1-3. Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ baˬ da neh ngoeˇ˗eu nga?

 Nawˇ ngoeˇ saˬ saˬ˗euˬ poˆ naˇ aˬ geu poˆ de? Aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ngoeˇ˗eu ma. Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu miˇ neh ngoeˇ˗eu kʼawꞈ baw˗awˇ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ nui ma cawˆ˗eu miˇ neh ngoeˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ ngeh ngoeˇ˗eu meh. Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Lawˬlaˬliˬ “Ngaˬ buˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ nui ma cawˆ dui dui˗awˇ, tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ muiˬ daˆ laˇ nya luꞈ nya lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ nui ma tsawˬ paˆ tsawˬ shaˆ jiˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ ya dehꞈ˗eu jiˇ maˬ paˇ siˬ miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. b

² Aˬ dui gaˇ kawˆ yawˬ jeˬ yawˬ baˬ da neh jiˇ ngoeˇ˗eu ma. Jaˬpaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Hi loˇmiˇ “Ngaˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ha geuꞈ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh gʼaˬ baˬ haw˗euˬ ma. Tiˬ poˆ na jiˇ ngoeˇ˗euˬ ma. Ngaˇ ngoeˇ ngoeˇ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ poˆ luꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ bi mawˇ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

³ Nawˇ mehˇ nmˇ teu nyiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ noeˬ haw maˬ loˇ? Aˬ dui myaˬ tiˬ paˆ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ ma. (1 Beˬtuˆluˆ 5:9) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ uˬ duˬ tahˬ” mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ poˆ na aˬ dui nui ma cawˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, aˬ dui˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ baˬ da neh maˬ ehˇ, myaˆ biˇ doˆ doˆ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ ya mˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Ja ceuˬ 6:6; 100:2) Aˬ dui toˆ˗ehˇ yaˬ puˬ naˇ, aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga?

4. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗eu nga?

⁴ Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ “myaˆ biˇ doˆ le” gaˇ keuˆ ni shaˬ zahˬ mˇ haw˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 11:35; Luˇkaꞈ 19:41; 22:44; Heˬbyehˇ 5:7) Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yeˬsuˇ myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kawˆ na˗ahˇ haw˗awˇ, teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗ahˇ myaˆ biˇ bi doˆ le˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ dui sahˬ zahˬ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ nya˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ laˆ piˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

5. Yoˇhaˬ 11:32-36-ahˇ haw ngeh aˬ dui Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁵ A.D. 32, tsahˬ gaˆ yamˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu Laˬzaˬluˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ ni pyeuꞈ laˇ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 11:3, 14) Laˬzaˬluˇ, Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ lehˇ kuˇ˗eu aˇ yuiꞈ nyiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ nymˇ jiˇ heu jiˇ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu meh. Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ Laˬzaˬluˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu meh. Laˬzaˬluˇ shiˇ˗euˬ naˇ Yeˬsuˇ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ jawˇ˗eu Beˬtaˬniˇ pu˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. Maˬta Yeˬsuˇ oe luꞈ˗eu lehˇ ya gaˬ ngeh, cehˆ gʼeh˗awˇ ha˗iˇ˗euˬ meh. Maˬta Yeˬsuˇ˗ahˇ “Sahˬpaˬ˗oˇ, nawˇ heu gaˇ jawˇ zaˬ˗euˬ law nmˇ˗aˬ, ngaˬ˗euˬ aˬ mahˇ aˬ da maˬ shiˇ˗aˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Maˬta shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni mˇ luꞈ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Yoˇhaˬ 11:21) Yeˬsuˇ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ uˬ taꞈ, nui deuˬ ngoeˇ gaˇ ya mawˇ ngeh aˬ yawꞈ jiˇ “myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ meh.”—Yoˇhaˬ 11:32-36-ahˇ gui.

6. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh ngoeˇ˗euˬ nga?

