahˇ laˆ yaꞈ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ehˇ, jaˬ myawꞈ myawꞈ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, pyuˇ maˬ ngeuˇ naˇ yawˬ ha˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ za ni myawꞈ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ, tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ “yawˬ ha maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ, gaˇ mˇ cawˬ, yawˬ ha˗euˬ cawˬ hawˇ˗eu yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ” jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu meh lehˇ teu laꞈ kʼoeˇ paˇ ehˇ˗eu meh.

¹⁰ Jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu heu aˬ jeˬ bi pyeuꞈ laˇ˗eu nga? Cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma maˬ paˇ taˬ coeˇ ni pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ joe˗awˇ, laˆ zaꞈ taˬ˗euˬ lehˇ siˬ nya ngeh, nui ma aˇ naˆ ni cawˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ da tiˬ gʼaˬ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi zaˬ hawˇ˗eu miˬ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗awˇ kʼahˬ lahˇ˗eu kʼawꞈ, iˇ kahˇ jawˇ ngeh yehˬ baw sehˇ lu˗ehˇ jahˇ nehˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ˗ahˇ myawꞈ dzeuˇ nya kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ myawꞈ dzeuˇ nya˗a lehˇ aˬ dui maˬ ya ngehˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi dehˬ kaˬ zaꞈ taˬ nya˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 4:13.

11. Aˬnaˬniˇ hawˇ˗eu Saˬpiˇla˗euˬ maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

 ¹¹ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ, Aˬnaˬniˇ hawˇ˗eu Saˬpiˇla lehˇ myahˇ˗eu nyiˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Saˬdaˬ neh bi uˆ lahˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗euˬ meh. Aˬnaˬniˇ hawˇ˗eu Saˬpiˇla aˬ nyaꞈ˗euˬ miˇ tsaˬ ahˬ˗awˇ, pyuˇ tiˬ paˆ na deuˬ tehꞈ˗ehˇ kuiˇ laꞈ deuˬ˗ahˇ biꞈ kʼawꞈ, aˇ muˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ neh bi ja ceuˬ mawꞈ˗eu miˇ neh, kʼaˇ ahˬ za˗euˬ pyuˇ dawˬ tawˆ luꞈ biꞈ jiˇ maˬ lehˇ kuiˇ laꞈ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, yaˇ kʼaˬ daˇ nehˬ˗euˬ meh.—Gʼaˬkʼehˇ 5:1-10.

12. Yaw doeˇ noeˬ˗awˇ maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ ni jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹² Yeˬhawˇbaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Diˇ daˬ˗ehˇ yaw doeˇ noeˬ˗awˇ maˬ noeˬ poˆ maˬ noeˬ paˇ ni jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ, Saˬdaˬ loꞈ˗ehˇ “miˬ dzaˬ” lah˗ahˇ ya jawˇ˗eu meh. Teu naˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi laˆ cawˆ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu˗eu 20:10; 21:8; Ja ceuˬ 5:6) Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ si “dehꞈ jawꞈ dui dui˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” loꞈ˗ehˇ sawˇ˗eu miˇ neh meh.—Pah mehˬ˗eu˗eu 22:15.

13. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ siˬ nya˗eu nga? Gaˇ kawˆ heu aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu nga?

¹³ Yeˬhawˇbaˬ “dzaˬ myawꞈ myawꞈ nya˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ maˬ duˇ”˗eu uˬ taꞈ, “Miˬyehˇ jaˬ myawꞈ maˬ myawꞈ” nya˗a lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. (Bawˇtsahˬ 23:19; Heˬbyehˇ 6:18) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ “jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu mehˬ laˇ”˗ahˇ bye˗eu meh. (Dawˬdaˬ 6:16, 17) Aˬ dui Miˬyehˇ neh nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ naˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ya ngehˬ˗eu meh. Aˬ dui “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ jaˬ myawꞈ” maˬ myawꞈ.—Gawˇlawˇsehˇ 3:9.

14. (a) Maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi beu gaˇ˗eu aˬ jeˬ nga? (b) Luˇkaꞈ 6:45-ahˇ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dzawˇ nehˬ haw sheˇ.

¹⁴ Maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ zahˇ kʼawꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi beu gaˇ˗eu aˬ jeˬ nga? Aˬ dui “yaw  tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ”˗eu ma. (Zaˬkaˬliˇ 8:16, 17-ahˇ gui.) Pawˇluˆ “kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ laꞈ kʼoeˇ nga maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ mawˇ leˇ ni . . . yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ” ngehˬ˗eu ma lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 6:4, 7) Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ “nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ahˇ˗eu jeˬ, kʼaˬ meh˗ahˇ ngehˬ doˆ laꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 6:45) Heu naˇ, dawˇ coe ni gʼeh˗eu deuˬ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Nui ma yaw dawˇ deuˬ maˬ siˬ nya˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu gaˇ mˇ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, cawˬ deuˬ hawˇ˗eu yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ paw na luꞈ dawˇ coe ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu leh jeh˗eu gaˇ kawˆ, aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya nga lehˇ ja sawˇ ma.

15. (a) Mehˬ shi naˇ kʼah tiˬ jeˬ lehˇ dehꞈ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ muiˬ nga? (b) Cawˬ deuˬ lawˬ haw laˇ ngeh, zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? (Dzaw lahˬ˗ahˇ haw.)