⁶ Teu ngeh Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh ngoeˇ˗euˬ nga? Jaˇliꞈ˗ahˇ naꞈ suiˇ ni haw ahˇ leꞈ˗eu lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ˗ahˇ (Gaˬ laˬ pyuˇ dawˬ) “Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Laˬzaˬluˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh Laˬzaˬluˇ˗euˬ aˇ yuiꞈ deuˬ ngoeˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬsuˇ jiˇ ‘nui ma˗ahˇ zaw dui dui leˇ˗awˇ, myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ meh’” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. c Teu ngeh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Laˬzaˬluˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ ngeh aˇ naˆ ni ya shaˬ˗awˇ, shiˇ leˇ luꞈ ngeh jiˇ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ shiˇ˗euˬ maˬ siˬ ngaˇ lehˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬsuˇ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˬ dui dui˗eu aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬsuˇ jiˇ nui ma cawˆ˗awˇ myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ meh. Nawˬ˗ahˇ jiˇ yawˬ ha gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ maˬ ngeuˇ naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ shiˇ ngeh toˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ dui gaˇ kawˆ heu˗ahˇ neh ya siˬ˗eu smˬ kawˆ˗ahˇ haw ma.

7. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ gaˇ neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ. Yeˬsuˇ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ “duˇ duˇ dehꞈ dehꞈ” meh. (Heˬbyehˇ 1:3) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ ngoeˇ˗eu teu naˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ shiˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. (Yoˇhaˬ  14:9) Aˬ dui gaˬ˗eu tiˬ gʼaˬ gʼaˬ shiˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nui ma cawˆ luꞈ gaˇ siˬ nya˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ jiˇ nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nui ma tsawˬ paˆ tsawˬ shaˆ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ mawꞈ˗eu meh.—Ja ceuˬ 34:18; 147:3.

8. Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ni jahˇ nehˬ mawꞈ meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah ziꞈ nya˗eu nga?

⁸ Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ni jahˇ nehˬ mawꞈ. Yeˬsuˇ myaˆ biˇ maˬ doˆ le mi naˆ˗ehˇ Maˬta˗ahˇ “Nawˬ˗euˬ aˬ mahˇ aˬ da paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Maˬta Yeˬsuˇ˗ahˇ jah˗eu meh. (Yoˇhaˬ 11:23-27) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu Maˬta, dzeuˇ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ yaˇ kʼoꞈ˗ahˇ bawˇlawˇpeh Eˇliˇyaˆ hawˇ˗eu Eˇliˇshehˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ kʼoꞈ nehˬ haw˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. (1 Sahˬpaˬ 17:17-24; 2 Sahˬpaˬ 4:32-37) Kʼoeˇ naˇ Maˬta Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) Aˬ dui jiˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ ya mawˇ kʼoꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ˗ahˇ haw ngeh Yeˬsuˇ shiˇ dzeuˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ni jahˇ nehˬ mawꞈ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

9. Aˬ dui Yeˬsuˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nui ma cawˆ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

⁹ Aˬ dui nui ma cawˆ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ nya. Yeˬsuˇ Maˬta hawˇ˗eu Maˬliˇ nehˬ˗ehˇ ngoeˇ caw nehˬ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Awˇsa te li˗ya˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ Dehˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ shiˇ ngeh ngaˬ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ loˬ dui dui miˇ˗a. Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya pehˬ uˬ ciꞈ maˬ ehˇ, nah gʼahˇ maˬ ehˇ, ngaˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ caw nehˬ laꞈ˗awˇ, ngaˇ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˇ ngoeˇ gaˇ, nui ma cawˆ gaˇ, haw haw˗ehˇ maˬ sa maˇ saˇ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Ngaˇ lawˬ liˬ ciˬ buˇ˗eu, lehˆ˗ahˇ iˇ˗eu, gʼawˬ nyoeˇ dzaˇ saꞈ mˇ˗eu maˬ mˇ coeˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ mˇ caw nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ guiˬ lahˬ shaˇ caw nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ ngaˬ˗euˬ cawˬ maˇ diˇ deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, ‘shaˬ zahˬ caw pi˗eu’ mehˇ nmˇ deuˬ pyeuꞈ miˇ˗a.”—Dawˬdaˬ 17:17.

10. Luˇkaꞈ 19:36-40-ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ taˬ˗euˬ nga?

¹⁰ A.D. 33 Niˬsaˬ ba la 9 nah˗ahˇ Yeˬsuˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ le˗euˬ meh. Yeˬsuˇ meuˬ laꞈ kʼoeˇ le ahˇ luꞈ ngeh tsawˇ haˬ deuˬ uiˬ laˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ha˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ ma caw caw˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ pehˇ kʼahˬ kʼawˬ˗euˬ meh. Teu ngeh tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. (Luˇkaꞈ 19:36-40-ahˇ gui.) Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ zaˬ lahˇ deuˬ maˬ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ “meuˬ dawˬ peh le keuˆ˗awˇ, meuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, meuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tsawˇ ngoeˇ ngoeˇ˗eu” meh. Yeˬsuˇ ngoeˇ ngoeˇ˗ehˇ mehˬ hu paw Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ ya luˬ ya seˇ˗iˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Luˇkaꞈ 19:41-44.

11. Yeˬsuˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ miˇ neh ngoeˇ˗eu nga?

¹¹ Yeˬsuˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ ha˗eu kʼawꞈ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ ngoeˇ˗eu meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ bi laˆ cawˆ˗awˇ, maˬ ya shiˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ aˬ cawˬ˗euˬ meuˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗eu meh. (Luˇkaꞈ 21:20-24) Yeˬsuˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Nymˬ˗mˇ iˬ nah nawˬ˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ tawˇ neh, tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ ngaˇ laˬ? Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ ui cuiˆ tehꞈ˗ehˇ jawˇ naˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui ya siˬ˗eu dzaˇ˗i gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ paˇ haw ma.

12. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ myaˆ biˇ doˆ le˗euˬ gaˇ neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹² Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ. Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ “tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ bi luˬ maˬ bi seˇ˗iˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, dawˬ tawˆ luꞈ iˬ baˇ bi noeˬ poˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ oˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh.”  (2 Beˬtuˆluˆ 3:9) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba nehˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Maꞈtehˬ 22:39.

13-14. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹³ Yeˬsuˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh mehˬ nehˬ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 19:47, 48) Yeˬsuˇ˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ myaˬ˗eu miˇ neh, tiˬ poˆ na “Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ hawˬ dzaˬ˗eu maˬ dah” gaˇ keuˆ ni leh jeh˗awˇ mehˬ˗eu meh. (Maˬkuˆ 3:20) Tiˬ poˆ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ mehˬ gaˇ naˇ haˬ mawꞈ˗eu miˇ neh uˬ ciꞈ paw laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh jiˇ Yeˬsuˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 3:1, 2) Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ mehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya gaˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ dahˬ beh ngeh Yeˬsuˇ mehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ kʼawꞈ, zaˬ lahˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ bi gaˬ mawꞈ˗eu ma. (Gʼaˬkʼehˇ 10:42) Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ poˆ na aˬ dui yawˬ ha˗euˬ tsaꞈ gaˬ jeˬ tsaꞈ gaˬ kawˆ ya laˆ paˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.

¹⁴ Nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ. Aˬ dui aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ tiˬ yamˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Huˬ mehˬ mehˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Maˬtiˇdaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Nga nyaꞈ dzeˇ zaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ yamˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ haw˗euˬ ma. Uˬ shawˬ paw naˇ jeˬ gaꞈ jeˬ ka tsahˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗awˇ, nah gʼahˇ paw naˇ tsawˇ haˬ uiˬ˗eu gaˇ ma˗ahˇ sahˬ boꞈ laˆ lawˬ neh tsaꞈ gaˬ˗eu ma. Uˬ ciꞈ paw naˇ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ iˇ kahˇ˗ahˇ jawˇ˗eu miˇ neh, nga nyaꞈ teu ngeh yamˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu ma.” Aˬ dui yawˬ ha dah ngeh tehꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ ngeh to˗aˬ, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ tsaꞈ gaˬ˗eu aˇ yamˬ laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu yaw duˬ baw meh.