¹⁵ Nawˇ zaˬ guˬ pyeuꞈ naˇ, cawˬ deuˬ neh bi ha geuꞈ mawꞈ˗eu paˬ. Teu baˬ da neh zaˬ guˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, mehˬ shi naˇ kʼah tiˬ jeˬ lehˇ dehꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nymˇ jiˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngeh, yawˬ gʼaˬ yawˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ maˬ muiˬ˗eu dawˬ ngehˬ˗awˇ, moeˬ tsoeˬ kʼawꞈ kʼaˇ dm mawꞈ˗eu dm˗eu uꞈ taꞈ, maˬ muiˬ˗eu dawˬ caˇ naˇ haˬ˗eu maˬ ehˇ, jiˇ baˬ dawˇ yehꞈ˗eu maˬ ehˇ, ya piˇ ya maˇ dawˇ˗eu maˬ ehˇ, zaˬ kʼaˬ taˬ kʼoeˬ˗eu maˬ ehˇ, maˬ muiˬ˗eu nui deuˬ jiˇ jahˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ da aˬ ma hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, jaˬ myawꞈ myawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Ja ceuˬ 26:4, 5) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu jahˇ geuꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ bye˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ naˇ, aˬ yawꞈ siˬ nya meh. (Maˬkuˆ 7:6) Teu miˇ neh aˬ dui Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ, “Iˬ baˇ mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ myaˆ taˬ naˆ. Nawˬ˗euˬ tiˬ ziˇ Sahˬpaˬ Miˬ yehˇ˗ahˇ yaw zeu baw˗eu jeˬ taˬ bi byoˆ˗iˇ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ muiˬ dzehˬ meh.—Dawˬdaˬ 23:17. b (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.)

16. Aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, jaˇ laˇ boꞈ ngeh dawˇ coe ni aˬ jeˬ jeˇ ya ehˇ nehˬ˗eu nga?

¹⁶ Nawˇ aˬ myah luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu maˬ ehˇ, Miˬyehˇ gaˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ mawꞈ˗eu maˬ ehˇ, yaw jeˬ ma jeˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ jaˇ laˇ dawˆ ngeh, jawˇ saˇ doˆ˗eu maˬ doˆ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, byawˬ gʼa mu gʼa˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ, muiˬ˗eu shawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ dawˇ coe ni ehˇ˗eu loˬ meh. (Heˬbyehˇ 13:18) Ehˇ kʼawꞈ nawˇ Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nawˬ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma maˬ saˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ mˇ luꞈ˗awˇ, aˇ muˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ya ngehˬ cawˬ˗euˬ naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ, siˬ nya˗eu nui ma shawˇ jehˆ ni mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh ya bi caw ba˗eu meh.—Loˇmaˆ 9:1; Gaˬlaˬtiˆ 6:1.

17. Aˬ dui˗ahˇ kʼehˬ˗eu deuˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ laˇ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁷ Nawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ bi tsaꞈ gaˬ gaˇ nawˇ tsaꞈ gaˬ iˇ˗awˇ bi nyehꞈ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nawˬ˗ahˇ  mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ tseˇ naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? Nawˇ kʼaˇ siˬ nya˗eu jeˬ ehˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh ngaˇ laˬ? Yeˬsuˇ Loˇmaˆ˗euˬ sahˬ paˬ naˇ haˬ gaˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yeˬsuˇ “ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ, dawˬ ja ja˗eu yamˬ baw˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ zmˬ miˇ neh, tiˬ poˆ na aˬ yawꞈ dawˬ maˬ tmˇ˗a. (Dawˬtsoˆtsoˆ˗eu 3:1, 7; Maꞈtehˬ 27:11-14) Aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ keuˆ le naˇ, aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ maˬ bi shaˬ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, ya yahˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 10:19; 11:12.

18. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ naˇ haˬ laˇ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁸ Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na huiˬ˗euˬ iˬ baˇ mˇ gaˇ nawˇ siˬ nya naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ te? Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ bi muiˬ bi shawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ doˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nawˇ siˬ nya˗eu jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ nawˬ˗euˬ cawˬ, maˬ ngeuˇ naˇ nawˬ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ pyeuꞈ naˇ, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ te? Jaˇliꞈ˗ahˇ “Dawˬ tsaˬ ngehˬ˗eu kʼaˬ meh yaw dawˇ jeˬ doˆ laˇ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 12:17; 21:28) Teu miˇ neh nawˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ zaꞈ taˬ ni ya ehˇ nehˬ jiˇ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ paˇ bi muiˬ kʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ naˇ muiˬ dzehˬ nga lehˇ, gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ siˬ nya˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 5:14, 15.

19. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁹ Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “Nui ma yaw sui yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ nawˇ geuꞈ mawꞈ˗eu meh” lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 51:6) Daˬbiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Ka li zaˬ maˇ diˇ deuˬ, aˬ myah luꞈ “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ” ya ngehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui zahˇ kʼawꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nyaˆ taꞈ tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ mehˬ˗eu heu meh. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ mˇ ngeh teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˇ˗ehˇ mˇ nya nga lehˇ ja sawˇ ma.