15. Luˇkaꞈ 22:39-44-ahˇ haw ngeh Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ ngeh miˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ˗euˬ nga?

¹⁵ A.D. 33 Niˬsaˬ ba la 14 ngeh miˇ, Yeˬsuˇ Geˬseˬmaˬniˇ ya kmˇ˗ahˇ le˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui  ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 22:39-44-ahˇ gui.) Teu ngeh Yeˬsuˇ “teˇ saˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ guˇ guˇ˗ehˇ myaˆ biˇ doˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ shaˇ dui dui˗euˬ meh.” (Heˬbyehˇ 5:7) Yeˬsuˇ shiˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu jeˬ hu ngeh miˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni hawˇ˗eu, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ nya ni gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ gaˬ˗eu Zaˬmaˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ pyehˬ gʼeh leꞈ˗awˇ gʼaˬ bi biꞈ le˗euˬ meh.

16. Yeˬsuˇ Geˬsiˬmaˬ niˇ ya kmˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ luꞈ ngeh aˬ jeˬ miˇ neh nui ma shaˬ zahˬ mˇ˗eu nga?

¹⁶ Yeˬsuˇ Geˬsiˬmaˬ niˇ ya kmˇ˗ahˇ jawˇ ngeh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ehˇ˗eu gʼaˬ lehˇ bi haw˗eu miˇ neh nui ma shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ myaˆ bi doˆ doˆ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Nawˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi lawˬ haw˗eu miˇ neh nui ma shaˬ zahˬ mˇ luꞈ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui ya siˬ˗eu gaˇ kawˆ smˬ kawˆ˗ahˇ haw ma.

17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁷ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˇ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ shaˇ gaˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui jiˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ muiˬ ni shawˇ ni jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ bi pyeuꞈ naˇ, aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ laꞈ ˗eu yaw duˬ baw meh.—Ja ceuˬ 145:18,19.

18. Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗eu cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu nga?

¹⁸ Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ. Aˬ dui nui ma cawˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ luꞈ ngeh cawˬ deuˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ ngeh aˬ dui gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu meh. Aˬ dui loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ haw˗euˬ cawˬ deuˬ gʼaˬ biꞈ laˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Yeˬsuˇ jiˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu cawˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ gʼaˬ baˬ ngeh  hawˇ˗eu caw ba˗eu jeˬ loˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ “aˬ dui kʼaˇ lo ngeh” caw ba nehˬ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 4:15, 16) Yeˬsuˇ Geˬseˬmaˬniˇ ya kmˇ˗ahˇ jawˇ ngeh mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya ha geuꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh jahˇ doˆ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, biˬdiˬoˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, dawˬ mehˬ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh.

19. Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi lawˬ haw ngeh aˬ dui gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹⁹ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ” biꞈ. Aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ˗eu nga? Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ ngeh “tsawˇ haˬ zaˬ maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ” za˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 4:6, 7) Miˬyehˇ˗euˬ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma˗ahˇ saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Mehˇ nmˇ Luˆ˗suiꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ “Ngaˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ nya lehˇ noeˬ laˇ˗awˇ, toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ maˬ paˇ gaˬ ngaˬ˗aˬ lehˇ jiˇ noeˬ laˇ nya. Ngaˇ toˆ˗ehˇ noeˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ dzawˇ nehˬ˗eu ma. Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ ngaˬ˗ahˇ caw ba nya dui dui miˇ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ heu gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

20. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ jeˇ ya siˬ˗euˬ nga?

²⁰ Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ myaˆ biˇ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ˗awˇ gʼaˬ za˗euˬ ma. Aˬ dui nui ma cawˆ luꞈ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗awˇ, aˬ dui gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ luꞈ˗uˇ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh hawˇ˗eu mehˬ ngeh gʼawˬ shaˬ gaˬ nya ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ dui˗euˬ nui ma hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ meh lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ miˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ ‘myaˆ biˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ siˆ shawˇ nehˬ’ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ maˬ byah laˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ.—Pah mehˬ˗eu 21:4.